Սիրելի Ընթերցող,
Օրուան մտահոգութիւններդ....շատ , երբեմն ՝ չափազանց:
Հինգ Նոյեմբերէն սկսեալ,ամէնօրեայ յաճախականութեամբ , «Նշանակ» գոնէ մէկ կատակ, անեքտոթ , խնդալիք պատմութիւն պիտի հրամցնէ քեզի ՝կեանքի լուրջ հանգամանքները քիչ մը մոռացութեան տալու համար, պոկելու համար փոքր մէկ ժպիտ քեզմէ: Եթէ ժպիտ խլող որևէ պատմութիւն ունիս և եթէ կ՜ուզես զայն բաժնել ընթերցողներուն հետ , բարեհաճիր զայն ուղարկել nshanag@gmail.com ին : Կրնաս ուղարկել անգլիատառ Հայերէնով եթէ Հայերէնով տպելը մեծ տաղտուկ է քեզի համար: Յիշեցնենք, որ «Նշանակ» գռեհկութիւններ չի քաջալերեր, ուստի մեր խնդրանքն է որ կատակները ըլլան Կայքէջին մակարդակով:
Շնորհակալութիւն
«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Saturday, October 31, 2009
ԽԻՆԴ ՈՒ ԺՊԻՏ
Սիրելի Ընթերցող,
Օրուան մտահոգութիւններդ....շատ , երբեմն ՝ չափազանց:
Հինգ Նոյեմբերէն սկսեալ,ամէնօրեայ յաճախականութեամբ , «Նշանակ» գոնէ մէկ կատակ, անեքտոթ , խնդալիք պատմութիւն պիտի հրամցնէ քեզի ՝կեանքի լուրջ հանգամանքները քիչ մը մոռացութեան տալու համար, պոկելու համար փոքր մէկ ժպիտ քեզմէ: Եթէ ժպիտ խլող որևէ պատմութիւն ունիս և եթէ կ՜ուզես զայն բաժնել ընթերցողներուն հետ , բարեհաճիր զայն ուղարկել nshanag@gmail.com ին : Կրնաս ուղարկել անգլիատառ Հայերէնով եթէ Հայերէնով տպելը մեծ տաղտուկ է քեզի համար: Յիշեցնենք, որ «Նշանակ» գռեհկութիւններ չի քաջալերեր, ուստի մեր խնդրանքն է որ կատակները ըլլան Կայքէջին մակարդակով:
Շնորհակալութիւն
«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Օրուան մտահոգութիւններդ....շատ , երբեմն ՝ չափազանց:
Հինգ Նոյեմբերէն սկսեալ,ամէնօրեայ յաճախականութեամբ , «Նշանակ» գոնէ մէկ կատակ, անեքտոթ , խնդալիք պատմութիւն պիտի հրամցնէ քեզի ՝կեանքի լուրջ հանգամանքները քիչ մը մոռացութեան տալու համար, պոկելու համար փոքր մէկ ժպիտ քեզմէ: Եթէ ժպիտ խլող որևէ պատմութիւն ունիս և եթէ կ՜ուզես զայն բաժնել ընթերցողներուն հետ , բարեհաճիր զայն ուղարկել nshanag@gmail.com ին : Կրնաս ուղարկել անգլիատառ Հայերէնով եթէ Հայերէնով տպելը մեծ տաղտուկ է քեզի համար: Յիշեցնենք, որ «Նշանակ» գռեհկութիւններ չի քաջալերեր, ուստի մեր խնդրանքն է որ կատակները ըլլան Կայքէջին մակարդակով:
Շնորհակալութիւն
«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Friday, October 30, 2009
ՊԱՐԳԵՒԱՏՐՈՒՄ «ԱԶԱՏ ՀԱՅ» ԿԱՅՔԷՋԻ
Սիրելի Ընթերցող,
«Նշանակ» ի համար մեծ ուրախութիւն է և հպարտութեան առիթ՝ կարդալու այն Պատուոյ Գիրը որ տրուած է ԱԶԱՏ ՀԱՅ կայքէջի հիմնադիր և գլխաւոր խմբագիր Հրաչ Քալսահակեանին: Ստորև՝ 23 Հոկտեմբերին «Ազատ Հայ» էն արտատպուած պարգևատրման լուրը ինչպէս նաև մեր ուղարկած շնորհաւորանքի արտայայտութիւնները «Ազատ Հայ»ին և Հրաչ Քալսահակեանին:Ձեր քաջալերանքի խօսքը ըսելու համար կրնաք այցելել www.azad-hye.net
«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
23 Հոկտեմբեր 2009,
Սիրելի՛ Հրաչ,
Սփիւռքի Նախարարուհին ճիշդ եւ արդար որոշում առած է պատուոյ գրով պատուելու քեզ եւ «Ազատ-Հայ» կայքէջը: «Ազատ-Հայ»ի ներդրումը մեծ է Մերձաւոր Արեւելքի տեղեկատուական հետեւողական աշխատանքին, ինչպէս նաեւ հայկական երեւոյթներու ազատ վերլուծման եւ անոնց մասին անկաշկանդ արտայայտութեան գործին մէջ:
Ազատ-Հայի գոյութիւնն ու անոր շարունակականութեան ապահովումը քու անձնական ճիգերուդ շնորհիւ են միայն: Ուրախ եմ, որ տարիներու անվհատ աշխատանքդ աննկատ չէ անցած հայրենի ղեկավարութեան կողմէ եւ արդէն «Ազատ-Հայ»ը կը ճանչցուի որպէս հաստատութիւն՝ կողքին «Ազդակ»ի, «Առավօտ»ի, «Ազգ»ի նման լուրջ հայկական թերթերու: Ժամանակն է արդէն որ «Ազատ-Հայ»ը դառնայ լրատուական եւ հասարակական հաստատութիւն՝ բառի ամբողջական իմաստով: «ՆՇԱՆԱԿ» կայքէջի եւ անձնապէս իմ կողմէս ընդունիր ամենաջերմ շնորհաւորութիւնները:
Նշան Պասմաճեան
www.nshanag.com
<<><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><<>
Ազատ-Հայ տեղեկատուական կայքը պարգեւատրուեց հայ մամուլի օրուայ առթիւ
ՀՀ սփիւռքի նախարարութեան պատուոգրեր` հայկական լրատուամիջոցներին եւ Հայաստանի ժուռնալիստների միութեան նախագահին
Հոկտեմբերի 16-ին, Հայ մամուլի օրուայ առթիւ, Երեւանի պետական համալսարանում ՀՀ սփիւռքի նախարար Հրանոյշ Յակոբեանը նախարարութեան պատուոգրեր յանձնեց Հայաստանի «Ազգ» (գլխաւոր խմբագիր Յակոբ Աւետիքեան) եւ «Առաւօտ» օրաթերթերին (գլխաւոր խմբագիր Արամ Աբրահամեան), Լիբանանի «Ազդակ» օրաթերթին (գլխաւոր խմբագիր Շահան Գանտահարեան), Ամն-ի «Արմինիըն Օբզերուըր» շաբաթաթերթին (գլխաւոր խմբագիր Օշին Քեշիշեան), Արաբական Միացեալ Էմիրութիւնների «Ազատ-Հայ» տեղեկատուական կայքին (հիմնադիր-խմբագիր Հրաչ Քալսահակեան), Ուկրաինայի «Անալիտիկայ» լրատուական-վերլուծական կենտրոնին (ղեկավար Մարատ Յակոբեան) եւ Հայաստանի ժուռնալիստների միութեան նախագահ Աստղիկ Գէորգեանին: Լրատուամիջոցներին պատուոգրերը շնորհուել են Հայաստան-սփիւռք գործակցութեան զարգացման եւ Սփիւռքում հայ ինքնութեան պահպանմանն օժանդակելու, իսկ Ա.Գէորգեանին` երկարամեայ լրատուական, հասարակական-քաղաքական լայնածաւալ գործունէութեան համար:
ՀՀ սփիւռքի նախարար Հրանոյշ Յակոբեանը հպարտութեամբ ընդգծեց, որ հայ ժողովուրդն ունի 215-ամեայ մամուլ, ինչպէս նաեւ` որ հայոց «պետականութեան կայացման պայմաններում հայ լրատուութիւնը, հայ մամուլը եկաւ ամբողջացնելու եւ գրելու մեր պատմութիւնը, եկաւ նաեւ լուրերով, տեղեկատուական հոսքերով կրթելու, հզօրացնելու, հասունացնելու հասարակութիւնը»: Նա ցանկութիւն յայտնեց, որ լրատուամիջոցները հաւասարակշիռ խօսքով, օբյեկտիւօրէն վերլուծելու կարողութեամբ հայ հասարակութեանը ներարկեն հպարտութիւն, հայրենասիրութիւն, սէր, հզօրութիւն, վստահութիւն ապագայի, անկախ հայոց պետութեան նկատմամբ:
Նախարարի բնորոշմամբ, Սփիւռքի հայ մամուլի «աշխատակիցները դառնում են պետութիւն մեր հայ համայքների համար: Նրանք են, որ մեր հայ գիրը, բառը, միտքը հասցնում են հայ համայնքին, Սփիւռքին: Ես դրա համար անսահման երախտապարտ ու շնորհակալ եմ հայ գիրը ստեղծողներին, լրագրողներին, խմբագիրներին, տարածողներին, եւ, ի հարկէ, նաեւ հովանաւորներին, որովհետեւ հովանաւորների օգնութեամբ է նաեւ, որ հայ լրագիրը, մամուլը կարողանում են գոյատեւել Սփիւռքում»:
Հայ մամուլի օրը 2004 թուականից նշւում է հոկտեմբերի 16-ին. 1794թ. նոյն այս օրը Մադրասում լոյս տեսաւ առաջին հայ պարբերականը` «Ազդարար» հասարակական-գրական ամսաթերթը: Այն այժմ լոյս է տեսնում որպէս գիտամշակութային միջազգային հանդէս: Ինչպէս նշեց Ա.Գէորգեանը, Հայաստանի ժուռնալիստների միութիւնը մինչեւ 2004թ. ՀՀ Ազգային Ժողովին մի քանի անգամ դիմել է Հայ մամուլի օր սահմանելու խնդրանքով, սակայն դա տեղի ունեցաւ միայն, երբ հարցը բարձրացրեց ՀՀ ԱԺ հարցերով գիտութեան, կրթութեան, մշակոյթի եւ երիդասարդութեան հարցերի մշտական յանձնաժողովի այն ժամանակուայ նախագահ Հրանոյշ Յակոբեանը:
Արարողութեան ժամանակ յանձնուեցին նաեւ Հայաստանի ժուռնալիստների միութեան «Ազդարար» կոչուող 6 մրցանակներ:
Աղբիւր՝ www.hayernaysor.am կայք, 16.10.2009
--------------------------------------------------------------------------------
ՀՀ սփիւռքի նախարարութեան տեղեկատուութեան եւ հեռահաղորդակցութեան վարչութեան կողմէ հետեւեալ նամակը ստացած ենք՝
Հարգելի պարոն Հրաչ Քալսահակյան,
Սիրով Ձեզ ենք հայտնում, որ հոկտեմբերի 16-ին, Հայ մամուլի օրվա առթիվ ՀՀ սփյուռքի նախարար Հրանուշ Հակոբյանի կողմից Դուք պարգեւատրվել եք Հայաստան-Սփյուռք գործակցության զարգացման եւ Սփյուռքում հայ ինքնության պահպանմանն օժանդակելու համար պատվոգրով:
Հարգանքներով`
ՀՀ սփյուռքի նախարարության
Տեղեկատվության եւ Հեռահաղորդակցության վարչություն
Տիգրան Հարությունյան
Երևան, 16.10.2009
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
«Նշանակ» ի համար մեծ ուրախութիւն է և հպարտութեան առիթ՝ կարդալու այն Պատուոյ Գիրը որ տրուած է ԱԶԱՏ ՀԱՅ կայքէջի հիմնադիր և գլխաւոր խմբագիր Հրաչ Քալսահակեանին: Ստորև՝ 23 Հոկտեմբերին «Ազատ Հայ» էն արտատպուած պարգևատրման լուրը ինչպէս նաև մեր ուղարկած շնորհաւորանքի արտայայտութիւնները «Ազատ Հայ»ին և Հրաչ Քալսահակեանին:Ձեր քաջալերանքի խօսքը ըսելու համար կրնաք այցելել www.azad-hye.net
«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
23 Հոկտեմբեր 2009,
Սիրելի՛ Հրաչ,
Սփիւռքի Նախարարուհին ճիշդ եւ արդար որոշում առած է պատուոյ գրով պատուելու քեզ եւ «Ազատ-Հայ» կայքէջը: «Ազատ-Հայ»ի ներդրումը մեծ է Մերձաւոր Արեւելքի տեղեկատուական հետեւողական աշխատանքին, ինչպէս նաեւ հայկական երեւոյթներու ազատ վերլուծման եւ անոնց մասին անկաշկանդ արտայայտութեան գործին մէջ:
Ազատ-Հայի գոյութիւնն ու անոր շարունակականութեան ապահովումը քու անձնական ճիգերուդ շնորհիւ են միայն: Ուրախ եմ, որ տարիներու անվհատ աշխատանքդ աննկատ չէ անցած հայրենի ղեկավարութեան կողմէ եւ արդէն «Ազատ-Հայ»ը կը ճանչցուի որպէս հաստատութիւն՝ կողքին «Ազդակ»ի, «Առավօտ»ի, «Ազգ»ի նման լուրջ հայկական թերթերու: Ժամանակն է արդէն որ «Ազատ-Հայ»ը դառնայ լրատուական եւ հասարակական հաստատութիւն՝ բառի ամբողջական իմաստով: «ՆՇԱՆԱԿ» կայքէջի եւ անձնապէս իմ կողմէս ընդունիր ամենաջերմ շնորհաւորութիւնները:
Նշան Պասմաճեան
www.nshanag.com
<<><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><<>
Ազատ-Հայ տեղեկատուական կայքը պարգեւատրուեց հայ մամուլի օրուայ առթիւ
ՀՀ սփիւռքի նախարարութեան պատուոգրեր` հայկական լրատուամիջոցներին եւ Հայաստանի ժուռնալիստների միութեան նախագահին
Հոկտեմբերի 16-ին, Հայ մամուլի օրուայ առթիւ, Երեւանի պետական համալսարանում ՀՀ սփիւռքի նախարար Հրանոյշ Յակոբեանը նախարարութեան պատուոգրեր յանձնեց Հայաստանի «Ազգ» (գլխաւոր խմբագիր Յակոբ Աւետիքեան) եւ «Առաւօտ» օրաթերթերին (գլխաւոր խմբագիր Արամ Աբրահամեան), Լիբանանի «Ազդակ» օրաթերթին (գլխաւոր խմբագիր Շահան Գանտահարեան), Ամն-ի «Արմինիըն Օբզերուըր» շաբաթաթերթին (գլխաւոր խմբագիր Օշին Քեշիշեան), Արաբական Միացեալ Էմիրութիւնների «Ազատ-Հայ» տեղեկատուական կայքին (հիմնադիր-խմբագիր Հրաչ Քալսահակեան), Ուկրաինայի «Անալիտիկայ» լրատուական-վերլուծական կենտրոնին (ղեկավար Մարատ Յակոբեան) եւ Հայաստանի ժուռնալիստների միութեան նախագահ Աստղիկ Գէորգեանին: Լրատուամիջոցներին պատուոգրերը շնորհուել են Հայաստան-սփիւռք գործակցութեան զարգացման եւ Սփիւռքում հայ ինքնութեան պահպանմանն օժանդակելու, իսկ Ա.Գէորգեանին` երկարամեայ լրատուական, հասարակական-քաղաքական լայնածաւալ գործունէութեան համար:
ՀՀ սփիւռքի նախարար Հրանոյշ Յակոբեանը հպարտութեամբ ընդգծեց, որ հայ ժողովուրդն ունի 215-ամեայ մամուլ, ինչպէս նաեւ` որ հայոց «պետականութեան կայացման պայմաններում հայ լրատուութիւնը, հայ մամուլը եկաւ ամբողջացնելու եւ գրելու մեր պատմութիւնը, եկաւ նաեւ լուրերով, տեղեկատուական հոսքերով կրթելու, հզօրացնելու, հասունացնելու հասարակութիւնը»: Նա ցանկութիւն յայտնեց, որ լրատուամիջոցները հաւասարակշիռ խօսքով, օբյեկտիւօրէն վերլուծելու կարողութեամբ հայ հասարակութեանը ներարկեն հպարտութիւն, հայրենասիրութիւն, սէր, հզօրութիւն, վստահութիւն ապագայի, անկախ հայոց պետութեան նկատմամբ:
Նախարարի բնորոշմամբ, Սփիւռքի հայ մամուլի «աշխատակիցները դառնում են պետութիւն մեր հայ համայքների համար: Նրանք են, որ մեր հայ գիրը, բառը, միտքը հասցնում են հայ համայնքին, Սփիւռքին: Ես դրա համար անսահման երախտապարտ ու շնորհակալ եմ հայ գիրը ստեղծողներին, լրագրողներին, խմբագիրներին, տարածողներին, եւ, ի հարկէ, նաեւ հովանաւորներին, որովհետեւ հովանաւորների օգնութեամբ է նաեւ, որ հայ լրագիրը, մամուլը կարողանում են գոյատեւել Սփիւռքում»:
Հայ մամուլի օրը 2004 թուականից նշւում է հոկտեմբերի 16-ին. 1794թ. նոյն այս օրը Մադրասում լոյս տեսաւ առաջին հայ պարբերականը` «Ազդարար» հասարակական-գրական ամսաթերթը: Այն այժմ լոյս է տեսնում որպէս գիտամշակութային միջազգային հանդէս: Ինչպէս նշեց Ա.Գէորգեանը, Հայաստանի ժուռնալիստների միութիւնը մինչեւ 2004թ. ՀՀ Ազգային Ժողովին մի քանի անգամ դիմել է Հայ մամուլի օր սահմանելու խնդրանքով, սակայն դա տեղի ունեցաւ միայն, երբ հարցը բարձրացրեց ՀՀ ԱԺ հարցերով գիտութեան, կրթութեան, մշակոյթի եւ երիդասարդութեան հարցերի մշտական յանձնաժողովի այն ժամանակուայ նախագահ Հրանոյշ Յակոբեանը:
Արարողութեան ժամանակ յանձնուեցին նաեւ Հայաստանի ժուռնալիստների միութեան «Ազդարար» կոչուող 6 մրցանակներ:
Աղբիւր՝ www.hayernaysor.am կայք, 16.10.2009
--------------------------------------------------------------------------------
ՀՀ սփիւռքի նախարարութեան տեղեկատուութեան եւ հեռահաղորդակցութեան վարչութեան կողմէ հետեւեալ նամակը ստացած ենք՝
Հարգելի պարոն Հրաչ Քալսահակյան,
Սիրով Ձեզ ենք հայտնում, որ հոկտեմբերի 16-ին, Հայ մամուլի օրվա առթիվ ՀՀ սփյուռքի նախարար Հրանուշ Հակոբյանի կողմից Դուք պարգեւատրվել եք Հայաստան-Սփյուռք գործակցության զարգացման եւ Սփյուռքում հայ ինքնության պահպանմանն օժանդակելու համար պատվոգրով:
Հարգանքներով`
ՀՀ սփյուռքի նախարարության
Տեղեկատվության եւ Հեռահաղորդակցության վարչություն
Տիգրան Հարությունյան
Երևան, 16.10.2009
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
ՊԱՐԳԵՒԱՏՐՈՒՄ «ԱԶԱՏ ՀԱՅ» ԿԱՅՔԷՋԻ
Սիրելի Ընթերցող,
«Նշանակ» ի համար մեծ ուրախութիւն է և հպարտութեան առիթ՝ կարդալու այն Պատուոյ Գիրը որ տրուած է ԱԶԱՏ ՀԱՅ կայքէջի հիմնադիր և գլխաւոր խմբագիր Հրաչ Քալսահակեանին: Ստորև՝ 23 Հոկտեմբերին «Ազատ Հայ» էն արտատպուած պարգևատրման լուրը ինչպէս նաև մեր ուղարկած շնորհաւորանքի արտայայտութիւնները «Ազատ Հայ»ին և Հրաչ Քալսահակեանին:Ձեր քաջալերանքի խօսքը ըսելու համար կրնաք այցելել www.azad-hye.net
«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
23 Հոկտեմբեր 2009,
Սիրելի՛ Հրաչ,
Սփիւռքի Նախարարուհին ճիշդ եւ արդար որոշում առած է պատուոյ գրով պատուելու քեզ եւ «Ազատ-Հայ» կայքէջը: «Ազատ-Հայ»ի ներդրումը մեծ է Մերձաւոր Արեւելքի տեղեկատուական հետեւողական աշխատանքին, ինչպէս նաեւ հայկական երեւոյթներու ազատ վերլուծման եւ անոնց մասին անկաշկանդ արտայայտութեան գործին մէջ:
Ազատ-Հայի գոյութիւնն ու անոր շարունակականութեան ապահովումը քու անձնական ճիգերուդ շնորհիւ են միայն: Ուրախ եմ, որ տարիներու անվհատ աշխատանքդ աննկատ չէ անցած հայրենի ղեկավարութեան կողմէ եւ արդէն «Ազատ-Հայ»ը կը ճանչցուի որպէս հաստատութիւն՝ կողքին «Ազդակ»ի, «Առավօտ»ի, «Ազգ»ի նման լուրջ հայկական թերթերու: Ժամանակն է արդէն որ «Ազատ-Հայ»ը դառնայ լրատուական եւ հասարակական հաստատութիւն՝ բառի ամբողջական իմաստով: «ՆՇԱՆԱԿ» կայքէջի եւ անձնապէս իմ կողմէս ընդունիր ամենաջերմ շնորհաւորութիւնները:
Նշան Պասմաճեան
www.nshanag.com
<<><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><<>
Ազատ-Հայ տեղեկատուական կայքը պարգեւատրուեց հայ մամուլի օրուայ առթիւ
ՀՀ սփիւռքի նախարարութեան պատուոգրեր` հայկական լրատուամիջոցներին եւ Հայաստանի ժուռնալիստների միութեան նախագահին
Հոկտեմբերի 16-ին, Հայ մամուլի օրուայ առթիւ, Երեւանի պետական համալսարանում ՀՀ սփիւռքի նախարար Հրանոյշ Յակոբեանը նախարարութեան պատուոգրեր յանձնեց Հայաստանի «Ազգ» (գլխաւոր խմբագիր Յակոբ Աւետիքեան) եւ «Առաւօտ» օրաթերթերին (գլխաւոր խմբագիր Արամ Աբրահամեան), Լիբանանի «Ազդակ» օրաթերթին (գլխաւոր խմբագիր Շահան Գանտահարեան), Ամն-ի «Արմինիըն Օբզերուըր» շաբաթաթերթին (գլխաւոր խմբագիր Օշին Քեշիշեան), Արաբական Միացեալ Էմիրութիւնների «Ազատ-Հայ» տեղեկատուական կայքին (հիմնադիր-խմբագիր Հրաչ Քալսահակեան), Ուկրաինայի «Անալիտիկայ» լրատուական-վերլուծական կենտրոնին (ղեկավար Մարատ Յակոբեան) եւ Հայաստանի ժուռնալիստների միութեան նախագահ Աստղիկ Գէորգեանին: Լրատուամիջոցներին պատուոգրերը շնորհուել են Հայաստան-սփիւռք գործակցութեան զարգացման եւ Սփիւռքում հայ ինքնութեան պահպանմանն օժանդակելու, իսկ Ա.Գէորգեանին` երկարամեայ լրատուական, հասարակական-քաղաքական լայնածաւալ գործունէութեան համար:
ՀՀ սփիւռքի նախարար Հրանոյշ Յակոբեանը հպարտութեամբ ընդգծեց, որ հայ ժողովուրդն ունի 215-ամեայ մամուլ, ինչպէս նաեւ` որ հայոց «պետականութեան կայացման պայմաններում հայ լրատուութիւնը, հայ մամուլը եկաւ ամբողջացնելու եւ գրելու մեր պատմութիւնը, եկաւ նաեւ լուրերով, տեղեկատուական հոսքերով կրթելու, հզօրացնելու, հասունացնելու հասարակութիւնը»: Նա ցանկութիւն յայտնեց, որ լրատուամիջոցները հաւասարակշիռ խօսքով, օբյեկտիւօրէն վերլուծելու կարողութեամբ հայ հասարակութեանը ներարկեն հպարտութիւն, հայրենասիրութիւն, սէր, հզօրութիւն, վստահութիւն ապագայի, անկախ հայոց պետութեան նկատմամբ:
Նախարարի բնորոշմամբ, Սփիւռքի հայ մամուլի «աշխատակիցները դառնում են պետութիւն մեր հայ համայքների համար: Նրանք են, որ մեր հայ գիրը, բառը, միտքը հասցնում են հայ համայնքին, Սփիւռքին: Ես դրա համար անսահման երախտապարտ ու շնորհակալ եմ հայ գիրը ստեղծողներին, լրագրողներին, խմբագիրներին, տարածողներին, եւ, ի հարկէ, նաեւ հովանաւորներին, որովհետեւ հովանաւորների օգնութեամբ է նաեւ, որ հայ լրագիրը, մամուլը կարողանում են գոյատեւել Սփիւռքում»:
Հայ մամուլի օրը 2004 թուականից նշւում է հոկտեմբերի 16-ին. 1794թ. նոյն այս օրը Մադրասում լոյս տեսաւ առաջին հայ պարբերականը` «Ազդարար» հասարակական-գրական ամսաթերթը: Այն այժմ լոյս է տեսնում որպէս գիտամշակութային միջազգային հանդէս: Ինչպէս նշեց Ա.Գէորգեանը, Հայաստանի ժուռնալիստների միութիւնը մինչեւ 2004թ. ՀՀ Ազգային Ժողովին մի քանի անգամ դիմել է Հայ մամուլի օր սահմանելու խնդրանքով, սակայն դա տեղի ունեցաւ միայն, երբ հարցը բարձրացրեց ՀՀ ԱԺ հարցերով գիտութեան, կրթութեան, մշակոյթի եւ երիդասարդութեան հարցերի մշտական յանձնաժողովի այն ժամանակուայ նախագահ Հրանոյշ Յակոբեանը:
Արարողութեան ժամանակ յանձնուեցին նաեւ Հայաստանի ժուռնալիստների միութեան «Ազդարար» կոչուող 6 մրցանակներ:
Աղբիւր՝ www.hayernaysor.am կայք, 16.10.2009
--------------------------------------------------------------------------------
ՀՀ սփիւռքի նախարարութեան տեղեկատուութեան եւ հեռահաղորդակցութեան վարչութեան կողմէ հետեւեալ նամակը ստացած ենք՝
Հարգելի պարոն Հրաչ Քալսահակյան,
Սիրով Ձեզ ենք հայտնում, որ հոկտեմբերի 16-ին, Հայ մամուլի օրվա առթիվ ՀՀ սփյուռքի նախարար Հրանուշ Հակոբյանի կողմից Դուք պարգեւատրվել եք Հայաստան-Սփյուռք գործակցության զարգացման եւ Սփյուռքում հայ ինքնության պահպանմանն օժանդակելու համար պատվոգրով:
Հարգանքներով`
ՀՀ սփյուռքի նախարարության
Տեղեկատվության եւ Հեռահաղորդակցության վարչություն
Տիգրան Հարությունյան
Երևան, 16.10.2009
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
«Նշանակ» ի համար մեծ ուրախութիւն է և հպարտութեան առիթ՝ կարդալու այն Պատուոյ Գիրը որ տրուած է ԱԶԱՏ ՀԱՅ կայքէջի հիմնադիր և գլխաւոր խմբագիր Հրաչ Քալսահակեանին: Ստորև՝ 23 Հոկտեմբերին «Ազատ Հայ» էն արտատպուած պարգևատրման լուրը ինչպէս նաև մեր ուղարկած շնորհաւորանքի արտայայտութիւնները «Ազատ Հայ»ին և Հրաչ Քալսահակեանին:Ձեր քաջալերանքի խօսքը ըսելու համար կրնաք այցելել www.azad-hye.net
«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
23 Հոկտեմբեր 2009,
Սիրելի՛ Հրաչ,
Սփիւռքի Նախարարուհին ճիշդ եւ արդար որոշում առած է պատուոյ գրով պատուելու քեզ եւ «Ազատ-Հայ» կայքէջը: «Ազատ-Հայ»ի ներդրումը մեծ է Մերձաւոր Արեւելքի տեղեկատուական հետեւողական աշխատանքին, ինչպէս նաեւ հայկական երեւոյթներու ազատ վերլուծման եւ անոնց մասին անկաշկանդ արտայայտութեան գործին մէջ:
Ազատ-Հայի գոյութիւնն ու անոր շարունակականութեան ապահովումը քու անձնական ճիգերուդ շնորհիւ են միայն: Ուրախ եմ, որ տարիներու անվհատ աշխատանքդ աննկատ չէ անցած հայրենի ղեկավարութեան կողմէ եւ արդէն «Ազատ-Հայ»ը կը ճանչցուի որպէս հաստատութիւն՝ կողքին «Ազդակ»ի, «Առավօտ»ի, «Ազգ»ի նման լուրջ հայկական թերթերու: Ժամանակն է արդէն որ «Ազատ-Հայ»ը դառնայ լրատուական եւ հասարակական հաստատութիւն՝ բառի ամբողջական իմաստով: «ՆՇԱՆԱԿ» կայքէջի եւ անձնապէս իմ կողմէս ընդունիր ամենաջերմ շնորհաւորութիւնները:
Նշան Պասմաճեան
www.nshanag.com
<<><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><<>
Ազատ-Հայ տեղեկատուական կայքը պարգեւատրուեց հայ մամուլի օրուայ առթիւ
ՀՀ սփիւռքի նախարարութեան պատուոգրեր` հայկական լրատուամիջոցներին եւ Հայաստանի ժուռնալիստների միութեան նախագահին
Հոկտեմբերի 16-ին, Հայ մամուլի օրուայ առթիւ, Երեւանի պետական համալսարանում ՀՀ սփիւռքի նախարար Հրանոյշ Յակոբեանը նախարարութեան պատուոգրեր յանձնեց Հայաստանի «Ազգ» (գլխաւոր խմբագիր Յակոբ Աւետիքեան) եւ «Առաւօտ» օրաթերթերին (գլխաւոր խմբագիր Արամ Աբրահամեան), Լիբանանի «Ազդակ» օրաթերթին (գլխաւոր խմբագիր Շահան Գանտահարեան), Ամն-ի «Արմինիըն Օբզերուըր» շաբաթաթերթին (գլխաւոր խմբագիր Օշին Քեշիշեան), Արաբական Միացեալ Էմիրութիւնների «Ազատ-Հայ» տեղեկատուական կայքին (հիմնադիր-խմբագիր Հրաչ Քալսահակեան), Ուկրաինայի «Անալիտիկայ» լրատուական-վերլուծական կենտրոնին (ղեկավար Մարատ Յակոբեան) եւ Հայաստանի ժուռնալիստների միութեան նախագահ Աստղիկ Գէորգեանին: Լրատուամիջոցներին պատուոգրերը շնորհուել են Հայաստան-սփիւռք գործակցութեան զարգացման եւ Սփիւռքում հայ ինքնութեան պահպանմանն օժանդակելու, իսկ Ա.Գէորգեանին` երկարամեայ լրատուական, հասարակական-քաղաքական լայնածաւալ գործունէութեան համար:
ՀՀ սփիւռքի նախարար Հրանոյշ Յակոբեանը հպարտութեամբ ընդգծեց, որ հայ ժողովուրդն ունի 215-ամեայ մամուլ, ինչպէս նաեւ` որ հայոց «պետականութեան կայացման պայմաններում հայ լրատուութիւնը, հայ մամուլը եկաւ ամբողջացնելու եւ գրելու մեր պատմութիւնը, եկաւ նաեւ լուրերով, տեղեկատուական հոսքերով կրթելու, հզօրացնելու, հասունացնելու հասարակութիւնը»: Նա ցանկութիւն յայտնեց, որ լրատուամիջոցները հաւասարակշիռ խօսքով, օբյեկտիւօրէն վերլուծելու կարողութեամբ հայ հասարակութեանը ներարկեն հպարտութիւն, հայրենասիրութիւն, սէր, հզօրութիւն, վստահութիւն ապագայի, անկախ հայոց պետութեան նկատմամբ:
Նախարարի բնորոշմամբ, Սփիւռքի հայ մամուլի «աշխատակիցները դառնում են պետութիւն մեր հայ համայքների համար: Նրանք են, որ մեր հայ գիրը, բառը, միտքը հասցնում են հայ համայնքին, Սփիւռքին: Ես դրա համար անսահման երախտապարտ ու շնորհակալ եմ հայ գիրը ստեղծողներին, լրագրողներին, խմբագիրներին, տարածողներին, եւ, ի հարկէ, նաեւ հովանաւորներին, որովհետեւ հովանաւորների օգնութեամբ է նաեւ, որ հայ լրագիրը, մամուլը կարողանում են գոյատեւել Սփիւռքում»:
Հայ մամուլի օրը 2004 թուականից նշւում է հոկտեմբերի 16-ին. 1794թ. նոյն այս օրը Մադրասում լոյս տեսաւ առաջին հայ պարբերականը` «Ազդարար» հասարակական-գրական ամսաթերթը: Այն այժմ լոյս է տեսնում որպէս գիտամշակութային միջազգային հանդէս: Ինչպէս նշեց Ա.Գէորգեանը, Հայաստանի ժուռնալիստների միութիւնը մինչեւ 2004թ. ՀՀ Ազգային Ժողովին մի քանի անգամ դիմել է Հայ մամուլի օր սահմանելու խնդրանքով, սակայն դա տեղի ունեցաւ միայն, երբ հարցը բարձրացրեց ՀՀ ԱԺ հարցերով գիտութեան, կրթութեան, մշակոյթի եւ երիդասարդութեան հարցերի մշտական յանձնաժողովի այն ժամանակուայ նախագահ Հրանոյշ Յակոբեանը:
Արարողութեան ժամանակ յանձնուեցին նաեւ Հայաստանի ժուռնալիստների միութեան «Ազդարար» կոչուող 6 մրցանակներ:
Աղբիւր՝ www.hayernaysor.am կայք, 16.10.2009
--------------------------------------------------------------------------------
ՀՀ սփիւռքի նախարարութեան տեղեկատուութեան եւ հեռահաղորդակցութեան վարչութեան կողմէ հետեւեալ նամակը ստացած ենք՝
Հարգելի պարոն Հրաչ Քալսահակյան,
Սիրով Ձեզ ենք հայտնում, որ հոկտեմբերի 16-ին, Հայ մամուլի օրվա առթիվ ՀՀ սփյուռքի նախարար Հրանուշ Հակոբյանի կողմից Դուք պարգեւատրվել եք Հայաստան-Սփյուռք գործակցության զարգացման եւ Սփյուռքում հայ ինքնության պահպանմանն օժանդակելու համար պատվոգրով:
Հարգանքներով`
ՀՀ սփյուռքի նախարարության
Տեղեկատվության եւ Հեռահաղորդակցության վարչություն
Տիգրան Հարությունյան
Երևան, 16.10.2009
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
ՀԱՆԴԻՊՈՒՄՆԵՐ ՈՒԻԼԻԸՄ ՍԱՐՈՅԵԱՆԻ ՀԵՏ -4-
Սիրելի Ընթերցող,
Քիչ մը դադար պիտի տանք «Երազային Հալէպը» ի հրապարակման և պիտի հրապարակենք Ուիլիըմ Սարոյեանի հետ ժամանակ անցուցած մարդոց վկայութիւնները , իւրաքանչիւր վկայութիւն՝ պատառիկ մը Սարոյեանական Հիւմուրէն:
Այս վկայութիւնները առնուած են 1978 ին Պէյրութի մէջ հրատարակուած «Հանդիպումներ Ուիլեըմ Սարոյեանի Հետ» հատորէն՝ խմբագրուած գրագէտ Պօղոս Սնապեանի կողմէ:
Նախ շնորհակալութիւնս կը յայտնեմ սիրելի Պօղոս Սնապեանին , որ ամէն հանդիպման գիրք մը կը նուիրէ ինծի անուշ խօսք մը մակագրելով առաջին էջին վրայ: Շնորհակալ եմ Տալիտա Գալըպճեանին, որ առանց տրտնջալու , ընդհակառակը, մեծ սիրով մեքենաշարեց բոլոր յօդուածները:
Սիրելի Ընթերցող, յուսամ պիտի վայելես Սարոյեանի մասին այս վկայութեանց ընթերցումը: Բարեհաճիր կատարել քու գնահատանքդ ու քննադատութիւններդ : Քննադատութիւնը մարդս առաջ կը տանի, հետև աբար, սիրելի ընթերցող, մի զլանար այդ բարիքը կատարելու «Նշանակ» ին:
Շնորհակալութիւն,
Նշան Պասմաճեան
xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
Վարի վկայութիւնները Գուրգէն Մահարիի վկայութիւններն են 1935 ին և 1960 ին Սարոյեանի Երևան այցելութեանց ընթացքին պատահածներուն , խօսուածներուն և Սարոյեանական տարօրինակութեանց մասին :«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
«ՄՕՐԵՂԲՕՐՍ ԿԸ ՅԻՇԵՄ...»
-Քիչ առաջ ծեր կին մը ներս մտաւ եւ ըսաւ, որ իմ ազգականներէս է: Աչքերի մէջ նայեցայ եւ հասկցայ, ճիշդ որ իմ ազգականներէս է, ճիշդ այնպէս` ինչպէս Փարիզին մէջ մէկ եկաւ, նայեցաւ որպէս ազգական` աչքերին նայեցայ եւ հասկցայ, որ ազգականներէս չէ...
Ուիլեըմ Սարոյեանը շատ լաւ յիշում է իր ոչ պատահական, ինչպէս եւ պատահական ծանօթներին:
Մոսկուայում նրան մօտեցաւ Ամերիկայից վաղուց եկած մի հայ:
-Օ, Ուիլեըմ, ուրախ եմ քեզ տեսնելու:
-Չեմ յիշեր:
-Ինչպէ՞ս չես յիշեր, Տիթրոյիթի մէջ քեզ հետ, քու մօրեղբօր հետ սրճարան գացինք, սուրճ խմեցինք...
-Մօրեղբօրս կը յիշեմ,- իրեն չկորցրեց Ուիլեըմ Սարոյեանը:
ՄԵՐ ԱՐԱՄԸ
-Նշանաւոր մարդ է մեր Արամը, այնչափ նշանաւոր, որ իր վատ, ծուռ-շիտակ անգլերէնով սկսաւ փաստաբանութիւն ընել: Առաջին անգամ երբ գողի մը կը պաշտպանէր, ես ներկայ էի:Անանկ յիմար-յիմար բաներ ըսաւ, որ ես ամօթէն մէկ քանի անգամ գետին մտայ-ելայ.- Հայ ժողովուրդի տանջանք, թուրքական կոտորած, Վան, Պիթլիս, արիւն... դատաւորներ` կուլան, ժողովուրդ կուլայ, գողն ալ կուլայ, մենակ ես եմ, որ ինծի կ'ուտեմ եւ ինքն է, որ գլխուն կը զարնէ, կուրծքին կը զարնէ, սեղանին կը զարնէ, բայց մտքին մէջ հարկաւ կը խնդայ: Գողին արդարացուցին: Այսպէս իրար վրայ քանի մը դատ շահեցաւ:Ուրիշ հայ մը, որ աւելի լաւ անգլերէն գիտէր, ուզեց Արամին հետեւիլ եւ դրամ շահիլ, բայց յաջողութիւն չեղաւ.դատաւորներ կը խնդան, ժողովուրդ կը խնդայ, մինակ ինքն է, որ կուլայ: Դատը կորսնցուց: Արամ , որ ներկայ էր, դատէն վերջ մօտեցաւ փաստաբանին եւ կամաց ձայնով ըսաւ.
-Ծօ, է’շ, դուն ի՞ նչ ես, որ մարդ լացնես. Մարդ լացնել իմ գործն է: Անմիջապէս տունդ կորէ եւ ջղարադ քաշէ...
Խեղճ մարդուն առաջին եւ վերջին դատը եղաւ:
«ԲԱՆ ՄԸ ՄՏԱԾԵԼՈՒ Է...»
Ինչպէս բոլոր երեխաներին, Գուրգէնիկին նոյնպէս շատ սիրեց:
-Զարմանալի տղայ է, զարմանալի գեղեցիկ: Ըսէ խնդրեմ, քանի՞ տարեկան էիր, երբ այս տղան ունեցար:
-Յիսուներկու,- պատասխանեցի:
Աչքերը փայլեցին հրճուանքից:
-Ես գրեթէ այդչափ եմ...
Յետոյ ցած ձայնով եզրափակեց.
-Բան մը մտածելու է:
«ՄԻՏՔՍ ՉԿՐՑԻ ՀԱՍԿՑՆԵԼ...»
Գրողների տանը հանդիպումը կայացաւ յանպատրաստից: Անկախ այս հանգամանքից, մթնոլորտը ջերմ էր:
-Պիթլիսցի գրող կա՞յ այստեղ:
Սեղմեց ձեռքը.
-Շատ, շատ ուրախ եմ, Պիթլիս կը յիշե՞ս:
-Կը յիշեմ:
-Այստեղ ընտանիք ունե՞ս...
