Ի ծառայութիւն ընթերցողին, բոլոր Նոր Ուղղագրութեամբ մեզի հասած յօդուածները պիտի տպենք նաև Մեսրոպեան ուղղագրութեամբ: Կայքէջին ուղարկուած առաջին Արևելահայերէնով ուղարկուած Տիկ. Կիւլամիրեանի յօդուածը կը նրկայացնենք երկու ուղղագրութիւններով:
«ՆՇԱՆԱԿ»
Սիրելի ընթերցող,
Ուրախութիւն է կայքէջը հարստացած տեսնել մեր գաղութին, ինչպէս նաեւ հալէպահայութեան ու Թեհրանի հայութեան սիրելի մանկավարժուհի, հոգեբան ու լայնախոհ մտաւորական տիկին Ժիւլիէթա Կիւլամիրեանի Եղեռնի տարեդարձին առթիւ, յատուկ «Նշանակ»ի համար գրուած յօդուածով:
Տիկին Կիւլամիրեան պիտի աշխատակցի այս կայքէջին իր մանկավարժական, հոգեբանական յօդուածներով, պիտի մէկ կերպ մեզի տայ մանկավարժական վերապատրաստութիւն՝ որպէս ծնողներ, ուսուցիչներ կամ ուսանողներ: Յետագային պիտի յայտարարենք թէ ինչ յաճախականութեամբ և որ օրերուն պիտի տպուին տիկնոջ յօդուածները:
Մեր երախտագիտական զգացումները կը յայտնենք դոկտ. փրոֆ. Կիւլամիրեանին: Կը կարծէինք թէ ան միայն մասնագէտ մանկավարժ ուսուցիչ էր: Անտեղեակ էինք իր գրական տաղանդին: Այս յօդուածը լոկ նկարագրական չէ, վերլուծելի խոր գաղափարներ կան այնտեղ, օրինակ՝ «Ի՞նչ կը լինէր, եթէ յանկարծ յիշողութիւն հոգեկանի յատկանիշը գոյութիւն չունենար. երեւի սարսափելի կը լինէր, մարդկութեանը ամօթ և պատիժ կը լինէր»:
Գնահատանքը կը թողունք ընթերցողին:
«ՆՇԱՆԱԿ»
Մեսրոպեան ուղղագրութեամբ
Ո՛չ տարագիր, ո՛չ գաղթական, հայ ազգը իր տանն եմ ուզում,
Վաղեմի՜, ազնիւ հարցին արդար դատաստանն եմ ուզում,
Յոգնել եմ ես «Հայոց Հարցից»,
«Հայոց... պատասխանն եմ ուզում»:
Գ. ԷՄԻՆ
Ես Եղեռնը չեմ տեսել, սակայն նրա ազդեցութիւնն ու հետեւանքները առ այսօր մեր տանն են. չկան ծնողներս, որոնք Եղեռնից մազապուրծ՝ հասել են Հայաստան, բայց գրասեղանիս վրայից ինձ են նայում ութսունամեայ մայրիկիս թախծոտ աչքերը, հօրս ծննդավայրի՝ Մոկսի միակ՝ նիւթական արժէքը, որ պապս և տատս կարողացել էին փրկել և հասցնել Հայաստան:
Ես Եղեռնը չեմ տեսել, սակայն առ այսօր իմ հոգին կրծում են մօրս արցունքները, որ իր ծնողներին չէր յիշում, գրկի երեխայ էր եղել այդ դժնդակ օրերին:
Յաճախ երբ նայում եմ մօրս նկարին, նրա յիշողութիւններով լի աչքերին, մտածում եմ. «Ի՜նչ լաւ է, որ մարդը յիշողութիւն ունի, ի՜նչ լաւ է, որ երբեք յիշողութիւնը չի մեռնում: Ի՞նչ կը լինէր, եթէ յանկարծ յիշողութիւն հոգեկանի յատկանիշը գոյութիւն չունենար. երեւի սարսափելի կը լինէր, մարդկութեանը ամօթ և պատիժ կը լինէր»:
