Նշանակ կը գուժէ մահը
ՆՇԱՆ ԱԼԻՔԵԱՆԻ
որ տեղի ունեցաւ Քեսապի մէջ
Երկուշաբթի, 27 Դեկտեմբեր 2010 ին
սրտի կաթուածի հետեւանքով:
Թաղման արարողութիւնը տեղի ունեցաւ
Հինգշաբթի, 30 Դեկտեմբեր 2010 ին:
«Նշանակ» իր ցաւակցութիւնը կը յայտնէ
Ալիքեան ,Կէրճիկեան,Պէօճիւքեան,Ճուրեան,Եագուպեան,Սէկեան,Պզտիկեան
ընտանիքներուն ինչպէս նաեւ համայն Քեսապահայութեան , որուն հարազատ զաւակը
իր 48 տարիքին հեռացաւ անվերադարձ , իր ետին թողելով ընտանիք,հայր ,
մայր ու ... յիշատակ:
Հողը թող թեթեւ գայ երիտասարդ Նշանի աճիւններուն:
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Thursday, December 30, 2010
ՏԽՐՈՒՆԻ
Նշանակ կը գուժէ մահը
ՆՇԱՆ ԱԼԻՔԵԱՆԻ
որ տեղի ունեցաւ Քեսապի մէջ
Երկուշաբթի, 27 Դեկտեմբեր 2010 ին
սրտի կաթուածի հետեւանքով:
Թաղման արարողութիւնը տեղի ունեցաւ
Հինգշաբթի, 30 Դեկտեմբեր 2010 ին:
«Նշանակ» իր ցաւակցութիւնը կը յայտնէ
Ալիքեան ,Կէրճիկեան,Պէօճիւքեան,Ճուրեան,Եագուպեան,Սէկեան,Պզտիկեան
ընտանիքներուն ինչպէս նաեւ համայն Քեսապահայութեան , որուն հարազատ զաւակը
իր 48 տարիքին հեռացաւ անվերադարձ , իր ետին թողելով ընտանիք,հայր ,
մայր ու ... յիշատակ:
Հողը թող թեթեւ գայ երիտասարդ Նշանի աճիւններուն:
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
ՆՇԱՆ ԱԼԻՔԵԱՆԻ
որ տեղի ունեցաւ Քեսապի մէջ
Երկուշաբթի, 27 Դեկտեմբեր 2010 ին
սրտի կաթուածի հետեւանքով:
Թաղման արարողութիւնը տեղի ունեցաւ
Հինգշաբթի, 30 Դեկտեմբեր 2010 ին:
«Նշանակ» իր ցաւակցութիւնը կը յայտնէ
Ալիքեան ,Կէրճիկեան,Պէօճիւքեան,Ճուրեան,Եագուպեան,Սէկեան,Պզտիկեան
ընտանիքներուն ինչպէս նաեւ համայն Քեսապահայութեան , որուն հարազատ զաւակը
իր 48 տարիքին հեռացաւ անվերադարձ , իր ետին թողելով ընտանիք,հայր ,
մայր ու ... յիշատակ:
Հողը թող թեթեւ գայ երիտասարդ Նշանի աճիւններուն:
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Sunday, December 26, 2010
ՀԱՅ ՅԵՂԱՓՈԽԱԿԱՆԻ ՄԸ ՅԻՇԱՏԱԿՆԵՐԸ - 164 - ՌՈՒԲԷՆ
Այս հուժկու հարուածներէն յետոյ, մասամբ կը տկարանային քիւրտերու հալածանքները հայերու դէմ: Թիմարի եւ Հայոց Ձորի մէկ մասին մէջ քրտական ազդեցութիւնը քանի կ’երթար կը նուազէր, տեղի տալով կառավարական ազդեցութեան: 1870 թուականէն մինչեւ 1905ը, Օսմանեան կառավարութեան ազդեցութիւնը կը զօրանար եւ զգալի կը դառնար այդ շրջաններուն մէջ, ուրտեղ չկային այլեւս այնպիսի ուժեղ թոռուներ, ինչպէս Պետիրխան բէկը, Խան մահմուտը, կամ Թահր փաշայի տուները. կը մնային սակայն անոնց մնացորդները եւ անոնց ենթակայ կամ հակառակորդ աշիրէթները: Տաճիկ կառավարութիւնը նպատակ չէր դրած ի սպառ բնաջնջել քրտական աշիրէթները, իրենց ցեղային վարք ու բարքով եւ կառուցուածքով եւ ոչ ալ հանդէս