- Ունեմ, տուն, տեղ, ընտանիք:
-Ձեր տուն Պիթլիսի թթու կա՞յ:
-Կայ:
Լռութիւն:
-Պիթլիս կը յիշե՞ս:
Երբ դուրս եկանք, գանգատուեց.
-Չկրցի հասկցնել, որ Պիթլիսի թթու կ'ուզեմ ուտել...: Ինչ անպիտան մարդ եմ:
«ՈՐՈ Ւ՞Ն ԶԱՐՄԱՑՆԵՄ...»
Դեռ Մոսկուայում նրա սեղանի վրայ տեսայ իր գործերի մի քանի անգլերէն հրատարակութիւններ:
-Ինչո՞ ւ նկարդ չեն դրեր, - հարցրի:
-Հայու բեխերէս կ'ամչնան, - պատասխանեց նա կէս լուրջ, կէս կատակ, - բեխերս անգլիական չեն:
Երբ Երեւանում հանդիպեցինք, ես չկարողացայ չզարմանալ սարոյեանական զարմանքով...
Բեխերը կրճատել է յիսուներեք տոկոսով:
-Զարմանալի մարդ ես,- քրթմնջացի ես, - պատուական բեխերդ բերիր-հասցրիր մինչեւ այստեղ եւ Երեւան մտար կրճատ բեխերով...
-Օղո ՜ւլ,- գրեթէ բարկացաւ նա, - ես իմ հայու բեխերով ամրքացիներուն, ֆրանսացիներուն կրնամ զարմացնեմ: Այստեղ, Հայաստանի մէջ որո՞ւն զարմացնեմ: Հայերէն չեմ գիտեր եւ հայու բեխեր կը պահեմ: Կ'ամչնամ:
ՍԵՂԱՆԻ ՄՕՏ
Ուտում է ախորժակով, խմում է դանդաղ, կում-կում:
-Օղի՞ կ'ուզես, թէ կոնեակ, - հարցնում եմ:
-Հայրենակից մ'ունէի, երբ այդպիսի հարց կուտայի, կը պատասխանէր, - եւ գարեջուր...
Անբռնազբօսիկ է, անբռնադատ Սարոյեանի հումորը, միշտ սրամիտ է նա, բայց աւելի շէնշող է սեղանի շուրջ: Բաժակաճառեր չի սիրում, իսկ իր արտասանած ամենամեծ բաժակաճառը մի քանի բառից է.
-Ընտանիք, սեղան, պատիւ... եւ յաջողութիւն:
Սիրում է հայկական կերակուրներ...
-Երէկ տեղ մը, տեղը չեմ ըսեր, որ դուն չիմանաս, աղուոր բղլուրէ փիլաւ եմ կերեր: Պատուական:
Սիրում է առարկաներ, առածներ, կենցաղային անեկթոտներ, ժողովրդական ասացուածքներ, երգեր եւ յատկապէս ժողովրդական երգեր: Լսում է ուշադիր, զարմացած երեխայի նման:
-Շատ, շատ պատուական երգ էր:
Կամ`
-Ասիկա շատ, շատ լաւ պատմութիւն էր: Մի անգամ էլ պատմէ կը խնդրեմ, մի անգամ էլ:
Գուրգէն Մահարի
Շար.4
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»««»«»
Քիչ մը դադար պիտի տանք «Երազային Հալէպը» ի հրապարակման և պիտի հրապարակենք Ուիլիըմ Սարոյեանի հետ ժամանակ անցուցած մարդոց վկայութիւնները , իւրաքանչիւր վկայութիւն՝ պատառիկ մը Սարոյեանական Հիւմուրէն:
Այս վկայութիւնները առնուած են 1978 ին Պէյրութի մէջ հրատարակուած «Հանդիպումներ Ուիլեըմ Սարոյեանի Հետ» հատորէն՝ խմբագրուած գրագէտ Պօղոս Սնապեանի կողմէ:
Նախ շնորհակալութիւնս կը յայտնեմ սիրելի Պօղոս Սնապեանին , որ ամէն հանդիպման գիրք մը կը նուիրէ ինծի անուշ խօսք մը մակագրելով առաջին էջին վրայ: Շնորհակալ եմ Տալիտա Գալըպճեանին, որ առանց տրտնջալու , ընդհակառակը, մեծ սիրով մեքենաշարեց բոլոր յօդուածները:
Սիրելի Ընթերցող, յուսամ պիտի վայելես Սարոյեանի մասին այս վկայութեանց ընթերցումը: Բարեհաճիր կատարել քու գնահատանքդ ու քննադատութիւններդ : Քննադատութիւնը մարդս առաջ կը տանի, հետև աբար, սիրելի ընթերցող, մի զլանար այդ բարիքը կատարելու «Նշանակ» ին:
Շնորհակալութիւն,
Նշան Պասմաճեան
xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
Վարի վկայութիւնները Գուրգէն Մահարիի վկայութիւններն են 1935 ին և 1960 ին Սարոյեանի Երևան այցելութեանց ընթացքին պատահածներուն , խօսուածներուն և Սարոյեանական տարօրինակութեանց մասին :«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
«ՄՕՐԵՂԲՕՐՍ ԿԸ ՅԻՇԵՄ...»
-Քիչ առաջ ծեր կին մը ներս մտաւ եւ ըսաւ, որ իմ ազգականներէս է: Աչքերի մէջ նայեցայ եւ հասկցայ, ճիշդ որ իմ ազգականներէս է, ճիշդ այնպէս` ինչպէս Փարիզին մէջ մէկ եկաւ, նայեցաւ որպէս ազգական` աչքերին նայեցայ եւ հասկցայ, որ ազգականներէս չէ...
Ուիլեըմ Սարոյեանը շատ լաւ յիշում է իր ոչ պատահական, ինչպէս եւ պատահական ծանօթներին:
Մոսկուայում նրան մօտեցաւ Ամերիկայից վաղուց եկած մի հայ:
-Օ, Ուիլեըմ, ուրախ եմ քեզ տեսնելու:
-Չեմ յիշեր:
-Ինչպէ՞ս չես յիշեր, Տիթրոյիթի մէջ քեզ հետ, քու մօրեղբօր հետ սրճարան գացինք, սուրճ խմեցինք...
-Մօրեղբօրս կը յիշեմ,- իրեն չկորցրեց Ուիլեըմ Սարոյեանը:
ՄԵՐ ԱՐԱՄԸ
-Նշանաւոր մարդ է մեր Արամը, այնչափ նշանաւոր, որ իր վատ, ծուռ-շիտակ անգլերէնով սկսաւ փաստաբանութիւն ընել: Առաջին անգամ երբ գողի մը կը պաշտպանէր, ես ներկայ էի:Անանկ յիմար-յիմար բաներ ըսաւ, որ ես ամօթէն մէկ քանի անգամ գետին մտայ-ելայ.- Հայ ժողովուրդի տանջանք, թուրքական կոտորած, Վան, Պիթլիս, արիւն... դատաւորներ` կուլան, ժողովուրդ կուլայ, գողն ալ կուլայ, մենակ ես եմ, որ ինծի կ'ուտեմ եւ ինքն է, որ գլխուն կը զարնէ, կուրծքին կը զարնէ, սեղանին կը զարնէ, բայց մտքին մէջ հարկաւ կը խնդայ: Գողին արդարացուցին: Այսպէս իրար վրայ քանի մը դատ շահեցաւ:Ուրիշ հայ մը, որ աւելի լաւ անգլերէն գիտէր, ուզեց Արամին հետեւիլ եւ դրամ շահիլ, բայց յաջողութիւն չեղաւ.դատաւորներ կը խնդան, ժողովուրդ կը խնդայ, մինակ ինքն է, որ կուլայ: Դատը կորսնցուց: Արամ , որ ներկայ էր, դատէն վերջ մօտեցաւ փաստաբանին եւ կամաց ձայնով ըսաւ.
-Ծօ, է’շ, դուն ի՞ նչ ես, որ մարդ լացնես. Մարդ լացնել իմ գործն է: Անմիջապէս տունդ կորէ եւ ջղարադ քաշէ...
Խեղճ մարդուն առաջին եւ վերջին դատը եղաւ:
«ԲԱՆ ՄԸ ՄՏԱԾԵԼՈՒ Է...»
Ինչպէս բոլոր երեխաներին, Գուրգէնիկին նոյնպէս շատ սիրեց:
-Զարմանալի տղայ է, զարմանալի գեղեցիկ: Ըսէ խնդրեմ, քանի՞ տարեկան էիր, երբ այս տղան ունեցար:
-Յիսուներկու,- պատասխանեցի:
Աչքերը փայլեցին հրճուանքից:
-Ես գրեթէ այդչափ եմ...
Յետոյ ցած ձայնով եզրափակեց.
-Բան մը մտածելու է:
«ՄԻՏՔՍ ՉԿՐՑԻ ՀԱՍԿՑՆԵԼ...»
Գրողների տանը հանդիպումը կայացաւ յանպատրաստից: Անկախ այս հանգամանքից, մթնոլորտը ջերմ էր:
-Պիթլիսցի գրող կա՞յ այստեղ:
Սեղմեց ձեռքը.
-Շատ, շատ ուրախ եմ, Պիթլիս կը յիշե՞ս:
-Կը յիշեմ:
-Այստեղ ընտանիք ունե՞ս...
- Ունեմ, տուն, տեղ, ընտանիք:
-Ձեր տուն Պիթլիսի թթու կա՞յ:
-Կայ:
Լռութիւն:
-Պիթլիս կը յիշե՞ս:
Երբ դուրս եկանք, գանգատուեց.
-Չկրցի հասկցնել, որ Պիթլիսի թթու կ'ուզեմ ուտել...: Ինչ անպիտան մարդ եմ:
«ՈՐՈ Ւ՞Ն ԶԱՐՄԱՑՆԵՄ...»
Դեռ Մոսկուայում նրա սեղանի վրայ տեսայ իր գործերի մի քանի անգլերէն հրատարակութիւններ:
-Ինչո՞ ւ նկարդ չեն դրեր, - հարցրի:
-Հայու բեխերէս կ'ամչնան, - պատասխանեց նա կէս լուրջ, կէս կատակ, - բեխերս անգլիական չեն:
Երբ Երեւանում հանդիպեցինք, ես չկարողացայ չզարմանալ սարոյեանական զարմանքով...
Բեխերը կրճատել է յիսուներեք տոկոսով:
-Զարմանալի մարդ ես,- քրթմնջացի ես, - պատուական բեխերդ բերիր-հասցրիր մինչեւ այստեղ եւ Երեւան մտար կրճատ բեխերով...
-Օղո ՜ւլ,- գրեթէ բարկացաւ նա, - ես իմ հայու բեխերով ամրքացիներուն, ֆրանսացիներուն կրնամ զարմացնեմ: Այստեղ, Հայաստանի մէջ որո՞ւն զարմացնեմ: Հայերէն չեմ գիտեր եւ հայու բեխեր կը պահեմ: Կ'ամչնամ:
ՍԵՂԱՆԻ ՄՕՏ
Ուտում է ախորժակով, խմում է դանդաղ, կում-կում:
-Օղի՞ կ'ուզես, թէ կոնեակ, - հարցնում եմ:
-Հայրենակից մ'ունէի, երբ այդպիսի հարց կուտայի, կը պատասխանէր, - եւ գարեջուր...
Անբռնազբօսիկ է, անբռնադատ Սարոյեանի հումորը, միշտ սրամիտ է նա, բայց աւելի շէնշող է սեղանի շուրջ: Բաժակաճառեր չի սիրում, իսկ իր արտասանած ամենամեծ բաժակաճառը մի քանի բառից է.
-Ընտանիք, սեղան, պատիւ... եւ յաջողութիւն:
Սիրում է հայկական կերակուրներ...
-Երէկ տեղ մը, տեղը չեմ ըսեր, որ դուն չիմանաս, աղուոր բղլուրէ փիլաւ եմ կերեր: Պատուական:
Սիրում է առարկաներ, առածներ, կենցաղային անեկթոտներ, ժողովրդական ասացուածքներ, երգեր եւ յատկապէս ժողովրդական երգեր: Լսում է ուշադիր, զարմացած երեխայի նման:
-Շատ, շատ պատուական երգ էր:
Կամ`
-Ասիկա շատ, շատ լաւ պատմութիւն էր: Մի անգամ էլ պատմէ կը խնդրեմ, մի անգամ էլ:
Գուրգէն Մահարի
Շար.4
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»««»«»
ՀԱՆԴԻՊՈՒՄՆԵՐ ՈՒԻԼԻԸՄ ՍԱՐՈՅԵԱՆԻ ՀԵՏ -4-
Սիրելի Ընթերցող,
Քիչ մը դադար պիտի տանք «Երազային Հալէպը» ի հրապարակման և պիտի հրապարակենք Ուիլիըմ Սարոյեանի հետ ժամանակ անցուցած մարդոց վկայութիւնները , իւրաքանչիւր վկայութիւն՝ պատառիկ մը Սարոյեանական Հիւմուրէն:
Այս վկայութիւնները առնուած են 1978 ին Պէյրութի մէջ հրատարակուած «Հանդիպումներ Ուիլեըմ Սարոյեանի Հետ» հատորէն՝ խմբագրուած գրագէտ Պօղոս Սնապեանի կողմէ:
Նախ շնորհակալութիւնս կը յայտնեմ սիրելի Պօղոս Սնապեանին , որ ամէն հանդիպման գիրք մը կը նուիրէ ինծի անուշ խօսք մը մակագրելով առաջին էջին վրայ: Շնորհակալ եմ Տալիտա Գալըպճեանին, որ առանց տրտնջալու , ընդհակառակը, մեծ սիրով մեքենաշարեց բոլոր յօդուածները:
Սիրելի Ընթերցող, յուսամ պիտի վայելես Սարոյեանի մասին այս վկայութեանց ընթերցումը: Բարեհաճիր կատարել քու գնահատանքդ ու քննադատութիւններդ : Քննադատութիւնը մարդս առաջ կը տանի, հետև աբար, սիրելի ընթերցող, մի զլանար այդ բարիքը կատարելու «Նշանակ» ին:
Շնորհակալութիւն,
Նշան Պասմաճեան
xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
Վարի վկայութիւնները Գուրգէն Մահարիի վկայութիւններն են 1935 ին և 1960 ին Սարոյեանի Երևան այցելութեանց ընթացքին պատահածներուն , խօսուածներուն և Սարոյեանական տարօրինակութեանց մասին :«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
«ՄՕՐԵՂԲՕՐՍ ԿԸ ՅԻՇԵՄ...»
-Քիչ առաջ ծեր կին մը ներս մտաւ եւ ըսաւ, որ իմ ազգականներէս է: Աչքերի մէջ նայեցայ եւ հասկցայ, ճիշդ որ իմ ազգականներէս է, ճիշդ այնպէս` ինչպէս Փարիզին մէջ մէկ եկաւ, նայեցաւ որպէս ազգական` աչքերին նայեցայ եւ հասկցայ, որ ազգականներէս չէ...
Ուիլեըմ Սարոյեանը շատ լաւ յիշում է իր ոչ պատահական, ինչպէս եւ պատահական ծանօթներին:
Մոսկուայում նրան մօտեցաւ Ամերիկայից վաղուց եկած մի հայ:
-Օ, Ուիլեըմ, ուրախ եմ քեզ տեսնելու:
-Չեմ յիշեր:
-Ինչպէ՞ս չես յիշեր, Տիթրոյիթի մէջ քեզ հետ, քու մօրեղբօր հետ սրճարան գացինք, սուրճ խմեցինք...
-Մօրեղբօրս կը յիշեմ,- իրեն չկորցրեց Ուիլեըմ Սարոյեանը:
ՄԵՐ ԱՐԱՄԸ
-Նշանաւոր մարդ է մեր Արամը, այնչափ նշանաւոր, որ իր վատ, ծուռ-շիտակ անգլերէնով սկսաւ փաստաբանութիւն ընել: Առաջին անգամ երբ գողի մը կը պաշտպանէր, ես ներկայ էի:Անանկ յիմար-յիմար բաներ ըսաւ, որ ես ամօթէն մէկ քանի անգամ գետին մտայ-ելայ.- Հայ ժողովուրդի տանջանք, թուրքական կոտորած, Վան, Պիթլիս, արիւն... դատաւորներ` կուլան, ժողովուրդ կուլայ, գողն ալ կուլայ, մենակ ես եմ, որ ինծի կ'ուտեմ եւ ինքն է, որ գլխուն կը զարնէ, կուրծքին կը զարնէ, սեղանին կը զարնէ, բայց մտքին մէջ հարկաւ կը խնդայ: Գողին արդարացուցին: Այսպէս իրար վրայ քանի մը դատ շահեցաւ:Ուրիշ հայ մը, որ աւելի լաւ անգլերէն գիտէր, ուզեց Արամին հետեւիլ եւ դրամ շահիլ, բայց յաջողութիւն չեղաւ.դատաւորներ կը խնդան, ժողովուրդ կը խնդայ, մինակ ինքն է, որ կուլայ: Դատը կորսնցուց: Արամ , որ ներկայ էր, դատէն վերջ մօտեցաւ փաստաբանին եւ կամաց ձայնով ըսաւ.
-Ծօ, է’շ, դուն ի՞ նչ ես, որ մարդ լացնես. Մարդ լացնել իմ գործն է: Անմիջապէս տունդ կորէ եւ ջղարադ քաշէ...
Խեղճ մարդուն առաջին եւ վերջին դատը եղաւ:
«ԲԱՆ ՄԸ ՄՏԱԾԵԼՈՒ Է...»
Ինչպէս բոլոր երեխաներին, Գուրգէնիկին նոյնպէս շատ սիրեց:
-Զարմանալի տղայ է, զարմանալի գեղեցիկ: Ըսէ խնդրեմ, քանի՞ տարեկան էիր, երբ այս տղան ունեցար:
-Յիսուներկու,- պատասխանեցի:
Աչքերը փայլեցին հրճուանքից:
-Ես գրեթէ այդչափ եմ...
Յետոյ ցած ձայնով եզրափակեց.
-Բան մը մտածելու է:
«ՄԻՏՔՍ ՉԿՐՑԻ ՀԱՍԿՑՆԵԼ...»
Գրողների տանը հանդիպումը կայացաւ յանպատրաստից: Անկախ այս հանգամանքից, մթնոլորտը ջերմ էր:
-Պիթլիսցի գրող կա՞յ այստեղ:
Սեղմեց ձեռքը.
-Շատ, շատ ուրախ եմ, Պիթլիս կը յիշե՞ս:
-Կը յիշեմ:
-Այստեղ ընտանիք ունե՞ս...
- Ունեմ, տուն, տեղ, ընտանիք:
-Ձեր տուն Պիթլիսի թթու կա՞յ:
-Կայ:
Լռութիւն:
-Պիթլիս կը յիշե՞ս:
Երբ դուրս եկանք, գանգատուեց.
-Չկրցի հասկցնել, որ Պիթլիսի թթու կ'ուզեմ ուտել...: Ինչ անպիտան մարդ եմ:
«ՈՐՈ Ւ՞Ն ԶԱՐՄԱՑՆԵՄ...»
Դեռ Մոսկուայում նրա սեղանի վրայ տեսայ իր գործերի մի քանի անգլերէն հրատարակութիւններ:
-Ինչո՞ ւ նկարդ չեն դրեր, - հարցրի:
-Հայու բեխերէս կ'ամչնան, - պատասխանեց նա կէս լուրջ, կէս կատակ, - բեխերս անգլիական չեն:
Երբ Երեւանում հանդիպեցինք, ես չկարողացայ չզարմանալ սարոյեանական զարմանքով...
Բեխերը կրճատել է յիսուներեք տոկոսով:
-Զարմանալի մարդ ես,- քրթմնջացի ես, - պատուական բեխերդ բերիր-հասցրիր մինչեւ այստեղ եւ Երեւան մտար կրճատ բեխերով...
-Օղո ՜ւլ,- գրեթէ բարկացաւ նա, - ես իմ հայու բեխերով ամրքացիներուն, ֆրանսացիներուն կրնամ զարմացնեմ: Այստեղ, Հայաստանի մէջ որո՞ւն զարմացնեմ: Հայերէն չեմ գիտեր եւ հայու բեխեր կը պահեմ: Կ'ամչնամ:
ՍԵՂԱՆԻ ՄՕՏ
Ուտում է ախորժակով, խմում է դանդաղ, կում-կում:
-Օղի՞ կ'ուզես, թէ կոնեակ, - հարցնում եմ:
-Հայրենակից մ'ունէի, երբ այդպիսի հարց կուտայի, կը պատասխանէր, - եւ գարեջուր...
Անբռնազբօսիկ է, անբռնադատ Սարոյեանի հումորը, միշտ սրամիտ է նա, բայց աւելի շէնշող է սեղանի շուրջ: Բաժակաճառեր չի սիրում, իսկ իր արտասանած ամենամեծ բաժակաճառը մի քանի բառից է.
-Ընտանիք, սեղան, պատիւ... եւ յաջողութիւն:
Սիրում է հայկական կերակուրներ...
-Երէկ տեղ մը, տեղը չեմ ըսեր, որ դուն չիմանաս, աղուոր բղլուրէ փիլաւ եմ կերեր: Պատուական:
Սիրում է առարկաներ, առածներ, կենցաղային անեկթոտներ, ժողովրդական ասացուածքներ, երգեր եւ յատկապէս ժողովրդական երգեր: Լսում է ուշադիր, զարմացած երեխայի նման:
-Շատ, շատ պատուական երգ էր:
Կամ`
-Ասիկա շատ, շատ լաւ պատմութիւն էր: Մի անգամ էլ պատմէ կը խնդրեմ, մի անգամ էլ:
Գուրգէն Մահարի
Շար.4
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»««»«»
Քիչ մը դադար պիտի տանք «Երազային Հալէպը» ի հրապարակման և պիտի հրապարակենք Ուիլիըմ Սարոյեանի հետ ժամանակ անցուցած մարդոց վկայութիւնները , իւրաքանչիւր վկայութիւն՝ պատառիկ մը Սարոյեանական Հիւմուրէն:
Այս վկայութիւնները առնուած են 1978 ին Պէյրութի մէջ հրատարակուած «Հանդիպումներ Ուիլեըմ Սարոյեանի Հետ» հատորէն՝ խմբագրուած գրագէտ Պօղոս Սնապեանի կողմէ:
Նախ շնորհակալութիւնս կը յայտնեմ սիրելի Պօղոս Սնապեանին , որ ամէն հանդիպման գիրք մը կը նուիրէ ինծի անուշ խօսք մը մակագրելով առաջին էջին վրայ: Շնորհակալ եմ Տալիտա Գալըպճեանին, որ առանց տրտնջալու , ընդհակառակը, մեծ սիրով մեքենաշարեց բոլոր յօդուածները:
Սիրելի Ընթերցող, յուսամ պիտի վայելես Սարոյեանի մասին այս վկայութեանց ընթերցումը: Բարեհաճիր կատարել քու գնահատանքդ ու քննադատութիւններդ : Քննադատութիւնը մարդս առաջ կը տանի, հետև աբար, սիրելի ընթերցող, մի զլանար այդ բարիքը կատարելու «Նշանակ» ին:
Շնորհակալութիւն,
Նշան Պասմաճեան
xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
Վարի վկայութիւնները Գուրգէն Մահարիի վկայութիւններն են 1935 ին և 1960 ին Սարոյեանի Երևան այցելութեանց ընթացքին պատահածներուն , խօսուածներուն և Սարոյեանական տարօրինակութեանց մասին :«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
«ՄՕՐԵՂԲՕՐՍ ԿԸ ՅԻՇԵՄ...»
-Քիչ առաջ ծեր կին մը ներս մտաւ եւ ըսաւ, որ իմ ազգականներէս է: Աչքերի մէջ նայեցայ եւ հասկցայ, ճիշդ որ իմ ազգականներէս է, ճիշդ այնպէս` ինչպէս Փարիզին մէջ մէկ եկաւ, նայեցաւ որպէս ազգական` աչքերին նայեցայ եւ հասկցայ, որ ազգականներէս չէ...
Ուիլեըմ Սարոյեանը շատ լաւ յիշում է իր ոչ պատահական, ինչպէս եւ պատահական ծանօթներին:
Մոսկուայում նրան մօտեցաւ Ամերիկայից վաղուց եկած մի հայ:
-Օ, Ուիլեըմ, ուրախ եմ քեզ տեսնելու:
-Չեմ յիշեր:
-Ինչպէ՞ս չես յիշեր, Տիթրոյիթի մէջ քեզ հետ, քու մօրեղբօր հետ սրճարան գացինք, սուրճ խմեցինք...
-Մօրեղբօրս կը յիշեմ,- իրեն չկորցրեց Ուիլեըմ Սարոյեանը:
ՄԵՐ ԱՐԱՄԸ
-Նշանաւոր մարդ է մեր Արամը, այնչափ նշանաւոր, որ իր վատ, ծուռ-շիտակ անգլերէնով սկսաւ փաստաբանութիւն ընել: Առաջին անգամ երբ գողի մը կը պաշտպանէր, ես ներկայ էի:Անանկ յիմար-յիմար բաներ ըսաւ, որ ես ամօթէն մէկ քանի անգամ գետին մտայ-ելայ.- Հայ ժողովուրդի տանջանք, թուրքական կոտորած, Վան, Պիթլիս, արիւն... դատաւորներ` կուլան, ժողովուրդ կուլայ, գողն ալ կուլայ, մենակ ես եմ, որ ինծի կ'ուտեմ եւ ինքն է, որ գլխուն կը զարնէ, կուրծքին կը զարնէ, սեղանին կը զարնէ, բայց մտքին մէջ հարկաւ կը խնդայ: Գողին արդարացուցին: Այսպէս իրար վրայ քանի մը դատ շահեցաւ:Ուրիշ հայ մը, որ աւելի լաւ անգլերէն գիտէր, ուզեց Արամին հետեւիլ եւ դրամ շահիլ, բայց յաջողութիւն չեղաւ.դատաւորներ կը խնդան, ժողովուրդ կը խնդայ, մինակ ինքն է, որ կուլայ: Դատը կորսնցուց: Արամ , որ ներկայ էր, դատէն վերջ մօտեցաւ փաստաբանին եւ կամաց ձայնով ըսաւ.
-Ծօ, է’շ, դուն ի՞ նչ ես, որ մարդ լացնես. Մարդ լացնել իմ գործն է: Անմիջապէս տունդ կորէ եւ ջղարադ քաշէ...
Խեղճ մարդուն առաջին եւ վերջին դատը եղաւ:
«ԲԱՆ ՄԸ ՄՏԱԾԵԼՈՒ Է...»
Ինչպէս բոլոր երեխաներին, Գուրգէնիկին նոյնպէս շատ սիրեց:
-Զարմանալի տղայ է, զարմանալի գեղեցիկ: Ըսէ խնդրեմ, քանի՞ տարեկան էիր, երբ այս տղան ունեցար:
-Յիսուներկու,- պատասխանեցի:
Աչքերը փայլեցին հրճուանքից:
-Ես գրեթէ այդչափ եմ...
Յետոյ ցած ձայնով եզրափակեց.
-Բան մը մտածելու է:
«ՄԻՏՔՍ ՉԿՐՑԻ ՀԱՍԿՑՆԵԼ...»
Գրողների տանը հանդիպումը կայացաւ յանպատրաստից: Անկախ այս հանգամանքից, մթնոլորտը ջերմ էր:
-Պիթլիսցի գրող կա՞յ այստեղ:
Սեղմեց ձեռքը.
-Շատ, շատ ուրախ եմ, Պիթլիս կը յիշե՞ս:
-Կը յիշեմ:
-Այստեղ ընտանիք ունե՞ս...
- Ունեմ, տուն, տեղ, ընտանիք:
-Ձեր տուն Պիթլիսի թթու կա՞յ:
-Կայ:
Լռութիւն:
-Պիթլիս կը յիշե՞ս:
Երբ դուրս եկանք, գանգատուեց.
-Չկրցի հասկցնել, որ Պիթլիսի թթու կ'ուզեմ ուտել...: Ինչ անպիտան մարդ եմ:
«ՈՐՈ Ւ՞Ն ԶԱՐՄԱՑՆԵՄ...»
Դեռ Մոսկուայում նրա սեղանի վրայ տեսայ իր գործերի մի քանի անգլերէն հրատարակութիւններ:
-Ինչո՞ ւ նկարդ չեն դրեր, - հարցրի:
-Հայու բեխերէս կ'ամչնան, - պատասխանեց նա կէս լուրջ, կէս կատակ, - բեխերս անգլիական չեն:
Երբ Երեւանում հանդիպեցինք, ես չկարողացայ չզարմանալ սարոյեանական զարմանքով...
Բեխերը կրճատել է յիսուներեք տոկոսով:
-Զարմանալի մարդ ես,- քրթմնջացի ես, - պատուական բեխերդ բերիր-հասցրիր մինչեւ այստեղ եւ Երեւան մտար կրճատ բեխերով...
-Օղո ՜ւլ,- գրեթէ բարկացաւ նա, - ես իմ հայու բեխերով ամրքացիներուն, ֆրանսացիներուն կրնամ զարմացնեմ: Այստեղ, Հայաստանի մէջ որո՞ւն զարմացնեմ: Հայերէն չեմ գիտեր եւ հայու բեխեր կը պահեմ: Կ'ամչնամ:
ՍԵՂԱՆԻ ՄՕՏ
Ուտում է ախորժակով, խմում է դանդաղ, կում-կում:
-Օղի՞ կ'ուզես, թէ կոնեակ, - հարցնում եմ:
-Հայրենակից մ'ունէի, երբ այդպիսի հարց կուտայի, կը պատասխանէր, - եւ գարեջուր...
Անբռնազբօսիկ է, անբռնադատ Սարոյեանի հումորը, միշտ սրամիտ է նա, բայց աւելի շէնշող է սեղանի շուրջ: Բաժակաճառեր չի սիրում, իսկ իր արտասանած ամենամեծ բաժակաճառը մի քանի բառից է.
-Ընտանիք, սեղան, պատիւ... եւ յաջողութիւն:
Սիրում է հայկական կերակուրներ...
-Երէկ տեղ մը, տեղը չեմ ըսեր, որ դուն չիմանաս, աղուոր բղլուրէ փիլաւ եմ կերեր: Պատուական:
Սիրում է առարկաներ, առածներ, կենցաղային անեկթոտներ, ժողովրդական ասացուածքներ, երգեր եւ յատկապէս ժողովրդական երգեր: Լսում է ուշադիր, զարմացած երեխայի նման:
-Շատ, շատ պատուական երգ էր:
Կամ`
-Ասիկա շատ, շատ լաւ պատմութիւն էր: Մի անգամ էլ պատմէ կը խնդրեմ, մի անգամ էլ:
Գուրգէն Մահարի
Շար.4
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»««»«»
Thursday, October 29, 2009
ՀԱՆԴԻՊՈՒՄՆԵՐ ՈՒԻԼԻԸՄ ՍԱՐՈՅԵԱՆԻ ՀԵՏ 3
Սիրելի Ընթերցող,
Քիչ մը դադար պիտի տանք «Երազային Հալէպը» ի հրապարակման և պիտի հրապարակենք Ուիլիըմ Սարոյեանի հետ ժամանակ անցուցած մարդոց վկայութիւնները , իւրաքանչիւր վկայութիւն՝ պատառիկ մը Սարոյեանական Հիւմուրէն:
Այս վկայութիւնները առնուած են 1978 ին Պէյրութի մէջ հրատարակուած «Հանդիպումներ Ուիլեըմ Սարոյեանի Հետ» հատորէն՝ խմբագրուած գրագէտ Պօղոս Սնապեանի կողմէ:
Նախ շնորհակալութիւնս կը յայտնեմ սիրելի Պօղոս Սնապեանին , որ ամէն հանդիպման գիրք մը կը նուիրէ ինծի անուշ խօսք մը մակագրելով առաջին էջին վրայ: Շնորհակալ եմ Տալիտա Գալըպճեանին, որ առանց տրտնջալու , ընդհակառակը, մեծ սիրով մեքենաշարեց բոլոր յօդուածները:
Սիրելի Ընթերցող, յուսամ պիտի վայելես Սարոյեանի մասին այս վկայութեանց ընթերցումը: Բարեհաճիր կատարել քու գնահատանքդ ու քննադատութիւններդ : Քննադատութիւնը մարդս առաջ կը տանի, հետև աբար, սիրելի ընթերցող, մի զլանար այդ բարիքը կատարելու «Նշանակ» ին:
Շնորհակալութիւն,
Նշան Պասմաճեան
xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
Վարի վկայութիւնները Գուրգէն Մահարիի վկայութիւններն են 1935 ին և 1960 ին Սարոյեանի Երևան այցելութեանց ընթացքին պատահածներուն , խօսուածներուն և Սարոյեանական տարօրինակութեանց մասին :«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»««»
Բազում են Նաջարեան Լեւոնի, կամ, ինչպէս ինքն է ասում` Նաջրի Լեւոնի հետ պատմութիւնները: Այսպէս` պատմում է նա այն, ինչ պատմել Է նրան Նաջրի Լեւոնը.
- Քրոջս որդին, Տիգրան Բաղդասարեանն իր օթոյով կը մօտենայ Արամին եւ կ'ըսէ.
- Արամ, այստեղ սպասէ, ճիշդ կէս ժամէն, ժամը 6-ին կուգամ, քեզի կը վերցնեմ:
- Արամ կը սպասէ մինչեւ ժամը 6-ը, 6 եւ կէսը, 7ը, 8ը... Տիգրան չկայ: Վեց ժամ յետոյ Արամը կը հանդիպէ ինծի եւ տխուր կերպով կ'ըսէ.
- Քրոջդ որդին` Տիգրան Բաղդասարեանը, մեռա՞ւ , ինչէ՞ն մեռաւ:
- Տիգրան ողջ եւ առողջ է, ինչո՞ւ պիտի մեռնի,-կը պատասխանեմ զարմացած:
- Արամը ինձմէ աւելի կը զարմանայ:
- Հապա վեց ամիս առաջ ինծի ըսաւ,- այստեղ սպասէ, ժամը 6-ին կուգամ, քեզի կը վերցնեմ: Եթէ սպասէի, մինչեւ հիմա կայնուկ էի...
-
Հետաքրքիր են Սարոյեանի 1935 թուի յուշերը, կապուած Չարենցի, Թոթովենցի, Զապէլ Եսայեանի հետ: Շատ լաւ յիշում է նա Խանջեանին, Գիւլի-Քեվխեանին: Յիշում է նաեւ հասարակ, անանուն մարդկանց.
- Աբովեանի վրայ հիւրանոցի մէջ կ'ապրէի: Մի օր առաւօտեան ներս կը մտնէ երիտասարդ, շատ երիտասարդ մի տղայ եւ բարձր ձայնով կ'ըսէ.
- Վերջապէս` բարեւ ձեզ...
- Ըսաւ ու գնաց: Շատ հետաքրքիր է իմանալու, ո՞վ էր, ի՞նչ եղաւ, հիմա կա՞յ:
- Յետոյ ինծի ըսին, որ էջմիածին երթամ, հնութիւններ տեսնեմ: Ամառ էր, աղուոր շոգ: Գացի Զուարթնոց, այնտեղ տեսայ մի մարդ, հին, շատ հին հրացան ուսին: Ըսի`- ո՞վ ես- պահապան եմ,- պատասխանեց: Ըսի`-ներողութիւն. Ո՞ր տեղացի ես...- պատասխանեց,- Բիթլիսցի: Ըսի`-ես ալ բիթլիսցի եմ...:- Շատ ուրախացաւ: Ըսի`- ներողութիւն, հայրիկ, Պիթլիս որտեղ է ...ոտքի ելաւ, ձեռքը պարզեց այսպէս, մէկ սանթիմ այս կողմ, այն կողմ տարաւ-բերաւ, այսպէս, յետոյ հաստատուն կէտի մը վրայ ձեռքը կանգնեցուց. Այսպէս` եւ ըսաւ.
- Ճիշդ այսպէս կ'երթաս, այսպէս ուղիղ,եօթ օր, եօթ գիշեր կ'երթաս, կ'երթաս, կը հասնես Բիթլիս: Գնա՜:
Յետոյ մօտեցաւ ծիրանի ծառի մը, ամուր ժժխեց... Վեց-եօթ ծիրան ընկաւ: Նուազ ծիրաններ էին, բայց աղուոր...: Մինչեւ հիմա չեմ մոռնար:
- Ուրիշ բան մ'ալ պատմե՞մ: Բարեկամ մը ունէինք, որ շատ զարմանալի մարդ էր: Միտքը բանի մը վրայ չէր կեդրոնանար: Մեզի կուգար եւ հեքիաթներ կը պատմէր: Մենք փոքրերս կը շարուէինք անոր շուրջ ու կը նայինք անոր բերնին, թէ ի նչ պիտի պատմէ: Շատ կը սիրէր պատմել տնային օձի մասին:
- Ահա օձը մէկ կանգուն, վեց կանգուն, տասը կանգուն պատի վրայ ելաւ, ելաւ, ելաւ, մինչեւ առաստաղ ելաւ, յետոյ այնտեղէն եկաւ, կախուեց, իջաւ մէկ կանգուն, վեց կանգուն, տասը կանգուն կախուեց, եկաւ,եկաւ...
Մենք բոլորս բերանաբաց կը լսենք, վերջը ի՞նչ պիտի ըլլայ, իսկ նա յատակին ընկած մատիտ մը կը տեսնէ, կը վերցնէ.
- Այս ին ՞չ է, մատի ՞տ է...
Այսպէս կը խաղար մեզի հետ:
Չի սիրում, երբ խօսում են իր գրական մեծութեան մասին: Յանցանքի մէջ բռնուած երեխայի պէս մի րոպէ ասես կորսնցնում է իրեն, յետոյ վարպետօրէն փոխում է խօսակցութեան նիւթը:
- Ես կը հաւատամ, որ Ռուսաստանը պիտի հասնի Ամերիկային:
Մի անգամ ես մտայ նրա մօտ.
- Քեզի հետաքրքիր բան պիտի ըսեմ: Տես, ինչ է գրուած...
Նա ինձ ցոյց տուեց անգլերէն մի գիրք, այնտեղ գրուած էր, որ Վլադիմիր Իլյիչ Լենինը 1918 թուին ապրել է « Նացիոնալ» հիւրանոց 107ում:
- Պիտի ըսեմ քեզի, որ ամերիկեան ժողովուրդը կը սիրէ Խրուշչովի համարձակութիւնը եւ հումորը: Այո, պատուական մարդ է Խրուշչովը:
-
- «Էջմիածնի բոզբաշ,- մատուցողը մատուցեց, իսկ « Արարատ» ռեստորանի կառավարչուհին զեկուցեց,- «էջմիածնի բոզբաշ»:
Պէտք է ենթադրել, որ դժուար թէ Երեւանի «Արարատ»ը նման լաւ պատրաստուած կերակուրով հիւրասիրի մեր գրողին, այն, ինչ կարողացաւ անել... Մոսկուայի «Արարատ»ը:
- Այս ինչ անուշ բան է: Ամերիկայի մէջ ասանկ բան եթէ պատրաստես, մեծ դրամ կը շինես:
- Ես չեմ կասկածում, որ այդ րոպէին նա մտքով տեղափոխուեց Կալիֆորնիա եւ յիշեց իր բազմաթիւ ազգականներից մէկին կամ միւսին, որոնք կարող էին մասնաւոր մի ճաշարան բանալ եւ ... «Էջմիածնի բոզբաշ»ով լաւ «Դրամ շինել»...: Արագ-արագ ուտելով` նա գլուխը մի րոպէ բարձրացրեց եւ քրթմնջաց, - «միայն թէ` հարց ու փորձ ընելու է, թէ ինչպէս կը պատրաստեն»: Յետոյ, միշտ կռացած բնակի վրայ ծիծաղում է : Պարզ է, թէ ինչու է ծիծաղում: Նովելը պատրաստ է:- Նաջրի Լեւոնը Քալիֆոռնիայում փորձում է «Էջմիածնի բոզբաշ» պատրաստել, առանց ռեհանի եւ առանց Հայաստանի բանջարեղէնի եւ համեմունքների...
- Լեւոն,այս ի նչ ես եփեր:
- Էջմիածնի բիշտեքս է, օղուլ, կամ, եթէ ճիշդը կ'ուզես` Քալիֆոռնիոյ բոզբաշ...
