Յայտարարութիւն

Thursday, May 7, 2009

Հայկական Նիւրեմպերկը 3

Սիմոն Վրացեան

Թերթօն Նիւրեմպերկ մաս 3


1919ի աշնան տեղի ունեցաւ Հ. Յ. Դաշնակցութեան 9րդ Ընդհանուր Ժողովը, Երեւանի մէջ: Ու...

... Ու, 1921 թ. Մարտ 15ին, Մոսկուայի մէջ կը ստորագրուէր «Բարեկամութեան Դաշնագիրը» Խորհրդ. Ռուսաստանի և Թուրքիոյ միջև: Պերլինի մէջ անձնուէր երիտասարդի մը՝ Սողոմոն Թէհլիրեանի յանդուգն գնդակէն շանսատակ ինկաւ Մեծ Եղեռնի գլխաւոր պատասխանատու՝ Թալէաթ փաշան (1):


Հազիւ մի քանի ամիս անցած, Յուլիս 19ին, Պոլսոյ մէջ, ուրիշ երիտասարդի մը՝ Միսաք Թոռլաքեանի վրիժառու գնդակով սպաննուեցաւ Պաքուի հայերու ջարդարար Ճիւանշիրը:


Դեկտեմբեր 6ին, Հռոմի մէջ, գրեթէ պատանի երիտասարդի մը՝ Արշաւիր Շիրակեանի ձեռքով մահապատիժ ստացաւ Թուրքիոյ վարչապետ Սայիտ Հալիմ փաշան, որու օրով տեղի էր ունեցեր հայերու բնաջնջումը:


1922 թ. Ապրիլ 17ին, Պերլինի մէջ, նոյն Արշաւիրի և Արամ Երկանեանի ձեռքով իրենց արժանի պատիժը կրեցին հայկական տեղահանութիւններու և ջարդերու կազմակերպիչ իթթիհատական բորենիներ՝ Պեհաէտտին Շաքիրը և Ճեմալ Ազմին:


Երեք ամիս ետք, Թիֆլիսի մէջ, Ստեփան Ծաղիկեանի և իր ընկերներուն՝ Պետրոս Տեր Պօղոսեանի և Արտաշէս Գէորգեանի ձեռքով, Չեկայի շէնքին առջև, բացառիկ յանդգնութեամբ ահաբեկուեցաւ իթթիհատական եռապետութեան անդամ՝ Ճեմալ փաշան, որ կը գործակցէր պոլշևիկներուն՝ Ռուսաստանի մէջ: Քիչ ետք, հայ երիտասարդի մը ձեռքով նոյն պատիժին պիտի արժանանար նաև Թալէաթի ու Ճեմալի եղբայրակից Էնվեր փաշան՝ ամէնէն արկածախնդիրը իթթիհատականներուն մէջ(2):


Թալէաթի և Ճիւանշիրի ահաբեկիչները՝ ձերբակալուելով՝ գերմանական և անգլիական ոճրադատ դատարաններուն յանձնուեցան Պերլինի ու Պոլսոյ մէջ: Հրապարակային դատավարութիւնը գրաւեց ամբողջ աշխարհի ուշադրութիւնը: Սողոմոն Թէհլիրեանն ու Միսաք Թոռլաքեանը անպարտ արձակուեցան՝ բարոյական մեծ գոհացում պատճառելով հայ ժողովուրդին:


Ճեմալ փաշայի սպանութեան առթիւ՝ բազմահարիւր ձերբակալութիւններ տեղի ունեցան Ռուսաստանի մէջ. դաշնակցական երիտասարդութիւնը լեցուեցաւ բանտերն ու Չեկայի նկուղները, և շատեր, առանց դատ ու դատարանի, աքսորուեցան Սիպերիոյ սառուցեալ վայրերը:


Քառորդ դար անցած, Երկրորդ Համաշխարհային պատերազմէն ետք, համանման պայմաններու մէջ, նացի ջարդարարներու համար միջազգային դատ կազմակերպուեցաւ Նիւրեմպերկի մէջ. նացի պարագլուխները մահապատիժի ենթարկուեցան և գերման ժողովուրդին վրայ տուգանք դրուեցաւ, իբրև հատուցում հրեաներուն՝ հանգստացնելու համար «քաղաքակիրթ մարդկութեան» վրդոված խիղճը: Տարբեր եղաւ նոյն այդ «քաղաքակիրթ մարդկութեան» վերաբերումը հայերու հանդէպ: Թուրքիոյ հայութեան կէսը կոտորուեցաւ ամենատմարդի միջոցներով, միւս կէսը հողմացրիւ եղաւ: Հայերու ստացուածքը յափշտակուեցաւ: Գիւղեր ու քաղաքներ ամայացան: Եւ երբ հասաւ հատուցման ժամը, «քաղաքակիրթ մարդկութիւն»ը մնաց անտարբեր: Հայ ժողովուրդը ինքը, իր «քաջ որդւոց սուրբ արիւնով», ... կազմակերպեց հայկական Նիւրեմպերկ՝ թուրք դահիճներուն համար:


(1). Տեղին է հոս յիշատակել տասը ամիսով Թալէաթի ահաբեկման նախորդող և գլխաւոր ահաբեկումներու այս շարքը փաստօրէն բացող՝ պատուհասումը Խան-Խոյսկիի, Ատրպէյճանի վարչապետ և արտաքին նախարար (Ճիւանշիր ներքին նախարարն էր իր դահլիճին), Թիֆլիսի մէջ, 1920ի գարնան (հաւանաբար Մայիսին): Ահաբեկիչներ՝ Արամ Երկանեան և Միսաք Կարապետեան: Ծնթ. Խմբ. :

(2). Հայ կարմիր-բանակայինի մը ձեռքով՝ ըստ խորհրդահայ աղբիւրներու:

0 comments:

Հայտնեք Ձեր կարծիքը՝