Ես Եղեռնը չեմ տեսել, սակայն մեր գերդաստանի մեծերն այնքան են պատմել ու պատմել, լացել ու բռունցք սեղմել, բռունցք սեղմել և դասեր տուել, որ ես զգում եմ ինձ նրա անմիջական մասնակիցն ու կրողը: Այդպէս էլ կայ՝ հետեւանքների կրողը:
Եւ այսպէս՝ մայրս գրկի երեխայ էր, և նրա ընտանիքն ապրում էր Արևմտեան Հայաստանի Պիթլիս քաղաքում: Նա չէր յիշում այդ քաղաքը, բայց միշտ հպարտութեամբ յիշում էր, ու ինքը պիթլիսցի է, որ Պիթլիսից է նաև Ուիլիըմ Սարոյեանը, և երբ իր ձեռքն էր վերցնում մեծ հայի նկարը, արցունքները գլորւում էին նրա այտերի վրայով:
Ուրեմն՝ մայրս գրկի երեխայ էր: Այդ երեկոյ քիւրտ հարեւանուհին բախեց Պաղտասար պապիս դուռը և խնդրեց իրենց փոքրիկ աղջկան՝ Աղաւնուն (մօրս անունը Աղաւնի էր) թոյլ տալ տանել իրենց տուն. քիւրտ ընտանիքը երեխայ չունէր: Պապս ու տատս դժուարութեամբ համաձայնեցին: Մօրս տանելուց անմիջապէս յետոյ պապիս տուն ներխուժեցին թուրք մարդակերները...: Մայրիկիս հօրեղբօր կինը, որն ապրում էր Պիթլիսի մի այլ հայկական թաղամասում, լսում է, որ պապիս թաղում ջարդ է տեղի ունեցել, շնչակտուր հասնում է տագրոջ տուն և ականատես դառնում մի սահմռկեցուցիչ տեսարանի. պապս և տատս մորթուած էին իրենց տան մէջ, իսկ նրանց որդին, որ պէտք է իմ քեռին լինէր, մայրիկիցս մեծ էր 5-6 տարով, չկար: Այդպէս էլ մինչեւ կեանքի վերջը մայրս որոնում էր իր եղբօրը, կարօտում ու ողբում նրա կորուստը: Երբեմն իրեն մխիթարում էր՝ մտածելով, թէ փախել է՝ տեսնելով թուրքերին, և ողջ է, ու ո՞վ գիտի, թէ որտեղ է ապրում: Մէկ էլ սարսափով մտածում էր, թէ թուրքերը եղբօրը տարել են իրենց հետ ու երեխային թրքացրել: Այս անորոշութիւնն ամբողջ կեանքում մօրս հանգիստ չէր տալիս... Ու նա որոնում էր եղբօրը, որի նկարագիրը չկար նրա յիշողութեան մէջ:
Մայրիկիս հօրեղբօր կինը՝ Մարգարիտ տատիկը (այդպէս էինք մենք նրան դիմում, երբ գալիս էր մեր տուն), քիւրտ հարևանուհուց իմանում է եղելութիւնը և տեղի չի տալիս քրտուհու խնդրանքներին՝ մայրիկիս թողնել իր մօտ, շալակում է մօրս ու իր երեխաների հետ միասին գնում գաղթի երկար ու դաժան ճանապարհը: Հրաշքով մայրս իր զարմիկների և զարմուհիների հետ հասնում է Հայաստան: Սովի ու համաճարակների ծանր օրերին Մարգարիտ տատիկը մօրս յանձնում է Երեւանի ամերիկեան որբանոցը: Մօրս կարճ մանկութիւնն անցնում է այս մանկատանը: Նա առանձին ջերմութեամբ էր յիշում իր մանկութեան այդ օրրանը, իր դաստիարակներին և մանկատան սաներին ու անուն առ անուն գիտէր, թէ որքան նշանաւոր մարդիկ մեծացան այդ որբերի մէջ: Յատկապէս հպարտութեամբ էր նշում Թաթուլ Ալթունեանին:
Ճակատագրական նոյն ճանապարհն անցած Յարութիւն հայրիկս մանկատանը հանդիպեց մայրիկիս՝ 14 ամեայ Աղաւնուն և անմիջապէս առաւ իր հովանաւորութեան տակ ու գրեթէ 60 տարի մօրս պահեց ինչպէս իր զաւակի:
Հայրս գաղթի ճանապարհին կորցրել էր պապիս, հօրեղբօրը ու էլի շա՜տ շատերին: Բայց մինչև կեանքի վերջին օրը նրան տանջում էին մէկ տարեկան եղբօր՝ Սուրէնի տնքոցները: Այդ անօգնական, մատղաշ էակը գաղթի ճանապարհին՝ անապատների մէջ պարզապէս ցամաքել էր՝ «ջո՜ւր, ջո՜ւր» խնդրելով: Նրան հէնց այդպէս էլ՝ ցնցոտիներով թաղել են աւազների մէջ՝ վրան դնելով մի անանուն, անհասցէ քար: Ո՞վ գիտի՝ քանի այդպիսի անտիպ քարեր շարուեցին այդ գիշեր այդ դաժան անապատում:
Հայրս յաճախ էր երանութեամբ ու կորովով պատմում էր հայրենի Մոկսի՝ իր ծննդավայրի մասին, յիշում էր իրենց տունը, բակը, այգին, բերքառատ թթենիներն ու ծիրանենիները: «Հիմա էլ թէ գնամ, կը գտնեմ մեր տունը»,- երազում էր նա ու իրեն-իրեն մտմտում. «Կը քնդեմ երրորդ թթենու տակը, այդտեղից կը հանեմ մօրս թաղած ոսկիները, ղութիի (պահարան) միջից կը հանեմ հօրս թաքցրած զէնքը, կը մտնեմ ետեւի եկեղեցին, մոմ կը վառեմ...»,- յետոյ աչքերը թրջւում էին ու տնքում էր. «Հէ՜յ, վախ...»:
Հայրս մի անափ սիրով էր սիրում մօրս և բոլոր նրանց, ովքեր կապուած էին մօրս հետ: Իւրաքանչիւր ձմեռ հայրս յատուկ գնում էր և գիւղից մեզ հիւր էր բերում մայրիկիս փրկչին՝ Մարգարիտ տատիկին, որը վանեցի կնոջ տիպական կերպար էր, ու նրան խնամում էր ինչպէս հարազատ մօրը: Մարգարիտ տատին հրճուանքով էր վերաբերում հօրս դիմելաձևին՝ «զոքանջս...»:
Եւ այսպէս, հայրս ու մայրս ստեղծել էին մի բազմամանուկ ընտանիք, իսկ իրենց աւագ որդու անունը դրել էին Սուրէն:
Այդ անունը հայրս տալիս էր մի ուրիշ ակնածանքով և անիծում էր արիւնարբու թուրքին: Մայրս, որ խոր ծերութիւն էր ապրում, հէնց որ թուրք բառը լսում էր, կարծես մի գերբնական ուժ էր գալիս նրա թուլացած բազուկներին, խրոխտ կեցուածք էր ընդունում ու հզօր ձայնով ասում. «Հիմա էլ, որ մի զէնք տան, կը գնամ ու կը սպաննեմ այդ թուրքերին», յետոյ անմիջապէս թուլանում էին ձեռքերը, ձայնը սկսում էր կերկերալ ու լալիս էր տխո՜ւր, անձայն...