- Սեղանի վրայից մի փունջ Հայաստանեան ռեհան վերցրեց, հոտոտեց եւ գրպանեց:
- Ասիկա ռեհան է, ես գիտեմ, այս ռեհանի մասին մայրս ինծի պատմեր է, պիտի տանիմ հետս:
Ընթրիքից յետոյ, երբ մօտեցանք «Նացիոնալ» հիւրանոցին, ուշ գիշեր էր: Հիւրանոցի մօտ հաւաքուած էր երիտասարդական մեծ բազմութիւն եւ երգում էր «Մերձմոսկովեան երեկոներ»ը:
Կանգնեց, ժպտաց, շոյեց իր բեխերը:
- Ասոնք եկեր են Վան Քլիբերի համար: Վան Քլիբերն իր ամբողջ յաջողութիւնը պարտական է Մոսկուային: Անիկա Ամերիկայի մէջ այնքան գնահատուած չէ, որքան այստեղ: Լաւ կը չալէ, օրինակի համար, Չայկովսկի լաւ կը չալէ, փիանոյի վրայ լաւ չալողներէն է, բայց դեռ երիտասարդ է` Շոփեն, Մոցարտ չալելու համար շատ երիտասարդ է:
Գուրգէն Մահարի
Շար. 3
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Քիչ մը դադար պիտի տանք «Երազային Հալէպը» ի հրապարակման և պիտի հրապարակենք Ուիլիըմ Սարոյեանի հետ ժամանակ անցուցած մարդոց վկայութիւնները , իւրաքանչիւր վկայութիւն՝ պատառիկ մը Սարոյեանական Հիւմուրէն:
Այս վկայութիւնները առնուած են 1978 ին Պէյրութի մէջ հրատարակուած «Հանդիպումներ Ուիլեըմ Սարոյեանի Հետ» հատորէն՝ խմբագրուած գրագէտ Պօղոս Սնապեանի կողմէ:
Նախ շնորհակալութիւնս կը յայտնեմ սիրելի Պօղոս Սնապեանին , որ ամէն հանդիպման գիրք մը կը նուիրէ ինծի անուշ խօսք մը մակագրելով առաջին էջին վրայ: Շնորհակալ եմ Տալիտա Գալըպճեանին, որ առանց տրտնջալու , ընդհակառակը, մեծ սիրով մեքենաշարեց բոլոր յօդուածները:
Սիրելի Ընթերցող, յուսամ պիտի վայելես Սարոյեանի մասին այս վկայութեանց ընթերցումը: Բարեհաճիր կատարել քու գնահատանքդ ու քննադատութիւններդ : Քննադատութիւնը մարդս առաջ կը տանի, հետև աբար, սիրելի ընթերցող, մի զլանար այդ բարիքը կատարելու «Նշանակ» ին:
Շնորհակալութիւն,
Նշան Պասմաճեան
xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
Վարի վկայութիւնները Գուրգէն Մահարիի վկայութիւններն են 1935 ին և 1960 ին Սարոյեանի Երևան այցելութեանց ընթացքին պատահածներուն , խօսուածներուն և Սարոյեանական տարօրինակութեանց մասին :«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»««»
Բազում են Նաջարեան Լեւոնի, կամ, ինչպէս ինքն է ասում` Նաջրի Լեւոնի հետ պատմութիւնները: Այսպէս` պատմում է նա այն, ինչ պատմել Է նրան Նաջրի Լեւոնը.
- Քրոջս որդին, Տիգրան Բաղդասարեանն իր օթոյով կը մօտենայ Արամին եւ կ'ըսէ.
- Արամ, այստեղ սպասէ, ճիշդ կէս ժամէն, ժամը 6-ին կուգամ, քեզի կը վերցնեմ:
- Արամ կը սպասէ մինչեւ ժամը 6-ը, 6 եւ կէսը, 7ը, 8ը... Տիգրան չկայ: Վեց ժամ յետոյ Արամը կը հանդիպէ ինծի եւ տխուր կերպով կ'ըսէ.
- Քրոջդ որդին` Տիգրան Բաղդասարեանը, մեռա՞ւ , ինչէ՞ն մեռաւ:
- Տիգրան ողջ եւ առողջ է, ինչո՞ւ պիտի մեռնի,-կը պատասխանեմ զարմացած:
- Արամը ինձմէ աւելի կը զարմանայ:
- Հապա վեց ամիս առաջ ինծի ըսաւ,- այստեղ սպասէ, ժամը 6-ին կուգամ, քեզի կը վերցնեմ: Եթէ սպասէի, մինչեւ հիմա կայնուկ էի...
-
Հետաքրքիր են Սարոյեանի 1935 թուի յուշերը, կապուած Չարենցի, Թոթովենցի, Զապէլ Եսայեանի հետ: Շատ լաւ յիշում է նա Խանջեանին, Գիւլի-Քեվխեանին: Յիշում է նաեւ հասարակ, անանուն մարդկանց.
- Աբովեանի վրայ հիւրանոցի մէջ կ'ապրէի: Մի օր առաւօտեան ներս կը մտնէ երիտասարդ, շատ երիտասարդ մի տղայ եւ բարձր ձայնով կ'ըսէ.
- Վերջապէս` բարեւ ձեզ...
- Ըսաւ ու գնաց: Շատ հետաքրքիր է իմանալու, ո՞վ էր, ի՞նչ եղաւ, հիմա կա՞յ:
- Յետոյ ինծի ըսին, որ էջմիածին երթամ, հնութիւններ տեսնեմ: Ամառ էր, աղուոր շոգ: Գացի Զուարթնոց, այնտեղ տեսայ մի մարդ, հին, շատ հին հրացան ուսին: Ըսի`- ո՞վ ես- պահապան եմ,- պատասխանեց: Ըսի`-ներողութիւն. Ո՞ր տեղացի ես...- պատասխանեց,- Բիթլիսցի: Ըսի`-ես ալ բիթլիսցի եմ...:- Շատ ուրախացաւ: Ըսի`- ներողութիւն, հայրիկ, Պիթլիս որտեղ է ...ոտքի ելաւ, ձեռքը պարզեց այսպէս, մէկ սանթիմ այս կողմ, այն կողմ տարաւ-բերաւ, այսպէս, յետոյ հաստատուն կէտի մը վրայ ձեռքը կանգնեցուց. Այսպէս` եւ ըսաւ.
- Ճիշդ այսպէս կ'երթաս, այսպէս ուղիղ,եօթ օր, եօթ գիշեր կ'երթաս, կ'երթաս, կը հասնես Բիթլիս: Գնա՜:
Յետոյ մօտեցաւ ծիրանի ծառի մը, ամուր ժժխեց... Վեց-եօթ ծիրան ընկաւ: Նուազ ծիրաններ էին, բայց աղուոր...: Մինչեւ հիմա չեմ մոռնար:
- Ուրիշ բան մ'ալ պատմե՞մ: Բարեկամ մը ունէինք, որ շատ զարմանալի մարդ էր: Միտքը բանի մը վրայ չէր կեդրոնանար: Մեզի կուգար եւ հեքիաթներ կը պատմէր: Մենք փոքրերս կը շարուէինք անոր շուրջ ու կը նայինք անոր բերնին, թէ ի նչ պիտի պատմէ: Շատ կը սիրէր պատմել տնային օձի մասին:
- Ահա օձը մէկ կանգուն, վեց կանգուն, տասը կանգուն պատի վրայ ելաւ, ելաւ, ելաւ, մինչեւ առաստաղ ելաւ, յետոյ այնտեղէն եկաւ, կախուեց, իջաւ մէկ կանգուն, վեց կանգուն, տասը կանգուն կախուեց, եկաւ,եկաւ...
Մենք բոլորս բերանաբաց կը լսենք, վերջը ի՞նչ պիտի ըլլայ, իսկ նա յատակին ընկած մատիտ մը կը տեսնէ, կը վերցնէ.
- Այս ին ՞չ է, մատի ՞տ է...
Այսպէս կը խաղար մեզի հետ:
Չի սիրում, երբ խօսում են իր գրական մեծութեան մասին: Յանցանքի մէջ բռնուած երեխայի պէս մի րոպէ ասես կորսնցնում է իրեն, յետոյ վարպետօրէն փոխում է խօսակցութեան նիւթը:
- Ես կը հաւատամ, որ Ռուսաստանը պիտի հասնի Ամերիկային:
Մի անգամ ես մտայ նրա մօտ.
- Քեզի հետաքրքիր բան պիտի ըսեմ: Տես, ինչ է գրուած...
Նա ինձ ցոյց տուեց անգլերէն մի գիրք, այնտեղ գրուած էր, որ Վլադիմիր Իլյիչ Լենինը 1918 թուին ապրել է « Նացիոնալ» հիւրանոց 107ում:
- Պիտի ըսեմ քեզի, որ ամերիկեան ժողովուրդը կը սիրէ Խրուշչովի համարձակութիւնը եւ հումորը: Այո, պատուական մարդ է Խրուշչովը:
-
- «Էջմիածնի բոզբաշ,- մատուցողը մատուցեց, իսկ « Արարատ» ռեստորանի կառավարչուհին զեկուցեց,- «էջմիածնի բոզբաշ»:
Պէտք է ենթադրել, որ դժուար թէ Երեւանի «Արարատ»ը նման լաւ պատրաստուած կերակուրով հիւրասիրի մեր գրողին, այն, ինչ կարողացաւ անել... Մոսկուայի «Արարատ»ը:
- Այս ինչ անուշ բան է: Ամերիկայի մէջ ասանկ բան եթէ պատրաստես, մեծ դրամ կը շինես:
- Ես չեմ կասկածում, որ այդ րոպէին նա մտքով տեղափոխուեց Կալիֆորնիա եւ յիշեց իր բազմաթիւ ազգականներից մէկին կամ միւսին, որոնք կարող էին մասնաւոր մի ճաշարան բանալ եւ ... «Էջմիածնի բոզբաշ»ով լաւ «Դրամ շինել»...: Արագ-արագ ուտելով` նա գլուխը մի րոպէ բարձրացրեց եւ քրթմնջաց, - «միայն թէ` հարց ու փորձ ընելու է, թէ ինչպէս կը պատրաստեն»: Յետոյ, միշտ կռացած բնակի վրայ ծիծաղում է : Պարզ է, թէ ինչու է ծիծաղում: Նովելը պատրաստ է:- Նաջրի Լեւոնը Քալիֆոռնիայում փորձում է «Էջմիածնի բոզբաշ» պատրաստել, առանց ռեհանի եւ առանց Հայաստանի բանջարեղէնի եւ համեմունքների...
- Լեւոն,այս ի նչ ես եփեր:
- Էջմիածնի բիշտեքս է, օղուլ, կամ, եթէ ճիշդը կ'ուզես` Քալիֆոռնիոյ բոզբաշ...
- Սեղանի վրայից մի փունջ Հայաստանեան ռեհան վերցրեց, հոտոտեց եւ գրպանեց:
- Ասիկա ռեհան է, ես գիտեմ, այս ռեհանի մասին մայրս ինծի պատմեր է, պիտի տանիմ հետս:
Ընթրիքից յետոյ, երբ մօտեցանք «Նացիոնալ» հիւրանոցին, ուշ գիշեր էր: Հիւրանոցի մօտ հաւաքուած էր երիտասարդական մեծ բազմութիւն եւ երգում էր «Մերձմոսկովեան երեկոներ»ը:
Կանգնեց, ժպտաց, շոյեց իր բեխերը:
- Ասոնք եկեր են Վան Քլիբերի համար: Վան Քլիբերն իր ամբողջ յաջողութիւնը պարտական է Մոսկուային: Անիկա Ամերիկայի մէջ այնքան գնահատուած չէ, որքան այստեղ: Լաւ կը չալէ, օրինակի համար, Չայկովսկի լաւ կը չալէ, փիանոյի վրայ լաւ չալողներէն է, բայց դեռ երիտասարդ է` Շոփեն, Մոցարտ չալելու համար շատ երիտասարդ է:
Գուրգէն Մահարի
Շար. 3
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
ՀԱՆԴԻՊՈՒՄՆԵՐ ՈՒԻԼԻԸՄ ՍԱՐՈՅԵԱՆԻ ՀԵՏ 3
Սիրելի Ընթերցող,
Քիչ մը դադար պիտի տանք «Երազային Հալէպը» ի հրապարակման և պիտի հրապարակենք Ուիլիըմ Սարոյեանի հետ ժամանակ անցուցած մարդոց վկայութիւնները , իւրաքանչիւր վկայութիւն՝ պատառիկ մը Սարոյեանական Հիւմուրէն:
Այս վկայութիւնները առնուած են 1978 ին Պէյրութի մէջ հրատարակուած «Հանդիպումներ Ուիլեըմ Սարոյեանի Հետ» հատորէն՝ խմբագրուած գրագէտ Պօղոս Սնապեանի կողմէ:
Նախ շնորհակալութիւնս կը յայտնեմ սիրելի Պօղոս Սնապեանին , որ ամէն հանդիպման գիրք մը կը նուիրէ ինծի անուշ խօսք մը մակագրելով առաջին էջին վրայ: Շնորհակալ եմ Տալիտա Գալըպճեանին, որ առանց տրտնջալու , ընդհակառակը, մեծ սիրով մեքենաշարեց բոլոր յօդուածները:
Սիրելի Ընթերցող, յուսամ պիտի վայելես Սարոյեանի մասին այս վկայութեանց ընթերցումը: Բարեհաճիր կատարել քու գնահատանքդ ու քննադատութիւններդ : Քննադատութիւնը մարդս առաջ կը տանի, հետև աբար, սիրելի ընթերցող, մի զլանար այդ բարիքը կատարելու «Նշանակ» ին:
Շնորհակալութիւն,
Նշան Պասմաճեան
xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
Վարի վկայութիւնները Գուրգէն Մահարիի վկայութիւններն են 1935 ին և 1960 ին Սարոյեանի Երևան այցելութեանց ընթացքին պատահածներուն , խօսուածներուն և Սարոյեանական տարօրինակութեանց մասին :«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»««»
Բազում են Նաջարեան Լեւոնի, կամ, ինչպէս ինքն է ասում` Նաջրի Լեւոնի հետ պատմութիւնները: Այսպէս` պատմում է նա այն, ինչ պատմել Է նրան Նաջրի Լեւոնը.
- Քրոջս որդին, Տիգրան Բաղդասարեանն իր օթոյով կը մօտենայ Արամին եւ կ'ըսէ.
- Արամ, այստեղ սպասէ, ճիշդ կէս ժամէն, ժամը 6-ին կուգամ, քեզի կը վերցնեմ:
- Արամ կը սպասէ մինչեւ ժամը 6-ը, 6 եւ կէսը, 7ը, 8ը... Տիգրան չկայ: Վեց ժամ յետոյ Արամը կը հանդիպէ ինծի եւ տխուր կերպով կ'ըսէ.
- Քրոջդ որդին` Տիգրան Բաղդասարեանը, մեռա՞ւ , ինչէ՞ն մեռաւ:
- Տիգրան ողջ եւ առողջ է, ինչո՞ւ պիտի մեռնի,-կը պատասխանեմ զարմացած:
- Արամը ինձմէ աւելի կը զարմանայ:
- Հապա վեց ամիս առաջ ինծի ըսաւ,- այստեղ սպասէ, ժամը 6-ին կուգամ, քեզի կը վերցնեմ: Եթէ սպասէի, մինչեւ հիմա կայնուկ էի...
-
Հետաքրքիր են Սարոյեանի 1935 թուի յուշերը, կապուած Չարենցի, Թոթովենցի, Զապէլ Եսայեանի հետ: Շատ լաւ յիշում է նա Խանջեանին, Գիւլի-Քեվխեանին: Յիշում է նաեւ հասարակ, անանուն մարդկանց.
- Աբովեանի վրայ հիւրանոցի մէջ կ'ապրէի: Մի օր առաւօտեան ներս կը մտնէ երիտասարդ, շատ երիտասարդ մի տղայ եւ բարձր ձայնով կ'ըսէ.
- Վերջապէս` բարեւ ձեզ...
- Ըսաւ ու գնաց: Շատ հետաքրքիր է իմանալու, ո՞վ էր, ի՞նչ եղաւ, հիմա կա՞յ:
- Յետոյ ինծի ըսին, որ էջմիածին երթամ, հնութիւններ տեսնեմ: Ամառ էր, աղուոր շոգ: Գացի Զուարթնոց, այնտեղ տեսայ մի մարդ, հին, շատ հին հրացան ուսին: Ըսի`- ո՞վ ես- պահապան եմ,- պատասխանեց: Ըսի`-ներողութիւն. Ո՞ր տեղացի ես...- պատասխանեց,- Բիթլիսցի: Ըսի`-ես ալ բիթլիսցի եմ...:- Շատ ուրախացաւ: Ըսի`- ներողութիւն, հայրիկ, Պիթլիս որտեղ է ...ոտքի ելաւ, ձեռքը պարզեց այսպէս, մէկ սանթիմ այս կողմ, այն կողմ տարաւ-բերաւ, այսպէս, յետոյ հաստատուն կէտի մը վրայ ձեռքը կանգնեցուց. Այսպէս` եւ ըսաւ.
- Ճիշդ այսպէս կ'երթաս, այսպէս ուղիղ,եօթ օր, եօթ գիշեր կ'երթաս, կ'երթաս, կը հասնես Բիթլիս: Գնա՜:
Յետոյ մօտեցաւ ծիրանի ծառի մը, ամուր ժժխեց... Վեց-եօթ ծիրան ընկաւ: Նուազ ծիրաններ էին, բայց աղուոր...: Մինչեւ հիմա չեմ մոռնար:
- Ուրիշ բան մ'ալ պատմե՞մ: Բարեկամ մը ունէինք, որ շատ զարմանալի մարդ էր: Միտքը բանի մը վրայ չէր կեդրոնանար: Մեզի կուգար եւ հեքիաթներ կը պատմէր: Մենք փոքրերս կը շարուէինք անոր շուրջ ու կը նայինք անոր բերնին, թէ ի նչ պիտի պատմէ: Շատ կը սիրէր պատմել տնային օձի մասին:
- Ահա օձը մէկ կանգուն, վեց կանգուն, տասը կանգուն պատի վրայ ելաւ, ելաւ, ելաւ, մինչեւ առաստաղ ելաւ, յետոյ այնտեղէն եկաւ, կախուեց, իջաւ մէկ կանգուն, վեց կանգուն, տասը կանգուն կախուեց, եկաւ,եկաւ...
Մենք բոլորս բերանաբաց կը լսենք, վերջը ի՞նչ պիտի ըլլայ, իսկ նա յատակին ընկած մատիտ մը կը տեսնէ, կը վերցնէ.
- Այս ին ՞չ է, մատի ՞տ է...
Այսպէս կը խաղար մեզի հետ:
Չի սիրում, երբ խօսում են իր գրական մեծութեան մասին: Յանցանքի մէջ բռնուած երեխայի պէս մի րոպէ ասես կորսնցնում է իրեն, յետոյ վարպետօրէն փոխում է խօսակցութեան նիւթը:
- Ես կը հաւատամ, որ Ռուսաստանը պիտի հասնի Ամերիկային:
Մի անգամ ես մտայ նրա մօտ.
- Քեզի հետաքրքիր բան պիտի ըսեմ: Տես, ինչ է գրուած...
Նա ինձ ցոյց տուեց անգլերէն մի գիրք, այնտեղ գրուած էր, որ Վլադիմիր Իլյիչ Լենինը 1918 թուին ապրել է « Նացիոնալ» հիւրանոց 107ում:
- Պիտի ըսեմ քեզի, որ ամերիկեան ժողովուրդը կը սիրէ Խրուշչովի համարձակութիւնը եւ հումորը: Այո, պատուական մարդ է Խրուշչովը:
-
- «Էջմիածնի բոզբաշ,- մատուցողը մատուցեց, իսկ « Արարատ» ռեստորանի կառավարչուհին զեկուցեց,- «էջմիածնի բոզբաշ»:
Պէտք է ենթադրել, որ դժուար թէ Երեւանի «Արարատ»ը նման լաւ պատրաստուած կերակուրով հիւրասիրի մեր գրողին, այն, ինչ կարողացաւ անել... Մոսկուայի «Արարատ»ը:
- Այս ինչ անուշ բան է: Ամերիկայի մէջ ասանկ բան եթէ պատրաստես, մեծ դրամ կը շինես:
- Ես չեմ կասկածում, որ այդ րոպէին նա մտքով տեղափոխուեց Կալիֆորնիա եւ յիշեց իր բազմաթիւ ազգականներից մէկին կամ միւսին, որոնք կարող էին մասնաւոր մի ճաշարան բանալ եւ ... «Էջմիածնի բոզբաշ»ով լաւ «Դրամ շինել»...: Արագ-արագ ուտելով` նա գլուխը մի րոպէ բարձրացրեց եւ քրթմնջաց, - «միայն թէ` հարց ու փորձ ընելու է, թէ ինչպէս կը պատրաստեն»: Յետոյ, միշտ կռացած բնակի վրայ ծիծաղում է : Պարզ է, թէ ինչու է ծիծաղում: Նովելը պատրաստ է:- Նաջրի Լեւոնը Քալիֆոռնիայում փորձում է «Էջմիածնի բոզբաշ» պատրաստել, առանց ռեհանի եւ առանց Հայաստանի բանջարեղէնի եւ համեմունքների...
- Լեւոն,այս ի նչ ես եփեր:
- Էջմիածնի բիշտեքս է, օղուլ, կամ, եթէ ճիշդը կ'ուզես` Քալիֆոռնիոյ բոզբաշ...
- Սեղանի վրայից մի փունջ Հայաստանեան ռեհան վերցրեց, հոտոտեց եւ գրպանեց:
- Ասիկա ռեհան է, ես գիտեմ, այս ռեհանի մասին մայրս ինծի պատմեր է, պիտի տանիմ հետս:
Ընթրիքից յետոյ, երբ մօտեցանք «Նացիոնալ» հիւրանոցին, ուշ գիշեր էր: Հիւրանոցի մօտ հաւաքուած էր երիտասարդական մեծ բազմութիւն եւ երգում էր «Մերձմոսկովեան երեկոներ»ը:
Կանգնեց, ժպտաց, շոյեց իր բեխերը:
- Ասոնք եկեր են Վան Քլիբերի համար: Վան Քլիբերն իր ամբողջ յաջողութիւնը պարտական է Մոսկուային: Անիկա Ամերիկայի մէջ այնքան գնահատուած չէ, որքան այստեղ: Լաւ կը չալէ, օրինակի համար, Չայկովսկի լաւ կը չալէ, փիանոյի վրայ լաւ չալողներէն է, բայց դեռ երիտասարդ է` Շոփեն, Մոցարտ չալելու համար շատ երիտասարդ է:
Գուրգէն Մահարի
Շար. 3
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Քիչ մը դադար պիտի տանք «Երազային Հալէպը» ի հրապարակման և պիտի հրապարակենք Ուիլիըմ Սարոյեանի հետ ժամանակ անցուցած մարդոց վկայութիւնները , իւրաքանչիւր վկայութիւն՝ պատառիկ մը Սարոյեանական Հիւմուրէն:
Այս վկայութիւնները առնուած են 1978 ին Պէյրութի մէջ հրատարակուած «Հանդիպումներ Ուիլեըմ Սարոյեանի Հետ» հատորէն՝ խմբագրուած գրագէտ Պօղոս Սնապեանի կողմէ:
Նախ շնորհակալութիւնս կը յայտնեմ սիրելի Պօղոս Սնապեանին , որ ամէն հանդիպման գիրք մը կը նուիրէ ինծի անուշ խօսք մը մակագրելով առաջին էջին վրայ: Շնորհակալ եմ Տալիտա Գալըպճեանին, որ առանց տրտնջալու , ընդհակառակը, մեծ սիրով մեքենաշարեց բոլոր յօդուածները:
Սիրելի Ընթերցող, յուսամ պիտի վայելես Սարոյեանի մասին այս վկայութեանց ընթերցումը: Բարեհաճիր կատարել քու գնահատանքդ ու քննադատութիւններդ : Քննադատութիւնը մարդս առաջ կը տանի, հետև աբար, սիրելի ընթերցող, մի զլանար այդ բարիքը կատարելու «Նշանակ» ին:
Շնորհակալութիւն,
Նշան Պասմաճեան
xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
Վարի վկայութիւնները Գուրգէն Մահարիի վկայութիւններն են 1935 ին և 1960 ին Սարոյեանի Երևան այցելութեանց ընթացքին պատահածներուն , խօսուածներուն և Սարոյեանական տարօրինակութեանց մասին :«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»««»
Բազում են Նաջարեան Լեւոնի, կամ, ինչպէս ինքն է ասում` Նաջրի Լեւոնի հետ պատմութիւնները: Այսպէս` պատմում է նա այն, ինչ պատմել Է նրան Նաջրի Լեւոնը.
- Քրոջս որդին, Տիգրան Բաղդասարեանն իր օթոյով կը մօտենայ Արամին եւ կ'ըսէ.
- Արամ, այստեղ սպասէ, ճիշդ կէս ժամէն, ժամը 6-ին կուգամ, քեզի կը վերցնեմ:
- Արամ կը սպասէ մինչեւ ժամը 6-ը, 6 եւ կէսը, 7ը, 8ը... Տիգրան չկայ: Վեց ժամ յետոյ Արամը կը հանդիպէ ինծի եւ տխուր կերպով կ'ըսէ.
- Քրոջդ որդին` Տիգրան Բաղդասարեանը, մեռա՞ւ , ինչէ՞ն մեռաւ:
- Տիգրան ողջ եւ առողջ է, ինչո՞ւ պիտի մեռնի,-կը պատասխանեմ զարմացած:
- Արամը ինձմէ աւելի կը զարմանայ:
- Հապա վեց ամիս առաջ ինծի ըսաւ,- այստեղ սպասէ, ժամը 6-ին կուգամ, քեզի կը վերցնեմ: Եթէ սպասէի, մինչեւ հիմա կայնուկ էի...
-
Հետաքրքիր են Սարոյեանի 1935 թուի յուշերը, կապուած Չարենցի, Թոթովենցի, Զապէլ Եսայեանի հետ: Շատ լաւ յիշում է նա Խանջեանին, Գիւլի-Քեվխեանին: Յիշում է նաեւ հասարակ, անանուն մարդկանց.
- Աբովեանի վրայ հիւրանոցի մէջ կ'ապրէի: Մի օր առաւօտեան ներս կը մտնէ երիտասարդ, շատ երիտասարդ մի տղայ եւ բարձր ձայնով կ'ըսէ.
- Վերջապէս` բարեւ ձեզ...
- Ըսաւ ու գնաց: Շատ հետաքրքիր է իմանալու, ո՞վ էր, ի՞նչ եղաւ, հիմա կա՞յ:
- Յետոյ ինծի ըսին, որ էջմիածին երթամ, հնութիւններ տեսնեմ: Ամառ էր, աղուոր շոգ: Գացի Զուարթնոց, այնտեղ տեսայ մի մարդ, հին, շատ հին հրացան ուսին: Ըսի`- ո՞վ ես- պահապան եմ,- պատասխանեց: Ըսի`-ներողութիւն. Ո՞ր տեղացի ես...- պատասխանեց,- Բիթլիսցի: Ըսի`-ես ալ բիթլիսցի եմ...:- Շատ ուրախացաւ: Ըսի`- ներողութիւն, հայրիկ, Պիթլիս որտեղ է ...ոտքի ելաւ, ձեռքը պարզեց այսպէս, մէկ սանթիմ այս կողմ, այն կողմ տարաւ-բերաւ, այսպէս, յետոյ հաստատուն կէտի մը վրայ ձեռքը կանգնեցուց. Այսպէս` եւ ըսաւ.
- Ճիշդ այսպէս կ'երթաս, այսպէս ուղիղ,եօթ օր, եօթ գիշեր կ'երթաս, կ'երթաս, կը հասնես Բիթլիս: Գնա՜:
Յետոյ մօտեցաւ ծիրանի ծառի մը, ամուր ժժխեց... Վեց-եօթ ծիրան ընկաւ: Նուազ ծիրաններ էին, բայց աղուոր...: Մինչեւ հիմա չեմ մոռնար:
- Ուրիշ բան մ'ալ պատմե՞մ: Բարեկամ մը ունէինք, որ շատ զարմանալի մարդ էր: Միտքը բանի մը վրայ չէր կեդրոնանար: Մեզի կուգար եւ հեքիաթներ կը պատմէր: Մենք փոքրերս կը շարուէինք անոր շուրջ ու կը նայինք անոր բերնին, թէ ի նչ պիտի պատմէ: Շատ կը սիրէր պատմել տնային օձի մասին:
- Ահա օձը մէկ կանգուն, վեց կանգուն, տասը կանգուն պատի վրայ ելաւ, ելաւ, ելաւ, մինչեւ առաստաղ ելաւ, յետոյ այնտեղէն եկաւ, կախուեց, իջաւ մէկ կանգուն, վեց կանգուն, տասը կանգուն կախուեց, եկաւ,եկաւ...
Մենք բոլորս բերանաբաց կը լսենք, վերջը ի՞նչ պիտի ըլլայ, իսկ նա յատակին ընկած մատիտ մը կը տեսնէ, կը վերցնէ.
- Այս ին ՞չ է, մատի ՞տ է...
Այսպէս կը խաղար մեզի հետ:
Չի սիրում, երբ խօսում են իր գրական մեծութեան մասին: Յանցանքի մէջ բռնուած երեխայի պէս մի րոպէ ասես կորսնցնում է իրեն, յետոյ վարպետօրէն փոխում է խօսակցութեան նիւթը:
- Ես կը հաւատամ, որ Ռուսաստանը պիտի հասնի Ամերիկային:
Մի անգամ ես մտայ նրա մօտ.
- Քեզի հետաքրքիր բան պիտի ըսեմ: Տես, ինչ է գրուած...
Նա ինձ ցոյց տուեց անգլերէն մի գիրք, այնտեղ գրուած էր, որ Վլադիմիր Իլյիչ Լենինը 1918 թուին ապրել է « Նացիոնալ» հիւրանոց 107ում:
- Պիտի ըսեմ քեզի, որ ամերիկեան ժողովուրդը կը սիրէ Խրուշչովի համարձակութիւնը եւ հումորը: Այո, պատուական մարդ է Խրուշչովը:
-
- «Էջմիածնի բոզբաշ,- մատուցողը մատուցեց, իսկ « Արարատ» ռեստորանի կառավարչուհին զեկուցեց,- «էջմիածնի բոզբաշ»:
Պէտք է ենթադրել, որ դժուար թէ Երեւանի «Արարատ»ը նման լաւ պատրաստուած կերակուրով հիւրասիրի մեր գրողին, այն, ինչ կարողացաւ անել... Մոսկուայի «Արարատ»ը:
- Այս ինչ անուշ բան է: Ամերիկայի մէջ ասանկ բան եթէ պատրաստես, մեծ դրամ կը շինես:
- Ես չեմ կասկածում, որ այդ րոպէին նա մտքով տեղափոխուեց Կալիֆորնիա եւ յիշեց իր բազմաթիւ ազգականներից մէկին կամ միւսին, որոնք կարող էին մասնաւոր մի ճաշարան բանալ եւ ... «Էջմիածնի բոզբաշ»ով լաւ «Դրամ շինել»...: Արագ-արագ ուտելով` նա գլուխը մի րոպէ բարձրացրեց եւ քրթմնջաց, - «միայն թէ` հարց ու փորձ ընելու է, թէ ինչպէս կը պատրաստեն»: Յետոյ, միշտ կռացած բնակի վրայ ծիծաղում է : Պարզ է, թէ ինչու է ծիծաղում: Նովելը պատրաստ է:- Նաջրի Լեւոնը Քալիֆոռնիայում փորձում է «Էջմիածնի բոզբաշ» պատրաստել, առանց ռեհանի եւ առանց Հայաստանի բանջարեղէնի եւ համեմունքների...
- Լեւոն,այս ի նչ ես եփեր:
- Էջմիածնի բիշտեքս է, օղուլ, կամ, եթէ ճիշդը կ'ուզես` Քալիֆոռնիոյ բոզբաշ...
- Սեղանի վրայից մի փունջ Հայաստանեան ռեհան վերցրեց, հոտոտեց եւ գրպանեց:
- Ասիկա ռեհան է, ես գիտեմ, այս ռեհանի մասին մայրս ինծի պատմեր է, պիտի տանիմ հետս:
Ընթրիքից յետոյ, երբ մօտեցանք «Նացիոնալ» հիւրանոցին, ուշ գիշեր էր: Հիւրանոցի մօտ հաւաքուած էր երիտասարդական մեծ բազմութիւն եւ երգում էր «Մերձմոսկովեան երեկոներ»ը:
Կանգնեց, ժպտաց, շոյեց իր բեխերը:
- Ասոնք եկեր են Վան Քլիբերի համար: Վան Քլիբերն իր ամբողջ յաջողութիւնը պարտական է Մոսկուային: Անիկա Ամերիկայի մէջ այնքան գնահատուած չէ, որքան այստեղ: Լաւ կը չալէ, օրինակի համար, Չայկովսկի լաւ կը չալէ, փիանոյի վրայ լաւ չալողներէն է, բայց դեռ երիտասարդ է` Շոփեն, Մոցարտ չալելու համար շատ երիտասարդ է:
Գուրգէն Մահարի
Շար. 3
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Wednesday, October 28, 2009
ՀԱՆԴԻՊՈՒՄՆԵՐ ՈՒԻԼԻԸՄ ՍԱՐՈՅԵԱՆԻ ՀԵՏ -2-
Սիրելի Ընթերցող,
Քիչ մը դադար պիտի տանք «Երազային Հալէպը» ի հրապարակման և պիտի հրապարակենք Ուիլիըմ Սարոյեանի հետ ժամանակ անցուցած մարդոց վկայութիւնները , իւրաքանչիւր վկայութիւն՝ պատառիկ մը Սարոյեանական Հիւմուրէն:
Այս վկայութիւնները առնուած են 1978 ին Պէյրութի մէջ հրատարակուած «Հանդիպումներ Ուիլեըմ Սարոյեանի Հետ» հատորէն՝ խմբագրուած գրագէտ Պօղոս Սնապեանի կողմէ:
Նախ շնորհակալութիւնս կը յայտնեմ սիրելի Պօղոս Սնապեանին , որ ամէն հանդիպման գիրք մը կը նուիրէ ինծի անուշ խօսք մը մակագրելով առաջին էջին վրայ: Շնորհակալ եմ Տալիտա Գալըպճեանին, որ առանց տրտնջալու , ընդհակառակը, մեծ սիրով մեքենաշարեց բոլոր յօդուածները:
Սիրելի Ընթերցող, յուսամ պիտի վայելես Սարոյեանի մասին այս վկայութեանց ընթերցումը: Բարեհաճիր կատարել քու գնահատանքդ ու քննադատութիւններդ : Քննադատութիւնը մարդս առաջ կը տանի, հետև աբար, սիրելի ընթերցող, մի զլանար այդ բարիքը կատարելու «Նշանակ» ին:
Շնորհակալութիւն,
Նշան Պասմաճեան
xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
Վարի վկայութիւնները Գուրգէն Մահարիի վկայութիւններն են 1935 ին և 1960 ին Սարոյեանի Երևան այցելութեանց ընթացքին պատահածներուն , խօսուածներուն և Սարոյեանական տարօրինակութեանց մասին :«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
ԱՅՍՕՐՈՒԱՆ ՈՒԻԼԵԸՄ ՍԱՐՈՅԵԱՆԸ
Միջահասակից բարձր եւ թիկնեղ, տոհմիկ, հայկական դիմագծերով, որոնք վաւերացուած եւ հաստատուած են աւելի քան տոհմիկ, բուն արեւմտահայ բեղերով, լայն, խոհական ճակատ եւ խաժ ու խորունկ աչքեր, մետաղի զրնգուն ձայն, վարակիչ եւ կորովի մի ամբողջականութիւն` անկրկնելի ու եզակի իր տպաւորութեամբ, - ահա Ուիլեըմ Սարոյեանը:
-Ասանկ բաներ, օղուլ...
Այս «օղուլ»ն անգամ Ուիլեըմ Սարոյեանի մօտ հայերէն է:
Առաջին միաւոր րոպէների ընթացքում միայն գիտակցում եւ զգում ես, որ նստած ես համաշխարհային համբաւի տէր գրողի մօտ: Բայց ահա այդ ճշգրիտ գիտակցութիւնը, այդ յուզիչ զգացողութիւնը նահանջում է հինգ-վեցերորդ գծի վրայ եւ քեզ թւում է, որ խօսակիցդ հին ծանօթ է, վաղածանօթ ու հին մտերիմ, որի հետ շարունակում ես քո ընդհատուած զրոյցը:
Ուիլեըմ Սարոյեանի մտածելու եւ խօսելու «եղանակը» նովելային է: Քիչ են գրող Ուիլեըմ Սարոյեանի մօտ բացարձակապէս վերջացած նովելներ. մեծ մասամբ նրանք շարունակւում են, շարունակւում են ընթերցողի մտքերի եւ զգացումների ներաշխարհում: Ճիշդ այսպէս էլ է բանաւոր Սարոյեանը: Երբ բաժանւում ես նրանից, դու շարունակում ես խօսել նրա հետ եւ «կախման կէտերն» անգամ /խօսքը մտաւոր կախման կէտերի մասին է/ անզօր են մի նոր թեմայի անցնելու համար:
- Երբ եօթ տարեկան էի, Քալիֆոռնիոյ մէջ մայրս ինծի հայկական դպրոց տուաւ-լաւ էր, շատ լաւ էր. Մեզի կ'ուսուցանէր հայ քահանայ Տէր Գասպարը: Այս «շատ լաւ էր» որ ըսի, մէկ շաբաթ քաշեց: Մայրս մէկ շաբաթ յետոյ հարցուց.
- Է, տղաս, ի՞նչ սորվեցար, պատմէ նայինք...
- Ըսի`
- Մայրիկ, սովրեցայ. «Ահա՜, կատո ւն - բռնեց, զմո՜ ւկ:
Մայրս ըսաւ
- Այդ մենք վաղուց գիտենք: Գնա ՜, լրագիր ծախէ...
-
Ահա սկիզբը Ուիլեըմ Սարոյեանի անհանգիստ եւ հարուստ կեանքի, որին վիճակուած էր մեծ ընթացք եւ ապագայ:
Դժուարին մանկութիւն եւ նոյնքան դժուար պատանեկութիւն, միշտ հասարակ աշխատանքների վրայ, միշտ օրուայ ապրուստը դժուարութեամբ հայթայթող հասարակ մարդկանց շրջապատում, պատանի, երիտասարդ, ապա չափահաս Սարոյեանը պիտի ստեղծէր իր գրական ստեղծագործական սարոյեանական աշխարհը, որի բնակիչները պիտի լինէին իր ճանաչած մարդիկ: Խորն է զգացել կեանքի հակասութիւններն ու դժուարութիւնները, բայց այդ ծանրութիւնը նա տարել է միշտ լաւատես ժպիտով , գրեթէ մանկական անմիջականութեամբ, միշտ հեռու միստիցիզմից եւ յոռետեսութիւնից, բթամատը միշտ կեանքի զարկերակին, միշտ իրական կեանքում լաւը որոնելու եւ անպայման գտնելու ցանկութեամբ տառապող հոգու մակընթացութիւններով եւ տեղատուութիւններով, յաճախ հակասական, չարի դէմ անզէն ու անզօր, բայց միշտ լաւատես, բայց միշտ հումանիստ:
Մոսկուա: Հիւրանոց «Նացիոնալ»:107 րդ սենեակ»: Միշտ զուսպ եւ հաւասարակշիռ Էդ. Թոփչեանը , զուարթ եւ անմիջական Յակոբ Սալախեանը, ես` 1935 թուին Երեւանում տեսած Ուիլեըմ Սարոյեանի եւ այս Ուիլեըմ Սարոյեանի անհամեմատելի համեմատութեան ճիգ ու ջանքի մէջ, իսկ նա իր զրնգուն ձայնով խօսում է, պատմում է, ծիծաղում մանկական առողջ ծիծաղով եւ ինչ որ պատմում է մի նովել է, սարոյեանական մի դրուագ: Նրա բանաւոր ռեպերտուարի գլխաւոր թեման իր ճանաչած ամերիկահայերի, իր ազգականների, բարեկամների եւ ծանօթների հետ կապուած առօրեայ դէպքերի պատմութիւններն են:
Իմ բարեկամ Խաչատուրը եկաւ մօտս եւ ըսաւ.
- «Ուիլեըմ, ամուսնացայ»:
- «Շատ աղէկ ես ըրեր, օղուլ»,- պատասխանեցի:
- «Առաջին տղայիս անունը խաչիկ պիտի դնեմ»,-ըսաւ:
- «Շատ ճիշդ ես մտածեր»,-պատասխանեցի:
- «Երկրորդին` Վարդան...»:
- «Աղուոր, աղուոր...»:
- «Երրորդին` Լեւոն...»:
- «Պատուական ես խորհեր, -ըսի,-կը շնորհաւորեմ...»:
Գնաց: Ինքը գնաց, բայց լուրերն եկան: Առաջինը` աղջիկ, երկրորդը` աղջիկ, երրորդը ` աղջիկ...: Մի՜ խնդաք, չորրորդը` աղջիկ եւ հինգերորդն ալ աղջիկ: Եկան մօտս մարդ ու կնիկ.
- «Ուիլեըմ, ըսին,- այս ի՞նչ եղաւ...»:
- «Մի յուսահատուէք,- ըսի,-գացէք անգամ մ'ալ փորձ փորձեցէք»:
Գացին: Ատեն մը անցաւ, օր մը նստած կ'աշխատիմ, հեռախօս:- Ո ՞վ է,- կը հարցնեմ:- Ես եմ, Ուիլեըմ, Խաչատուրն է: - է, ի՞նչ կայ,- կը հարցնեմ:- Ուիլեըմ,-կ'ըսէ,-Խաչիկն եկաւ...
Ահա երջանիկ Խաչատուրը , ահա նորածին, փոքրիկ Խաչիկը, նրա հինգ քոյրերը կռացած նորածինի օրօրոցի վրայ,
- շարունակիր նովելը ինչպէս կ'ուզես:
Գուրգէն Մահարի
Շար. 2
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Քիչ մը դադար պիտի տանք «Երազային Հալէպը» ի հրապարակման և պիտի հրապարակենք Ուիլիըմ Սարոյեանի հետ ժամանակ անցուցած մարդոց վկայութիւնները , իւրաքանչիւր վկայութիւն՝ պատառիկ մը Սարոյեանական Հիւմուրէն:
Այս վկայութիւնները առնուած են 1978 ին Պէյրութի մէջ հրատարակուած «Հանդիպումներ Ուիլեըմ Սարոյեանի Հետ» հատորէն՝ խմբագրուած գրագէտ Պօղոս Սնապեանի կողմէ:
Նախ շնորհակալութիւնս կը յայտնեմ սիրելի Պօղոս Սնապեանին , որ ամէն հանդիպման գիրք մը կը նուիրէ ինծի անուշ խօսք մը մակագրելով առաջին էջին վրայ: Շնորհակալ եմ Տալիտա Գալըպճեանին, որ առանց տրտնջալու , ընդհակառակը, մեծ սիրով մեքենաշարեց բոլոր յօդուածները:
Սիրելի Ընթերցող, յուսամ պիտի վայելես Սարոյեանի մասին այս վկայութեանց ընթերցումը: Բարեհաճիր կատարել քու գնահատանքդ ու քննադատութիւններդ : Քննադատութիւնը մարդս առաջ կը տանի, հետև աբար, սիրելի ընթերցող, մի զլանար այդ բարիքը կատարելու «Նշանակ» ին:
Շնորհակալութիւն,
Նշան Պասմաճեան
xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
Վարի վկայութիւնները Գուրգէն Մահարիի վկայութիւններն են 1935 ին և 1960 ին Սարոյեանի Երևան այցելութեանց ընթացքին պատահածներուն , խօսուածներուն և Սարոյեանական տարօրինակութեանց մասին :«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
ԱՅՍՕՐՈՒԱՆ ՈՒԻԼԵԸՄ ՍԱՐՈՅԵԱՆԸ
Միջահասակից բարձր եւ թիկնեղ, տոհմիկ, հայկական դիմագծերով, որոնք վաւերացուած եւ հաստատուած են աւելի քան տոհմիկ, բուն արեւմտահայ բեղերով, լայն, խոհական ճակատ եւ խաժ ու խորունկ աչքեր, մետաղի զրնգուն ձայն, վարակիչ եւ կորովի մի ամբողջականութիւն` անկրկնելի ու եզակի իր տպաւորութեամբ, - ահա Ուիլեըմ Սարոյեանը:
-Ասանկ բաներ, օղուլ...
Այս «օղուլ»ն անգամ Ուիլեըմ Սարոյեանի մօտ հայերէն է:
Առաջին միաւոր րոպէների ընթացքում միայն գիտակցում եւ զգում ես, որ նստած ես համաշխարհային համբաւի տէր գրողի մօտ: Բայց ահա այդ ճշգրիտ գիտակցութիւնը, այդ յուզիչ զգացողութիւնը նահանջում է հինգ-վեցերորդ գծի վրայ եւ քեզ թւում է, որ խօսակիցդ հին ծանօթ է, վաղածանօթ ու հին մտերիմ, որի հետ շարունակում ես քո ընդհատուած զրոյցը:
Ուիլեըմ Սարոյեանի մտածելու եւ խօսելու «եղանակը» նովելային է: Քիչ են գրող Ուիլեըմ Սարոյեանի մօտ բացարձակապէս վերջացած նովելներ. մեծ մասամբ նրանք շարունակւում են, շարունակւում են ընթերցողի մտքերի եւ զգացումների ներաշխարհում: Ճիշդ այսպէս էլ է բանաւոր Սարոյեանը: Երբ բաժանւում ես նրանից, դու շարունակում ես խօսել նրա հետ եւ «կախման կէտերն» անգամ /խօսքը մտաւոր կախման կէտերի մասին է/ անզօր են մի նոր թեմայի անցնելու համար:
- Երբ եօթ տարեկան էի, Քալիֆոռնիոյ մէջ մայրս ինծի հայկական դպրոց տուաւ-լաւ էր, շատ լաւ էր. Մեզի կ'ուսուցանէր հայ քահանայ Տէր Գասպարը: Այս «շատ լաւ էր» որ ըսի, մէկ շաբաթ քաշեց: Մայրս մէկ շաբաթ յետոյ հարցուց.
- Է, տղաս, ի՞նչ սորվեցար, պատմէ նայինք...
- Ըսի`
- Մայրիկ, սովրեցայ. «Ահա՜, կատո ւն - բռնեց, զմո՜ ւկ:
Մայրս ըսաւ
- Այդ մենք վաղուց գիտենք: Գնա ՜, լրագիր ծախէ...
-
Ահա սկիզբը Ուիլեըմ Սարոյեանի անհանգիստ եւ հարուստ կեանքի, որին վիճակուած էր մեծ ընթացք եւ ապագայ:
Դժուարին մանկութիւն եւ նոյնքան դժուար պատանեկութիւն, միշտ հասարակ աշխատանքների վրայ, միշտ օրուայ ապրուստը դժուարութեամբ հայթայթող հասարակ մարդկանց շրջապատում, պատանի, երիտասարդ, ապա չափահաս Սարոյեանը պիտի ստեղծէր իր գրական ստեղծագործական սարոյեանական աշխարհը, որի բնակիչները պիտի լինէին իր ճանաչած մարդիկ: Խորն է զգացել կեանքի հակասութիւններն ու դժուարութիւնները, բայց այդ ծանրութիւնը նա տարել է միշտ լաւատես ժպիտով , գրեթէ մանկական անմիջականութեամբ, միշտ հեռու միստիցիզմից եւ յոռետեսութիւնից, բթամատը միշտ կեանքի զարկերակին, միշտ իրական կեանքում լաւը որոնելու եւ անպայման գտնելու ցանկութեամբ տառապող հոգու մակընթացութիւններով եւ տեղատուութիւններով, յաճախ հակասական, չարի դէմ անզէն ու անզօր, բայց միշտ լաւատես, բայց միշտ հումանիստ:
Մոսկուա: Հիւրանոց «Նացիոնալ»:107 րդ սենեակ»: Միշտ զուսպ եւ հաւասարակշիռ Էդ. Թոփչեանը , զուարթ եւ անմիջական Յակոբ Սալախեանը, ես` 1935 թուին Երեւանում տեսած Ուիլեըմ Սարոյեանի եւ այս Ուիլեըմ Սարոյեանի անհամեմատելի համեմատութեան ճիգ ու ջանքի մէջ, իսկ նա իր զրնգուն ձայնով խօսում է, պատմում է, ծիծաղում մանկական առողջ ծիծաղով եւ ինչ որ պատմում է մի նովել է, սարոյեանական մի դրուագ: Նրա բանաւոր ռեպերտուարի գլխաւոր թեման իր ճանաչած ամերիկահայերի, իր ազգականների, բարեկամների եւ ծանօթների հետ կապուած առօրեայ դէպքերի պատմութիւններն են:
Իմ բարեկամ Խաչատուրը եկաւ մօտս եւ ըսաւ.
- «Ուիլեըմ, ամուսնացայ»:
- «Շատ աղէկ ես ըրեր, օղուլ»,- պատասխանեցի:
- «Առաջին տղայիս անունը խաչիկ պիտի դնեմ»,-ըսաւ:
- «Շատ ճիշդ ես մտածեր»,-պատասխանեցի:
- «Երկրորդին` Վարդան...»:
- «Աղուոր, աղուոր...»:
- «Երրորդին` Լեւոն...»:
- «Պատուական ես խորհեր, -ըսի,-կը շնորհաւորեմ...»:
Գնաց: Ինքը գնաց, բայց լուրերն եկան: Առաջինը` աղջիկ, երկրորդը` աղջիկ, երրորդը ` աղջիկ...: Մի՜ խնդաք, չորրորդը` աղջիկ եւ հինգերորդն ալ աղջիկ: Եկան մօտս մարդ ու կնիկ.
- «Ուիլեըմ, ըսին,- այս ի՞նչ եղաւ...»:
- «Մի յուսահատուէք,- ըսի,-գացէք անգամ մ'ալ փորձ փորձեցէք»:
Գացին: Ատեն մը անցաւ, օր մը նստած կ'աշխատիմ, հեռախօս:- Ո ՞վ է,- կը հարցնեմ:- Ես եմ, Ուիլեըմ, Խաչատուրն է: - է, ի՞նչ կայ,- կը հարցնեմ:- Ուիլեըմ,-կ'ըսէ,-Խաչիկն եկաւ...
Ահա երջանիկ Խաչատուրը , ահա նորածին, փոքրիկ Խաչիկը, նրա հինգ քոյրերը կռացած նորածինի օրօրոցի վրայ,
- շարունակիր նովելը ինչպէս կ'ուզես:
Գուրգէն Մահարի
Շար. 2
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
ՀԱՆԴԻՊՈՒՄՆԵՐ ՈՒԻԼԻԸՄ ՍԱՐՈՅԵԱՆԻ ՀԵՏ -2-
Սիրելի Ընթերցող,
Քիչ մը դադար պիտի տանք «Երազային Հալէպը» ի հրապարակման և պիտի հրապարակենք Ուիլիըմ Սարոյեանի հետ ժամանակ անցուցած մարդոց վկայութիւնները , իւրաքանչիւր վկայութիւն՝ պատառիկ մը Սարոյեանական Հիւմուրէն:
Այս վկայութիւնները առնուած են 1978 ին Պէյրութի մէջ հրատարակուած «Հանդիպումներ Ուիլեըմ Սարոյեանի Հետ» հատորէն՝ խմբագրուած գրագէտ Պօղոս Սնապեանի կողմէ:
Նախ շնորհակալութիւնս կը յայտնեմ սիրելի Պօղոս Սնապեանին , որ ամէն հանդիպման գիրք մը կը նուիրէ ինծի անուշ խօսք մը մակագրելով առաջին էջին վրայ: Շնորհակալ եմ Տալիտա Գալըպճեանին, որ առանց տրտնջալու , ընդհակառակը, մեծ սիրով մեքենաշարեց բոլոր յօդուածները:
Սիրելի Ընթերցող, յուսամ պիտի վայելես Սարոյեանի մասին այս վկայութեանց ընթերցումը: Բարեհաճիր կատարել քու գնահատանքդ ու քննադատութիւններդ : Քննադատութիւնը մարդս առաջ կը տանի, հետև աբար, սիրելի ընթերցող, մի զլանար այդ բարիքը կատարելու «Նշանակ» ին:
Շնորհակալութիւն,
Նշան Պասմաճեան
xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
Վարի վկայութիւնները Գուրգէն Մահարիի վկայութիւններն են 1935 ին և 1960 ին Սարոյեանի Երևան այցելութեանց ընթացքին պատահածներուն , խօսուածներուն և Սարոյեանական տարօրինակութեանց մասին :«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
ԱՅՍՕՐՈՒԱՆ ՈՒԻԼԵԸՄ ՍԱՐՈՅԵԱՆԸ
Միջահասակից բարձր եւ թիկնեղ, տոհմիկ, հայկական դիմագծերով, որոնք վաւերացուած եւ հաստատուած են աւելի քան տոհմիկ, բուն արեւմտահայ բեղերով, լայն, խոհական ճակատ եւ խաժ ու խորունկ աչքեր, մետաղի զրնգուն ձայն, վարակիչ եւ կորովի մի ամբողջականութիւն` անկրկնելի ու եզակի իր տպաւորութեամբ, - ահա Ուիլեըմ Սարոյեանը:
-Ասանկ բաներ, օղուլ...
Այս «օղուլ»ն անգամ Ուիլեըմ Սարոյեանի մօտ հայերէն է:
Առաջին միաւոր րոպէների ընթացքում միայն գիտակցում եւ զգում ես, որ նստած ես համաշխարհային համբաւի տէր գրողի մօտ: Բայց ահա այդ ճշգրիտ գիտակցութիւնը, այդ յուզիչ զգացողութիւնը նահանջում է հինգ-վեցերորդ գծի վրայ եւ քեզ թւում է, որ խօսակիցդ հին ծանօթ է, վաղածանօթ ու հին մտերիմ, որի հետ շարունակում ես քո ընդհատուած զրոյցը:
Ուիլեըմ Սարոյեանի մտածելու եւ խօսելու «եղանակը» նովելային է: Քիչ են գրող Ուիլեըմ Սարոյեանի մօտ բացարձակապէս վերջացած նովելներ. մեծ մասամբ նրանք շարունակւում են, շարունակւում են ընթերցողի մտքերի եւ զգացումների ներաշխարհում: Ճիշդ այսպէս էլ է բանաւոր Սարոյեանը: Երբ բաժանւում ես նրանից, դու շարունակում ես խօսել նրա հետ եւ «կախման կէտերն» անգամ /խօսքը մտաւոր կախման կէտերի մասին է/ անզօր են մի նոր թեմայի անցնելու համար:
- Երբ եօթ տարեկան էի, Քալիֆոռնիոյ մէջ մայրս ինծի հայկական դպրոց տուաւ-լաւ էր, շատ լաւ էր. Մեզի կ'ուսուցանէր հայ քահանայ Տէր Գասպարը: Այս «շատ լաւ էր» որ ըսի, մէկ շաբաթ քաշեց: Մայրս մէկ շաբաթ յետոյ հարցուց.
- Է, տղաս, ի՞նչ սորվեցար, պատմէ նայինք...
- Ըսի`
- Մայրիկ, սովրեցայ. «Ահա՜, կատո ւն - բռնեց, զմո՜ ւկ:
Մայրս ըսաւ
- Այդ մենք վաղուց գիտենք: Գնա ՜, լրագիր ծախէ...
-
Ահա սկիզբը Ուիլեըմ Սարոյեանի անհանգիստ եւ հարուստ կեանքի, որին վիճակուած էր մեծ ընթացք եւ ապագայ:
Դժուարին մանկութիւն եւ նոյնքան դժուար պատանեկութիւն, միշտ հասարակ աշխատանքների վրայ, միշտ օրուայ ապրուստը դժուարութեամբ հայթայթող հասարակ մարդկանց շրջապատում, պատանի, երիտասարդ, ապա չափահաս Սարոյեանը պիտի ստեղծէր իր գրական ստեղծագործական սարոյեանական աշխարհը, որի բնակիչները պիտի լինէին իր ճանաչած մարդիկ: Խորն է զգացել կեանքի հակասութիւններն ու դժուարութիւնները, բայց այդ ծանրութիւնը նա տարել է միշտ լաւատես ժպիտով , գրեթէ մանկական անմիջականութեամբ, միշտ հեռու միստիցիզմից եւ յոռետեսութիւնից, բթամատը միշտ կեանքի զարկերակին, միշտ իրական կեանքում լաւը որոնելու եւ անպայման գտնելու ցանկութեամբ տառապող հոգու մակընթացութիւններով եւ տեղատուութիւններով, յաճախ հակասական, չարի դէմ անզէն ու անզօր, բայց միշտ լաւատես, բայց միշտ հումանիստ:
Մոսկուա: Հիւրանոց «Նացիոնալ»:107 րդ սենեակ»: Միշտ զուսպ եւ հաւասարակշիռ Էդ. Թոփչեանը , զուարթ եւ անմիջական Յակոբ Սալախեանը, ես` 1935 թուին Երեւանում տեսած Ուիլեըմ Սարոյեանի եւ այս Ուիլեըմ Սարոյեանի անհամեմատելի համեմատութեան ճիգ ու ջանքի մէջ, իսկ նա իր զրնգուն ձայնով խօսում է, պատմում է, ծիծաղում մանկական առողջ ծիծաղով եւ ինչ որ պատմում է մի նովել է, սարոյեանական մի դրուագ: Նրա բանաւոր ռեպերտուարի գլխաւոր թեման իր ճանաչած ամերիկահայերի, իր ազգականների, բարեկամների եւ ծանօթների հետ կապուած առօրեայ դէպքերի պատմութիւններն են:
Իմ բարեկամ Խաչատուրը եկաւ մօտս եւ ըսաւ.
- «Ուիլեըմ, ամուսնացայ»:
- «Շատ աղէկ ես ըրեր, օղուլ»,- պատասխանեցի:
- «Առաջին տղայիս անունը խաչիկ պիտի դնեմ»,-ըսաւ:
- «Շատ ճիշդ ես մտածեր»,-պատասխանեցի:
- «Երկրորդին` Վարդան...»:
- «Աղուոր, աղուոր...»:
- «Երրորդին` Լեւոն...»:
- «Պատուական ես խորհեր, -ըսի,-կը շնորհաւորեմ...»:
Գնաց: Ինքը գնաց, բայց լուրերն եկան: Առաջինը` աղջիկ, երկրորդը` աղջիկ, երրորդը ` աղջիկ...: Մի՜ խնդաք, չորրորդը` աղջիկ եւ հինգերորդն ալ աղջիկ: Եկան մօտս մարդ ու կնիկ.
- «Ուիլեըմ, ըսին,- այս ի՞նչ եղաւ...»:
- «Մի յուսահատուէք,- ըսի,-գացէք անգամ մ'ալ փորձ փորձեցէք»:
Գացին: Ատեն մը անցաւ, օր մը նստած կ'աշխատիմ, հեռախօս:- Ո ՞վ է,- կը հարցնեմ:- Ես եմ, Ուիլեըմ, Խաչատուրն է: - է, ի՞նչ կայ,- կը հարցնեմ:- Ուիլեըմ,-կ'ըսէ,-Խաչիկն եկաւ...
Ահա երջանիկ Խաչատուրը , ահա նորածին, փոքրիկ Խաչիկը, նրա հինգ քոյրերը կռացած նորածինի օրօրոցի վրայ,
- շարունակիր նովելը ինչպէս կ'ուզես:
Գուրգէն Մահարի
Շար. 2
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Քիչ մը դադար պիտի տանք «Երազային Հալէպը» ի հրապարակման և պիտի հրապարակենք Ուիլիըմ Սարոյեանի հետ ժամանակ անցուցած մարդոց վկայութիւնները , իւրաքանչիւր վկայութիւն՝ պատառիկ մը Սարոյեանական Հիւմուրէն:
Այս վկայութիւնները առնուած են 1978 ին Պէյրութի մէջ հրատարակուած «Հանդիպումներ Ուիլեըմ Սարոյեանի Հետ» հատորէն՝ խմբագրուած գրագէտ Պօղոս Սնապեանի կողմէ:
Նախ շնորհակալութիւնս կը յայտնեմ սիրելի Պօղոս Սնապեանին , որ ամէն հանդիպման գիրք մը կը նուիրէ ինծի անուշ խօսք մը մակագրելով առաջին էջին վրայ: Շնորհակալ եմ Տալիտա Գալըպճեանին, որ առանց տրտնջալու , ընդհակառակը, մեծ սիրով մեքենաշարեց բոլոր յօդուածները:
Սիրելի Ընթերցող, յուսամ պիտի վայելես Սարոյեանի մասին այս վկայութեանց ընթերցումը: Բարեհաճիր կատարել քու գնահատանքդ ու քննադատութիւններդ : Քննադատութիւնը մարդս առաջ կը տանի, հետև աբար, սիրելի ընթերցող, մի զլանար այդ բարիքը կատարելու «Նշանակ» ին:
Շնորհակալութիւն,
Նշան Պասմաճեան
xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
Վարի վկայութիւնները Գուրգէն Մահարիի վկայութիւններն են 1935 ին և 1960 ին Սարոյեանի Երևան այցելութեանց ընթացքին պատահածներուն , խօսուածներուն և Սարոյեանական տարօրինակութեանց մասին :«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
ԱՅՍՕՐՈՒԱՆ ՈՒԻԼԵԸՄ ՍԱՐՈՅԵԱՆԸ
Միջահասակից բարձր եւ թիկնեղ, տոհմիկ, հայկական դիմագծերով, որոնք վաւերացուած եւ հաստատուած են աւելի քան տոհմիկ, բուն արեւմտահայ բեղերով, լայն, խոհական ճակատ եւ խաժ ու խորունկ աչքեր, մետաղի զրնգուն ձայն, վարակիչ եւ կորովի մի ամբողջականութիւն` անկրկնելի ու եզակի իր տպաւորութեամբ, - ահա Ուիլեըմ Սարոյեանը:
-Ասանկ բաներ, օղուլ...
Այս «օղուլ»ն անգամ Ուիլեըմ Սարոյեանի մօտ հայերէն է:
Առաջին միաւոր րոպէների ընթացքում միայն գիտակցում եւ զգում ես, որ նստած ես համաշխարհային համբաւի տէր գրողի մօտ: Բայց ահա այդ ճշգրիտ գիտակցութիւնը, այդ յուզիչ զգացողութիւնը նահանջում է հինգ-վեցերորդ գծի վրայ եւ քեզ թւում է, որ խօսակիցդ հին ծանօթ է, վաղածանօթ ու հին մտերիմ, որի հետ շարունակում ես քո ընդհատուած զրոյցը:
Ուիլեըմ Սարոյեանի մտածելու եւ խօսելու «եղանակը» նովելային է: Քիչ են գրող Ուիլեըմ Սարոյեանի մօտ բացարձակապէս վերջացած նովելներ. մեծ մասամբ նրանք շարունակւում են, շարունակւում են ընթերցողի մտքերի եւ զգացումների ներաշխարհում: Ճիշդ այսպէս էլ է բանաւոր Սարոյեանը: Երբ բաժանւում ես նրանից, դու շարունակում ես խօսել նրա հետ եւ «կախման կէտերն» անգամ /խօսքը մտաւոր կախման կէտերի մասին է/ անզօր են մի նոր թեմայի անցնելու համար:
- Երբ եօթ տարեկան էի, Քալիֆոռնիոյ մէջ մայրս ինծի հայկական դպրոց տուաւ-լաւ էր, շատ լաւ էր. Մեզի կ'ուսուցանէր հայ քահանայ Տէր Գասպարը: Այս «շատ լաւ էր» որ ըսի, մէկ շաբաթ քաշեց: Մայրս մէկ շաբաթ յետոյ հարցուց.
- Է, տղաս, ի՞նչ սորվեցար, պատմէ նայինք...
- Ըսի`
- Մայրիկ, սովրեցայ. «Ահա՜, կատո ւն - բռնեց, զմո՜ ւկ:
Մայրս ըսաւ
- Այդ մենք վաղուց գիտենք: Գնա ՜, լրագիր ծախէ...
-
Ահա սկիզբը Ուիլեըմ Սարոյեանի անհանգիստ եւ հարուստ կեանքի, որին վիճակուած էր մեծ ընթացք եւ ապագայ:
Դժուարին մանկութիւն եւ նոյնքան դժուար պատանեկութիւն, միշտ հասարակ աշխատանքների վրայ, միշտ օրուայ ապրուստը դժուարութեամբ հայթայթող հասարակ մարդկանց շրջապատում, պատանի, երիտասարդ, ապա չափահաս Սարոյեանը պիտի ստեղծէր իր գրական ստեղծագործական սարոյեանական աշխարհը, որի բնակիչները պիտի լինէին իր ճանաչած մարդիկ: Խորն է զգացել կեանքի հակասութիւններն ու դժուարութիւնները, բայց այդ ծանրութիւնը նա տարել է միշտ լաւատես ժպիտով , գրեթէ մանկական անմիջականութեամբ, միշտ հեռու միստիցիզմից եւ յոռետեսութիւնից, բթամատը միշտ կեանքի զարկերակին, միշտ իրական կեանքում լաւը որոնելու եւ անպայման գտնելու ցանկութեամբ տառապող հոգու մակընթացութիւններով եւ տեղատուութիւններով, յաճախ հակասական, չարի դէմ անզէն ու անզօր, բայց միշտ լաւատես, բայց միշտ հումանիստ:
Մոսկուա: Հիւրանոց «Նացիոնալ»:107 րդ սենեակ»: Միշտ զուսպ եւ հաւասարակշիռ Էդ. Թոփչեանը , զուարթ եւ անմիջական Յակոբ Սալախեանը, ես` 1935 թուին Երեւանում տեսած Ուիլեըմ Սարոյեանի եւ այս Ուիլեըմ Սարոյեանի անհամեմատելի համեմատութեան ճիգ ու ջանքի մէջ, իսկ նա իր զրնգուն ձայնով խօսում է, պատմում է, ծիծաղում մանկական առողջ ծիծաղով եւ ինչ որ պատմում է մի նովել է, սարոյեանական մի դրուագ: Նրա բանաւոր ռեպերտուարի գլխաւոր թեման իր ճանաչած ամերիկահայերի, իր ազգականների, բարեկամների եւ ծանօթների հետ կապուած առօրեայ դէպքերի պատմութիւններն են:
Իմ բարեկամ Խաչատուրը եկաւ մօտս եւ ըսաւ.
- «Ուիլեըմ, ամուսնացայ»:
- «Շատ աղէկ ես ըրեր, օղուլ»,- պատասխանեցի:
- «Առաջին տղայիս անունը խաչիկ պիտի դնեմ»,-ըսաւ:
- «Շատ ճիշդ ես մտածեր»,-պատասխանեցի:
- «Երկրորդին` Վարդան...»:
- «Աղուոր, աղուոր...»:
- «Երրորդին` Լեւոն...»:
- «Պատուական ես խորհեր, -ըսի,-կը շնորհաւորեմ...»:
Գնաց: Ինքը գնաց, բայց լուրերն եկան: Առաջինը` աղջիկ, երկրորդը` աղջիկ, երրորդը ` աղջիկ...: Մի՜ խնդաք, չորրորդը` աղջիկ եւ հինգերորդն ալ աղջիկ: Եկան մօտս մարդ ու կնիկ.
- «Ուիլեըմ, ըսին,- այս ի՞նչ եղաւ...»:
- «Մի յուսահատուէք,- ըսի,-գացէք անգամ մ'ալ փորձ փորձեցէք»:
Գացին: Ատեն մը անցաւ, օր մը նստած կ'աշխատիմ, հեռախօս:- Ո ՞վ է,- կը հարցնեմ:- Ես եմ, Ուիլեըմ, Խաչատուրն է: - է, ի՞նչ կայ,- կը հարցնեմ:- Ուիլեըմ,-կ'ըսէ,-Խաչիկն եկաւ...
Ահա երջանիկ Խաչատուրը , ահա նորածին, փոքրիկ Խաչիկը, նրա հինգ քոյրերը կռացած նորածինի օրօրոցի վրայ,
- շարունակիր նովելը ինչպէս կ'ուզես:
Գուրգէն Մահարի
Շար. 2
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Tuesday, October 27, 2009
ՀԱՆԴԻՊՈՒՄՆԵՐ ՈՒԻԼԻԸՄ ՍԱՐՈՅԵԱՆԻ ՀԵՏ 1
Սիրելի Ընթերցող,
Քիչ մը դադար պիտի տանք «Երազային Հալէպը» ի հրապարակման և պիտի հրապարակենք Ուիլիըմ Սարոյեանի հետ ժամանակ անցուցած մարդոց վկայութիւնները , իւրաքանչիւր վկայութիւն՝ պատառիկ մը Սարոյեանական Հիւմուրէն:
Այս վկայութիւնները առնուած են 1978 ին Պէյրութի մէջ հրատարակուած «Հանդիպումներ Ուիլեըմ Սարոյեանի Հետ» հատորէն՝ խմբագրուած գրագէտ Պօղոս Սնապեանի կողմէ:
Նախ շնորհակալութիւնս կը յայտնեմ սիրելի Պօղոս Սնապեանին , որ ամէն հանդիպման գիրք մը կը նուիրէ ինծի անուշ խօսք մը մակագրելով առաջին էջին վրայ: Շնորհակալ եմ Տալիտա Գալըպճեանին, որ առանց տրտնջալու , ընդհակառակը, մեծ սիրով մեքենաշարեց բոլոր յօդուածները:
Սիրելի Ընթերցող, յուսամ պիտի վայելես Սարոյեանի մասին այս վկայութեանց ընթերցումը: Բարեհաճիր կատարել քու գնահատանքդ ու քննադատութիւններդ : Քննադատութիւնը մարդս առաջ կը տանի, հետև աբար, սիրելի ընթերցող, մի զլանար այդ բարիքը կատարելու «Նշանակ» ին:
Շնորհակալութիւն,
Նշան Պասմաճեան
xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
Վարի վկայութիւնները Գուրգէն Մահարիի վկայութիւններն են 1935 ին և 1960 ին Սարոյեանի Երևան այցելութեանց ընթացքին պատահածներուն , խօսուածներուն և Սարոյեանական տարօրինակութեանց մասին :«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
Յետադարձ
Քառորդ դար առաջ, 1935 թուականին, Երեւան ժամանեց երիտասարդ Ուիլեըմ Սարոյեանը: Պէտք է ենթադրել,որ այն ժամանակ ես էլ երիտասարդ էի: Պէտք է ենթադրել նաեւ այն, որ նա ինձ մօտեցաւ ու մտերմացաւ այն պատճառով, որ իմ մէջ գտաւ մի բան, որով օժտուած էր ինքն էլ,
- ես էլ, նա էլ սիրում էինք թափառել:
-
Մենք թափառում էինք եւ զրուցում մեծ մասամբ անցեալից, նա Բիթլիսից, ես Վանից: Նա ինձ նախանձում էր, որ ես ծնուել եմ Վանում եւ յիշում եմ Վանը, իսկ ինքը ծնուած է «Քալիֆոռնիոյ մէջ» եւ հետեւաբար` «բան մ'ալ չեմ յիշեր». Բայց պատմում էր Բիթլիսից այնպիսի մանրամասնութիւններ, որ չէր կարող զարմանք չպատճառել ինձ: Հանգստացնելու համար, ամէն անգամ վերջում աւելացնում էր.
- Մայրս է պատմեր...: Իրաւ կ'ըսեմ:
-
Ինչպէս հիմա, այն ժամանակ էլ նրա Հայերէնն իր հայերէնն էր, իր շարայարութիւնն ու իր քերականութիւնը: Ինչպէս հիմա, այն ժամանակ էլ թւում էր, թէ միայն իր ձայնով կարելի է այդպէս հնչեցնել Հայոց լեզուն, շեշտը անգլիական, բարբառը` բիթլիսցիական...: Ինչպէս հիմա, այն ժամանակ էլ նա Ուիլեըմ Սարոյեան էր,- զգայուն, անմիջական, մանկաւուն, երբեմն կամակոր, բայց ինքնատիպ ու մեծաշնորհ:
Իմ յիշողութեան մէջ թարմ է մնացել օգոստոսեան շոգ այն ցերեկը, երբ ես նրան առաջարկեցի գնալ»Կապոյտ մզկիթ»` պարսկական թէյ խմելու: Նա սիրով համաձայնեց: «Կապոյտ մզկիթ» կամ «Գէոյ մէջիթ» կոչուածը այն հնամենի մզկիթն էր, որը հիմա Երեւանի քաղաքային Թանգարանն է: Մզկիթի բակում, հաստաբուն եւ սաղարթախիտ չինարների ստուերում խփում էր զովաշունչ շատրուանը, իսկ նրա շուրջը դրուած էին հասարակ սեղաններ եւ նստարաններ:
Այստեղ հաւաքւում էր Երեւանի ինտելիգենցիան անուշաբոյր, մուգ թէյ վայելելու: «Կապոյտ մզկիթ» հասնելու համար հարկաւոր էր անցնել արեւկէզ, փոշոտ մի տարածութիւն, որի վրայ այսօր կանգնած է Արարատի բնակելի շէնքը եւ փռուած է Կիրովի անուան մանկական զբօսայգին:
Փոշոտ ու քրտնաթոր կտրում ենք ահա այդ տարածութիւնը: Ուիլեըմ Սարոյեանի ուշադրութիւնը գրաւեց մի սովորական, շարքային աւանակ, որը գնում էր առաջ, հնազանդ տիրոջ ճիպոտին,ականջները թափ տալով:
-Այս էշը ես եմ,- ասաց նա` մատով ցոյց տալով էշը:
Ես, որ որոշ չափով վարժուել էի նրա հումորին, այս անգամ չկարողացայ կողմնորոշուել, ի նչ է ուզում ասել նա:
-Ինչո ՞ւ, -կարողացայ միայն հարցնել ես:
-Հայրս կ'ըսէր, երբ մեծնաս, էշ պիտի դառնաս,- պատասխանեց նա խորին լրջութեամբ:
Երբ Մոսկուայում մի ամիս առաջ լսեցի, որ ժամանել է Ուիլեըմ Սարոյեանը եւ իջեւանել «Նացիոնալ» հիւրանոցում, յիշեցի 1935 թուականի մեր թափառումները, յիշեցի երիտասարդ Ուիլեըմ Սարոյեանին, մտածեցի գնալ ու ներկայանալ: Կշռադատելով իմ որոշումը, ես հասայ այն եզրակացութեան, որ` ոչ, ոչ պէտք է գնալ, ոչ պէտք է ներկայանալ: Ես մտածեցի, որ միամտութիւն կը լինի մտածել, որ նա ինձ կը յիշի, պէտք է թողնել երջանիկ պատահականութեան, նորից հետը ծանօթանալու համար:
Այդ երջանիկ պատահականութիւնը երկար սպասեցնել չտուեց իրեն: Երկու օր յետոյ գրողների միութեան արտասահմանեան բաժամունքում Էդ. Թոփչեանը ներկայացրեց ինձ նրան.
-Ծանօթացէք խնդրեմ, մեր գրողներից...
Նա ժպտաց ուրախ, լայն ժպիտով, սեղմեց ձեռքս, ապա գոռաց իր զրգուն ձայնով.
-Գուրգէ~ն, մազերդ ո՞ւր են... ես քեզ Երեւանի մէջ պիտի փնռէի, դուն Մոսկուայի մէջ ինծի գտար:
Այսպէս սկսեցին մեր մոսկովեան, ապա երեւանեան ամոռանալի օրերը Ուիլեըմ Սարոյեանի հետ:
Չէ, սխալուել էր Ուիլեըմ Սարոյեանի հայրը: Մեծացաւ նրա որդին եւ Արեւմուտքի գրականութեան ջունգլիներում խլելով բնութիւնից իրեն սահմանուած փառքի մեծ բաժինը, հպարտ եւ տիրական, մեծաքանքար եւ կորովի անցաւ աշխարհի սրտի միջով, մնալով միշտ մարդ, միշտ Ուիլեըմ մնալով, մա նաւանդ, միշտ Սարոյեան:
Գուրգէն Մահարի
Շար 1
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»»«»«»«»
Քիչ մը դադար պիտի տանք «Երազային Հալէպը» ի հրապարակման և պիտի հրապարակենք Ուիլիըմ Սարոյեանի հետ ժամանակ անցուցած մարդոց վկայութիւնները , իւրաքանչիւր վկայութիւն՝ պատառիկ մը Սարոյեանական Հիւմուրէն:
Այս վկայութիւնները առնուած են 1978 ին Պէյրութի մէջ հրատարակուած «Հանդիպումներ Ուիլեըմ Սարոյեանի Հետ» հատորէն՝ խմբագրուած գրագէտ Պօղոս Սնապեանի կողմէ:
Նախ շնորհակալութիւնս կը յայտնեմ սիրելի Պօղոս Սնապեանին , որ ամէն հանդիպման գիրք մը կը նուիրէ ինծի անուշ խօսք մը մակագրելով առաջին էջին վրայ: Շնորհակալ եմ Տալիտա Գալըպճեանին, որ առանց տրտնջալու , ընդհակառակը, մեծ սիրով մեքենաշարեց բոլոր յօդուածները:
Սիրելի Ընթերցող, յուսամ պիտի վայելես Սարոյեանի մասին այս վկայութեանց ընթերցումը: Բարեհաճիր կատարել քու գնահատանքդ ու քննադատութիւններդ : Քննադատութիւնը մարդս առաջ կը տանի, հետև աբար, սիրելի ընթերցող, մի զլանար այդ բարիքը կատարելու «Նշանակ» ին:
Շնորհակալութիւն,
Նշան Պասմաճեան
xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
Վարի վկայութիւնները Գուրգէն Մահարիի վկայութիւններն են 1935 ին և 1960 ին Սարոյեանի Երևան այցելութեանց ընթացքին պատահածներուն , խօսուածներուն և Սարոյեանական տարօրինակութեանց մասին :«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
Յետադարձ
Քառորդ դար առաջ, 1935 թուականին, Երեւան ժամանեց երիտասարդ Ուիլեըմ Սարոյեանը: Պէտք է ենթադրել,որ այն ժամանակ ես էլ երիտասարդ էի: Պէտք է ենթադրել նաեւ այն, որ նա ինձ մօտեցաւ ու մտերմացաւ այն պատճառով, որ իմ մէջ գտաւ մի բան, որով օժտուած էր ինքն էլ,
- ես էլ, նա էլ սիրում էինք թափառել:
-
Մենք թափառում էինք եւ զրուցում մեծ մասամբ անցեալից, նա Բիթլիսից, ես Վանից: Նա ինձ նախանձում էր, որ ես ծնուել եմ Վանում եւ յիշում եմ Վանը, իսկ ինքը ծնուած է «Քալիֆոռնիոյ մէջ» եւ հետեւաբար` «բան մ'ալ չեմ յիշեր». Բայց պատմում էր Բիթլիսից այնպիսի մանրամասնութիւններ, որ չէր կարող զարմանք չպատճառել ինձ: Հանգստացնելու համար, ամէն անգամ վերջում աւելացնում էր.
- Մայրս է պատմեր...: Իրաւ կ'ըսեմ:
-
Ինչպէս հիմա, այն ժամանակ էլ նրա Հայերէնն իր հայերէնն էր, իր շարայարութիւնն ու իր քերականութիւնը: Ինչպէս հիմա, այն ժամանակ էլ թւում էր, թէ միայն իր ձայնով կարելի է այդպէս հնչեցնել Հայոց լեզուն, շեշտը անգլիական, բարբառը` բիթլիսցիական...: Ինչպէս հիմա, այն ժամանակ էլ նա Ուիլեըմ Սարոյեան էր,- զգայուն, անմիջական, մանկաւուն, երբեմն կամակոր, բայց ինքնատիպ ու մեծաշնորհ:
Իմ յիշողութեան մէջ թարմ է մնացել օգոստոսեան շոգ այն ցերեկը, երբ ես նրան առաջարկեցի գնալ»Կապոյտ մզկիթ»` պարսկական թէյ խմելու: Նա սիրով համաձայնեց: «Կապոյտ մզկիթ» կամ «Գէոյ մէջիթ» կոչուածը այն հնամենի մզկիթն էր, որը հիմա Երեւանի քաղաքային Թանգարանն է: Մզկիթի բակում, հաստաբուն եւ սաղարթախիտ չինարների ստուերում խփում էր զովաշունչ շատրուանը, իսկ նրա շուրջը դրուած էին հասարակ սեղաններ եւ նստարաններ:
Այստեղ հաւաքւում էր Երեւանի ինտելիգենցիան անուշաբոյր, մուգ թէյ վայելելու: «Կապոյտ մզկիթ» հասնելու համար հարկաւոր էր անցնել արեւկէզ, փոշոտ մի տարածութիւն, որի վրայ այսօր կանգնած է Արարատի բնակելի շէնքը եւ փռուած է Կիրովի անուան մանկական զբօսայգին:
Փոշոտ ու քրտնաթոր կտրում ենք ահա այդ տարածութիւնը: Ուիլեըմ Սարոյեանի ուշադրութիւնը գրաւեց մի սովորական, շարքային աւանակ, որը գնում էր առաջ, հնազանդ տիրոջ ճիպոտին,ականջները թափ տալով:
-Այս էշը ես եմ,- ասաց նա` մատով ցոյց տալով էշը:
Ես, որ որոշ չափով վարժուել էի նրա հումորին, այս անգամ չկարողացայ կողմնորոշուել, ի նչ է ուզում ասել նա:
-Ինչո ՞ւ, -կարողացայ միայն հարցնել ես:
-Հայրս կ'ըսէր, երբ մեծնաս, էշ պիտի դառնաս,- պատասխանեց նա խորին լրջութեամբ:
Երբ Մոսկուայում մի ամիս առաջ լսեցի, որ ժամանել է Ուիլեըմ Սարոյեանը եւ իջեւանել «Նացիոնալ» հիւրանոցում, յիշեցի 1935 թուականի մեր թափառումները, յիշեցի երիտասարդ Ուիլեըմ Սարոյեանին, մտածեցի գնալ ու ներկայանալ: Կշռադատելով իմ որոշումը, ես հասայ այն եզրակացութեան, որ` ոչ, ոչ պէտք է գնալ, ոչ պէտք է ներկայանալ: Ես մտածեցի, որ միամտութիւն կը լինի մտածել, որ նա ինձ կը յիշի, պէտք է թողնել երջանիկ պատահականութեան, նորից հետը ծանօթանալու համար:
Այդ երջանիկ պատահականութիւնը երկար սպասեցնել չտուեց իրեն: Երկու օր յետոյ գրողների միութեան արտասահմանեան բաժամունքում Էդ. Թոփչեանը ներկայացրեց ինձ նրան.
-Ծանօթացէք խնդրեմ, մեր գրողներից...
Նա ժպտաց ուրախ, լայն ժպիտով, սեղմեց ձեռքս, ապա գոռաց իր զրգուն ձայնով.