Մայրս այդպէս էլ մինչև վերջին շունչը ողբաց իր որբութիւնը և ծնողների դաժան մահը:
Հայրս մի դարակ ունէր ու յաճախ էր երեկոներն այդ դարակը պրպտում, հանում էր ինչ-որ թղթեր, նկարներ, նայում, «ա՜խ» ու «վա՜խ» անում, յետոյ նորից փակում էր դարակն ու բանալին պահում: Մեր մտքով չէր անցնում՝ բացել այդ դարակը, սակայն թէ՛ ես, թէ՛ ինձանից մեծերը (մենք վեց երեխայ էինք) մի առանձին խորհրդաւորութեամբ և ներողամտաբար իրար էինք նայում, երբ հայրս զբաղուած էր լինում իր դարակի պարունակութեամբ: Դարակը բացեցինք հօրս մահից յետոյ: Ի՞նչ էր պարունակութիւնը. մի քանի նկար, որոնք ներկայացնում էին Մոկսը. կտրել – հաւաքել էր տարբեր թերթերից, ամսագրերից, վերցրել էր իր տարեկիցներից»: Նկարներից մէկում քիչ աւելի մեծ պատկերների տակ հայրս գրել էր՝ «մեր թաղը»: Հազիւ թէ հայրս յիշէր իրենց տունը. նա պարզապէս երեւակայութեան մէջ նկարել էր այնքան յաճախ, որ իրեն թւում էր, թէ յիշում է ամէն ինչ: Մի քանի թղթի վրայ հայրս անուններ էր գրել՝ Մանուկ, Խաչատուր, Աւետիս, Արտաշէս, Խաթուն, Թանգօ, Ոսկի, Վերժին, Փառանձեմ, Թագուհի... Իսկ մի քանի անուն և բոլոր անունների դիմաց գրուածները չէին ընթերցւում, կարծես դրանք կեանքի վերջին օրերին գրուած լինէին: Տեսնես՝ ինչ յիշողութիւններ էին իրենց մէջ թաքցնում այդ անընթեռնելի տողերը: Հիմա ինձ մեղադրում եմ. «Ինչո՞ւ ես չէի հարցնում հօրս, ինչո՞ւ չէի հետաքրքրւում նրա յիշողութիւններով. տեսնես ինչե՞ր տարաւ նա իր հետ»:
Այդ դժնդակ օրերից անցել է աւելի քան 90 տարի: Նայում եմ գրասեղանիցս ինձ նայող մօրս աչքերին ու հասկանում եմ այն ատելութիւնը, որով լեցուն են այդ հայուհու խաժ աչքերը, հասկանում եմ հօրս կարօտը, որն այդպէս էլ չքնեց նրա մէջ: Նայում եմ այդ աչքերին ու վերապրում եմ մանկութեան տարիները ու հասկանում, թէ ինչու հայրիկս, գիշերները յոգնած պառկած, չգիտեմ քանիերորդ անգամ մայրիկիս էր պատմում իր ընթերցած գրքերը: Մասնաւորապէս տպաւորուել է «Խոդեդանը» և «Մուսա Լերան 40 Օրերը»: Հայրս ամէն անգամ նոյն մանրամասնութեամբ պատմում էր, ոգեւորւում, մայրս էլ նոյն հետաքրքրութեամբ լսում ու ամէն անգամ լալիս վերմակի տակ:
Երանի՜ թէ հայրս իմանար, թէ ինչպէս եմ յիշում պատմածը, ինչպէս է իր իւրաքանչիւր բառը ներծծուած արեանս մէջ, հոգուս մէջ, բնաւորութեանս ու ձգտումներիս մէջ... Ու մտածում եմ՝ ի՜նչ լաւ է, որ աշխարհում գոյութիւն ունի յիշողութիւնը, ինչ լա՜ւ է, որ հնուց մարդն ունի այդ յիշողութիւնը, ի՜նչ լաւ է, որ այն չի խամրում...
Աստուած մի արասցես, ինչպէ՞ս խամրի... Չէ՞ որ ես տեսել եմ եղեռնը իմ ծնողների աչքերում, չէ՞ որ իմ ծնողներն ինձ են կտակել իրենց յիշողութիւնները:
Եթէ յիշողութիւնս խամրեց, ես կը դադարեմ գոյութիւն ունենալ...