-Գուրգէ~ն, մազերդ ո՞ւր են... ես քեզ Երեւանի մէջ պիտի փնռէի, դուն Մոսկուայի մէջ ինծի գտար:
Այսպէս սկսեցին մեր մոսկովեան, ապա երեւանեան ամոռանալի օրերը Ուիլեըմ Սարոյեանի հետ:
Չէ, սխալուել էր Ուիլեըմ Սարոյեանի հայրը: Մեծացաւ նրա որդին եւ Արեւմուտքի գրականութեան ջունգլիներում խլելով բնութիւնից իրեն սահմանուած փառքի մեծ բաժինը, հպարտ եւ տիրական, մեծաքանքար եւ կորովի անցաւ աշխարհի սրտի միջով, մնալով միշտ մարդ, միշտ Ուիլեըմ մնալով, մա նաւանդ, միշտ Սարոյեան:
Գուրգէն Մահարի
Շար 1
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»»«»«»«»
ՀԱՆԴԻՊՈՒՄՆԵՐ ՈՒԻԼԻԸՄ ՍԱՐՈՅԵԱՆԻ ՀԵՏ 1
Սիրելի Ընթերցող,
Քիչ մը դադար պիտի տանք «Երազային Հալէպը» ի հրապարակման և պիտի հրապարակենք Ուիլիըմ Սարոյեանի հետ ժամանակ անցուցած մարդոց վկայութիւնները , իւրաքանչիւր վկայութիւն՝ պատառիկ մը Սարոյեանական Հիւմուրէն:
Այս վկայութիւնները առնուած են 1978 ին Պէյրութի մէջ հրատարակուած «Հանդիպումներ Ուիլեըմ Սարոյեանի Հետ» հատորէն՝ խմբագրուած գրագէտ Պօղոս Սնապեանի կողմէ:
Նախ շնորհակալութիւնս կը յայտնեմ սիրելի Պօղոս Սնապեանին , որ ամէն հանդիպման գիրք մը կը նուիրէ ինծի անուշ խօսք մը մակագրելով առաջին էջին վրայ: Շնորհակալ եմ Տալիտա Գալըպճեանին, որ առանց տրտնջալու , ընդհակառակը, մեծ սիրով մեքենաշարեց բոլոր յօդուածները:
Սիրելի Ընթերցող, յուսամ պիտի վայելես Սարոյեանի մասին այս վկայութեանց ընթերցումը: Բարեհաճիր կատարել քու գնահատանքդ ու քննադատութիւններդ : Քննադատութիւնը մարդս առաջ կը տանի, հետև աբար, սիրելի ընթերցող, մի զլանար այդ բարիքը կատարելու «Նշանակ» ին:
Շնորհակալութիւն,
Նշան Պասմաճեան
xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
Վարի վկայութիւնները Գուրգէն Մահարիի վկայութիւններն են 1935 ին և 1960 ին Սարոյեանի Երևան այցելութեանց ընթացքին պատահածներուն , խօսուածներուն և Սարոյեանական տարօրինակութեանց մասին :«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
Յետադարձ
Քառորդ դար առաջ, 1935 թուականին, Երեւան ժամանեց երիտասարդ Ուիլեըմ Սարոյեանը: Պէտք է ենթադրել,որ այն ժամանակ ես էլ երիտասարդ էի: Պէտք է ենթադրել նաեւ այն, որ նա ինձ մօտեցաւ ու մտերմացաւ այն պատճառով, որ իմ մէջ գտաւ մի բան, որով օժտուած էր ինքն էլ,
- ես էլ, նա էլ սիրում էինք թափառել:
-
Մենք թափառում էինք եւ զրուցում մեծ մասամբ անցեալից, նա Բիթլիսից, ես Վանից: Նա ինձ նախանձում էր, որ ես ծնուել եմ Վանում եւ յիշում եմ Վանը, իսկ ինքը ծնուած է «Քալիֆոռնիոյ մէջ» եւ հետեւաբար` «բան մ'ալ չեմ յիշեր». Բայց պատմում էր Բիթլիսից այնպիսի մանրամասնութիւններ, որ չէր կարող զարմանք չպատճառել ինձ: Հանգստացնելու համար, ամէն անգամ վերջում աւելացնում էր.
- Մայրս է պատմեր...: Իրաւ կ'ըսեմ:
-
Ինչպէս հիմա, այն ժամանակ էլ նրա Հայերէնն իր հայերէնն էր, իր շարայարութիւնն ու իր քերականութիւնը: Ինչպէս հիմա, այն ժամանակ էլ թւում էր, թէ միայն իր ձայնով կարելի է այդպէս հնչեցնել Հայոց լեզուն, շեշտը անգլիական, բարբառը` բիթլիսցիական...: Ինչպէս հիմա, այն ժամանակ էլ նա Ուիլեըմ Սարոյեան էր,- զգայուն, անմիջական, մանկաւուն, երբեմն կամակոր, բայց ինքնատիպ ու մեծաշնորհ:
Իմ յիշողութեան մէջ թարմ է մնացել օգոստոսեան շոգ այն ցերեկը, երբ ես նրան առաջարկեցի գնալ»Կապոյտ մզկիթ»` պարսկական թէյ խմելու: Նա սիրով համաձայնեց: «Կապոյտ մզկիթ» կամ «Գէոյ մէջիթ» կոչուածը այն հնամենի մզկիթն էր, որը հիմա Երեւանի քաղաքային Թանգարանն է: Մզկիթի բակում, հաստաբուն եւ սաղարթախիտ չինարների ստուերում խփում էր զովաշունչ շատրուանը, իսկ նրա շուրջը դրուած էին հասարակ սեղաններ եւ նստարաններ:
Այստեղ հաւաքւում էր Երեւանի ինտելիգենցիան անուշաբոյր, մուգ թէյ վայելելու: «Կապոյտ մզկիթ» հասնելու համար հարկաւոր էր անցնել արեւկէզ, փոշոտ մի տարածութիւն, որի վրայ այսօր կանգնած է Արարատի բնակելի շէնքը եւ փռուած է Կիրովի անուան մանկական զբօսայգին:
Փոշոտ ու քրտնաթոր կտրում ենք ահա այդ տարածութիւնը: Ուիլեըմ Սարոյեանի ուշադրութիւնը գրաւեց մի սովորական, շարքային աւանակ, որը գնում էր առաջ, հնազանդ տիրոջ ճիպոտին,ականջները թափ տալով:
-Այս էշը ես եմ,- ասաց նա` մատով ցոյց տալով էշը:
Ես, որ որոշ չափով վարժուել էի նրա հումորին, այս անգամ չկարողացայ կողմնորոշուել, ի նչ է ուզում ասել նա:
-Ինչո ՞ւ, -կարողացայ միայն հարցնել ես:
-Հայրս կ'ըսէր, երբ մեծնաս, էշ պիտի դառնաս,- պատասխանեց նա խորին լրջութեամբ:
Երբ Մոսկուայում մի ամիս առաջ լսեցի, որ ժամանել է Ուիլեըմ Սարոյեանը եւ իջեւանել «Նացիոնալ» հիւրանոցում, յիշեցի 1935 թուականի մեր թափառումները, յիշեցի երիտասարդ Ուիլեըմ Սարոյեանին, մտածեցի գնալ ու ներկայանալ: Կշռադատելով իմ որոշումը, ես հասայ այն եզրակացութեան, որ` ոչ, ոչ պէտք է գնալ, ոչ պէտք է ներկայանալ: Ես մտածեցի, որ միամտութիւն կը լինի մտածել, որ նա ինձ կը յիշի, պէտք է թողնել երջանիկ պատահականութեան, նորից հետը ծանօթանալու համար:
Այդ երջանիկ պատահականութիւնը երկար սպասեցնել չտուեց իրեն: Երկու օր յետոյ գրողների միութեան արտասահմանեան բաժամունքում Էդ. Թոփչեանը ներկայացրեց ինձ նրան.
-Ծանօթացէք խնդրեմ, մեր գրողներից...
Նա ժպտաց ուրախ, լայն ժպիտով, սեղմեց ձեռքս, ապա գոռաց իր զրգուն ձայնով.
-Գուրգէ~ն, մազերդ ո՞ւր են... ես քեզ Երեւանի մէջ պիտի փնռէի, դուն Մոսկուայի մէջ ինծի գտար:
Այսպէս սկսեցին մեր մոսկովեան, ապա երեւանեան ամոռանալի օրերը Ուիլեըմ Սարոյեանի հետ:
Չէ, սխալուել էր Ուիլեըմ Սարոյեանի հայրը: Մեծացաւ նրա որդին եւ Արեւմուտքի գրականութեան ջունգլիներում խլելով բնութիւնից իրեն սահմանուած փառքի մեծ բաժինը, հպարտ եւ տիրական, մեծաքանքար եւ կորովի անցաւ աշխարհի սրտի միջով, մնալով միշտ մարդ, միշտ Ուիլեըմ մնալով, մա նաւանդ, միշտ Սարոյեան:
Գուրգէն Մահարի
Շար 1
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»»«»«»«»
Քիչ մը դադար պիտի տանք «Երազային Հալէպը» ի հրապարակման և պիտի հրապարակենք Ուիլիըմ Սարոյեանի հետ ժամանակ անցուցած մարդոց վկայութիւնները , իւրաքանչիւր վկայութիւն՝ պատառիկ մը Սարոյեանական Հիւմուրէն:
Այս վկայութիւնները առնուած են 1978 ին Պէյրութի մէջ հրատարակուած «Հանդիպումներ Ուիլեըմ Սարոյեանի Հետ» հատորէն՝ խմբագրուած գրագէտ Պօղոս Սնապեանի կողմէ:
Նախ շնորհակալութիւնս կը յայտնեմ սիրելի Պօղոս Սնապեանին , որ ամէն հանդիպման գիրք մը կը նուիրէ ինծի անուշ խօսք մը մակագրելով առաջին էջին վրայ: Շնորհակալ եմ Տալիտա Գալըպճեանին, որ առանց տրտնջալու , ընդհակառակը, մեծ սիրով մեքենաշարեց բոլոր յօդուածները:
Սիրելի Ընթերցող, յուսամ պիտի վայելես Սարոյեանի մասին այս վկայութեանց ընթերցումը: Բարեհաճիր կատարել քու գնահատանքդ ու քննադատութիւններդ : Քննադատութիւնը մարդս առաջ կը տանի, հետև աբար, սիրելի ընթերցող, մի զլանար այդ բարիքը կատարելու «Նշանակ» ին:
Շնորհակալութիւն,
Նշան Պասմաճեան
xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
Վարի վկայութիւնները Գուրգէն Մահարիի վկայութիւններն են 1935 ին և 1960 ին Սարոյեանի Երևան այցելութեանց ընթացքին պատահածներուն , խօսուածներուն և Սարոյեանական տարօրինակութեանց մասին :«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
Յետադարձ
Քառորդ դար առաջ, 1935 թուականին, Երեւան ժամանեց երիտասարդ Ուիլեըմ Սարոյեանը: Պէտք է ենթադրել,որ այն ժամանակ ես էլ երիտասարդ էի: Պէտք է ենթադրել նաեւ այն, որ նա ինձ մօտեցաւ ու մտերմացաւ այն պատճառով, որ իմ մէջ գտաւ մի բան, որով օժտուած էր ինքն էլ,
- ես էլ, նա էլ սիրում էինք թափառել:
-
Մենք թափառում էինք եւ զրուցում մեծ մասամբ անցեալից, նա Բիթլիսից, ես Վանից: Նա ինձ նախանձում էր, որ ես ծնուել եմ Վանում եւ յիշում եմ Վանը, իսկ ինքը ծնուած է «Քալիֆոռնիոյ մէջ» եւ հետեւաբար` «բան մ'ալ չեմ յիշեր». Բայց պատմում էր Բիթլիսից այնպիսի մանրամասնութիւններ, որ չէր կարող զարմանք չպատճառել ինձ: Հանգստացնելու համար, ամէն անգամ վերջում աւելացնում էր.
- Մայրս է պատմեր...: Իրաւ կ'ըսեմ:
-
Ինչպէս հիմա, այն ժամանակ էլ նրա Հայերէնն իր հայերէնն էր, իր շարայարութիւնն ու իր քերականութիւնը: Ինչպէս հիմա, այն ժամանակ էլ թւում էր, թէ միայն իր ձայնով կարելի է այդպէս հնչեցնել Հայոց լեզուն, շեշտը անգլիական, բարբառը` բիթլիսցիական...: Ինչպէս հիմա, այն ժամանակ էլ նա Ուիլեըմ Սարոյեան էր,- զգայուն, անմիջական, մանկաւուն, երբեմն կամակոր, բայց ինքնատիպ ու մեծաշնորհ:
Իմ յիշողութեան մէջ թարմ է մնացել օգոստոսեան շոգ այն ցերեկը, երբ ես նրան առաջարկեցի գնալ»Կապոյտ մզկիթ»` պարսկական թէյ խմելու: Նա սիրով համաձայնեց: «Կապոյտ մզկիթ» կամ «Գէոյ մէջիթ» կոչուածը այն հնամենի մզկիթն էր, որը հիմա Երեւանի քաղաքային Թանգարանն է: Մզկիթի բակում, հաստաբուն եւ սաղարթախիտ չինարների ստուերում խփում էր զովաշունչ շատրուանը, իսկ նրա շուրջը դրուած էին հասարակ սեղաններ եւ նստարաններ:
Այստեղ հաւաքւում էր Երեւանի ինտելիգենցիան անուշաբոյր, մուգ թէյ վայելելու: «Կապոյտ մզկիթ» հասնելու համար հարկաւոր էր անցնել արեւկէզ, փոշոտ մի տարածութիւն, որի վրայ այսօր կանգնած է Արարատի բնակելի շէնքը եւ փռուած է Կիրովի անուան մանկական զբօսայգին:
Փոշոտ ու քրտնաթոր կտրում ենք ահա այդ տարածութիւնը: Ուիլեըմ Սարոյեանի ուշադրութիւնը գրաւեց մի սովորական, շարքային աւանակ, որը գնում էր առաջ, հնազանդ տիրոջ ճիպոտին,ականջները թափ տալով:
-Այս էշը ես եմ,- ասաց նա` մատով ցոյց տալով էշը:
Ես, որ որոշ չափով վարժուել էի նրա հումորին, այս անգամ չկարողացայ կողմնորոշուել, ի նչ է ուզում ասել նա:
-Ինչո ՞ւ, -կարողացայ միայն հարցնել ես:
-Հայրս կ'ըսէր, երբ մեծնաս, էշ պիտի դառնաս,- պատասխանեց նա խորին լրջութեամբ:
Երբ Մոսկուայում մի ամիս առաջ լսեցի, որ ժամանել է Ուիլեըմ Սարոյեանը եւ իջեւանել «Նացիոնալ» հիւրանոցում, յիշեցի 1935 թուականի մեր թափառումները, յիշեցի երիտասարդ Ուիլեըմ Սարոյեանին, մտածեցի գնալ ու ներկայանալ: Կշռադատելով իմ որոշումը, ես հասայ այն եզրակացութեան, որ` ոչ, ոչ պէտք է գնալ, ոչ պէտք է ներկայանալ: Ես մտածեցի, որ միամտութիւն կը լինի մտածել, որ նա ինձ կը յիշի, պէտք է թողնել երջանիկ պատահականութեան, նորից հետը ծանօթանալու համար:
Այդ երջանիկ պատահականութիւնը երկար սպասեցնել չտուեց իրեն: Երկու օր յետոյ գրողների միութեան արտասահմանեան բաժամունքում Էդ. Թոփչեանը ներկայացրեց ինձ նրան.
-Ծանօթացէք խնդրեմ, մեր գրողներից...
Նա ժպտաց ուրախ, լայն ժպիտով, սեղմեց ձեռքս, ապա գոռաց իր զրգուն ձայնով.
-Գուրգէ~ն, մազերդ ո՞ւր են... ես քեզ Երեւանի մէջ պիտի փնռէի, դուն Մոսկուայի մէջ ինծի գտար:
Այսպէս սկսեցին մեր մոսկովեան, ապա երեւանեան ամոռանալի օրերը Ուիլեըմ Սարոյեանի հետ:
Չէ, սխալուել էր Ուիլեըմ Սարոյեանի հայրը: Մեծացաւ նրա որդին եւ Արեւմուտքի գրականութեան ջունգլիներում խլելով բնութիւնից իրեն սահմանուած փառքի մեծ բաժինը, հպարտ եւ տիրական, մեծաքանքար եւ կորովի անցաւ աշխարհի սրտի միջով, մնալով միշտ մարդ, միշտ Ուիլեըմ մնալով, մա նաւանդ, միշտ Սարոյեան:
Գուրգէն Մահարի
Շար 1
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»»«»«»«»
Sunday, October 25, 2009
ՕՆՆԻԿ ՊՕՂԻԿԵԱՆԻ ՍՐՏԻ ԽՕՍՔՆ ՈՒ ՎԿԱՅՈՒԹԻՒՆԸ
Օննիկ Պողիկեանը իմ մանկութեան օրերուն երիտասարդ նկարիչ էր Քեսապի մէջ: Հայրը՝ Պրն Պօղիկեանը հոյակապ ձեռագիր ունէր և իր ձեռքով , մէկ առ մէկ,կը գեղագրէր Ազգային Ուսումնասիրաց Վարժարանի (այժմ Ճեմարան)բոլոր վկայակաները . իմ մանկապարտէզի վկայականս , որ զգացական աւելի մեծ արժէք կը ներկայացնէ քան համալսարանի վկայականս,ինք գեղագրած է: Իսկ Մանկապարտէզի և այլ հանդէսներու նկարներ Օննիկն է նկարահանած : Մէկ խօսքով , Քեսապը նկարներով անմահացնողներէն մին է իմ (մանուկ Նշանին)վրայ կրակոտ, արագաշարժ ,խնդումերես մարդու տպաւորութիւն թողած Օննիկ Պօղիկեանը:Ողբացեալ Գարեգին Վեհափառի յուղարկաւորութեան նախօրեակին Արմենիա պանդոկին առջև հանդիպեցայ Օննիկին: Ճանչցայ զինք անմիջապէս, ինք անշուշտ զիս չճանչցաւ: Նոյն սիրելի դէմքը,նոյն անհանդարտ մարդը ՝եօթանասունամեայ երիտասարդ Օննիկը: Յուզուեցաւ , ուրախացաւ,պատմեց իր յուշերէն վերակենդանացնելով մանկութեանս անուշ, շատ անուշ օրերը,յուզելով նաև զիս: Անկէ ետք Օննիկն ու ես «հանդիպեցանք» «Նշանակ» ի մէջ...
Սիրէլի Օննիկ, քու լաւ բարեկամներէդ Յակոբ Սահակեանի որդին Հրաչն ալ այլ կայքէջ մը կը հրապարակէ «Ազատ Հայ» անունով: Այնտեղ շատ աւելի հետաքրքրական երևոյթներու դէմ յանդիմն պիտի գաս ու հպարտանաս Յակոբի նման մարդոց ընկերութիւն ըրած ըլլալուդ համար: Թող Տէրը ողորմի Հօրդ, Հօրս ,Յակոբին հոգիներուն: Երեք վաստակաւոր ուսուցիչներ, երեք սկզբունքի տէր հայութեան երդուեալ ծառաներ...
ԲԱՐԵՒ ՕՆՆԻԿ :
Նշան Պասմաճեան
՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝
ԲԱՐԵՒ, ԲԱՐԵՒ, ՆՇԱՆ ՃԱՆ ԵՒ ՈՂՋՈՅՆ ՆՇԱՆԱԿԻՆ:
Ես անչափ ուրախացայ այս քու գեղեցիկ անակնկալին համար, նաև գոհ ու հպարտ ,որ իմ սիրելի ուսուցչիս որդին, Արաբական Միացեալ Էմիրութեանց մէկ քաղաքէն՝Շարժայէն ինծի ուղարկած էր իր հիմնած «Նշանակ» կայքէջը:«Նշանակ»ին որակը,մաքուր և դիւրընթեռնելի գիրերը, նիւթերու բծախնդիր դասաւորումը, կը վկայեն նախաձեռնուած աշխատանքին լրջութիւնը և կատարեալին ձգտելու առաջադրութիւնը:
«Նշանակ»ին մասին առ այժմ այսքան:
Սիրելի Նշան Ճան, զիս յատկապէս հետաքրքրեց Անդրանիկ Ծառուկեանի «Երազայն Հալէպը» ին որպէս թերթօն նէրկայացուելու պարագան, որ առնչութիւն ունի մեր ընտանիքին մէկ անդամին՝հորեղբօրս եղերական մահուան (սբաննութեան)հետ:
Ես ծնած եմ 1930 թիւի Օգոստոսին, Քեսապ: Անունս եղած է Հրայր:Նոյն թուականին, Հալէպի մէջ, հօրեղբայրս Օննիկը զոհ գնաց Հալէպի մեծահամբաւ Ճապրի ընտանիքին Հաճի Մուրատի (որուն վարորդն էր հօրեղբայրս) դէմ գործուած, գազանային ոճրագործութեան:
Հայրս, որ իր միւս հօրեղբայրներուս հետ փութացած էր Հալէպ, վերադարձին կ՜որոշէ իր եղբօր յիշատակին զիս վերանուանել Օննիկ:
Նշան Ճան, յառաջիկայ տարի իմ ծննդեան ութսունամեակը, ինչպէս նաև ութսուներորդ տարելիցն է հօրեղբօրս նահատակութեան:
Քիչ մըն ալ իմ մասին:
Սիրելի Ընկեր Նշան, մեր առաջին հանդիպումը ,ինչպէս կը յիշես, տեղի ունեցաւ ցաւօք,մեր սիրելի Գարեգին Ա. Վեհափառի վախճանման առիթով ՝Երևանի մէջ, ուր ժամանած էինք մեր յարգանքի վերջին տուրքը մատուցելու մեր հոգելոյս Կաթողիկոսին :
Այնուամենայնիւ, ես մեր Աբոյին (այժմ Ասպարէզի խմբագիր) հետ մեկնեցայ Արցախ: Այնտեղ որոշեցի ամէն տարի այցելել Արցախ:Անցեալ տարի իմ 1Օ րդ այցելութիւնս էր ,ամէն տարի չորսէն վեց ամիսով:Իմ այնտեղ կեցութեան ընթացքին փորձեցի կարելի միջոցներովս օգնել Արցախի կարիքաւոր հայրենակիցներուս, հիւանդներու բայց յատապէս համալսարանական ուսանողներու (մօտ 3Օ)կրթաթոշակի հովանաւորներ ապահովելով:
Այսքան ալ իմ մասիս:
Նշան ճան, շնորհակալ եմ «Նշանակ»ի իրագործման համար:Վստահ եմ որ ան պիտի ուռճանայ և բարգաւաճի: Վարձքդ կատար:Քեզի յաջողութիւն: Բարևներ ընտանիքիդ և բոլոր այն անձնազոհ ընկերներուդ որոնք ինծի ծանօթ են և Էմիրութիւններ կը բնակին: Բարևներ նաև քոյրերուդ:
Սիրով՝
Օննիկ Պօղիկեան
՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝
ՕՐԻՆԱԿԵԼԻ ՄԱՐԴ ՄԸ, ՕՐԻՆԱԿԵԼԻ ՀԱՅ ՄԸ: ԻՆՉԵՐ ԿԱՐԵԼԻ Է ՍՈՐՎԻԼ ՕՆՆԻԿԻ ՆՄԱՆ ՀԱՅՈՐԴԻՆԵՐՈՒ ԿԵԱՆՔՈՎ ՏՈՒԱԾ ԴԱՍԵՐԷՆ: ՕՆՆԻԿԻՆ ՀԱՄԵՍՏՈՒԹԻՒՆԸ ՎԻՐԱՒՈՐԵԼՈՒ ԳՆՈՎ ԿԸ ՀՐԱՊԱՐԱԿՈՒԻ ՕՆՆԻԿԻ ԱՅՍ ՎԿԱՅՈՒԹԻՒՆԸ ՝ԳՈՐԾՆԱԿԱՆ ԽԱՆԴԱՎԱՌՈՒԹԵԱՄԲ ՎԱՐԱԿԵԼ ՓՈՐՁԵԼՈՒ ՀԱՄԱՐ ԸՆԹԵՐՑՈՂԸ:
«ՆՇԱՆԱԿ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Սիրէլի Օննիկ, քու լաւ բարեկամներէդ Յակոբ Սահակեանի որդին Հրաչն ալ այլ կայքէջ մը կը հրապարակէ «Ազատ Հայ» անունով: Այնտեղ շատ աւելի հետաքրքրական երևոյթներու դէմ յանդիմն պիտի գաս ու հպարտանաս Յակոբի նման մարդոց ընկերութիւն ըրած ըլլալուդ համար: Թող Տէրը ողորմի Հօրդ, Հօրս ,Յակոբին հոգիներուն: Երեք վաստակաւոր ուսուցիչներ, երեք սկզբունքի տէր հայութեան երդուեալ ծառաներ...
ԲԱՐԵՒ ՕՆՆԻԿ :
Նշան Պասմաճեան
՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝
ԲԱՐԵՒ, ԲԱՐԵՒ, ՆՇԱՆ ՃԱՆ ԵՒ ՈՂՋՈՅՆ ՆՇԱՆԱԿԻՆ:
Ես անչափ ուրախացայ այս քու գեղեցիկ անակնկալին համար, նաև գոհ ու հպարտ ,որ իմ սիրելի ուսուցչիս որդին, Արաբական Միացեալ Էմիրութեանց մէկ քաղաքէն՝Շարժայէն ինծի ուղարկած էր իր հիմնած «Նշանակ» կայքէջը:«Նշանակ»ին որակը,մաքուր և դիւրընթեռնելի գիրերը, նիւթերու բծախնդիր դասաւորումը, կը վկայեն նախաձեռնուած աշխատանքին լրջութիւնը և կատարեալին ձգտելու առաջադրութիւնը:
«Նշանակ»ին մասին առ այժմ այսքան:
Սիրելի Նշան Ճան, զիս յատկապէս հետաքրքրեց Անդրանիկ Ծառուկեանի «Երազայն Հալէպը» ին որպէս թերթօն նէրկայացուելու պարագան, որ առնչութիւն ունի մեր ընտանիքին մէկ անդամին՝հորեղբօրս եղերական մահուան (սբաննութեան)հետ:
Ես ծնած եմ 1930 թիւի Օգոստոսին, Քեսապ: Անունս եղած է Հրայր:Նոյն թուականին, Հալէպի մէջ, հօրեղբայրս Օննիկը զոհ գնաց Հալէպի մեծահամբաւ Ճապրի ընտանիքին Հաճի Մուրատի (որուն վարորդն էր հօրեղբայրս) դէմ գործուած, գազանային ոճրագործութեան:
Հայրս, որ իր միւս հօրեղբայրներուս հետ փութացած էր Հալէպ, վերադարձին կ՜որոշէ իր եղբօր յիշատակին զիս վերանուանել Օննիկ:
Նշան Ճան, յառաջիկայ տարի իմ ծննդեան ութսունամեակը, ինչպէս նաև ութսուներորդ տարելիցն է հօրեղբօրս նահատակութեան:
Քիչ մըն ալ իմ մասին:
Սիրելի Ընկեր Նշան, մեր առաջին հանդիպումը ,ինչպէս կը յիշես, տեղի ունեցաւ ցաւօք,մեր սիրելի Գարեգին Ա. Վեհափառի վախճանման առիթով ՝Երևանի մէջ, ուր ժամանած էինք մեր յարգանքի վերջին տուրքը մատուցելու մեր հոգելոյս Կաթողիկոսին :
Այնուամենայնիւ, ես մեր Աբոյին (այժմ Ասպարէզի խմբագիր) հետ մեկնեցայ Արցախ: Այնտեղ որոշեցի ամէն տարի այցելել Արցախ:Անցեալ տարի իմ 1Օ րդ այցելութիւնս էր ,ամէն տարի չորսէն վեց ամիսով:Իմ այնտեղ կեցութեան ընթացքին փորձեցի կարելի միջոցներովս օգնել Արցախի կարիքաւոր հայրենակիցներուս, հիւանդներու բայց յատապէս համալսարանական ուսանողներու (մօտ 3Օ)կրթաթոշակի հովանաւորներ ապահովելով:
Այսքան ալ իմ մասիս:
Նշան ճան, շնորհակալ եմ «Նշանակ»ի իրագործման համար:Վստահ եմ որ ան պիտի ուռճանայ և բարգաւաճի: Վարձքդ կատար:Քեզի յաջողութիւն: Բարևներ ընտանիքիդ և բոլոր այն անձնազոհ ընկերներուդ որոնք ինծի ծանօթ են և Էմիրութիւններ կը բնակին: Բարևներ նաև քոյրերուդ:
Սիրով՝
Օննիկ Պօղիկեան
՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝
ՕՐԻՆԱԿԵԼԻ ՄԱՐԴ ՄԸ, ՕՐԻՆԱԿԵԼԻ ՀԱՅ ՄԸ: ԻՆՉԵՐ ԿԱՐԵԼԻ Է ՍՈՐՎԻԼ ՕՆՆԻԿԻ ՆՄԱՆ ՀԱՅՈՐԴԻՆԵՐՈՒ ԿԵԱՆՔՈՎ ՏՈՒԱԾ ԴԱՍԵՐԷՆ: ՕՆՆԻԿԻՆ ՀԱՄԵՍՏՈՒԹԻՒՆԸ ՎԻՐԱՒՈՐԵԼՈՒ ԳՆՈՎ ԿԸ ՀՐԱՊԱՐԱԿՈՒԻ ՕՆՆԻԿԻ ԱՅՍ ՎԿԱՅՈՒԹԻՒՆԸ ՝ԳՈՐԾՆԱԿԱՆ ԽԱՆԴԱՎԱՌՈՒԹԵԱՄԲ ՎԱՐԱԿԵԼ ՓՈՐՁԵԼՈՒ ՀԱՄԱՐ ԸՆԹԵՐՑՈՂԸ:
«ՆՇԱՆԱԿ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
ՕՆՆԻԿ ՊՕՂԻԿԵԱՆԻ ՍՐՏԻ ԽՕՍՔՆ ՈՒ ՎԿԱՅՈՒԹԻՒՆԸ
Օննիկ Պողիկեանը իմ մանկութեան օրերուն երիտասարդ նկարիչ էր Քեսապի մէջ: Հայրը՝ Պրն Պօղիկեանը հոյակապ ձեռագիր ունէր և իր ձեռքով , մէկ առ մէկ,կը գեղագրէր Ազգային Ուսումնասիրաց Վարժարանի (այժմ Ճեմարան)բոլոր վկայակաները . իմ մանկապարտէզի վկայականս , որ զգացական աւելի մեծ արժէք կը ներկայացնէ քան համալսարանի վկայականս,ինք գեղագրած է: Իսկ Մանկապարտէզի և այլ հանդէսներու նկարներ Օննիկն է նկարահանած : Մէկ խօսքով , Քեսապը նկարներով անմահացնողներէն մին է իմ (մանուկ Նշանին)վրայ կրակոտ, արագաշարժ ,խնդումերես մարդու տպաւորութիւն թողած Օննիկ Պօղիկեանը:Ողբացեալ Գարեգին Վեհափառի յուղարկաւորութեան նախօրեակին Արմենիա պանդոկին առջև հանդիպեցայ Օննիկին: Ճանչցայ զինք անմիջապէս, ինք անշուշտ զիս չճանչցաւ: Նոյն սիրելի դէմքը,նոյն անհանդարտ մարդը ՝եօթանասունամեայ երիտասարդ Օննիկը: Յուզուեցաւ , ուրախացաւ,պատմեց իր յուշերէն վերակենդանացնելով մանկութեանս անուշ, շատ անուշ օրերը,յուզելով նաև զիս: Անկէ ետք Օննիկն ու ես «հանդիպեցանք» «Նշանակ» ի մէջ...
Սիրէլի Օննիկ, քու լաւ բարեկամներէդ Յակոբ Սահակեանի որդին Հրաչն ալ այլ կայքէջ մը կը հրապարակէ «Ազատ Հայ» անունով: Այնտեղ շատ աւելի հետաքրքրական երևոյթներու դէմ յանդիմն պիտի գաս ու հպարտանաս Յակոբի նման մարդոց ընկերութիւն ըրած ըլլալուդ համար: Թող Տէրը ողորմի Հօրդ, Հօրս ,Յակոբին հոգիներուն: Երեք վաստակաւոր ուսուցիչներ, երեք սկզբունքի տէր հայութեան երդուեալ ծառաներ...
ԲԱՐԵՒ ՕՆՆԻԿ :
Նշան Պասմաճեան
՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝
ԲԱՐԵՒ, ԲԱՐԵՒ, ՆՇԱՆ ՃԱՆ ԵՒ ՈՂՋՈՅՆ ՆՇԱՆԱԿԻՆ:
Ես անչափ ուրախացայ այս քու գեղեցիկ անակնկալին համար, նաև գոհ ու հպարտ ,որ իմ սիրելի ուսուցչիս որդին, Արաբական Միացեալ Էմիրութեանց մէկ քաղաքէն՝Շարժայէն ինծի ուղարկած էր իր հիմնած «Նշանակ» կայքէջը:«Նշանակ»ին որակը,մաքուր և դիւրընթեռնելի գիրերը, նիւթերու բծախնդիր դասաւորումը, կը վկայեն նախաձեռնուած աշխատանքին լրջութիւնը և կատարեալին ձգտելու առաջադրութիւնը:
«Նշանակ»ին մասին առ այժմ այսքան:
Սիրելի Նշան Ճան, զիս յատկապէս հետաքրքրեց Անդրանիկ Ծառուկեանի «Երազայն Հալէպը» ին որպէս թերթօն նէրկայացուելու պարագան, որ առնչութիւն ունի մեր ընտանիքին մէկ անդամին՝հորեղբօրս եղերական մահուան (սբաննութեան)հետ:
Ես ծնած եմ 1930 թիւի Օգոստոսին, Քեսապ: Անունս եղած է Հրայր:Նոյն թուականին, Հալէպի մէջ, հօրեղբայրս Օննիկը զոհ գնաց Հալէպի մեծահամբաւ Ճապրի ընտանիքին Հաճի Մուրատի (որուն վարորդն էր հօրեղբայրս) դէմ գործուած, գազանային ոճրագործութեան:
Հայրս, որ իր միւս հօրեղբայրներուս հետ փութացած էր Հալէպ, վերադարձին կ՜որոշէ իր եղբօր յիշատակին զիս վերանուանել Օննիկ:
Նշան Ճան, յառաջիկայ տարի իմ ծննդեան ութսունամեակը, ինչպէս նաև ութսուներորդ տարելիցն է հօրեղբօրս նահատակութեան:
Քիչ մըն ալ իմ մասին:
Սիրելի Ընկեր Նշան, մեր առաջին հանդիպումը ,ինչպէս կը յիշես, տեղի ունեցաւ ցաւօք,մեր սիրելի Գարեգին Ա. Վեհափառի վախճանման առիթով ՝Երևանի մէջ, ուր ժամանած էինք մեր յարգանքի վերջին տուրքը մատուցելու մեր հոգելոյս Կաթողիկոսին :
Այնուամենայնիւ, ես մեր Աբոյին (այժմ Ասպարէզի խմբագիր) հետ մեկնեցայ Արցախ: Այնտեղ որոշեցի ամէն տարի այցելել Արցախ:Անցեալ տարի իմ 1Օ րդ այցելութիւնս էր ,ամէն տարի չորսէն վեց ամիսով:Իմ այնտեղ կեցութեան ընթացքին փորձեցի կարելի միջոցներովս օգնել Արցախի կարիքաւոր հայրենակիցներուս, հիւանդներու բայց յատապէս համալսարանական ուսանողներու (մօտ 3Օ)կրթաթոշակի հովանաւորներ ապահովելով:
Այսքան ալ իմ մասիս:
Նշան ճան, շնորհակալ եմ «Նշանակ»ի իրագործման համար:Վստահ եմ որ ան պիտի ուռճանայ և բարգաւաճի: Վարձքդ կատար:Քեզի յաջողութիւն: Բարևներ ընտանիքիդ և բոլոր այն անձնազոհ ընկերներուդ որոնք ինծի ծանօթ են և Էմիրութիւններ կը բնակին: Բարևներ նաև քոյրերուդ:
Սիրով՝
Օննիկ Պօղիկեան
՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝
ՕՐԻՆԱԿԵԼԻ ՄԱՐԴ ՄԸ, ՕՐԻՆԱԿԵԼԻ ՀԱՅ ՄԸ: ԻՆՉԵՐ ԿԱՐԵԼԻ Է ՍՈՐՎԻԼ ՕՆՆԻԿԻ ՆՄԱՆ ՀԱՅՈՐԴԻՆԵՐՈՒ ԿԵԱՆՔՈՎ ՏՈՒԱԾ ԴԱՍԵՐԷՆ: ՕՆՆԻԿԻՆ ՀԱՄԵՍՏՈՒԹԻՒՆԸ ՎԻՐԱՒՈՐԵԼՈՒ ԳՆՈՎ ԿԸ ՀՐԱՊԱՐԱԿՈՒԻ ՕՆՆԻԿԻ ԱՅՍ ՎԿԱՅՈՒԹԻՒՆԸ ՝ԳՈՐԾՆԱԿԱՆ ԽԱՆԴԱՎԱՌՈՒԹԵԱՄԲ ՎԱՐԱԿԵԼ ՓՈՐՁԵԼՈՒ ՀԱՄԱՐ ԸՆԹԵՐՑՈՂԸ:
«ՆՇԱՆԱԿ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Սիրէլի Օննիկ, քու լաւ բարեկամներէդ Յակոբ Սահակեանի որդին Հրաչն ալ այլ կայքէջ մը կը հրապարակէ «Ազատ Հայ» անունով: Այնտեղ շատ աւելի հետաքրքրական երևոյթներու դէմ յանդիմն պիտի գաս ու հպարտանաս Յակոբի նման մարդոց ընկերութիւն ըրած ըլլալուդ համար: Թող Տէրը ողորմի Հօրդ, Հօրս ,Յակոբին հոգիներուն: Երեք վաստակաւոր ուսուցիչներ, երեք սկզբունքի տէր հայութեան երդուեալ ծառաներ...
ԲԱՐԵՒ ՕՆՆԻԿ :
Նշան Պասմաճեան
՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝
ԲԱՐԵՒ, ԲԱՐԵՒ, ՆՇԱՆ ՃԱՆ ԵՒ ՈՂՋՈՅՆ ՆՇԱՆԱԿԻՆ:
Ես անչափ ուրախացայ այս քու գեղեցիկ անակնկալին համար, նաև գոհ ու հպարտ ,որ իմ սիրելի ուսուցչիս որդին, Արաբական Միացեալ Էմիրութեանց մէկ քաղաքէն՝Շարժայէն ինծի ուղարկած էր իր հիմնած «Նշանակ» կայքէջը:«Նշանակ»ին որակը,մաքուր և դիւրընթեռնելի գիրերը, նիւթերու բծախնդիր դասաւորումը, կը վկայեն նախաձեռնուած աշխատանքին լրջութիւնը և կատարեալին ձգտելու առաջադրութիւնը:
«Նշանակ»ին մասին առ այժմ այսքան:
Սիրելի Նշան Ճան, զիս յատկապէս հետաքրքրեց Անդրանիկ Ծառուկեանի «Երազայն Հալէպը» ին որպէս թերթօն նէրկայացուելու պարագան, որ առնչութիւն ունի մեր ընտանիքին մէկ անդամին՝հորեղբօրս եղերական մահուան (սբաննութեան)հետ:
Ես ծնած եմ 1930 թիւի Օգոստոսին, Քեսապ: Անունս եղած է Հրայր:Նոյն թուականին, Հալէպի մէջ, հօրեղբայրս Օննիկը զոհ գնաց Հալէպի մեծահամբաւ Ճապրի ընտանիքին Հաճի Մուրատի (որուն վարորդն էր հօրեղբայրս) դէմ գործուած, գազանային ոճրագործութեան:
Հայրս, որ իր միւս հօրեղբայրներուս հետ փութացած էր Հալէպ, վերադարձին կ՜որոշէ իր եղբօր յիշատակին զիս վերանուանել Օննիկ:
Նշան Ճան, յառաջիկայ տարի իմ ծննդեան ութսունամեակը, ինչպէս նաև ութսուներորդ տարելիցն է հօրեղբօրս նահատակութեան:
Քիչ մըն ալ իմ մասին:
Սիրելի Ընկեր Նշան, մեր առաջին հանդիպումը ,ինչպէս կը յիշես, տեղի ունեցաւ ցաւօք,մեր սիրելի Գարեգին Ա. Վեհափառի վախճանման առիթով ՝Երևանի մէջ, ուր ժամանած էինք մեր յարգանքի վերջին տուրքը մատուցելու մեր հոգելոյս Կաթողիկոսին :
Այնուամենայնիւ, ես մեր Աբոյին (այժմ Ասպարէզի խմբագիր) հետ մեկնեցայ Արցախ: Այնտեղ որոշեցի ամէն տարի այցելել Արցախ:Անցեալ տարի իմ 1Օ րդ այցելութիւնս էր ,ամէն տարի չորսէն վեց ամիսով:Իմ այնտեղ կեցութեան ընթացքին փորձեցի կարելի միջոցներովս օգնել Արցախի կարիքաւոր հայրենակիցներուս, հիւանդներու բայց յատապէս համալսարանական ուսանողներու (մօտ 3Օ)կրթաթոշակի հովանաւորներ ապահովելով:
Այսքան ալ իմ մասիս:
Նշան ճան, շնորհակալ եմ «Նշանակ»ի իրագործման համար:Վստահ եմ որ ան պիտի ուռճանայ և բարգաւաճի: Վարձքդ կատար:Քեզի յաջողութիւն: Բարևներ ընտանիքիդ և բոլոր այն անձնազոհ ընկերներուդ որոնք ինծի ծանօթ են և Էմիրութիւններ կը բնակին: Բարևներ նաև քոյրերուդ:
Սիրով՝
Օննիկ Պօղիկեան
՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝՝
ՕՐԻՆԱԿԵԼԻ ՄԱՐԴ ՄԸ, ՕՐԻՆԱԿԵԼԻ ՀԱՅ ՄԸ: ԻՆՉԵՐ ԿԱՐԵԼԻ Է ՍՈՐՎԻԼ ՕՆՆԻԿԻ ՆՄԱՆ ՀԱՅՈՐԴԻՆԵՐՈՒ ԿԵԱՆՔՈՎ ՏՈՒԱԾ ԴԱՍԵՐԷՆ: ՕՆՆԻԿԻՆ ՀԱՄԵՍՏՈՒԹԻՒՆԸ ՎԻՐԱՒՈՐԵԼՈՒ ԳՆՈՎ ԿԸ ՀՐԱՊԱՐԱԿՈՒԻ ՕՆՆԻԿԻ ԱՅՍ ՎԿԱՅՈՒԹԻՒՆԸ ՝ԳՈՐԾՆԱԿԱՆ ԽԱՆԴԱՎԱՌՈՒԹԵԱՄԲ ՎԱՐԱԿԵԼ ՓՈՐՁԵԼՈՒ ՀԱՄԱՐ ԸՆԹԵՐՑՈՂԸ:
«ՆՇԱՆԱԿ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Friday, October 23, 2009
ԵՐԱԶԱՅԻՆ ՀԱԼԷՊԸ- 76 - ԱՆԴՐԱՆԻԿ ԾԱՌՈՒԿԵԱՆ
Այդպէս վիրակապուած թեւով կը հասնիմ Պասրա, ուր «ընդունելութիւն» մը սարքուած էր Սահակին գլխաւորութեամբ։ Քառասուն-յիսուն հոգի մը կայ կայարանը։ Ծաղկեփունջ ալ կայ։ Մինչեւ որ հասնինք Սահակենց բնակարանը, դիմաւորողները պակսած են եւ հիմա ութը տասը հոգի ենք հիւրասրահին մէջ։
– Ինչո՞ւ կապուած է թեւդ, ընկեր Անդրանիկ,– կը հարցնէ մէկը։
Ու ես պատկերաւոր ձեւով կը սկսիմ պատմել Նմըրին արարքը, սուրճին եւ անգլիական սիկարէթներուն մէջտեղ։
Յանկարծ լռութիւն մը կը տիրէ սենեակին մէջ։ Մտահոգ դէմքերով իրար կը դիտեն եւ անձկալի մթնոլորտ մը կը ստեղծուի։ Մէկը անմիջապէս կ՚ելլէ դուռը կը փակէ որպէսզի մարդ չլսէ։ Ի՞նչ պատահեցաւ։ Ահա թէ ինչ.
Օրէնք մը կայ Պասրայի մէջ, խստօրէն կիրարկուած օրէնք մը, ըստ որուն շունէ խածուած մէկը անմիջապէս կը մեկուսացուի Քարանթինայի մէջ, մինչեւ որ ճշդուի թէ շունը կատղա՞ծ էր թէ ոչ։ Եւ Քարանթինայի շրջանը... 40 օր է։ Ներկաներուն մէջ երկու բժիշկներ կան եւ անոնցմէ մէկը յայտնապէս Քարանթինայի բժիշկ է։ Նոյն բժիշկը աճապարանքով մեկնած է արդէն եւ քիչ վերջ կը վերադառնայ սոսկալի մեծութեամբ գրեխով մը, որ պիսիքլէթի փօմփի մը մեծութիւնը ունի։ Նախազգուշութեան համար այդ «ասեղով» պէտք է ներարկուիմ երեք օր, այն ալ... յետոյքէն։ Մարդիկ գործի անցած են։ Ճար չկայ։ Ստիպուած եմ տաբատս քակել...
Անհրաժեշտ այդ գործողութիւնը կատարելէ ետք, բժիշկը կ՚ըսէ.
– Հիմա պէտք է հեռագրել Պաղտատ, գիտնալու համար թէ ինչ վիճակի մէջ է շունը։ Եթէ կատաղութիւն ունէր, մինչեւ հիմա յայտնուած պէտք է ըլլայ։ Այդ պարագային ներարկումները պիտի կատարենք հինգ օր։ Իսկ եթէ շունը հանգիստ է, պէտք չկայ շարունակելու։
Տեղւոյն վրայ ստիպողական հեռագիր մը կը խմբագրուի Բաբգէնին ուղղուած, շտապ պատասխան պահանջելով.– «Ինչպէ՞ս է Նմըրին որպիսութիւնը»։ Բժիշկ է, կը հասկնայ։ Մինչեւ իրիկուն պէտք է պատասխանը գար։ Չեկաւ։ Առտուն ալ հեռագիր չկայ։ Իսկ ներարկումը ընող բժիշկը եկած է իր պայուսակով, որուն մէջ սոսկալի գրեխը։ Արդէն նստուկս կը ցաւի առաջին ներարկումէն, ահա երկրորդը, դե՜ռ երրորդը...
Բարեբախտաբար վերջին վայրկեանին յապաղած հեռագիրը հասաւ եւ փրկուեցայ.– «Նմըրը ողջ առողջ է եւ կը բարեւէ»։ Յապաղումին պատճա՞ռը։ Այդ երկու չարագործները, Լեւոն եւ Բաբգէն, հասկնալով թէ բանը ինչումն է, մասնաւոր կ՚ուշացնեն հեռագիրը, որպէսզի, Լեւոնին խօսքով՝ «Փասթէօրի գիւտին համը առնեմ...»։
*
* *
Այս առիթով Պասրայի տեղացիներէն իմացայ ահաւոր պատմութիւն մը, որ կարելի չէ լսել առանց փշաքաղուելու։
Առաջին պատերազմի վերջաւորութեան, Պասրա ինկած վանեցի գաղթականներու մէջ կատաղութեան համաճարակ մը ծայր կու տայ։ Անգլիական բանակը կատաղութեան դէմ համապատասխան շիճուկէն զուրկ ըլլալով, ամբողջ խումբը, շուրջ յիսուն հոգի, շղթայակապ կը փոխադրէ Հնդկաց ովկիանոսի կղզիներէն մէկը։ Այդ խումբէն վերապրող մըն էր որ պատմեց ինծի, երբ հարցուցի իրեն.
– Որքա՞ն մնացիր այդ կղզին։
– Երկու ամիս պահեցին մեզ զատ զատ եւ ամէն օր կը քննէին։
– Մեռնողներ եղա՞ն։
– Երբ մեզ տարին 47 հոգի էինք։ Միայն 14 հոգի վերադարձանք...
*
* *
Պասրայի մէջ հայկական դպրոց կար եւ եկեղեցի։ Եւ անշուշտ... կուսակցութիւն։ Բարեբախտաբար, մէկ հատ։ Սահակը կոմիտէի անդամ էր եւ դասախօսութիւն մըն ալ սարքած էին։ Յայտնի եղաւ, որ Սահակը գաղութի աչքառու անդամներէն է, քանի որ հաւաքոյթին ինք նախագահեց։ Ինծի յատկացուած սենեակին առաստաղէն հովահար մը կը դառնայ անվերջ, բայց անախորժ, կպչուն խոնաւութիւն մը կայ տաքին հետ։
Աղուոր ընտանիք մը կազմած է Սահակ։ Կինը վանեցի է եւ շատ համակրելի։ Անդրանիկը վեց տարեկան է։ Պզտիկ քոյր մըն ալ ունի, Նուարդը։ Սահակ, խանութը գրեթէ լքած, մինչեւ իրիկուն հետս է։ Միասին գացինք Շաթ էլ Արապ։ Ասիկա անուն է Եփրատ-Տիգրիս միացեալ գետին։ Կրնայի ըսել ծովուն։ Գետաբերանը այնքան լայն է, որ մէկ ափէն միւսը հազիւ կ՚երեւի։
Ուրիշ տեսնելիք բան չկայ Պասրայի մէջ։ Երկու օրը անգամ շատ էր, եւ երրորդ օրն է որ հոն եմ եւ միայն վաղը պիտի կրնամ մեկնիլ։ Որոշած եմ օդանաւով դառնալ Պաղտատ եւ օդանաւին օրը վաղն է։
Ընկեր Յովհաննէս մը, որ Պասրայի ներկայանալի միակ պանդոկին վերակացուն է, Սահակին հետ տաք վիճաբանութենէ մը ետք, կ՚ըսէր ինծի.
– Ընկեր Անդրանիկ, վերջին օրդ ալ ինծի հիւր եղիր, քեզի Չրչիլի սենեակը կու տամ...
– Չրչիլը ի՞նչ գործ ունի Պասրա։
Կը բացատրէ.
– Թեհրանի ժողովէն դարձին, Չրչիլը երկու օր Պասրա մնաց եւ իր գալէն առաջ անգլիացի մասնագէտներ յաջողեցան զովացումի սիստեմ մը ստեղծել պանդոկին մէջ։ Հիմա աւելի կատարելագործուած են մեքենաները եւ պանդոկը գիշեր ցերեկ զով է։
Առաջարկը փորձիչ էր։ Ընդունեցի, ի մեծ դժգոհութիւն Սահակին։ Յովհաննէսին պանդոկը զովասուն ովասիսն էր կրակ անապատին մէջ։ «Չրչիլի սենեակը» ոչ մէկ մասնաւոր առաւելութիւն ունէր միւս սենեակներէն, եթէ չհաշուենք դրան փակցուած ճերմակ թիթեղի կտորը, որուն վրայ արաբերէն տառերով յիշատակութիւն մը կար.– «Այստեղ ապրեցաւ Ուինսթըն Չրչիլ երկու օր»։ Եւ թուական մը։
Սահակը պանդոկին մէջ իմ հիւրս է այլեւս։ Խանութը փակած է եւ քանի մը ընկերներով միասին ենք մինչեւ ուշ գիշեր։ Ինծի համար կարեւորը այն էր որ առտուն առանց քրտինքի արթնցայ։ Օդանաւին քով, ողջագուրուած ատեննիս ըսաւ.
– Անդրանիկը քեզ շատ սիրեց։ Մե՜ղք որ աւելի չմնացիր եւ վերջին օրն ալ դաւաճանեցիր։
– Սահակ, այս խօսքը գիտե՞ս ինչի կը նմանի։
– Ինչի՞...
– Պարզապէս... վրաս շէռ քարեցիր...
Շար. 76
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
– Ինչո՞ւ կապուած է թեւդ, ընկեր Անդրանիկ,– կը հարցնէ մէկը։
Ու ես պատկերաւոր ձեւով կը սկսիմ պատմել Նմըրին արարքը, սուրճին եւ անգլիական սիկարէթներուն մէջտեղ։
Յանկարծ լռութիւն մը կը տիրէ սենեակին մէջ։ Մտահոգ դէմքերով իրար կը դիտեն եւ անձկալի մթնոլորտ մը կը ստեղծուի։ Մէկը անմիջապէս կ՚ելլէ դուռը կը փակէ որպէսզի մարդ չլսէ։ Ի՞նչ պատահեցաւ։ Ահա թէ ինչ.
Օրէնք մը կայ Պասրայի մէջ, խստօրէն կիրարկուած օրէնք մը, ըստ որուն շունէ խածուած մէկը անմիջապէս կը մեկուսացուի Քարանթինայի մէջ, մինչեւ որ ճշդուի թէ շունը կատղա՞ծ էր թէ ոչ։ Եւ Քարանթինայի շրջանը... 40 օր է։ Ներկաներուն մէջ երկու բժիշկներ կան եւ անոնցմէ մէկը յայտնապէս Քարանթինայի բժիշկ է։ Նոյն բժիշկը աճապարանքով մեկնած է արդէն եւ քիչ վերջ կը վերադառնայ սոսկալի մեծութեամբ գրեխով մը, որ պիսիքլէթի փօմփի մը մեծութիւնը ունի։ Նախազգուշութեան համար այդ «ասեղով» պէտք է ներարկուիմ երեք օր, այն ալ... յետոյքէն։ Մարդիկ գործի անցած են։ Ճար չկայ։ Ստիպուած եմ տաբատս քակել...
Անհրաժեշտ այդ գործողութիւնը կատարելէ ետք, բժիշկը կ՚ըսէ.
– Հիմա պէտք է հեռագրել Պաղտատ, գիտնալու համար թէ ինչ վիճակի մէջ է շունը։ Եթէ կատաղութիւն ունէր, մինչեւ հիմա յայտնուած պէտք է ըլլայ։ Այդ պարագային ներարկումները պիտի կատարենք հինգ օր։ Իսկ եթէ շունը հանգիստ է, պէտք չկայ շարունակելու։
Տեղւոյն վրայ ստիպողական հեռագիր մը կը խմբագրուի Բաբգէնին ուղղուած, շտապ պատասխան պահանջելով.– «Ինչպէ՞ս է Նմըրին որպիսութիւնը»։ Բժիշկ է, կը հասկնայ։ Մինչեւ իրիկուն պէտք է պատասխանը գար։ Չեկաւ։ Առտուն ալ հեռագիր չկայ։ Իսկ ներարկումը ընող բժիշկը եկած է իր պայուսակով, որուն մէջ սոսկալի գրեխը։ Արդէն նստուկս կը ցաւի առաջին ներարկումէն, ահա երկրորդը, դե՜ռ երրորդը...
Բարեբախտաբար վերջին վայրկեանին յապաղած հեռագիրը հասաւ եւ փրկուեցայ.– «Նմըրը ողջ առողջ է եւ կը բարեւէ»։ Յապաղումին պատճա՞ռը։ Այդ երկու չարագործները, Լեւոն եւ Բաբգէն, հասկնալով թէ բանը ինչումն է, մասնաւոր կ՚ուշացնեն հեռագիրը, որպէսզի, Լեւոնին խօսքով՝ «Փասթէօրի գիւտին համը առնեմ...»։
*
* *
Այս առիթով Պասրայի տեղացիներէն իմացայ ահաւոր պատմութիւն մը, որ կարելի չէ լսել առանց փշաքաղուելու։
Առաջին պատերազմի վերջաւորութեան, Պասրա ինկած վանեցի գաղթականներու մէջ կատաղութեան համաճարակ մը ծայր կու տայ։ Անգլիական բանակը կատաղութեան դէմ համապատասխան շիճուկէն զուրկ ըլլալով, ամբողջ խումբը, շուրջ յիսուն հոգի, շղթայակապ կը փոխադրէ Հնդկաց ովկիանոսի կղզիներէն մէկը։ Այդ խումբէն վերապրող մըն էր որ պատմեց ինծի, երբ հարցուցի իրեն.
– Որքա՞ն մնացիր այդ կղզին։
– Երկու ամիս պահեցին մեզ զատ զատ եւ ամէն օր կը քննէին։
– Մեռնողներ եղա՞ն։
– Երբ մեզ տարին 47 հոգի էինք։ Միայն 14 հոգի վերադարձանք...
*
* *
Պասրայի մէջ հայկական դպրոց կար եւ եկեղեցի։ Եւ անշուշտ... կուսակցութիւն։ Բարեբախտաբար, մէկ հատ։ Սահակը կոմիտէի անդամ էր եւ դասախօսութիւն մըն ալ սարքած էին։ Յայտնի եղաւ, որ Սահակը գաղութի աչքառու անդամներէն է, քանի որ հաւաքոյթին ինք նախագահեց։ Ինծի յատկացուած սենեակին առաստաղէն հովահար մը կը դառնայ անվերջ, բայց անախորժ, կպչուն խոնաւութիւն մը կայ տաքին հետ։
Աղուոր ընտանիք մը կազմած է Սահակ։ Կինը վանեցի է եւ շատ համակրելի։ Անդրանիկը վեց տարեկան է։ Պզտիկ քոյր մըն ալ ունի, Նուարդը։ Սահակ, խանութը գրեթէ լքած, մինչեւ իրիկուն հետս է։ Միասին գացինք Շաթ էլ Արապ։ Ասիկա անուն է Եփրատ-Տիգրիս միացեալ գետին։ Կրնայի ըսել ծովուն։ Գետաբերանը այնքան լայն է, որ մէկ ափէն միւսը հազիւ կ՚երեւի։
Ուրիշ տեսնելիք բան չկայ Պասրայի մէջ։ Երկու օրը անգամ շատ էր, եւ երրորդ օրն է որ հոն եմ եւ միայն վաղը պիտի կրնամ մեկնիլ։ Որոշած եմ օդանաւով դառնալ Պաղտատ եւ օդանաւին օրը վաղն է։
Ընկեր Յովհաննէս մը, որ Պասրայի ներկայանալի միակ պանդոկին վերակացուն է, Սահակին հետ տաք վիճաբանութենէ մը ետք, կ՚ըսէր ինծի.
– Ընկեր Անդրանիկ, վերջին օրդ ալ ինծի հիւր եղիր, քեզի Չրչիլի սենեակը կու տամ...
– Չրչիլը ի՞նչ գործ ունի Պասրա։
Կը բացատրէ.
– Թեհրանի ժողովէն դարձին, Չրչիլը երկու օր Պասրա մնաց եւ իր գալէն առաջ անգլիացի մասնագէտներ յաջողեցան զովացումի սիստեմ մը ստեղծել պանդոկին մէջ։ Հիմա աւելի կատարելագործուած են մեքենաները եւ պանդոկը գիշեր ցերեկ զով է։
Առաջարկը փորձիչ էր։ Ընդունեցի, ի մեծ դժգոհութիւն Սահակին։ Յովհաննէսին պանդոկը զովասուն ովասիսն էր կրակ անապատին մէջ։ «Չրչիլի սենեակը» ոչ մէկ մասնաւոր առաւելութիւն ունէր միւս սենեակներէն, եթէ չհաշուենք դրան փակցուած ճերմակ թիթեղի կտորը, որուն վրայ արաբերէն տառերով յիշատակութիւն մը կար.– «Այստեղ ապրեցաւ Ուինսթըն Չրչիլ երկու օր»։ Եւ թուական մը։
Սահակը պանդոկին մէջ իմ հիւրս է այլեւս։ Խանութը փակած է եւ քանի մը ընկերներով միասին ենք մինչեւ ուշ գիշեր։ Ինծի համար կարեւորը այն էր որ առտուն առանց քրտինքի արթնցայ։ Օդանաւին քով, ողջագուրուած ատեննիս ըսաւ.
– Անդրանիկը քեզ շատ սիրեց։ Մե՜ղք որ աւելի չմնացիր եւ վերջին օրն ալ դաւաճանեցիր։
– Սահակ, այս խօսքը գիտե՞ս ինչի կը նմանի։
– Ինչի՞...
– Պարզապէս... վրաս շէռ քարեցիր...
Շար. 76
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
ԵՐԱԶԱՅԻՆ ՀԱԼԷՊԸ- 76 - ԱՆԴՐԱՆԻԿ ԾԱՌՈՒԿԵԱՆ
Այդպէս վիրակապուած թեւով կը հասնիմ Պասրա, ուր «ընդունելութիւն» մը սարքուած էր Սահակին գլխաւորութեամբ։ Քառասուն-յիսուն հոգի մը կայ կայարանը։ Ծաղկեփունջ ալ կայ։ Մինչեւ որ հասնինք Սահակենց բնակարանը, դիմաւորողները պակսած են եւ հիմա ութը տասը հոգի ենք հիւրասրահին մէջ։
– Ինչո՞ւ կապուած է թեւդ, ընկեր Անդրանիկ,– կը հարցնէ մէկը։
Ու ես պատկերաւոր ձեւով կը սկսիմ պատմել Նմըրին արարքը, սուրճին եւ անգլիական սիկարէթներուն մէջտեղ։
Յանկարծ լռութիւն մը կը տիրէ սենեակին մէջ։ Մտահոգ դէմքերով իրար կը դիտեն եւ անձկալի մթնոլորտ մը կը ստեղծուի։ Մէկը անմիջապէս կ՚ելլէ դուռը կը փակէ որպէսզի մարդ չլսէ։ Ի՞նչ պատահեցաւ։ Ահա թէ ինչ.
Օրէնք մը կայ Պասրայի մէջ, խստօրէն կիրարկուած օրէնք մը, ըստ որուն շունէ խածուած մէկը անմիջապէս կը մեկուսացուի Քարանթինայի մէջ, մինչեւ որ ճշդուի թէ շունը կատղա՞ծ էր թէ ոչ։ Եւ Քարանթինայի շրջանը... 40 օր է։ Ներկաներուն մէջ երկու բժիշկներ կան եւ անոնցմէ մէկը յայտնապէս Քարանթինայի բժիշկ է։ Նոյն բժիշկը աճապարանքով մեկնած է արդէն եւ քիչ վերջ կը վերադառնայ սոսկալի մեծութեամբ գրեխով մը, որ պիսիքլէթի փօմփի մը մեծութիւնը ունի։ Նախազգուշութեան համար այդ «ասեղով» պէտք է ներարկուիմ երեք օր, այն ալ... յետոյքէն։ Մարդիկ գործի անցած են։ Ճար չկայ։ Ստիպուած եմ տաբատս քակել...
Անհրաժեշտ այդ գործողութիւնը կատարելէ ետք, բժիշկը կ՚ըսէ.
– Հիմա պէտք է հեռագրել Պաղտատ, գիտնալու համար թէ ինչ վիճակի մէջ է շունը։ Եթէ կատաղութիւն ունէր, մինչեւ հիմա յայտնուած պէտք է ըլլայ։ Այդ պարագային ներարկումները պիտի կատարենք հինգ օր։ Իսկ եթէ շունը հանգիստ է, պէտք չկայ շարունակելու։
Տեղւոյն վրայ ստիպողական հեռագիր մը կը խմբագրուի Բաբգէնին ուղղուած, շտապ պատասխան պահանջելով.– «Ինչպէ՞ս է Նմըրին որպիսութիւնը»։ Բժիշկ է, կը հասկնայ։ Մինչեւ իրիկուն պէտք է պատասխանը գար։ Չեկաւ։ Առտուն ալ հեռագիր չկայ։ Իսկ ներարկումը ընող բժիշկը եկած է իր պայուսակով, որուն մէջ սոսկալի գրեխը։ Արդէն նստուկս կը ցաւի առաջին ներարկումէն, ահա երկրորդը, դե՜ռ երրորդը...
Բարեբախտաբար վերջին վայրկեանին յապաղած հեռագիրը հասաւ եւ փրկուեցայ.– «Նմըրը ողջ առողջ է եւ կը բարեւէ»։ Յապաղումին պատճա՞ռը։ Այդ երկու չարագործները, Լեւոն եւ Բաբգէն, հասկնալով թէ բանը ինչումն է, մասնաւոր կ՚ուշացնեն հեռագիրը, որպէսզի, Լեւոնին խօսքով՝ «Փասթէօրի գիւտին համը առնեմ...»։
*
* *
Այս առիթով Պասրայի տեղացիներէն իմացայ ահաւոր պատմութիւն մը, որ կարելի չէ լսել առանց փշաքաղուելու։
Առաջին պատերազմի վերջաւորութեան, Պասրա ինկած վանեցի գաղթականներու մէջ կատաղութեան համաճարակ մը ծայր կու տայ։ Անգլիական բանակը կատաղութեան դէմ համապատասխան շիճուկէն զուրկ ըլլալով, ամբողջ խումբը, շուրջ յիսուն հոգի, շղթայակապ կը փոխադրէ Հնդկաց ովկիանոսի կղզիներէն մէկը։ Այդ խումբէն վերապրող մըն էր որ պատմեց ինծի, երբ հարցուցի իրեն.
– Որքա՞ն մնացիր այդ կղզին։
– Երկու ամիս պահեցին մեզ զատ զատ եւ ամէն օր կը քննէին։
– Մեռնողներ եղա՞ն։
– Երբ մեզ տարին 47 հոգի էինք։ Միայն 14 հոգի վերադարձանք...
*
* *
Պասրայի մէջ հայկական դպրոց կար եւ եկեղեցի։ Եւ անշուշտ... կուսակցութիւն։ Բարեբախտաբար, մէկ հատ։ Սահակը կոմիտէի անդամ էր եւ դասախօսութիւն մըն ալ սարքած էին։ Յայտնի եղաւ, որ Սահակը գաղութի աչքառու անդամներէն է, քանի որ հաւաքոյթին ինք նախագահեց։ Ինծի յատկացուած սենեակին առաստաղէն հովահար մը կը դառնայ անվերջ, բայց անախորժ, կպչուն խոնաւութիւն մը կայ տաքին հետ։
Աղուոր ընտանիք մը կազմած է Սահակ։ Կինը վանեցի է եւ շատ համակրելի։ Անդրանիկը վեց տարեկան է։ Պզտիկ քոյր մըն ալ ունի, Նուարդը։ Սահակ, խանութը գրեթէ լքած, մինչեւ իրիկուն հետս է։ Միասին գացինք Շաթ էլ Արապ։ Ասիկա անուն է Եփրատ-Տիգրիս միացեալ գետին։ Կրնայի ըսել ծովուն։ Գետաբերանը այնքան լայն է, որ մէկ ափէն միւսը հազիւ կ՚երեւի։
Ուրիշ տեսնելիք բան չկայ Պասրայի մէջ։ Երկու օրը անգամ շատ էր, եւ երրորդ օրն է որ հոն եմ եւ միայն վաղը պիտի կրնամ մեկնիլ։ Որոշած եմ օդանաւով դառնալ Պաղտատ եւ օդանաւին օրը վաղն է։
Ընկեր Յովհաննէս մը, որ Պասրայի ներկայանալի միակ պանդոկին վերակացուն է, Սահակին հետ տաք վիճաբանութենէ մը ետք, կ՚ըսէր ինծի.
– Ընկեր Անդրանիկ, վերջին օրդ ալ ինծի հիւր եղիր, քեզի Չրչիլի սենեակը կու տամ...
– Չրչիլը ի՞նչ գործ ունի Պասրա։
Կը բացատրէ.
– Թեհրանի ժողովէն դարձին, Չրչիլը երկու օր Պասրա մնաց եւ իր գալէն առաջ անգլիացի մասնագէտներ յաջողեցան զովացումի սիստեմ մը ստեղծել պանդոկին մէջ։ Հիմա աւելի կատարելագործուած են մեքենաները եւ պանդոկը գիշեր ցերեկ զով է։
Առաջարկը փորձիչ էր։ Ընդունեցի, ի մեծ դժգոհութիւն Սահակին։ Յովհաննէսին պանդոկը զովասուն ովասիսն էր կրակ անապատին մէջ։ «Չրչիլի սենեակը» ոչ մէկ մասնաւոր առաւելութիւն ունէր միւս սենեակներէն, եթէ չհաշուենք դրան փակցուած ճերմակ թիթեղի կտորը, որուն վրայ արաբերէն տառերով յիշատակութիւն մը կար.– «Այստեղ ապրեցաւ Ուինսթըն Չրչիլ երկու օր»։ Եւ թուական մը։
Սահակը պանդոկին մէջ իմ հիւրս է այլեւս։ Խանութը փակած է եւ քանի մը ընկերներով միասին ենք մինչեւ ուշ գիշեր։ Ինծի համար կարեւորը այն էր որ առտուն առանց քրտինքի արթնցայ։ Օդանաւին քով, ողջագուրուած ատեննիս ըսաւ.
– Անդրանիկը քեզ շատ սիրեց։ Մե՜ղք որ աւելի չմնացիր եւ վերջին օրն ալ դաւաճանեցիր։
– Սահակ, այս խօսքը գիտե՞ս ինչի կը նմանի։
– Ինչի՞...
– Պարզապէս... վրաս շէռ քարեցիր...
Շար. 76
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
– Ինչո՞ւ կապուած է թեւդ, ընկեր Անդրանիկ,– կը հարցնէ մէկը։
Ու ես պատկերաւոր ձեւով կը սկսիմ պատմել Նմըրին արարքը, սուրճին եւ անգլիական սիկարէթներուն մէջտեղ։
Յանկարծ լռութիւն մը կը տիրէ սենեակին մէջ։ Մտահոգ դէմքերով իրար կը դիտեն եւ անձկալի մթնոլորտ մը կը ստեղծուի։ Մէկը անմիջապէս կ՚ելլէ դուռը կը փակէ որպէսզի մարդ չլսէ։ Ի՞նչ պատահեցաւ։ Ահա թէ ինչ.
Օրէնք մը կայ Պասրայի մէջ, խստօրէն կիրարկուած օրէնք մը, ըստ որուն շունէ խածուած մէկը անմիջապէս կը մեկուսացուի Քարանթինայի մէջ, մինչեւ որ ճշդուի թէ շունը կատղա՞ծ էր թէ ոչ։ Եւ Քարանթինայի շրջանը... 40 օր է։ Ներկաներուն մէջ երկու բժիշկներ կան եւ անոնցմէ մէկը յայտնապէս Քարանթինայի բժիշկ է։ Նոյն բժիշկը աճապարանքով մեկնած է արդէն եւ քիչ վերջ կը վերադառնայ սոսկալի մեծութեամբ գրեխով մը, որ պիսիքլէթի փօմփի մը մեծութիւնը ունի։ Նախազգուշութեան համար այդ «ասեղով» պէտք է ներարկուիմ երեք օր, այն ալ... յետոյքէն։ Մարդիկ գործի անցած են։ Ճար չկայ։ Ստիպուած եմ տաբատս քակել...
Անհրաժեշտ այդ գործողութիւնը կատարելէ ետք, բժիշկը կ՚ըսէ.
– Հիմա պէտք է հեռագրել Պաղտատ, գիտնալու համար թէ ինչ վիճակի մէջ է շունը։ Եթէ կատաղութիւն ունէր, մինչեւ հիմա յայտնուած պէտք է ըլլայ։ Այդ պարագային ներարկումները պիտի կատարենք հինգ օր։ Իսկ եթէ շունը հանգիստ է, պէտք չկայ շարունակելու։
Տեղւոյն վրայ ստիպողական հեռագիր մը կը խմբագրուի Բաբգէնին ուղղուած, շտապ պատասխան պահանջելով.– «Ինչպէ՞ս է Նմըրին որպիսութիւնը»։ Բժիշկ է, կը հասկնայ։ Մինչեւ իրիկուն պէտք է պատասխանը գար։ Չեկաւ։ Առտուն ալ հեռագիր չկայ։ Իսկ ներարկումը ընող բժիշկը եկած է իր պայուսակով, որուն մէջ սոսկալի գրեխը։ Արդէն նստուկս կը ցաւի առաջին ներարկումէն, ահա երկրորդը, դե՜ռ երրորդը...
Բարեբախտաբար վերջին վայրկեանին յապաղած հեռագիրը հասաւ եւ փրկուեցայ.– «Նմըրը ողջ առողջ է եւ կը բարեւէ»։ Յապաղումին պատճա՞ռը։ Այդ երկու չարագործները, Լեւոն եւ Բաբգէն, հասկնալով թէ բանը ինչումն է, մասնաւոր կ՚ուշացնեն հեռագիրը, որպէսզի, Լեւոնին խօսքով՝ «Փասթէօրի գիւտին համը առնեմ...»։
*
* *
Այս առիթով Պասրայի տեղացիներէն իմացայ ահաւոր պատմութիւն մը, որ կարելի չէ լսել առանց փշաքաղուելու։
Առաջին պատերազմի վերջաւորութեան, Պասրա ինկած վանեցի գաղթականներու մէջ կատաղութեան համաճարակ մը ծայր կու տայ։ Անգլիական բանակը կատաղութեան դէմ համապատասխան շիճուկէն զուրկ ըլլալով, ամբողջ խումբը, շուրջ յիսուն հոգի, շղթայակապ կը փոխադրէ Հնդկաց ովկիանոսի կղզիներէն մէկը։ Այդ խումբէն վերապրող մըն էր որ պատմեց ինծի, երբ հարցուցի իրեն.
– Որքա՞ն մնացիր այդ կղզին։
– Երկու ամիս պահեցին մեզ զատ զատ եւ ամէն օր կը քննէին։
– Մեռնողներ եղա՞ն։
– Երբ մեզ տարին 47 հոգի էինք։ Միայն 14 հոգի վերադարձանք...
*
* *
Պասրայի մէջ հայկական դպրոց կար եւ եկեղեցի։ Եւ անշուշտ... կուսակցութիւն։ Բարեբախտաբար, մէկ հատ։ Սահակը կոմիտէի անդամ էր եւ դասախօսութիւն մըն ալ սարքած էին։ Յայտնի եղաւ, որ Սահակը գաղութի աչքառու անդամներէն է, քանի որ հաւաքոյթին ինք նախագահեց։ Ինծի յատկացուած սենեակին առաստաղէն հովահար մը կը դառնայ անվերջ, բայց անախորժ, կպչուն խոնաւութիւն մը կայ տաքին հետ։
Աղուոր ընտանիք մը կազմած է Սահակ։ Կինը վանեցի է եւ շատ համակրելի։ Անդրանիկը վեց տարեկան է։ Պզտիկ քոյր մըն ալ ունի, Նուարդը։ Սահակ, խանութը գրեթէ լքած, մինչեւ իրիկուն հետս է։ Միասին գացինք Շաթ էլ Արապ։ Ասիկա անուն է Եփրատ-Տիգրիս միացեալ գետին։ Կրնայի ըսել ծովուն։ Գետաբերանը այնքան լայն է, որ մէկ ափէն միւսը հազիւ կ՚երեւի։
Ուրիշ տեսնելիք բան չկայ Պասրայի մէջ։ Երկու օրը անգամ շատ էր, եւ երրորդ օրն է որ հոն եմ եւ միայն վաղը պիտի կրնամ մեկնիլ։ Որոշած եմ օդանաւով դառնալ Պաղտատ եւ օդանաւին օրը վաղն է։
Ընկեր Յովհաննէս մը, որ Պասրայի ներկայանալի միակ պանդոկին վերակացուն է, Սահակին հետ տաք վիճաբանութենէ մը ետք, կ՚ըսէր ինծի.
– Ընկեր Անդրանիկ, վերջին օրդ ալ ինծի հիւր եղիր, քեզի Չրչիլի սենեակը կու տամ...
– Չրչիլը ի՞նչ գործ ունի Պասրա։
Կը բացատրէ.
– Թեհրանի ժողովէն դարձին, Չրչիլը երկու օր Պասրա մնաց եւ իր գալէն առաջ անգլիացի մասնագէտներ յաջողեցան զովացումի սիստեմ մը ստեղծել պանդոկին մէջ։ Հիմա աւելի կատարելագործուած են մեքենաները եւ պանդոկը գիշեր ցերեկ զով է։
Առաջարկը փորձիչ էր։ Ընդունեցի, ի մեծ դժգոհութիւն Սահակին։ Յովհաննէսին պանդոկը զովասուն ովասիսն էր կրակ անապատին մէջ։ «Չրչիլի սենեակը» ոչ մէկ մասնաւոր առաւելութիւն ունէր միւս սենեակներէն, եթէ չհաշուենք դրան փակցուած ճերմակ թիթեղի կտորը, որուն վրայ արաբերէն տառերով յիշատակութիւն մը կար.– «Այստեղ ապրեցաւ Ուինսթըն Չրչիլ երկու օր»։ Եւ թուական մը։
Սահակը պանդոկին մէջ իմ հիւրս է այլեւս։ Խանութը փակած է եւ քանի մը ընկերներով միասին ենք մինչեւ ուշ գիշեր։ Ինծի համար կարեւորը այն էր որ առտուն առանց քրտինքի արթնցայ։ Օդանաւին քով, ողջագուրուած ատեննիս ըսաւ.
– Անդրանիկը քեզ շատ սիրեց։ Մե՜ղք որ աւելի չմնացիր եւ վերջին օրն ալ դաւաճանեցիր։
– Սահակ, այս խօսքը գիտե՞ս ինչի կը նմանի։
– Ինչի՞...
– Պարզապէս... վրաս շէռ քարեցիր...
Շար. 76
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
-ԵՐԱԶԱՅԻՆ ՀԱԼԷՊԸ -75- ԱՆԴՐԱՆԻԿ ԾԱՌՈՒԿԵԱՆ
Անցան տասնըհինգ տարիներ։ Սահակին գոյութիւնը անգամ մոռցած էի եւ «Նայիրի» ամսագիրը կը հրատարակէի Հալէպի տպարանիս մէջ, երբ օր մը արաբ մարդ մը եկաւ տպարան եւ յանձնեց նամակի մը հետ նուշով լեցուած խոշոր տուփ մը արմաւ։ Սահակէն էր, եւ կու գար Պաղտատէն։ Նամակը ուղղագրական սխալներով լեցուն, բայց լաւ շարադրուած էր։ «Գործս լաւ է, կը գրէր Սահակ, թերթերէն իմացայ որ Փարիզ անցեր ես Սէն գետը տեսնելու։ Եթէ հոս գաս, Եփրատը եւ Տիգրիսը միասին կը տեսնես։ Ամուսնացայ եւ պզտիկ տղայ մը ունիմ... Անդրանիկ անունով։ Ինծի «Նայիրի» ղրկէ վրայի հասցէով։ Այս արմաւն ալ քեզի հատուցում, պրն. Սիսեռեանէն կերած ծեծիդ համար»։ Իր նամակին մէջ ուղղագրական սխալները բնական գտայ, բայց «հատուցում» բառը քիչ մը յարգի բառ մը թուեցաւ երրորդ դասարանի կէսին դպրոցը լքած մէկուն համար։ Կ՚երեւի ինքնաշխատութեամբ հասունցած է մտածեցի։
«Նայիրի» սկսայ ղրկել Սահակին, Պասրայի մեր միակ բաժանորդը։ Պաղտատի մէջ շուրջ քառասուն բաժանորդ ունէինք եւ մեր գործակալը Լեւոնն էր, Լեւոն Քարմէն ստորագրութեամբ։ Դրամի փոխադրութեան վրայ արգելք ըլլալուն, Լեւոնը բաժնեգիները կը գանձէր եւ քովը կը պահէր, հաշիւները ղրկելով։ Չորս տարուան բաժնեգին հաւաքուած էր Լեւոնին քով, շուրջ 300 անգլիական ոսկի, որուն կէսը կը բաւէր Պաղտատ երթեւեկութեան ծախքին։ Որով, Հալէպէն Պէյրութ փոխադրուելու միջոցին ուզեցի երթալ տեսնել Պաղտատը, ուր եռուն ազգային կեանք կար եւ շաբաթաթերթ մըն ալ ունէին, «Գոյամարտ»ը։
Առաջին այցելութիւնս եղաւ Պաղտատ։ Անկէ վերջ քանի մը անգամներ ես գացի, հրաւէրով կամ կուսակցական գործով, բայց այդ քաղաքէն կրած տպաւորութիւններս դրոշմուած կը մնան եւ կը խտանան երեք բառերու մէջ։
Պաղտատի ջուրը, ձուկը, շուները։
Հայաստանի ձիւնապատ լեռներէն ծնունդ առնող յորդահոս ջուրերու ամեհի զանգուած մը, դաշտային վայրեր հասնելով երկու թեւի կը բաժնուի.– Եփրատ եւ Տիգրիս, որոնց ընդգրկած տարածութիւնը կը կոչուի Միջագետք, այսինքն երկու գետերու մէջտեղը։ Ասոնք կը նմանին նոյն մօրմէն ծնած երկուորեակներու, անոնցմէ մէկը օժտուած է բնատուր ուշիմութեամբ եւ ազնուութեամբ, իսկ միւսը պարզապէս ապուշ մըն է։ Մինչ Տիգրիսը բարիքներու շնորհաբաշխ աղբիւրն է, Եփրատը կը մնայ ժլատ եւ ապաշնորհ կծծին։ Տիգրիսի ափերուն ստեղծուած են մեծ քաղաքակրթութիւններ, հինաւուրց Բաբելոնը, մինչեւ Հարուն էլ Ռաշիտի հազար եւ մէկ գիշերները, անդին, Եփրատի վրայ, հազիւ քաղաք կոչուելու արժանի թշուառ աւան մը կայ, Տէր Զօրը, որ պիտի անմահանայ միայն ու միայն հայկական ջարդերու խորհրդանիշը ըլլալուն համար...
Տիգրիսի ջուրը հանքային ամէնէն առողջարար ջուրերուն զօրութիւնը ունի եւ մարսողական յատկութիւններ, Եփրատը՝ անորակելի ջուր մը կը թաւալէ։ Ու եթէ անտեղեակ մէկը պիտի զարմանայ որ Պաղտատի պէս տաք (բայց շատ տաք) քաղաքի մը մէջ ճաշասեղանները ինչո՞ւ իւղոտ միսերու զանգուածներուն տակ կը կքին, պէտք է յիշէ որ պատճառը ջուրն է, Տիգրիսի բարենպաստ եւ դիւրամարս ջուրը։
Ապա եւ ձուկը։ Սկզբունքով՝ անուշ ջուրի ձուկը նուազ յարգի է եւ անհամ, աղի ջուրի ձուկէն։ Եփրատի ձուկը թեփի համ ունի։ Տիգրիսինները աշխարհի ամէնէն համեղ ձուկերն են, հաշուի մէջ առնելով նաեւ Հայաստանի հռչակաւոր Իշխանաձուկը։ Պաղտատի մէջ ձուկը տապակ չի ճանչնար։ Վերէն վար ճեղքուած եւ բացուած, ճիպոտներով կանգուն պահուած, թէժ կրակին դէմ մեղմ կը խորովին եւ ճաշակողը կ՚առաջնորդեն դէպի դրախտ...