Ջուլիետա Գյուլամիրյան
______________________________________________________________
Ո՛չ պարսկական, ո՛չ թրքական, հայի հայկականն եմ ուզում,
Ո՛չ տարագիր, ոչ գաղթական, հայ ազգը՝ իր տանն եմ ուզում,
Վաղեմի՜, ազնիվ հարցին արդար դատաստան եմ ուզում,
Հոգնել եմ ես «հայոց հարցից»,
«Հայոց… պատասխանն եմ ուզում»:
Գ. Էմին
Ես եղեռնը չեմ տեսել, սակայն նրա ազդեցությունն ու հետևանքներն առ այսօր մեր տանն են. չկան ծնողներս, որոնք Եղեռնից մազապուրծ՝ հասել են Հայաստան, բայց գրասեղանիս վրայից ինձ են նայում ութսունամյա մայրիկիս թախծոտ աչքերը, հորս ծննդավայրի՝ Մոկսի միակ՝ նյությական արժեքը, որ պապս և տատս կարողացել էին փրկել և հասցնել Հայաստան:
Ես եղեռնը չեմ տեսել, սակայն առ այսօր իմ հոգին կրծում են մորս արցունքները, որ իր ծնողներին չէր հիշում. գրկի երեխա էր եղել այդ դժնդակ օրերին:
Հաճախ, երբ նայում եմ մորս նկարին, նրա հիշողություններով լի աչքերին, մտածում եմ. «Ի՜նչ լավ է, որ մարդը հիշողություն ունի, ի՜նչ լավ է, որ երբեք հիշողությունը չի մեռնում: Ի՞նչ կլիներ, եթե հանկարծ հիշողություն հոգեկանի հատկանիշը գոյություն չունենար. երևի սարսափելի կլիներ, մարդկությանը ամոթ և պատիժ կլիներ»:
Ես եղեռնը չեմ տեսել, սակայն մեր գերդաստանի մեծերն այնքան են պատմել ու պատմել, լացել ու բռունցք սեղմել, բռունցք սեղմել և դասեր ու պատգամներ տվել, որ ես զգում եմ ինձ նրա անմիջական մասնակիցն ու կրողը: Այդպես էլ կա՝ հետևանքների կրողը:
Եվ այսպես՝ մայրս գրկի երեխա էր, և նրա ընտանիքն ապրում էր Արևմտյան Հայաստանի Բիթլիս քաղաքում: Նա չէր հիշում այդ քաղաքը, բայց միշտ հպարտությամբ հիշում էր, որ ինքը Բիթլիսցի է, որ Բիթլիսից է նաև Վիլյամ Սարոյանը, և երբ իր ձեռքն էր վերցնում մեծ հայի նկարը, արցունքները գլորվում էին նրա այտերի վրայով:
ՈՒրեմն՝ մայրս գրկի երեխա էր: Այդ երեկո քուրդ հարևանուհին բախեց Բաղդասար պապիս դուռը և խնդրեց իրենց փոքրիկ աղջկան՝ Աղավնուն (մորս անունը Աղավնի էր) թույլ տան տանել իրենց տուն. քուրդ ընտանիքը երեխա չուներ: Պապս ու տատս դժվարությամբ համաձայնեցին: Մորս տանելուց անմիջապես հետո պապիս տուն ներխուժեցին թուրք մարդակերները…: Մայրիկիս հորեղբոր կինը, որն ապրում էր Բիթլիսի մի այլ հայկական թաղամասում, լսում է, որ պապիս թաղում ջարդ է տեղի ունեցել, շնչակտուր հասնում է տագրոջ տուն և ականատես դառնում մի սահմռկեցուցիչ տեսարանի. պապս և տատս մորթված էին իրենց տան մեջ, իսկ նրանց որդին, որ պետք է իմ քեռին լիներ, մայրիկիցս մեծ էր 5-6 տարով, չկար: Այդպես էլ մինչև կյանքի վերջը մայրս որոնում էր իր եղբորը, կարոտում ու ողբում նրա կորուստը: Երբեմն իրեն մխիթարում էր՝ մտածելով, թե փախել է՝ տեսնելով թուրքերին, և ողջ է, ու ո՞վ գիտի, թե որտեղ է ապրում: Մեկ էլ սարսափով մտածում էր, թե թուրքերը եղբորը տարել են իրենց հետ ու երեխային թրքացրել: Այս անորոշությունն ամբողջ կյանքում մորս հանգիստ չէր տալիս… ՈՒ նա որոնում էր եղբորը, որի նկարագիրը չկար նրա հիշողության մեջ:
Մայրիկիս հորեղբոր կինը՝ Մարգարիտ տատիկը (այդպես էինք մենք նրան դիմում, երբ գալիս էր մեր տուն), քուրդ հարևանուհուց իմանում է եղելությունը և տեղի չի տալիս քրդուհու խնդրանքներին՝ մայրիկիս թողնել իր մոտ, շալակում է մորս ու իր երեխաների հետ միասին գնում գաղթի երկար ու դաժան ճանապարհը: Հրաշքով մայրս իր զարմիկների և զարմուհիների հետ հասնում է Հայաստան: Սովի ու համաճարակների ծանր օրերին Մարգարիտ տատիկը մորս հանձնում է Երևանի ամերիկյան որբանոցը: Մորս կարճ մանկությունն անցնում է այս մանկատանը: Նա առանձին ջերմությամբ էր հիշում իր մանկության այդ օրրանը, իր դաստիարակներին և մանկատան սաներին ու անուն առ անուն գիտեր, թե որքան նշանավոր մարդիկ մեծացան այդ որբերի մեջ: Հատկապես հպարտությամբ էր նշում Թաթուլ Ալթունյանին:
Ճակատագրական նույն ճանապարհն անցած Հարություն հայրիկս մանկատանը հանդիպեց մայրիկիս՝ 14 ամյա Աղավնուն և անմիջապես նրան առավ իր հովանավորության տակ ու գրեթե 60 տարի մորս պահեց ինչպես իր զավակի:
Հայրս գաղթի ճանապարհին կորցրել էր պապիս, հորեղբորը ու էլի շա՜տ շատերին: Բայց մինչև կյանքի վերջին օրը նրան տանջում էին մեկ տարեկան եղբոր՝ Սուրենի տնքոցները: Այդ անօգնական, մատղաշ էակը գաղթի ճանապարհին՝ անապատների մեջ պարզապես զամաքել էր՝ «ջու՜ր, ջու՜ր» խնդրելով: Նրան հենց այդպես էլ` ցնցոտիներով, թաղել են ավազների մեջ՝ վրան դնելով մի անանուն, անհասցե քար: Ո՞վ գիտի՝ քանի այդպիսի անտիպ քարեր շարվեցին այդ գիշեր այդ դաժան անապատում:
Հայրս հաճախ էր երանությամբ ու կորովուվ պատմում էր հայրենի Մոքսի՝ իր ծննդավայրի մասին, հիշում էր իրենց տունը, բակը, այգին, բերքառատ թթենիներն ու ծիրանենիները: «Հիմա էլ թե գնամ, կգտնեմ մեր տունը», - երազում էր նա ու իրեն - իրեն մտմտում. «Կքնդեմ երրորդ թթենու տակը, այտեղից կհանեմ մորս թաղած ոսկիները, ղութիի (պահարան) միջից կհանեմ հորս թաքցրած զենքը, կմտնեմ տան ետևի եկեղեցին, մոմ կվառեմ…», - հետո աչքերը թրջվում էին ու տնքում էր. «Հե՜յ, վախ…»:
Հայրս մի անափ սիրով էր սիրում մորս և բոլոր նրանց, ովքեր կապված էին մորս հետ: Յուրաքանչյուր ձմեռ հայրս հատուկ գնում էր և գյուղից մեզ հյուր էր բերում մայրիկիս փրկչին՜ Մարգարիտ տատիկին, որը վանեցի կնոջ տիպական կերպար էր, ու նրան խնամում էր ինչպես հարազատ մորը: Մարգարիտ տատին հրճվանքով էր վերաբերում հորս դիմելաձևին՝ «զոքանչս…»:
ԵՎ այսպես, հայրս ու մայրս ստեղծել էին մի բազմամանուկ ընտանիք, իսկ իրենց ավագ որդու անունը դրել էին Սուրեն:
Այդ անունը հայրս տալիս էր մի ուրիշ ակնածանքով և անիծում էր արյունարբու թուրքին: Մայրս, որ խոր ծերություն էր ապրում, հենց որ թուրք բառը լսում էր, կարծես մի գերբնական ուժ էր գալիս նրա թուլացած բազուկներին, խրոխտ կեցվածք էր ընդունում ու հզոր փայնով ասում. «Հիմա էլ, որ մի զենք տան, կգնամ ու կսպանեմ այդ թուրքերին», հետո անմիջապես թուլանում էին ձեռքերը, ձայնը սկսում էր կերկերալ ու լալիս էր տխու՜ր, անձայն…