Գալով շուներուն, Քիւրտիստանի շուն կը կոչուին եւ հորթուկներու ծաւալը ունին։ Ուշիմ եւ հաւատարիմ կենդանիներ, տեսքով վախազդու, բայց շատ մարդամօտ։
Առաջին գիշերը որ կը ճաշէինք Գրիգոր Պագգալեանենց պարտէզին մէջ, այդ զահանդական շուներէն մէկը կար, հանգիստ պառկած արմաւենիի մը բունին տակ։ Երբ հիացումս կը յայտնէի կենդանիին քաղաքավար եւ կիրթ կեցուածքին համար, որ հակառակ խորովածներու բարկ բոյրին սեղանին չէր մօտենար եւ հանդարտ կը սպասէր որ իր բաժինը տրուի, տանուտէրը ըսաւ.
– Այնքան խելօք մի՛ կարծեր։ Օր մը կատու մը կլափեց եւ գլխու մէկ ցնցումով վեր նետեց մինչեւ... արմաւենիին գագաթը, ուր եւ մնաց սատկած խեղճ կատուն...
Կասկած չունեցայ եւ պատճառ չկար չհաւատալու ինծի պատմուածին, բայց շատ պիտի ուզէի աչքովս տեսած ըլլալ։ Թէեւ, դիտելով քիչ անդին պառկած կենդանին, իրմէ յուսալի էր նման մեծագործութիւն մը։
Բայց քրտական շուներու այս ցեղին մասին աւելորդ է պատմութիւններ լսել, քանի որ շաբաթ մը վերջ պիտի հաստատէի անոնց ուժը... մորթիս վրայ։
Պաղտատի պանդոկիս մէջ ամէն յաճախորդ երկու անկողին ունի։ Մէկը իր սենեակին մէջ, միւսը տանիքը։ Գիշերը, տաքէն, անկարելի է քնանալ սենեակին մէջ։ Տանիքը զով է, բայց կարճատեւ է այնտեղ քունը։ Ժամը չորսին արեւը կը ծագի եւ առաջին ճառագայթները մեղուներու ասեղներուն պէս կը կճեն։ Կէս գիշերին անկողին մտնողը ստիպուած է լուսաբացին վար փախչիլ։
Պանդոկը շուն մը ունէր որ Նմըր (վագր) կը կոչուէր։ Քիւրտիստանի հսկայ շուներուն ամէնէն հսկայականը։ Բաց թողուած դռներէն սենեակէ սենեակ կը շրջէր, լուռ ու թախծոտ։ Ծերացած շուն մըն էր։ Յաճախորդներէն կը լսուէր.
– Նմըրը որո՞ւն քովն է։
Պատասխանը կու գար ուրիշ սենեակէ մը.
– Նմըրը այստեղ քովս է։
Իմ սենեակս ալ կու գար։ Ու ես, ամէն օր պանդոկ դարձիս պիսքուի ձագարով պաղպաղակ կը բերէի իրեն։ Երջանիկ մռլտուք մը կ՚արձակէր եւ կլափի մէկ շարժումով կը լափէր, կարճուկ պոչը շարժելով։ Առտուն, երբ տանիքէն կ՚իջնէի սենեակի մահճակալիս, կը տեսնէի Նմըրը որ գլուխը բարձիս մօտեցուցած կը հոտուըտար։ Արդէն իր հասակը կը հաւասարէր երկաթեայ մահճակալիս բարձրութեան։
Պաղտատ չեկած կը կարծէի որ Պասրան մօտիկն է։ Զրոյցի մէջ սովորութիւն եղած էր, մեծ հեռաւորութիւն մը ճշդելու համար ըսել.– «Այնքան հեռու գնաց, մինչեւ Պաղտատ-Պասրա հասաւ»։ Բայց հոն երթալէ ետք պարզուեցաւ, որ Պասրան շատ հեռու է Պաղտատէն, երկրին միւս ծայրը։ Հոն երթալու տրամադրութիւնս նահանջեց, երբ ըսին թէ Պասրան Պաղտատէն շատ աւելի տաք կ՚ընէ, մինչեւ 40-50 աստիճան սանդիկրատ։ Բայց Սահակին ամէնօրեայ հեռախօսները եւ պնդումները ստիպեցին որ երթամ։
Ուրեմն, պանդոկին հաշիւը մաքրած, կազմ ու պատրաստ եմ կայարան երթալու։ Սանդուխին գլուխը, վեհապանծ սֆինքսի պէս թաթերուն վրայ պառկած է Նմըրը։
– Քեզի ալ ցտեսութիւն, Նմըր,– կ՚ըսեմ գլուխը շոյելով եւ... եւ... ախ մայրի՜կ...
Յանկարծ խռնչիւն մը արձակելով խածած է թեւս, դաստակէն վեր տեղէ մը։ Բարեբախտաբար Լեւոնը եւ բժ. Բաբգէն Փափազեանը հետս են։ Անմիջապէս կ՚իջնենք վարի դեղարանը։ Ժաքէթիս եւ շապիկիս թեւի վրայէն Նմըրին շնատամները մխրճուած են միսին, եւ սիսեռի մեծութեամբ երեք ծակեր կան, որ կը սկսին արիւնիլ։ Դեղագործը արագ հականեխիչ մը կը քսէ, բազուկս կ՚առնէ վիրակապի մէջ եւ այդպէս կը հասնիմ կայարան։
– Պաղպաղակներուդ համար երախտագիտութիւն յայտնելու քրտական ձեւ մըն էր,– կ՚ըսէ Լեւոն հեգնանքով։
– Ոչ,– կ՚ըսէ Բաբգէն,– սիրոյ արտայայտութիւն մըն էր, եթէ իրաւէն խածնէր, թեւդ ետ չէր գար...
Ստիպուած եմ իրենց կատակներուն կատակով պատասխանել, իբրեւ թէ կարեւորութիւն տուած չունիմ, բայց կը զգամ թէ ցաւը կը շատնայ...
Շար . 75
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
«Նայիրի» սկսայ ղրկել Սահակին, Պասրայի մեր միակ բաժանորդը։ Պաղտատի մէջ շուրջ քառասուն բաժանորդ ունէինք եւ մեր գործակալը Լեւոնն էր, Լեւոն Քարմէն ստորագրութեամբ։ Դրամի փոխադրութեան վրայ արգելք ըլլալուն, Լեւոնը բաժնեգիները կը գանձէր եւ քովը կը պահէր, հաշիւները ղրկելով։ Չորս տարուան բաժնեգին հաւաքուած էր Լեւոնին քով, շուրջ 300 անգլիական ոսկի, որուն կէսը կը բաւէր Պաղտատ երթեւեկութեան ծախքին։ Որով, Հալէպէն Պէյրութ փոխադրուելու միջոցին ուզեցի երթալ տեսնել Պաղտատը, ուր եռուն ազգային կեանք կար եւ շաբաթաթերթ մըն ալ ունէին, «Գոյամարտ»ը։
Առաջին այցելութիւնս եղաւ Պաղտատ։ Անկէ վերջ քանի մը անգամներ ես գացի, հրաւէրով կամ կուսակցական գործով, բայց այդ քաղաքէն կրած տպաւորութիւններս դրոշմուած կը մնան եւ կը խտանան երեք բառերու մէջ։
Պաղտատի ջուրը, ձուկը, շուները։
Հայաստանի ձիւնապատ լեռներէն ծնունդ առնող յորդահոս ջուրերու ամեհի զանգուած մը, դաշտային վայրեր հասնելով երկու թեւի կը բաժնուի.– Եփրատ եւ Տիգրիս, որոնց ընդգրկած տարածութիւնը կը կոչուի Միջագետք, այսինքն երկու գետերու մէջտեղը։ Ասոնք կը նմանին նոյն մօրմէն ծնած երկուորեակներու, անոնցմէ մէկը օժտուած է բնատուր ուշիմութեամբ եւ ազնուութեամբ, իսկ միւսը պարզապէս ապուշ մըն է։ Մինչ Տիգրիսը բարիքներու շնորհաբաշխ աղբիւրն է, Եփրատը կը մնայ ժլատ եւ ապաշնորհ կծծին։ Տիգրիսի ափերուն ստեղծուած են մեծ քաղաքակրթութիւններ, հինաւուրց Բաբելոնը, մինչեւ Հարուն էլ Ռաշիտի հազար եւ մէկ գիշերները, անդին, Եփրատի վրայ, հազիւ քաղաք կոչուելու արժանի թշուառ աւան մը կայ, Տէր Զօրը, որ պիտի անմահանայ միայն ու միայն հայկական ջարդերու խորհրդանիշը ըլլալուն համար...
Տիգրիսի ջուրը հանքային ամէնէն առողջարար ջուրերուն զօրութիւնը ունի եւ մարսողական յատկութիւններ, Եփրատը՝ անորակելի ջուր մը կը թաւալէ։ Ու եթէ անտեղեակ մէկը պիտի զարմանայ որ Պաղտատի պէս տաք (բայց շատ տաք) քաղաքի մը մէջ ճաշասեղանները ինչո՞ւ իւղոտ միսերու զանգուածներուն տակ կը կքին, պէտք է յիշէ որ պատճառը ջուրն է, Տիգրիսի բարենպաստ եւ դիւրամարս ջուրը։
Ապա եւ ձուկը։ Սկզբունքով՝ անուշ ջուրի ձուկը նուազ յարգի է եւ անհամ, աղի ջուրի ձուկէն։ Եփրատի ձուկը թեփի համ ունի։ Տիգրիսինները աշխարհի ամէնէն համեղ ձուկերն են, հաշուի մէջ առնելով նաեւ Հայաստանի հռչակաւոր Իշխանաձուկը։ Պաղտատի մէջ ձուկը տապակ չի ճանչնար։ Վերէն վար ճեղքուած եւ բացուած, ճիպոտներով կանգուն պահուած, թէժ կրակին դէմ մեղմ կը խորովին եւ ճաշակողը կ՚առաջնորդեն դէպի դրախտ...
Գալով շուներուն, Քիւրտիստանի շուն կը կոչուին եւ հորթուկներու ծաւալը ունին։ Ուշիմ եւ հաւատարիմ կենդանիներ, տեսքով վախազդու, բայց շատ մարդամօտ։
Առաջին գիշերը որ կը ճաշէինք Գրիգոր Պագգալեանենց պարտէզին մէջ, այդ զահանդական շուներէն մէկը կար, հանգիստ պառկած արմաւենիի մը բունին տակ։ Երբ հիացումս կը յայտնէի կենդանիին քաղաքավար եւ կիրթ կեցուածքին համար, որ հակառակ խորովածներու բարկ բոյրին սեղանին չէր մօտենար եւ հանդարտ կը սպասէր որ իր բաժինը տրուի, տանուտէրը ըսաւ.
– Այնքան խելօք մի՛ կարծեր։ Օր մը կատու մը կլափեց եւ գլխու մէկ ցնցումով վեր նետեց մինչեւ... արմաւենիին գագաթը, ուր եւ մնաց սատկած խեղճ կատուն...
Կասկած չունեցայ եւ պատճառ չկար չհաւատալու ինծի պատմուածին, բայց շատ պիտի ուզէի աչքովս տեսած ըլլալ։ Թէեւ, դիտելով քիչ անդին պառկած կենդանին, իրմէ յուսալի էր նման մեծագործութիւն մը։
Բայց քրտական շուներու այս ցեղին մասին աւելորդ է պատմութիւններ լսել, քանի որ շաբաթ մը վերջ պիտի հաստատէի անոնց ուժը... մորթիս վրայ։
Պաղտատի պանդոկիս մէջ ամէն յաճախորդ երկու անկողին ունի։ Մէկը իր սենեակին մէջ, միւսը տանիքը։ Գիշերը, տաքէն, անկարելի է քնանալ սենեակին մէջ։ Տանիքը զով է, բայց կարճատեւ է այնտեղ քունը։ Ժամը չորսին արեւը կը ծագի եւ առաջին ճառագայթները մեղուներու ասեղներուն պէս կը կճեն։ Կէս գիշերին անկողին մտնողը ստիպուած է լուսաբացին վար փախչիլ։
Պանդոկը շուն մը ունէր որ Նմըր (վագր) կը կոչուէր։ Քիւրտիստանի հսկայ շուներուն ամէնէն հսկայականը։ Բաց թողուած դռներէն սենեակէ սենեակ կը շրջէր, լուռ ու թախծոտ։ Ծերացած շուն մըն էր։ Յաճախորդներէն կը լսուէր.
– Նմըրը որո՞ւն քովն է։
Պատասխանը կու գար ուրիշ սենեակէ մը.
– Նմըրը այստեղ քովս է։
Իմ սենեակս ալ կու գար։ Ու ես, ամէն օր պանդոկ դարձիս պիսքուի ձագարով պաղպաղակ կը բերէի իրեն։ Երջանիկ մռլտուք մը կ՚արձակէր եւ կլափի մէկ շարժումով կը լափէր, կարճուկ պոչը շարժելով։ Առտուն, երբ տանիքէն կ՚իջնէի սենեակի մահճակալիս, կը տեսնէի Նմըրը որ գլուխը բարձիս մօտեցուցած կը հոտուըտար։ Արդէն իր հասակը կը հաւասարէր երկաթեայ մահճակալիս բարձրութեան։
Պաղտատ չեկած կը կարծէի որ Պասրան մօտիկն է։ Զրոյցի մէջ սովորութիւն եղած էր, մեծ հեռաւորութիւն մը ճշդելու համար ըսել.– «Այնքան հեռու գնաց, մինչեւ Պաղտատ-Պասրա հասաւ»։ Բայց հոն երթալէ ետք պարզուեցաւ, որ Պասրան շատ հեռու է Պաղտատէն, երկրին միւս ծայրը։ Հոն երթալու տրամադրութիւնս նահանջեց, երբ ըսին թէ Պասրան Պաղտատէն շատ աւելի տաք կ՚ընէ, մինչեւ 40-50 աստիճան սանդիկրատ։ Բայց Սահակին ամէնօրեայ հեռախօսները եւ պնդումները ստիպեցին որ երթամ։
Ուրեմն, պանդոկին հաշիւը մաքրած, կազմ ու պատրաստ եմ կայարան երթալու։ Սանդուխին գլուխը, վեհապանծ սֆինքսի պէս թաթերուն վրայ պառկած է Նմըրը։
– Քեզի ալ ցտեսութիւն, Նմըր,– կ՚ըսեմ գլուխը շոյելով եւ... եւ... ախ մայրի՜կ...
Յանկարծ խռնչիւն մը արձակելով խածած է թեւս, դաստակէն վեր տեղէ մը։ Բարեբախտաբար Լեւոնը եւ բժ. Բաբգէն Փափազեանը հետս են։ Անմիջապէս կ՚իջնենք վարի դեղարանը։ Ժաքէթիս եւ շապիկիս թեւի վրայէն Նմըրին շնատամները մխրճուած են միսին, եւ սիսեռի մեծութեամբ երեք ծակեր կան, որ կը սկսին արիւնիլ։ Դեղագործը արագ հականեխիչ մը կը քսէ, բազուկս կ՚առնէ վիրակապի մէջ եւ այդպէս կը հասնիմ կայարան։
– Պաղպաղակներուդ համար երախտագիտութիւն յայտնելու քրտական ձեւ մըն էր,– կ՚ըսէ Լեւոն հեգնանքով։
– Ոչ,– կ՚ըսէ Բաբգէն,– սիրոյ արտայայտութիւն մըն էր, եթէ իրաւէն խածնէր, թեւդ ետ չէր գար...
Ստիպուած եմ իրենց կատակներուն կատակով պատասխանել, իբրեւ թէ կարեւորութիւն տուած չունիմ, բայց կը զգամ թէ ցաւը կը շատնայ...
Շար . 75
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
-ԵՐԱԶԱՅԻՆ ՀԱԼԷՊԸ -75- ԱՆԴՐԱՆԻԿ ԾԱՌՈՒԿԵԱՆ
Անցան տասնըհինգ տարիներ։ Սահակին գոյութիւնը անգամ մոռցած էի եւ «Նայիրի» ամսագիրը կը հրատարակէի Հալէպի տպարանիս մէջ, երբ օր մը արաբ մարդ մը եկաւ տպարան եւ յանձնեց նամակի մը հետ նուշով լեցուած խոշոր տուփ մը արմաւ։ Սահակէն էր, եւ կու գար Պաղտատէն։ Նամակը ուղղագրական սխալներով լեցուն, բայց լաւ շարադրուած էր։ «Գործս լաւ է, կը գրէր Սահակ, թերթերէն իմացայ որ Փարիզ անցեր ես Սէն գետը տեսնելու։ Եթէ հոս գաս, Եփրատը եւ Տիգրիսը միասին կը տեսնես։ Ամուսնացայ եւ պզտիկ տղայ մը ունիմ... Անդրանիկ անունով։ Ինծի «Նայիրի» ղրկէ վրայի հասցէով։ Այս արմաւն ալ քեզի հատուցում, պրն. Սիսեռեանէն կերած ծեծիդ համար»։ Իր նամակին մէջ ուղղագրական սխալները բնական գտայ, բայց «հատուցում» բառը քիչ մը յարգի բառ մը թուեցաւ երրորդ դասարանի կէսին դպրոցը լքած մէկուն համար։ Կ՚երեւի ինքնաշխատութեամբ հասունցած է մտածեցի։
«Նայիրի» սկսայ ղրկել Սահակին, Պասրայի մեր միակ բաժանորդը։ Պաղտատի մէջ շուրջ քառասուն բաժանորդ ունէինք եւ մեր գործակալը Լեւոնն էր, Լեւոն Քարմէն ստորագրութեամբ։ Դրամի փոխադրութեան վրայ արգելք ըլլալուն, Լեւոնը բաժնեգիները կը գանձէր եւ քովը կը պահէր, հաշիւները ղրկելով։ Չորս տարուան բաժնեգին հաւաքուած էր Լեւոնին քով, շուրջ 300 անգլիական ոսկի, որուն կէսը կը բաւէր Պաղտատ երթեւեկութեան ծախքին։ Որով, Հալէպէն Պէյրութ փոխադրուելու միջոցին ուզեցի երթալ տեսնել Պաղտատը, ուր եռուն ազգային կեանք կար եւ շաբաթաթերթ մըն ալ ունէին, «Գոյամարտ»ը։
Առաջին այցելութիւնս եղաւ Պաղտատ։ Անկէ վերջ քանի մը անգամներ ես գացի, հրաւէրով կամ կուսակցական գործով, բայց այդ քաղաքէն կրած տպաւորութիւններս դրոշմուած կը մնան եւ կը խտանան երեք բառերու մէջ։
Պաղտատի ջուրը, ձուկը, շուները։
Հայաստանի ձիւնապատ լեռներէն ծնունդ առնող յորդահոս ջուրերու ամեհի զանգուած մը, դաշտային վայրեր հասնելով երկու թեւի կը բաժնուի.– Եփրատ եւ Տիգրիս, որոնց ընդգրկած տարածութիւնը կը կոչուի Միջագետք, այսինքն երկու գետերու մէջտեղը։ Ասոնք կը նմանին նոյն մօրմէն ծնած երկուորեակներու, անոնցմէ մէկը օժտուած է բնատուր ուշիմութեամբ եւ ազնուութեամբ, իսկ միւսը պարզապէս ապուշ մըն է։ Մինչ Տիգրիսը բարիքներու շնորհաբաշխ աղբիւրն է, Եփրատը կը մնայ ժլատ եւ ապաշնորհ կծծին։ Տիգրիսի ափերուն ստեղծուած են մեծ քաղաքակրթութիւններ, հինաւուրց Բաբելոնը, մինչեւ Հարուն էլ Ռաշիտի հազար եւ մէկ գիշերները, անդին, Եփրատի վրայ, հազիւ քաղաք կոչուելու արժանի թշուառ աւան մը կայ, Տէր Զօրը, որ պիտի անմահանայ միայն ու միայն հայկական ջարդերու խորհրդանիշը ըլլալուն համար...
Տիգրիսի ջուրը հանքային ամէնէն առողջարար ջուրերուն զօրութիւնը ունի եւ մարսողական յատկութիւններ, Եփրատը՝ անորակելի ջուր մը կը թաւալէ։ Ու եթէ անտեղեակ մէկը պիտի զարմանայ որ Պաղտատի պէս տաք (բայց շատ տաք) քաղաքի մը մէջ ճաշասեղանները ինչո՞ւ իւղոտ միսերու զանգուածներուն տակ կը կքին, պէտք է յիշէ որ պատճառը ջուրն է, Տիգրիսի բարենպաստ եւ դիւրամարս ջուրը։
Ապա եւ ձուկը։ Սկզբունքով՝ անուշ ջուրի ձուկը նուազ յարգի է եւ անհամ, աղի ջուրի ձուկէն։ Եփրատի ձուկը թեփի համ ունի։ Տիգրիսինները աշխարհի ամէնէն համեղ ձուկերն են, հաշուի մէջ առնելով նաեւ Հայաստանի հռչակաւոր Իշխանաձուկը։ Պաղտատի մէջ ձուկը տապակ չի ճանչնար։ Վերէն վար ճեղքուած եւ բացուած, ճիպոտներով կանգուն պահուած, թէժ կրակին դէմ մեղմ կը խորովին եւ ճաշակողը կ՚առաջնորդեն դէպի դրախտ...
Գալով շուներուն, Քիւրտիստանի շուն կը կոչուին եւ հորթուկներու ծաւալը ունին։ Ուշիմ եւ հաւատարիմ կենդանիներ, տեսքով վախազդու, բայց շատ մարդամօտ։
Առաջին գիշերը որ կը ճաշէինք Գրիգոր Պագգալեանենց պարտէզին մէջ, այդ զահանդական շուներէն մէկը կար, հանգիստ պառկած արմաւենիի մը բունին տակ։ Երբ հիացումս կը յայտնէի կենդանիին քաղաքավար եւ կիրթ կեցուածքին համար, որ հակառակ խորովածներու բարկ բոյրին սեղանին չէր մօտենար եւ հանդարտ կը սպասէր որ իր բաժինը տրուի, տանուտէրը ըսաւ.
– Այնքան խելօք մի՛ կարծեր։ Օր մը կատու մը կլափեց եւ գլխու մէկ ցնցումով վեր նետեց մինչեւ... արմաւենիին գագաթը, ուր եւ մնաց սատկած խեղճ կատուն...
Կասկած չունեցայ եւ պատճառ չկար չհաւատալու ինծի պատմուածին, բայց շատ պիտի ուզէի աչքովս տեսած ըլլալ։ Թէեւ, դիտելով քիչ անդին պառկած կենդանին, իրմէ յուսալի էր նման մեծագործութիւն մը։
Բայց քրտական շուներու այս ցեղին մասին աւելորդ է պատմութիւններ լսել, քանի որ շաբաթ մը վերջ պիտի հաստատէի անոնց ուժը... մորթիս վրայ։
Պաղտատի պանդոկիս մէջ ամէն յաճախորդ երկու անկողին ունի։ Մէկը իր սենեակին մէջ, միւսը տանիքը։ Գիշերը, տաքէն, անկարելի է քնանալ սենեակին մէջ։ Տանիքը զով է, բայց կարճատեւ է այնտեղ քունը։ Ժամը չորսին արեւը կը ծագի եւ առաջին ճառագայթները մեղուներու ասեղներուն պէս կը կճեն։ Կէս գիշերին անկողին մտնողը ստիպուած է լուսաբացին վար փախչիլ։
Պանդոկը շուն մը ունէր որ Նմըր (վագր) կը կոչուէր։ Քիւրտիստանի հսկայ շուներուն ամէնէն հսկայականը։ Բաց թողուած դռներէն սենեակէ սենեակ կը շրջէր, լուռ ու թախծոտ։ Ծերացած շուն մըն էր։ Յաճախորդներէն կը լսուէր.
– Նմըրը որո՞ւն քովն է։
Պատասխանը կու գար ուրիշ սենեակէ մը.
– Նմըրը այստեղ քովս է։
Իմ սենեակս ալ կու գար։ Ու ես, ամէն օր պանդոկ դարձիս պիսքուի ձագարով պաղպաղակ կը բերէի իրեն։ Երջանիկ մռլտուք մը կ՚արձակէր եւ կլափի մէկ շարժումով կը լափէր, կարճուկ պոչը շարժելով։ Առտուն, երբ տանիքէն կ՚իջնէի սենեակի մահճակալիս, կը տեսնէի Նմըրը որ գլուխը բարձիս մօտեցուցած կը հոտուըտար։ Արդէն իր հասակը կը հաւասարէր երկաթեայ մահճակալիս բարձրութեան։
Պաղտատ չեկած կը կարծէի որ Պասրան մօտիկն է։ Զրոյցի մէջ սովորութիւն եղած էր, մեծ հեռաւորութիւն մը ճշդելու համար ըսել.– «Այնքան հեռու գնաց, մինչեւ Պաղտատ-Պասրա հասաւ»։ Բայց հոն երթալէ ետք պարզուեցաւ, որ Պասրան շատ հեռու է Պաղտատէն, երկրին միւս ծայրը։ Հոն երթալու տրամադրութիւնս նահանջեց, երբ ըսին թէ Պասրան Պաղտատէն շատ աւելի տաք կ՚ընէ, մինչեւ 40-50 աստիճան սանդիկրատ։ Բայց Սահակին ամէնօրեայ հեռախօսները եւ պնդումները ստիպեցին որ երթամ։
Ուրեմն, պանդոկին հաշիւը մաքրած, կազմ ու պատրաստ եմ կայարան երթալու։ Սանդուխին գլուխը, վեհապանծ սֆինքսի պէս թաթերուն վրայ պառկած է Նմըրը։
– Քեզի ալ ցտեսութիւն, Նմըր,– կ՚ըսեմ գլուխը շոյելով եւ... եւ... ախ մայրի՜կ...
Յանկարծ խռնչիւն մը արձակելով խածած է թեւս, դաստակէն վեր տեղէ մը։ Բարեբախտաբար Լեւոնը եւ բժ. Բաբգէն Փափազեանը հետս են։ Անմիջապէս կ՚իջնենք վարի դեղարանը։ Ժաքէթիս եւ շապիկիս թեւի վրայէն Նմըրին շնատամները մխրճուած են միսին, եւ սիսեռի մեծութեամբ երեք ծակեր կան, որ կը սկսին արիւնիլ։ Դեղագործը արագ հականեխիչ մը կը քսէ, բազուկս կ՚առնէ վիրակապի մէջ եւ այդպէս կը հասնիմ կայարան։
– Պաղպաղակներուդ համար երախտագիտութիւն յայտնելու քրտական ձեւ մըն էր,– կ՚ըսէ Լեւոն հեգնանքով։
– Ոչ,– կ՚ըսէ Բաբգէն,– սիրոյ արտայայտութիւն մըն էր, եթէ իրաւէն խածնէր, թեւդ ետ չէր գար...
Ստիպուած եմ իրենց կատակներուն կատակով պատասխանել, իբրեւ թէ կարեւորութիւն տուած չունիմ, բայց կը զգամ թէ ցաւը կը շատնայ...
Շար . 75
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
«Նայիրի» սկսայ ղրկել Սահակին, Պասրայի մեր միակ բաժանորդը։ Պաղտատի մէջ շուրջ քառասուն բաժանորդ ունէինք եւ մեր գործակալը Լեւոնն էր, Լեւոն Քարմէն ստորագրութեամբ։ Դրամի փոխադրութեան վրայ արգելք ըլլալուն, Լեւոնը բաժնեգիները կը գանձէր եւ քովը կը պահէր, հաշիւները ղրկելով։ Չորս տարուան բաժնեգին հաւաքուած էր Լեւոնին քով, շուրջ 300 անգլիական ոսկի, որուն կէսը կը բաւէր Պաղտատ երթեւեկութեան ծախքին։ Որով, Հալէպէն Պէյրութ փոխադրուելու միջոցին ուզեցի երթալ տեսնել Պաղտատը, ուր եռուն ազգային կեանք կար եւ շաբաթաթերթ մըն ալ ունէին, «Գոյամարտ»ը։
Առաջին այցելութիւնս եղաւ Պաղտատ։ Անկէ վերջ քանի մը անգամներ ես գացի, հրաւէրով կամ կուսակցական գործով, բայց այդ քաղաքէն կրած տպաւորութիւններս դրոշմուած կը մնան եւ կը խտանան երեք բառերու մէջ։
Պաղտատի ջուրը, ձուկը, շուները։
Հայաստանի ձիւնապատ լեռներէն ծնունդ առնող յորդահոս ջուրերու ամեհի զանգուած մը, դաշտային վայրեր հասնելով երկու թեւի կը բաժնուի.– Եփրատ եւ Տիգրիս, որոնց ընդգրկած տարածութիւնը կը կոչուի Միջագետք, այսինքն երկու գետերու մէջտեղը։ Ասոնք կը նմանին նոյն մօրմէն ծնած երկուորեակներու, անոնցմէ մէկը օժտուած է բնատուր ուշիմութեամբ եւ ազնուութեամբ, իսկ միւսը պարզապէս ապուշ մըն է։ Մինչ Տիգրիսը բարիքներու շնորհաբաշխ աղբիւրն է, Եփրատը կը մնայ ժլատ եւ ապաշնորհ կծծին։ Տիգրիսի ափերուն ստեղծուած են մեծ քաղաքակրթութիւններ, հինաւուրց Բաբելոնը, մինչեւ Հարուն էլ Ռաշիտի հազար եւ մէկ գիշերները, անդին, Եփրատի վրայ, հազիւ քաղաք կոչուելու արժանի թշուառ աւան մը կայ, Տէր Զօրը, որ պիտի անմահանայ միայն ու միայն հայկական ջարդերու խորհրդանիշը ըլլալուն համար...
Տիգրիսի ջուրը հանքային ամէնէն առողջարար ջուրերուն զօրութիւնը ունի եւ մարսողական յատկութիւններ, Եփրատը՝ անորակելի ջուր մը կը թաւալէ։ Ու եթէ անտեղեակ մէկը պիտի զարմանայ որ Պաղտատի պէս տաք (բայց շատ տաք) քաղաքի մը մէջ ճաշասեղանները ինչո՞ւ իւղոտ միսերու զանգուածներուն տակ կը կքին, պէտք է յիշէ որ պատճառը ջուրն է, Տիգրիսի բարենպաստ եւ դիւրամարս ջուրը։
Ապա եւ ձուկը։ Սկզբունքով՝ անուշ ջուրի ձուկը նուազ յարգի է եւ անհամ, աղի ջուրի ձուկէն։ Եփրատի ձուկը թեփի համ ունի։ Տիգրիսինները աշխարհի ամէնէն համեղ ձուկերն են, հաշուի մէջ առնելով նաեւ Հայաստանի հռչակաւոր Իշխանաձուկը։ Պաղտատի մէջ ձուկը տապակ չի ճանչնար։ Վերէն վար ճեղքուած եւ բացուած, ճիպոտներով կանգուն պահուած, թէժ կրակին դէմ մեղմ կը խորովին եւ ճաշակողը կ՚առաջնորդեն դէպի դրախտ...
Գալով շուներուն, Քիւրտիստանի շուն կը կոչուին եւ հորթուկներու ծաւալը ունին։ Ուշիմ եւ հաւատարիմ կենդանիներ, տեսքով վախազդու, բայց շատ մարդամօտ։
Առաջին գիշերը որ կը ճաշէինք Գրիգոր Պագգալեանենց պարտէզին մէջ, այդ զահանդական շուներէն մէկը կար, հանգիստ պառկած արմաւենիի մը բունին տակ։ Երբ հիացումս կը յայտնէի կենդանիին քաղաքավար եւ կիրթ կեցուածքին համար, որ հակառակ խորովածներու բարկ բոյրին սեղանին չէր մօտենար եւ հանդարտ կը սպասէր որ իր բաժինը տրուի, տանուտէրը ըսաւ.
– Այնքան խելօք մի՛ կարծեր։ Օր մը կատու մը կլափեց եւ գլխու մէկ ցնցումով վեր նետեց մինչեւ... արմաւենիին գագաթը, ուր եւ մնաց սատկած խեղճ կատուն...
Կասկած չունեցայ եւ պատճառ չկար չհաւատալու ինծի պատմուածին, բայց շատ պիտի ուզէի աչքովս տեսած ըլլալ։ Թէեւ, դիտելով քիչ անդին պառկած կենդանին, իրմէ յուսալի էր նման մեծագործութիւն մը։
Բայց քրտական շուներու այս ցեղին մասին աւելորդ է պատմութիւններ լսել, քանի որ շաբաթ մը վերջ պիտի հաստատէի անոնց ուժը... մորթիս վրայ։
Պաղտատի պանդոկիս մէջ ամէն յաճախորդ երկու անկողին ունի։ Մէկը իր սենեակին մէջ, միւսը տանիքը։ Գիշերը, տաքէն, անկարելի է քնանալ սենեակին մէջ։ Տանիքը զով է, բայց կարճատեւ է այնտեղ քունը։ Ժամը չորսին արեւը կը ծագի եւ առաջին ճառագայթները մեղուներու ասեղներուն պէս կը կճեն։ Կէս գիշերին անկողին մտնողը ստիպուած է լուսաբացին վար փախչիլ։
Պանդոկը շուն մը ունէր որ Նմըր (վագր) կը կոչուէր։ Քիւրտիստանի հսկայ շուներուն ամէնէն հսկայականը։ Բաց թողուած դռներէն սենեակէ սենեակ կը շրջէր, լուռ ու թախծոտ։ Ծերացած շուն մըն էր։ Յաճախորդներէն կը լսուէր.
– Նմըրը որո՞ւն քովն է։
Պատասխանը կու գար ուրիշ սենեակէ մը.
– Նմըրը այստեղ քովս է։
Իմ սենեակս ալ կու գար։ Ու ես, ամէն օր պանդոկ դարձիս պիսքուի ձագարով պաղպաղակ կը բերէի իրեն։ Երջանիկ մռլտուք մը կ՚արձակէր եւ կլափի մէկ շարժումով կը լափէր, կարճուկ պոչը շարժելով։ Առտուն, երբ տանիքէն կ՚իջնէի սենեակի մահճակալիս, կը տեսնէի Նմըրը որ գլուխը բարձիս մօտեցուցած կը հոտուըտար։ Արդէն իր հասակը կը հաւասարէր երկաթեայ մահճակալիս բարձրութեան։
Պաղտատ չեկած կը կարծէի որ Պասրան մօտիկն է։ Զրոյցի մէջ սովորութիւն եղած էր, մեծ հեռաւորութիւն մը ճշդելու համար ըսել.– «Այնքան հեռու գնաց, մինչեւ Պաղտատ-Պասրա հասաւ»։ Բայց հոն երթալէ ետք պարզուեցաւ, որ Պասրան շատ հեռու է Պաղտատէն, երկրին միւս ծայրը։ Հոն երթալու տրամադրութիւնս նահանջեց, երբ ըսին թէ Պասրան Պաղտատէն շատ աւելի տաք կ՚ընէ, մինչեւ 40-50 աստիճան սանդիկրատ։ Բայց Սահակին ամէնօրեայ հեռախօսները եւ պնդումները ստիպեցին որ երթամ։
Ուրեմն, պանդոկին հաշիւը մաքրած, կազմ ու պատրաստ եմ կայարան երթալու։ Սանդուխին գլուխը, վեհապանծ սֆինքսի պէս թաթերուն վրայ պառկած է Նմըրը։
– Քեզի ալ ցտեսութիւն, Նմըր,– կ՚ըսեմ գլուխը շոյելով եւ... եւ... ախ մայրի՜կ...
Յանկարծ խռնչիւն մը արձակելով խածած է թեւս, դաստակէն վեր տեղէ մը։ Բարեբախտաբար Լեւոնը եւ բժ. Բաբգէն Փափազեանը հետս են։ Անմիջապէս կ՚իջնենք վարի դեղարանը։ Ժաքէթիս եւ շապիկիս թեւի վրայէն Նմըրին շնատամները մխրճուած են միսին, եւ սիսեռի մեծութեամբ երեք ծակեր կան, որ կը սկսին արիւնիլ։ Դեղագործը արագ հականեխիչ մը կը քսէ, բազուկս կ՚առնէ վիրակապի մէջ եւ այդպէս կը հասնիմ կայարան։
– Պաղպաղակներուդ համար երախտագիտութիւն յայտնելու քրտական ձեւ մըն էր,– կ՚ըսէ Լեւոն հեգնանքով։
– Ոչ,– կ՚ըսէ Բաբգէն,– սիրոյ արտայայտութիւն մըն էր, եթէ իրաւէն խածնէր, թեւդ ետ չէր գար...
Ստիպուած եմ իրենց կատակներուն կատակով պատասխանել, իբրեւ թէ կարեւորութիւն տուած չունիմ, բայց կը զգամ թէ ցաւը կը շատնայ...
Շար . 75
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Thursday, October 22, 2009
ԵՐԱԶԱՅԻՆ ՀԱԼԷՊԸ - 74 - ԱՆԴՐԱՆԻԿ ԾԱՌՈՒԿԵԱՆ
ԵՓՐԱՏԷՆ ՏԻԳՐԻՍ...
Պատմութիւնս Հալէպէն կը սկսի, բայց կ՚երթայ կ՚երթայ ու կը հասնի մինչեւ... Պաղտատ-Պասրա։
Նախակրթարանի երրորդ տարին, գրասեղանի ընկեր մը ունեցայ, Սահակը։ Կարճ տեւեց մեր ընկերութիւնը, որովհետեւ Սահակը տարւոյն կէսին թողուց դպրոցը եւ ա՛լ չտեսայ զինք եւ ոչ ալ լսեցի իր մասին։ Բայց այդ կարճատեւ շրջանն այնպիսի յիշատակ մը թողուց ինծի, որ երբեք չի մոռցուիր։ Փառաւոր ծեծ մը կերայ, որուն պատճառը ինք եղաւ անգիտակցաբար։ Ծեծ մը, որուն համար ո՛չ ծեծուողը յանցանքը ունէր, ո՛չ ծեծողը, եւ բուն պատասխանատուն Սահակն ալ չէր, այլ Սահակին ուրֆացի ըլլալը։
Աշխարհագրութեան դասին էր։ Պրն. Սիսեռեանը իր բարձր հասակով եւ անսահման թեւին շարժումներով քարտէսին վրայ ցոյց կու տար Եւրոպայի մայրաքաղաքները եւ մենք կը գրէինք.– Անգլիա՝ մայրաքաղաքը Լոնտոն, Ֆրանսա՝ մայրաքաղաքը Փարիզ, Գերմանիա՝ մայրաքաղաը Պերլին։ Մատիտիս ծայրը փթացած էր։ Տաշելիքս փնտռեցի։ Չկար։
– Սահակ, տաշելիքս տուր։
– Ես չառի։
– Հիմա առջեւս էր։ Հապա ո՞ւր գնաց եթէ դուն չառիր։
– Չեմ գիտեր, իմ քովս չէ։
– Ուրեմն սատանա՞ն տարաւ։
Եւ այսպէս երկուքիս միջեւ զրոյցը շարունակուեցաւ եւ փսփսուքով սկսած վէճը տեղ մը հասաւ, ուր անզգալաբար ձայները բարձրացան, ուսուցչին ուշադրութիւնը գրաւելու աստիճան։ Պրն. Սիսեռեան քարտէսը թողած, սաստեց մեր ուղղութեամբ.
– Այդտե՛ղ, դուք երկուքդ, ի՞նչ կ՚ըլլաք հոդ։
Սահակը անմիջապէս ոտքի ելաւ եւ բողոքեց.
– Պարոն, իմ վրաս շէռ քարեց...
Առհասարակ մեղմ եւ բարեհամբոյր պրն. Սիսեռեանին դէմքը փոխուեցաւ, զայրոյթի եւ զզուանքի արտայայտութեամբ մը խուժեց վրաս։ Կը յիշեմ։ Առաջին ապտակը սոսկալի էր։ Անկէ անդին թեւերով ծածկեցի դէմքս եւ մնացեալ հարուածները իջան գլխուս, թեւերուս.
– Դո՛ւրս, դուրս կորսուիր աղտո՛տ, խայտառակ, փողոցային...
Հարուածներու տարափէն մազապուրծ դուրս փախայ, բայց ետեւէս լսեցի Սահակին բարձրաձայն լացը։ Ցաւերուս մէջ կը զարմանայի թէ Սահակը ինչու կու լայ առանց ծեծ ուտելու...
Թիւրիմացութիւնը հարթուեցաւ զբօսանքի պահուն։ Ուսուցիչները խնդալով իրարու հետ կը խօսէին մեր մասին։ Պրն. Սիսեռեանը եկաւ, փաղաքշելով շոյեց գլուխս եւ ըսաւ.
– Հոգ չէ, մեծնաս կը մոռնաս...
Իսկ Սահակը յանցաւորի պէս կեցած էր անկիւն մը եւ չէր համարձակեր հետս խօսիլ։ Պրն. Սիսեռեանը զէյթունցի էր եւ գաղափար չունէր Ուրֆայի բարբառին մասին։ Ուսուցչական կազմին հայագէտը, պրն. Իւլիպէյեանը կը բացատրէր հանդիսաւոր կեցուածքով.
– Շէռ կը նշանակէ բամբասանք, զրպարտութիւն։ Շէռ կը քարէ ըսելով տղան պարզապէս ըսել ուզած է թէ կը զրպարտուի, իսկ ուսուցիչը տառացիօրէն «շէռ»ը, կարծած է թէ աղտոտ բան մը կատարուեցաւ դասարանին մէջ։
Քանի մը օր խօսակցութեան եւ կատակներու նիւթ դարձաւ Սահակին «շէռ»ը եւ մոռցուեցաւ, ինչպէս ես մոռցայ պրն. Սիսեռեանի ապտակը եւ մնացեալը։ Սահակին հետ հաշտուեցանք եւ կրնայինք լաւ ընկերներ դառնալ, բայց քանի մը ամիս ետք այլեւս դպրոց չեկաւ։
Շար . 74
Պատմութիւնս Հալէպէն կը սկսի, բայց կ՚երթայ կ՚երթայ ու կը հասնի մինչեւ... Պաղտատ-Պասրա։
Նախակրթարանի երրորդ տարին, գրասեղանի ընկեր մը ունեցայ, Սահակը։ Կարճ տեւեց մեր ընկերութիւնը, որովհետեւ Սահակը տարւոյն կէսին թողուց դպրոցը եւ ա՛լ չտեսայ զինք եւ ոչ ալ լսեցի իր մասին։ Բայց այդ կարճատեւ շրջանն այնպիսի յիշատակ մը թողուց ինծի, որ երբեք չի մոռցուիր։ Փառաւոր ծեծ մը կերայ, որուն պատճառը ինք եղաւ անգիտակցաբար։ Ծեծ մը, որուն համար ո՛չ ծեծուողը յանցանքը ունէր, ո՛չ ծեծողը, եւ բուն պատասխանատուն Սահակն ալ չէր, այլ Սահակին ուրֆացի ըլլալը։
Աշխարհագրութեան դասին էր։ Պրն. Սիսեռեանը իր բարձր հասակով եւ անսահման թեւին շարժումներով քարտէսին վրայ ցոյց կու տար Եւրոպայի մայրաքաղաքները եւ մենք կը գրէինք.– Անգլիա՝ մայրաքաղաքը Լոնտոն, Ֆրանսա՝ մայրաքաղաքը Փարիզ, Գերմանիա՝ մայրաքաղաը Պերլին։ Մատիտիս ծայրը փթացած էր։ Տաշելիքս փնտռեցի։ Չկար։
– Սահակ, տաշելիքս տուր։
– Ես չառի։
– Հիմա առջեւս էր։ Հապա ո՞ւր գնաց եթէ դուն չառիր։
– Չեմ գիտեր, իմ քովս չէ։
– Ուրեմն սատանա՞ն տարաւ։
Եւ այսպէս երկուքիս միջեւ զրոյցը շարունակուեցաւ եւ փսփսուքով սկսած վէճը տեղ մը հասաւ, ուր անզգալաբար ձայները բարձրացան, ուսուցչին ուշադրութիւնը գրաւելու աստիճան։ Պրն. Սիսեռեան քարտէսը թողած, սաստեց մեր ուղղութեամբ.
– Այդտե՛ղ, դուք երկուքդ, ի՞նչ կ՚ըլլաք հոդ։
Սահակը անմիջապէս ոտքի ելաւ եւ բողոքեց.
– Պարոն, իմ վրաս շէռ քարեց...
Առհասարակ մեղմ եւ բարեհամբոյր պրն. Սիսեռեանին դէմքը փոխուեցաւ, զայրոյթի եւ զզուանքի արտայայտութեամբ մը խուժեց վրաս։ Կը յիշեմ։ Առաջին ապտակը սոսկալի էր։ Անկէ անդին թեւերով ծածկեցի դէմքս եւ մնացեալ հարուածները իջան գլխուս, թեւերուս.
– Դո՛ւրս, դուրս կորսուիր աղտո՛տ, խայտառակ, փողոցային...
Հարուածներու տարափէն մազապուրծ դուրս փախայ, բայց ետեւէս լսեցի Սահակին բարձրաձայն լացը։ Ցաւերուս մէջ կը զարմանայի թէ Սահակը ինչու կու լայ առանց ծեծ ուտելու...
Թիւրիմացութիւնը հարթուեցաւ զբօսանքի պահուն։ Ուսուցիչները խնդալով իրարու հետ կը խօսէին մեր մասին։ Պրն. Սիսեռեանը եկաւ, փաղաքշելով շոյեց գլուխս եւ ըսաւ.
– Հոգ չէ, մեծնաս կը մոռնաս...
Իսկ Սահակը յանցաւորի պէս կեցած էր անկիւն մը եւ չէր համարձակեր հետս խօսիլ։ Պրն. Սիսեռեանը զէյթունցի էր եւ գաղափար չունէր Ուրֆայի բարբառին մասին։ Ուսուցչական կազմին հայագէտը, պրն. Իւլիպէյեանը կը բացատրէր հանդիսաւոր կեցուածքով.
– Շէռ կը նշանակէ բամբասանք, զրպարտութիւն։ Շէռ կը քարէ ըսելով տղան պարզապէս ըսել ուզած է թէ կը զրպարտուի, իսկ ուսուցիչը տառացիօրէն «շէռ»ը, կարծած է թէ աղտոտ բան մը կատարուեցաւ դասարանին մէջ։
Քանի մը օր խօսակցութեան եւ կատակներու նիւթ դարձաւ Սահակին «շէռ»ը եւ մոռցուեցաւ, ինչպէս ես մոռցայ պրն. Սիսեռեանի ապտակը եւ մնացեալը։ Սահակին հետ հաշտուեցանք եւ կրնայինք լաւ ընկերներ դառնալ, բայց քանի մը ամիս ետք այլեւս դպրոց չեկաւ։
Շար . 74
ԵՐԱԶԱՅԻՆ ՀԱԼԷՊԸ - 74 - ԱՆԴՐԱՆԻԿ ԾԱՌՈՒԿԵԱՆ
ԵՓՐԱՏԷՆ ՏԻԳՐԻՍ...
Պատմութիւնս Հալէպէն կը սկսի, բայց կ՚երթայ կ՚երթայ ու կը հասնի մինչեւ... Պաղտատ-Պասրա։
Նախակրթարանի երրորդ տարին, գրասեղանի ընկեր մը ունեցայ, Սահակը։ Կարճ տեւեց մեր ընկերութիւնը, որովհետեւ Սահակը տարւոյն կէսին թողուց դպրոցը եւ ա՛լ չտեսայ զինք եւ ոչ ալ լսեցի իր մասին։ Բայց այդ կարճատեւ շրջանն այնպիսի յիշատակ մը թողուց ինծի, որ երբեք չի մոռցուիր։ Փառաւոր ծեծ մը կերայ, որուն պատճառը ինք եղաւ անգիտակցաբար։ Ծեծ մը, որուն համար ո՛չ ծեծուողը յանցանքը ունէր, ո՛չ ծեծողը, եւ բուն պատասխանատուն Սահակն ալ չէր, այլ Սահակին ուրֆացի ըլլալը։
Աշխարհագրութեան դասին էր։ Պրն. Սիսեռեանը իր բարձր հասակով եւ անսահման թեւին շարժումներով քարտէսին վրայ ցոյց կու տար Եւրոպայի մայրաքաղաքները եւ մենք կը գրէինք.– Անգլիա՝ մայրաքաղաքը Լոնտոն, Ֆրանսա՝ մայրաքաղաքը Փարիզ, Գերմանիա՝ մայրաքաղաը Պերլին։ Մատիտիս ծայրը փթացած էր։ Տաշելիքս փնտռեցի։ Չկար։
– Սահակ, տաշելիքս տուր։
– Ես չառի։
– Հիմա առջեւս էր։ Հապա ո՞ւր գնաց եթէ դուն չառիր։
– Չեմ գիտեր, իմ քովս չէ։
– Ուրեմն սատանա՞ն տարաւ։
Եւ այսպէս երկուքիս միջեւ զրոյցը շարունակուեցաւ եւ փսփսուքով սկսած վէճը տեղ մը հասաւ, ուր անզգալաբար ձայները բարձրացան, ուսուցչին ուշադրութիւնը գրաւելու աստիճան։ Պրն. Սիսեռեան քարտէսը թողած, սաստեց մեր ուղղութեամբ.
– Այդտե՛ղ, դուք երկուքդ, ի՞նչ կ՚ըլլաք հոդ։
Սահակը անմիջապէս ոտքի ելաւ եւ բողոքեց.
– Պարոն, իմ վրաս շէռ քարեց...
Առհասարակ մեղմ եւ բարեհամբոյր պրն. Սիսեռեանին դէմքը փոխուեցաւ, զայրոյթի եւ զզուանքի արտայայտութեամբ մը խուժեց վրաս։ Կը յիշեմ։ Առաջին ապտակը սոսկալի էր։ Անկէ անդին թեւերով ծածկեցի դէմքս եւ մնացեալ հարուածները իջան գլխուս, թեւերուս.
– Դո՛ւրս, դուրս կորսուիր աղտո՛տ, խայտառակ, փողոցային...
Հարուածներու տարափէն մազապուրծ դուրս փախայ, բայց ետեւէս լսեցի Սահակին բարձրաձայն լացը։ Ցաւերուս մէջ կը զարմանայի թէ Սահակը ինչու կու լայ առանց ծեծ ուտելու...
Թիւրիմացութիւնը հարթուեցաւ զբօսանքի պահուն։ Ուսուցիչները խնդալով իրարու հետ կը խօսէին մեր մասին։ Պրն. Սիսեռեանը եկաւ, փաղաքշելով շոյեց գլուխս եւ ըսաւ.
– Հոգ չէ, մեծնաս կը մոռնաս...
Իսկ Սահակը յանցաւորի պէս կեցած էր անկիւն մը եւ չէր համարձակեր հետս խօսիլ։ Պրն. Սիսեռեանը զէյթունցի էր եւ գաղափար չունէր Ուրֆայի բարբառին մասին։ Ուսուցչական կազմին հայագէտը, պրն. Իւլիպէյեանը կը բացատրէր հանդիսաւոր կեցուածքով.
– Շէռ կը նշանակէ բամբասանք, զրպարտութիւն։ Շէռ կը քարէ ըսելով տղան պարզապէս ըսել ուզած է թէ կը զրպարտուի, իսկ ուսուցիչը տառացիօրէն «շէռ»ը, կարծած է թէ աղտոտ բան մը կատարուեցաւ դասարանին մէջ։
Քանի մը օր խօսակցութեան եւ կատակներու նիւթ դարձաւ Սահակին «շէռ»ը եւ մոռցուեցաւ, ինչպէս ես մոռցայ պրն. Սիսեռեանի ապտակը եւ մնացեալը։ Սահակին հետ հաշտուեցանք եւ կրնայինք լաւ ընկերներ դառնալ, բայց քանի մը ամիս ետք այլեւս դպրոց չեկաւ։
Շար . 74
Պատմութիւնս Հալէպէն կը սկսի, բայց կ՚երթայ կ՚երթայ ու կը հասնի մինչեւ... Պաղտատ-Պասրա։
Նախակրթարանի երրորդ տարին, գրասեղանի ընկեր մը ունեցայ, Սահակը։ Կարճ տեւեց մեր ընկերութիւնը, որովհետեւ Սահակը տարւոյն կէսին թողուց դպրոցը եւ ա՛լ չտեսայ զինք եւ ոչ ալ լսեցի իր մասին։ Բայց այդ կարճատեւ շրջանն այնպիսի յիշատակ մը թողուց ինծի, որ երբեք չի մոռցուիր։ Փառաւոր ծեծ մը կերայ, որուն պատճառը ինք եղաւ անգիտակցաբար։ Ծեծ մը, որուն համար ո՛չ ծեծուողը յանցանքը ունէր, ո՛չ ծեծողը, եւ բուն պատասխանատուն Սահակն ալ չէր, այլ Սահակին ուրֆացի ըլլալը։
Աշխարհագրութեան դասին էր։ Պրն. Սիսեռեանը իր բարձր հասակով եւ անսահման թեւին շարժումներով քարտէսին վրայ ցոյց կու տար Եւրոպայի մայրաքաղաքները եւ մենք կը գրէինք.– Անգլիա՝ մայրաքաղաքը Լոնտոն, Ֆրանսա՝ մայրաքաղաքը Փարիզ, Գերմանիա՝ մայրաքաղաը Պերլին։ Մատիտիս ծայրը փթացած էր։ Տաշելիքս փնտռեցի։ Չկար։
– Սահակ, տաշելիքս տուր։
– Ես չառի։
– Հիմա առջեւս էր։ Հապա ո՞ւր գնաց եթէ դուն չառիր։
– Չեմ գիտեր, իմ քովս չէ։
– Ուրեմն սատանա՞ն տարաւ։
Եւ այսպէս երկուքիս միջեւ զրոյցը շարունակուեցաւ եւ փսփսուքով սկսած վէճը տեղ մը հասաւ, ուր անզգալաբար ձայները բարձրացան, ուսուցչին ուշադրութիւնը գրաւելու աստիճան։ Պրն. Սիսեռեան քարտէսը թողած, սաստեց մեր ուղղութեամբ.
– Այդտե՛ղ, դուք երկուքդ, ի՞նչ կ՚ըլլաք հոդ։
Սահակը անմիջապէս ոտքի ելաւ եւ բողոքեց.
– Պարոն, իմ վրաս շէռ քարեց...
Առհասարակ մեղմ եւ բարեհամբոյր պրն. Սիսեռեանին դէմքը փոխուեցաւ, զայրոյթի եւ զզուանքի արտայայտութեամբ մը խուժեց վրաս։ Կը յիշեմ։ Առաջին ապտակը սոսկալի էր։ Անկէ անդին թեւերով ծածկեցի դէմքս եւ մնացեալ հարուածները իջան գլխուս, թեւերուս.
– Դո՛ւրս, դուրս կորսուիր աղտո՛տ, խայտառակ, փողոցային...
Հարուածներու տարափէն մազապուրծ դուրս փախայ, բայց ետեւէս լսեցի Սահակին բարձրաձայն լացը։ Ցաւերուս մէջ կը զարմանայի թէ Սահակը ինչու կու լայ առանց ծեծ ուտելու...
Թիւրիմացութիւնը հարթուեցաւ զբօսանքի պահուն։ Ուսուցիչները խնդալով իրարու հետ կը խօսէին մեր մասին։ Պրն. Սիսեռեանը եկաւ, փաղաքշելով շոյեց գլուխս եւ ըսաւ.
– Հոգ չէ, մեծնաս կը մոռնաս...
Իսկ Սահակը յանցաւորի պէս կեցած էր անկիւն մը եւ չէր համարձակեր հետս խօսիլ։ Պրն. Սիսեռեանը զէյթունցի էր եւ գաղափար չունէր Ուրֆայի բարբառին մասին։ Ուսուցչական կազմին հայագէտը, պրն. Իւլիպէյեանը կը բացատրէր հանդիսաւոր կեցուածքով.
– Շէռ կը նշանակէ բամբասանք, զրպարտութիւն։ Շէռ կը քարէ ըսելով տղան պարզապէս ըսել ուզած է թէ կը զրպարտուի, իսկ ուսուցիչը տառացիօրէն «շէռ»ը, կարծած է թէ աղտոտ բան մը կատարուեցաւ դասարանին մէջ։
Քանի մը օր խօսակցութեան եւ կատակներու նիւթ դարձաւ Սահակին «շէռ»ը եւ մոռցուեցաւ, ինչպէս ես մոռցայ պրն. Սիսեռեանի ապտակը եւ մնացեալը։ Սահակին հետ հաշտուեցանք եւ կրնայինք լաւ ընկերներ դառնալ, բայց քանի մը ամիս ետք այլեւս դպրոց չեկաւ։
Շար . 74
Wednesday, October 21, 2009
ԵՐԱԶԱՅԻՆ ՀԱԼԷՊԸ- 73 - ԱՆԴՐԱՆԻԿ ԾԱՌՈՒԿԵԱՆ
Եւ տիկին Փորթուկալեան պատմեց ամբողջ կէս ժամ, ատենը մէկ գողունի նայուածք մը նետելով գրասենեակին ուղղութեամբ։
– «Օննիկին գինովութեան պատմութիւնը միայն կէս սուտ մըն է։ Երբ մարմինը փոխադրուեցաւ Շըվալիէի հիւանդանոցը, վերէն վար օղի կը հոտէր, բացի ստացած դաշոյնի հարուածներուն հետքերէն։ Որոշ էր, թէ սպաննուելէ ետք շիշ մը օղի թափած էին բերնին վրայ, ձախաւեր մտածումով մը, ինչ որ կը փաստէ թէ կոպիտ եւ անբան մարդ մը կամ մարդեր էին ոճիրին հեղինակները։ Վստահ եմ, հաճի Մուրատ ինքն ալ գոհ չմնաց այս օղիի պատմութենէն, բայց անգամ մը եղած էր։
«Սուպհիէ հանըմը, հաճի Մուրատի առաջին կինը, պոլսեցի թրքուհի մըն էր, շատ զարգացած եւ մարդամօտ։ Ընկերուհիներ էինք եւ յաճախ կ՚այցելէի իրեն։ Ինքն ալ մեզի կու գար Վահանին բացակայութեան։ Կրնամ ըսել որ գաղտնիք չունէինք իրարմէ։ Հաճի Մուրատ, թէեւ անզաւակ, երեք կին ունէր։ Սուպհիէ հանըմէն ետք երկրորդ կինը, նոյնպէս թրքուհի, Կիւլտէր կը կոչուէր։ Երրորդը, Սիհամ, Դամասկոսէն արաբ վաճառականի մը աղջիկն էր։ Օննիկին եւ Կիւլտէրին միջեւ սիրային կապ մը ստեղծուեցաւ։ Ըստ Սուպհիէ հանըմին, նախաձեռնողը Կիւլտէրն էր, թէեւ բռնկումը երկուստեք։ Սուպհիէ հանըմ նախ գայթակղեցաւ, խոհեմութեան խրատներ շռայլեց երկուքին ալ, բայց անօգուտ։ Ի վերջոյ ստիպուեցաւ բռնել համակերպող չէզոքի դիրք մը, որ կրնար մեղսակցութիւն համարուիլ։
«Հաճի Մուրատ սկսած էր անտեսել երկու թրքուհիները եւ տարուած էր միայն Սիհամով, ինչ որ թափ կու տար Օննիկի եւ Կիւլտէրի սիրերգութեան, որ կ՚աճէր օրէ օր, երբեմն անխոհեմութեան հասնելու աստիճան։ Կը պատահէր, որ Սուպհիէ հանըմ եւ Կիւլտէր միասին պտոյտի ելլէին կառքով դէպի Սէպիլ կամ Ներապի ագարակը եւ Սուպհիէ հանըմ ակամայ հովանաւորողն էր անոնց մարմնական մտերմութեան։ Ներապի ընդարձակ ագարակը մանաւանդ, իր գաղտնապահ թաւուտներով անոնց սիրոյ հանգստարանը հանդիսացաւ։ Սուպհիէ հանըմին ներկայութիւնը ամէն կասկած կը փարատէր եւ երկու սիրահարները այդ հովանիին տակ երջանիկ հովուերգութեան մէջ էին։ Եւ այնքան առաջ գնաց անոնց սահմանազանց մտերմութիւնը, որ Օննիկ համարձակի նոյնիսկ երբեմն կանանոց մտնել եւ այս կերպ Սիհամն ալ տեղակ մնաց անոնց գաղտնիքին։ Ծառաներէն ալ ծածուկ չմնաց այդ սիրերգութիւնը, բայց ամբողջ տարի մը անցաւ առանց որ մէկն ու մէկը մատնութիւն ընէ։ Օննիկը սիրուած էր բոլորէն եւ հաճի Մուրատի դաժան խստութիւնները համակրանք չէին ստեղծեր իրեն հանդէպ։
«Իմ կարծիքովս, – ըսաւ ինծի Սուպհիէ հանըմ,– Սիհամը եղաւ հաճի Մուրատի ականջը հասցնողը, թերեւս նախանձէն, թերեւս տիրոջ աչքը մտնելու համար։ Իրողութիւնը այն է որ օր մը հաճի Մուրատը երեք կիներս ալ ագարակ ղրկեց պատուիրելով որ այնտեղ սպասենք մինչեւ իր գալը։ Օննիկին ալ հրահանգեց որ մեզ հասցնելէ ետք անմիջապէս վերադառնայ տուն։ Նոյն գիշերն էր որ պատահեցաւ ոճիրը»։
Տիկինը գրեթէ վերջացուցած էր պատմութիւնը, երբ Փորթուկալեան դուրս եկաւ գրասենեակէն, հիւրը ճամբեց եւ դարձաւ ինծի, հայերէն.
– Էհ, պարոն Շերլոք Հոլմս, Օննիկին գաղտնիքը լուծեցի՞ր։
Եւ ինձմէ պատասխան չառած, ըսաւ կնոջը ֆրանսերէնով.
– Եթէ այս պատմութիւնը Հալէպ ընէիր, քեզ ձերբակալել կու տայի։
– Բայց ինչէ՞ն գիտցաք որ տիկինը պատմեց մեզի,– հարցուցի ես,– ներսէն կը լսուէ՞ր։
– Լսելու պէտք չունէի,– ըսաւ Փորթուկալեան,– իր պատմածը դէմքիդ վրայ կը կարդամ։ Յայտնի է որ բանաստեղծ ես։ Զգացումներդ զսպել չես կրնար...
Զուր տեղը չէր որ անուանի դատաւոր մը եղած էր։
Էքս-ան-Փրովանսէն վերադարձի ճամբուս, միշտ տարաբախտ Օննիկն էր մտքիս մէջ, այնպէս կենդանի եւ իրական։ Ու կը մտածէի, կարելի՞ բան է որ անծանօթ մէկը, որուն դէմքն իսկ չես տեսած, այսպէս բռնակալօրէն իր ներկայութիւնը պարտադրէ քեզի։ Բայց այդպէս էր։ Ու մինչեւ այսօր, քառասուն տարիներ ետքն ալ, այդ անծանօթ Օննիկը անբաժան է յիշողութենէս։
Կրնամ ըսել Պոտլէրին պէս.– Այնքան յիշատակներ ունիմ, որպէս թէ հազար տարի ապրած ըլլամ...
Շար . 73
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
– «Օննիկին գինովութեան պատմութիւնը միայն կէս սուտ մըն է։ Երբ մարմինը փոխադրուեցաւ Շըվալիէի հիւանդանոցը, վերէն վար օղի կը հոտէր, բացի ստացած դաշոյնի հարուածներուն հետքերէն։ Որոշ էր, թէ սպաննուելէ ետք շիշ մը օղի թափած էին բերնին վրայ, ձախաւեր մտածումով մը, ինչ որ կը փաստէ թէ կոպիտ եւ անբան մարդ մը կամ մարդեր էին ոճիրին հեղինակները։ Վստահ եմ, հաճի Մուրատ ինքն ալ գոհ չմնաց այս օղիի պատմութենէն, բայց անգամ մը եղած էր։
«Սուպհիէ հանըմը, հաճի Մուրատի առաջին կինը, պոլսեցի թրքուհի մըն էր, շատ զարգացած եւ մարդամօտ։ Ընկերուհիներ էինք եւ յաճախ կ՚այցելէի իրեն։ Ինքն ալ մեզի կու գար Վահանին բացակայութեան։ Կրնամ ըսել որ գաղտնիք չունէինք իրարմէ։ Հաճի Մուրատ, թէեւ անզաւակ, երեք կին ունէր։ Սուպհիէ հանըմէն ետք երկրորդ կինը, նոյնպէս թրքուհի, Կիւլտէր կը կոչուէր։ Երրորդը, Սիհամ, Դամասկոսէն արաբ վաճառականի մը աղջիկն էր։ Օննիկին եւ Կիւլտէրին միջեւ սիրային կապ մը ստեղծուեցաւ։ Ըստ Սուպհիէ հանըմին, նախաձեռնողը Կիւլտէրն էր, թէեւ բռնկումը երկուստեք։ Սուպհիէ հանըմ նախ գայթակղեցաւ, խոհեմութեան խրատներ շռայլեց երկուքին ալ, բայց անօգուտ։ Ի վերջոյ ստիպուեցաւ բռնել համակերպող չէզոքի դիրք մը, որ կրնար մեղսակցութիւն համարուիլ։
«Հաճի Մուրատ սկսած էր անտեսել երկու թրքուհիները եւ տարուած էր միայն Սիհամով, ինչ որ թափ կու տար Օննիկի եւ Կիւլտէրի սիրերգութեան, որ կ՚աճէր օրէ օր, երբեմն անխոհեմութեան հասնելու աստիճան։ Կը պատահէր, որ Սուպհիէ հանըմ եւ Կիւլտէր միասին պտոյտի ելլէին կառքով դէպի Սէպիլ կամ Ներապի ագարակը եւ Սուպհիէ հանըմ ակամայ հովանաւորողն էր անոնց մարմնական մտերմութեան։ Ներապի ընդարձակ ագարակը մանաւանդ, իր գաղտնապահ թաւուտներով անոնց սիրոյ հանգստարանը հանդիսացաւ։ Սուպհիէ հանըմին ներկայութիւնը ամէն կասկած կը փարատէր եւ երկու սիրահարները այդ հովանիին տակ երջանիկ հովուերգութեան մէջ էին։ Եւ այնքան առաջ գնաց անոնց սահմանազանց մտերմութիւնը, որ Օննիկ համարձակի նոյնիսկ երբեմն կանանոց մտնել եւ այս կերպ Սիհամն ալ տեղակ մնաց անոնց գաղտնիքին։ Ծառաներէն ալ ծածուկ չմնաց այդ սիրերգութիւնը, բայց ամբողջ տարի մը անցաւ առանց որ մէկն ու մէկը մատնութիւն ընէ։ Օննիկը սիրուած էր բոլորէն եւ հաճի Մուրատի դաժան խստութիւնները համակրանք չէին ստեղծեր իրեն հանդէպ։
«Իմ կարծիքովս, – ըսաւ ինծի Սուպհիէ հանըմ,– Սիհամը եղաւ հաճի Մուրատի ականջը հասցնողը, թերեւս նախանձէն, թերեւս տիրոջ աչքը մտնելու համար։ Իրողութիւնը այն է որ օր մը հաճի Մուրատը երեք կիներս ալ ագարակ ղրկեց պատուիրելով որ այնտեղ սպասենք մինչեւ իր գալը։ Օննիկին ալ հրահանգեց որ մեզ հասցնելէ ետք անմիջապէս վերադառնայ տուն։ Նոյն գիշերն էր որ պատահեցաւ ոճիրը»։
Տիկինը գրեթէ վերջացուցած էր պատմութիւնը, երբ Փորթուկալեան դուրս եկաւ գրասենեակէն, հիւրը ճամբեց եւ դարձաւ ինծի, հայերէն.
– Էհ, պարոն Շերլոք Հոլմս, Օննիկին գաղտնիքը լուծեցի՞ր։
Եւ ինձմէ պատասխան չառած, ըսաւ կնոջը ֆրանսերէնով.
– Եթէ այս պատմութիւնը Հալէպ ընէիր, քեզ ձերբակալել կու տայի։
– Բայց ինչէ՞ն գիտցաք որ տիկինը պատմեց մեզի,– հարցուցի ես,– ներսէն կը լսուէ՞ր։
– Լսելու պէտք չունէի,– ըսաւ Փորթուկալեան,– իր պատմածը դէմքիդ վրայ կը կարդամ։ Յայտնի է որ բանաստեղծ ես։ Զգացումներդ զսպել չես կրնար...
Զուր տեղը չէր որ անուանի դատաւոր մը եղած էր։
Էքս-ան-Փրովանսէն վերադարձի ճամբուս, միշտ տարաբախտ Օննիկն էր մտքիս մէջ, այնպէս կենդանի եւ իրական։ Ու կը մտածէի, կարելի՞ բան է որ անծանօթ մէկը, որուն դէմքն իսկ չես տեսած, այսպէս բռնակալօրէն իր ներկայութիւնը պարտադրէ քեզի։ Բայց այդպէս էր։ Ու մինչեւ այսօր, քառասուն տարիներ ետքն ալ, այդ անծանօթ Օննիկը անբաժան է յիշողութենէս։
Կրնամ ըսել Պոտլէրին պէս.– Այնքան յիշատակներ ունիմ, որպէս թէ հազար տարի ապրած ըլլամ...
Շար . 73
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
ԵՐԱԶԱՅԻՆ ՀԱԼԷՊԸ- 73 - ԱՆԴՐԱՆԻԿ ԾԱՌՈՒԿԵԱՆ
Եւ տիկին Փորթուկալեան պատմեց ամբողջ կէս ժամ, ատենը մէկ գողունի նայուածք մը նետելով գրասենեակին ուղղութեամբ։
– «Օննիկին գինովութեան պատմութիւնը միայն կէս սուտ մըն է։ Երբ մարմինը փոխադրուեցաւ Շըվալիէի հիւանդանոցը, վերէն վար օղի կը հոտէր, բացի ստացած դաշոյնի հարուածներուն հետքերէն։ Որոշ էր, թէ սպաննուելէ ետք շիշ մը օղի թափած էին բերնին վրայ, ձախաւեր մտածումով մը, ինչ որ կը փաստէ թէ կոպիտ եւ անբան մարդ մը կամ մարդեր էին ոճիրին հեղինակները։ Վստահ եմ, հաճի Մուրատ ինքն ալ գոհ չմնաց այս օղիի պատմութենէն, բայց անգամ մը եղած էր։
«Սուպհիէ հանըմը, հաճի Մուրատի առաջին կինը, պոլսեցի թրքուհի մըն էր, շատ զարգացած եւ մարդամօտ։ Ընկերուհիներ էինք եւ յաճախ կ՚այցելէի իրեն։ Ինքն ալ մեզի կու գար Վահանին բացակայութեան։ Կրնամ ըսել որ գաղտնիք չունէինք իրարմէ։ Հաճի Մուրատ, թէեւ անզաւակ, երեք կին ունէր։ Սուպհիէ հանըմէն ետք երկրորդ կինը, նոյնպէս թրքուհի, Կիւլտէր կը կոչուէր։ Երրորդը, Սիհամ, Դամասկոսէն արաբ վաճառականի մը աղջիկն էր։ Օննիկին եւ Կիւլտէրին միջեւ սիրային կապ մը ստեղծուեցաւ։ Ըստ Սուպհիէ հանըմին, նախաձեռնողը Կիւլտէրն էր, թէեւ բռնկումը երկուստեք։ Սուպհիէ հանըմ նախ գայթակղեցաւ, խոհեմութեան խրատներ շռայլեց երկուքին ալ, բայց անօգուտ։ Ի վերջոյ ստիպուեցաւ բռնել համակերպող չէզոքի դիրք մը, որ կրնար մեղսակցութիւն համարուիլ։
«Հաճի Մուրատ սկսած էր անտեսել երկու թրքուհիները եւ տարուած էր միայն Սիհամով, ինչ որ թափ կու տար Օննիկի եւ Կիւլտէրի սիրերգութեան, որ կ՚աճէր օրէ օր, երբեմն անխոհեմութեան հասնելու աստիճան։ Կը պատահէր, որ Սուպհիէ հանըմ եւ Կիւլտէր միասին պտոյտի ելլէին կառքով դէպի Սէպիլ կամ Ներապի ագարակը եւ Սուպհիէ հանըմ ակամայ հովանաւորողն էր անոնց մարմնական մտերմութեան։ Ներապի ընդարձակ ագարակը մանաւանդ, իր գաղտնապահ թաւուտներով անոնց սիրոյ հանգստարանը հանդիսացաւ։ Սուպհիէ հանըմին ներկայութիւնը ամէն կասկած կը փարատէր եւ երկու սիրահարները այդ հովանիին տակ երջանիկ հովուերգութեան մէջ էին։ Եւ այնքան առաջ գնաց անոնց սահմանազանց մտերմութիւնը, որ Օննիկ համարձակի նոյնիսկ երբեմն կանանոց մտնել եւ այս կերպ Սիհամն ալ տեղակ մնաց անոնց գաղտնիքին։ Ծառաներէն ալ ծածուկ չմնաց այդ սիրերգութիւնը, բայց ամբողջ տարի մը անցաւ առանց որ մէկն ու մէկը մատնութիւն ընէ։ Օննիկը սիրուած էր բոլորէն եւ հաճի Մուրատի դաժան խստութիւնները համակրանք չէին ստեղծեր իրեն հանդէպ։
«Իմ կարծիքովս, – ըսաւ ինծի Սուպհիէ հանըմ,– Սիհամը եղաւ հաճի Մուրատի ականջը հասցնողը, թերեւս նախանձէն, թերեւս տիրոջ աչքը մտնելու համար։ Իրողութիւնը այն է որ օր մը հաճի Մուրատը երեք կիներս ալ ագարակ ղրկեց պատուիրելով որ այնտեղ սպասենք մինչեւ իր գալը։ Օննիկին ալ հրահանգեց որ մեզ հասցնելէ ետք անմիջապէս վերադառնայ տուն։ Նոյն գիշերն էր որ պատահեցաւ ոճիրը»։
Տիկինը գրեթէ վերջացուցած էր պատմութիւնը, երբ Փորթուկալեան դուրս եկաւ գրասենեակէն, հիւրը ճամբեց եւ դարձաւ ինծի, հայերէն.
– Էհ, պարոն Շերլոք Հոլմս, Օննիկին գաղտնիքը լուծեցի՞ր։
Եւ ինձմէ պատասխան չառած, ըսաւ կնոջը ֆրանսերէնով.
– Եթէ այս պատմութիւնը Հալէպ ընէիր, քեզ ձերբակալել կու տայի։
– Բայց ինչէ՞ն գիտցաք որ տիկինը պատմեց մեզի,– հարցուցի ես,– ներսէն կը լսուէ՞ր։
– Լսելու պէտք չունէի,– ըսաւ Փորթուկալեան,– իր պատմածը դէմքիդ վրայ կը կարդամ։ Յայտնի է որ բանաստեղծ ես։ Զգացումներդ զսպել չես կրնար...
Զուր տեղը չէր որ անուանի դատաւոր մը եղած էր։
Էքս-ան-Փրովանսէն վերադարձի ճամբուս, միշտ տարաբախտ Օննիկն էր մտքիս մէջ, այնպէս կենդանի եւ իրական։ Ու կը մտածէի, կարելի՞ բան է որ անծանօթ մէկը, որուն դէմքն իսկ չես տեսած, այսպէս բռնակալօրէն իր ներկայութիւնը պարտադրէ քեզի։ Բայց այդպէս էր։ Ու մինչեւ այսօր, քառասուն տարիներ ետքն ալ, այդ անծանօթ Օննիկը անբաժան է յիշողութենէս։
Կրնամ ըսել Պոտլէրին պէս.– Այնքան յիշատակներ ունիմ, որպէս թէ հազար տարի ապրած ըլլամ...
Շար . 73
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
– «Օննիկին գինովութեան պատմութիւնը միայն կէս սուտ մըն է։ Երբ մարմինը փոխադրուեցաւ Շըվալիէի հիւանդանոցը, վերէն վար օղի կը հոտէր, բացի ստացած դաշոյնի հարուածներուն հետքերէն։ Որոշ էր, թէ սպաննուելէ ետք շիշ մը օղի թափած էին բերնին վրայ, ձախաւեր մտածումով մը, ինչ որ կը փաստէ թէ կոպիտ եւ անբան մարդ մը կամ մարդեր էին ոճիրին հեղինակները։ Վստահ եմ, հաճի Մուրատ ինքն ալ գոհ չմնաց այս օղիի պատմութենէն, բայց անգամ մը եղած էր։
«Սուպհիէ հանըմը, հաճի Մուրատի առաջին կինը, պոլսեցի թրքուհի մըն էր, շատ զարգացած եւ մարդամօտ։ Ընկերուհիներ էինք եւ յաճախ կ՚այցելէի իրեն։ Ինքն ալ մեզի կու գար Վահանին բացակայութեան։ Կրնամ ըսել որ գաղտնիք չունէինք իրարմէ։ Հաճի Մուրատ, թէեւ անզաւակ, երեք կին ունէր։ Սուպհիէ հանըմէն ետք երկրորդ կինը, նոյնպէս թրքուհի, Կիւլտէր կը կոչուէր։ Երրորդը, Սիհամ, Դամասկոսէն արաբ վաճառականի մը աղջիկն էր։ Օննիկին եւ Կիւլտէրին միջեւ սիրային կապ մը ստեղծուեցաւ։ Ըստ Սուպհիէ հանըմին, նախաձեռնողը Կիւլտէրն էր, թէեւ բռնկումը երկուստեք։ Սուպհիէ հանըմ նախ գայթակղեցաւ, խոհեմութեան խրատներ շռայլեց երկուքին ալ, բայց անօգուտ։ Ի վերջոյ ստիպուեցաւ բռնել համակերպող չէզոքի դիրք մը, որ կրնար մեղսակցութիւն համարուիլ։
«Հաճի Մուրատ սկսած էր անտեսել երկու թրքուհիները եւ տարուած էր միայն Սիհամով, ինչ որ թափ կու տար Օննիկի եւ Կիւլտէրի սիրերգութեան, որ կ՚աճէր օրէ օր, երբեմն անխոհեմութեան հասնելու աստիճան։ Կը պատահէր, որ Սուպհիէ հանըմ եւ Կիւլտէր միասին պտոյտի ելլէին կառքով դէպի Սէպիլ կամ Ներապի ագարակը եւ Սուպհիէ հանըմ ակամայ հովանաւորողն էր անոնց մարմնական մտերմութեան։ Ներապի ընդարձակ ագարակը մանաւանդ, իր գաղտնապահ թաւուտներով անոնց սիրոյ հանգստարանը հանդիսացաւ։ Սուպհիէ հանըմին ներկայութիւնը ամէն կասկած կը փարատէր եւ երկու սիրահարները այդ հովանիին տակ երջանիկ հովուերգութեան մէջ էին։ Եւ այնքան առաջ գնաց անոնց սահմանազանց մտերմութիւնը, որ Օննիկ համարձակի նոյնիսկ երբեմն կանանոց մտնել եւ այս կերպ Սիհամն ալ տեղակ մնաց անոնց գաղտնիքին։ Ծառաներէն ալ ծածուկ չմնաց այդ սիրերգութիւնը, բայց ամբողջ տարի մը անցաւ առանց որ մէկն ու մէկը մատնութիւն ընէ։ Օննիկը սիրուած էր բոլորէն եւ հաճի Մուրատի դաժան խստութիւնները համակրանք չէին ստեղծեր իրեն հանդէպ։
«Իմ կարծիքովս, – ըսաւ ինծի Սուպհիէ հանըմ,– Սիհամը եղաւ հաճի Մուրատի ականջը հասցնողը, թերեւս նախանձէն, թերեւս տիրոջ աչքը մտնելու համար։ Իրողութիւնը այն է որ օր մը հաճի Մուրատը երեք կիներս ալ ագարակ ղրկեց պատուիրելով որ այնտեղ սպասենք մինչեւ իր գալը։ Օննիկին ալ հրահանգեց որ մեզ հասցնելէ ետք անմիջապէս վերադառնայ տուն։ Նոյն գիշերն էր որ պատահեցաւ ոճիրը»։
Տիկինը գրեթէ վերջացուցած էր պատմութիւնը, երբ Փորթուկալեան դուրս եկաւ գրասենեակէն, հիւրը ճամբեց եւ դարձաւ ինծի, հայերէն.
– Էհ, պարոն Շերլոք Հոլմս, Օննիկին գաղտնիքը լուծեցի՞ր։
Եւ ինձմէ պատասխան չառած, ըսաւ կնոջը ֆրանսերէնով.
– Եթէ այս պատմութիւնը Հալէպ ընէիր, քեզ ձերբակալել կու տայի։
– Բայց ինչէ՞ն գիտցաք որ տիկինը պատմեց մեզի,– հարցուցի ես,– ներսէն կը լսուէ՞ր։
– Լսելու պէտք չունէի,– ըսաւ Փորթուկալեան,– իր պատմածը դէմքիդ վրայ կը կարդամ։ Յայտնի է որ բանաստեղծ ես։ Զգացումներդ զսպել չես կրնար...
Զուր տեղը չէր որ անուանի դատաւոր մը եղած էր։
Էքս-ան-Փրովանսէն վերադարձի ճամբուս, միշտ տարաբախտ Օննիկն էր մտքիս մէջ, այնպէս կենդանի եւ իրական։ Ու կը մտածէի, կարելի՞ բան է որ անծանօթ մէկը, որուն դէմքն իսկ չես տեսած, այսպէս բռնակալօրէն իր ներկայութիւնը պարտադրէ քեզի։ Բայց այդպէս էր։ Ու մինչեւ այսօր, քառասուն տարիներ ետքն ալ, այդ անծանօթ Օննիկը անբաժան է յիշողութենէս։
Կրնամ ըսել Պոտլէրին պէս.– Այնքան յիշատակներ ունիմ, որպէս թէ հազար տարի ապրած ըլլամ...
Շար . 73
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»