Մայրս այդպես էլ մինչև վերջին շունչը ողբաց իր որբությունը և ծնողների դաժան մահը:
Հայրս մի դարակ ուներ ու հաճախ էր երեկոներն այդ դարակը պրպտում, հանում էր ինչ-որ թղթեր, նկարներ, նայում «ա՜խ» ու «վա՜խ» անում, հետո նորից փակում էր դարակն ու բանալին պահում: Մեր մտքով չէր անցնում՝ բացել այդ դարակը, սակայն թե՛ ես, թե՛ ինձանից մեծերը (մենք վեց երեխա էինք) մի առանձին խորհրդավորությամբ և ներողամտաբար իրար էինք նայում, երբ հայրս զբաղված էր լինում իր դարակի պարունակությամբ: Դարակը բացեցինք հորս մահից հետո: Ի՞նչ էր պարունակությունը. մի քանի նկար, որոնք ներկայացնում էին Մոքսը (կտրել - հավաքել էր տարբեր թերթերից, ամսագրերից, վերցրել էր իր տարեկիցներից): Նկարներից մեկում քիչ ավելի մեծ պատկերների տակ հայրս գրել էր՝ «մեր թաղը»: Հազիվ թե հայրս հիշեր իրենց տունը. նա պարզապես երևակայության մեջ նկարել էր այնքան հաճախ, որ իրեն թվում էր, թե հիշում է ամեն ինչ: Մի քանի թղթի վրա հայրս անուններ էր գրել՝ Մանուկ, Խաչատուր, Ավետիս, Արտաշես, Խաթուն, Թանգո, Ոսկի, Վերժին, Փառանձեմ, Թագուհի… Իսկ մի քանի անուն և բոլոր անունների դիմաց գրվածները չէիրն ընթերցվում. կարծես դրանք կյանքի վերջին օրերին գրված լինեին: Տեսնես՝ ինչ հիշողություններ էին իրենց մեջ թաքցնում այդ անընթեռնելի տողերը: Հիմա ինձ մեղադրում եմ. «ինչու՞ ես չէի հարցնում հորս, ինչու՞ չէի հետաքրքրվում նրա հիշողություններով. տեսնես ինչե՞ր տարավ նա իր հետ»:
Այդ դժնդակ օրերից անցել է ավելի քան 90 տարի: Նայում եմ գրասեղանիցս ինձ նայող մորս աչքերին ու հասկանում եմ այն ատելությունը, որով լեցուն են այդ հայուհու խաժ աչքերը, հասկանում եմ հորս կարոտը, որն այդպես էլ չքնեց նրա մեջ: Նայում եմ այդ աչքերին ու վերապրում իմ մանկության տարիները ու հասկանում, թե ինչու հայրիկս, գիշերները հոգնած պառկած, չգիտեմ քանիերորդ անգամ մայրիկիս էր պատմում իր ընթերցած գրքերը: Մասնավորապես տպավորվել է «Խոդեդանը» և «Մուսա լեռան 40 օրը»: Հայրս ամեն անգամ նույն մանրամասնությամբ պատմում էր, ոգևորվում, մայրս էլ նույն հետաքրքրությամբ լսում ու ամեն անգամ լալիս վերմակի տակ:
Երանի՜ թե հայրս իմանար, թե ինչպես եմ հիշում պատմածը, ինչպես է իր յուրաքանչյուր բառը ներծծված արյանս մեջ, հոգուս մեջ, բնավորությանս ու ձգտումներիս մեջ… ՈՒ մտածում եմ՝ ի՜նչ լավ է, որ աշխարհում գոյություն ունի հիշողությունը, ինչ լա՜վ է, որ հնուց մարդն ունի այդ հիշողությունը, ի՜նչ լավ է, որ այն չի խամրում…
Աստված մի արասցես, ինչպե՞ ս խամրի… Չէ՞ որ ես տեսել եմ եղեռնը իմ ծնողների աչքերում, չէ ՞ որ իմ ծնողներն ինձ են կտակել իրենց հիշողությունները:
Եթե հիշողությունս խամրեց, ես կդադարեմ գոյություն ունենալ…
Ջուլիետա Գյուլամիրյան
0 comments:
Հայտնեք Ձեր կարծիքը՝