եկած էր պաշտպանելու իրաւազուրկ ռայաները` ասորիները եւ հայերը: Անոր նպատակն էր միայն արգիլել, որ քիւրտերը միանան իրարու հետ, պահել զանոնք բաժան-բաժան, որ շատ զօրաւոր ուժ չներկայացնեն: Բայց զանոնք որոշ իրաւունքներով կ’օժտէր, որպէսզի անոնց միջոցով զարնէ արդէն արթնցող քրիստոնեայ տարրերը: Մէկ ժողովուրդ միւսով կղզիացնելու, տարբեր ազգութիւնները միմեանց դէմ հանելու եւ այսպէսով երկրի մէջ հաւասարակշռութիւն ստեղծելու նպատակը կը հետապնդէր կառավարութիւնը Վասպուրականի մէջ, մինչեւ Սահմանադրութիւնը: Այս քաղաքականութեան արդիւնք էին այն երկպառակութիւնները, որ կային քրտական զանազան ցեղերու միջեւ եւ նաեւ այն հակամարտութիւնը, որ գոյութիւն ունէր հայերու եւ քիւրտերու միջեւ: Տաճիկ կառավարութիւնը տկարացուց Ջաւախի թոռունները, բայց անոնց տեղը ստեղծեց Նորդուզի Շաքիր աղան եւ միր-Մհէն: Նա ոչնչացուց Թահր փաշային տունը, բայց փոխարէնը կեանքի կոչեց եւ զօրացուց կարգ մը փոքր եւ իրարմէ անջատ աշիրէթներ` գլխաւորապէս սահմանի վրայ` Մասիսէն սկսած մինչեւ Բաշկալէ ու անկէ աւելի հարաւ: Կառավարութիւնը ստեղծեց ու պահպանեց Հայտարանցի, Հակոռցի, Մլանցի, Մազրիկցի եւայլն աշիրէթները, որոնք եթէ անոր հանդէպ, իբրեւ քաղաքական միութիւններ, ոչինչ կը ներկայացնէին, բայց ի վիճակի էին հայ ժողովուրդը փճացնել, հիւծել եւ այնպէս մը նուազեցնել անոր թիւիը, որ ան չկարենար ունենալ իր ազգային հողամասը եւ ոչ մէկ տեղ մեծամասնութիւն կազմէր: Այդ նպատակներուն համար աշիրէթները անգնահատելի ուժ կը ներկայացնէին:
Եւ որպէսզի զանոնք աւելի կարգապահ ու հնազանդ դարձնէ, կառավարութիւնը աշիրէթներէն կազմեց Համիտիէ կոչուած զինուորական գունդերը եւ այդպէսով քիւրտերը աւելի կապեց իր հետ: Օժտելով զանոնք պաշտօնական հանգամանքով, դնելով անոնց ուսերուն վրայ պսպղուն ուսադիրներ ու հագցնելով զինուորական համազգեստներ, Սուլթան Համիտը տեսակ մը սանկցիա կու տար (կը վերցնէր) հայերու նկատմամաբ քիւրտերու իւրացուցած իրաւունքներուն: Միւս կողմէն Համիտիէները, իբրեւ աւելի կազմակերպուած ոյժ, կրնային առաւելագոյն յաջողութեամբ ծառայել տաճիկ կառավարութեան նպատակներուն, այսինքն զսպել հայերը եւ միւս հակառակ ուժերը եւ միաժամանակ դէմ դնել արտաքին թշնամիներուն:
Սուլթան Համիտի այս խորամանկ եւ խելացի քաղաքականութիւնը խոտոր չէր համեմատեր ձգտումներուն ու բնազդներուն թուրք տարրին, որուն իրաւունքները անխախտ կը մնային:
Այսպէսով, մինչեւ Սահմանադրութիւն, քիւրտերը կը պահէին իրենց աւատապետական կարգ ու սարքը: Անոնց թիւը աճած էր, բայց բաժան-բաժան ըլլալու հետեւանքով, իրական ոյժը տկարացած էր: Պետիրխան բէկի տան կործանումէն յետոյ, անկախութեան ձգտումները քիւրտերու մէջ ոչնչացած էին, բայց եւ շնորհիւ Համիտի տուած արտօնութեանց «խային ռոմը» այլեւս քիւրտի երդուեալ թշնամին չէր, ան, ընդհակառակն, բարեկամ դարձած էր: Քիւրտի միակ թշնամին քրիստոնեան էր եւ մասնաւորապէս Հայը:
Շար. 164
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Եւ որպէսզի զանոնք աւելի կարգապահ ու հնազանդ դարձնէ, կառավարութիւնը աշիրէթներէն կազմեց Համիտիէ կոչուած զինուորական գունդերը եւ այդպէսով քիւրտերը աւելի կապեց իր հետ: Օժտելով զանոնք պաշտօնական հանգամանքով, դնելով անոնց ուսերուն վրայ պսպղուն ուսադիրներ ու հագցնելով զինուորական համազգեստներ, Սուլթան Համիտը տեսակ մը սանկցիա կու տար (կը վերցնէր) հայերու նկատմամաբ քիւրտերու իւրացուցած իրաւունքներուն: Միւս կողմէն Համիտիէները, իբրեւ աւելի կազմակերպուած ոյժ, կրնային առաւելագոյն յաջողութեամբ ծառայել տաճիկ կառավարութեան նպատակներուն, այսինքն զսպել հայերը եւ միւս հակառակ ուժերը եւ միաժամանակ դէմ դնել արտաքին թշնամիներուն:
Սուլթան Համիտի այս խորամանկ եւ խելացի քաղաքականութիւնը խոտոր չէր համեմատեր ձգտումներուն ու բնազդներուն թուրք տարրին, որուն իրաւունքները անխախտ կը մնային:
Այսպէսով, մինչեւ Սահմանադրութիւն, քիւրտերը կը պահէին իրենց աւատապետական կարգ ու սարքը: Անոնց թիւը աճած էր, բայց բաժան-բաժան ըլլալու հետեւանքով, իրական ոյժը տկարացած էր: Պետիրխան բէկի տան կործանումէն յետոյ, անկախութեան ձգտումները քիւրտերու մէջ ոչնչացած էին, բայց եւ շնորհիւ Համիտի տուած արտօնութեանց «խային ռոմը» այլեւս քիւրտի երդուեալ թշնամին չէր, ան, ընդհակառակն, բարեկամ դարձած էր: Քիւրտի միակ թշնամին քրիստոնեան էր եւ մասնաւորապէս Հայը:
Շար. 164
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
ՀԱՅ ՅԵՂԱՓՈԽԱԿԱՆԻ ՄԸ ՅԻՇԱՏԱԿՆԵՐԸ - 164 - ՌՈՒԲԷՆ
Այս հուժկու հարուածներէն յետոյ, մասամբ կը տկարանային քիւրտերու հալածանքները հայերու դէմ: Թիմարի եւ Հայոց Ձորի մէկ մասին մէջ քրտական ազդեցութիւնը քանի կ’երթար կը նուազէր, տեղի տալով կառավարական ազդեցութեան: 1870 թուականէն մինչեւ 1905ը, Օսմանեան կառավարութեան ազդեցութիւնը կը զօրանար եւ զգալի կը դառնար այդ շրջաններուն մէջ, ուրտեղ չկային այլեւս այնպիսի ուժեղ թոռուներ, ինչպէս Պետիրխան բէկը, Խան մահմուտը, կամ Թահր փաշայի տուները. կը մնային սակայն անոնց մնացորդները եւ անոնց ենթակայ կամ հակառակորդ աշիրէթները: Տաճիկ կառավարութիւնը նպատակ չէր դրած ի սպառ բնաջնջել քրտական աշիրէթները, իրենց ցեղային վարք ու բարքով եւ կառուցուածքով եւ ոչ ալ հանդէս եկած էր պաշտպանելու իրաւազուրկ ռայաները` ասորիները եւ հայերը: Անոր նպատակն էր միայն արգիլել, որ քիւրտերը միանան իրարու հետ, պահել զանոնք բաժան-բաժան, որ շատ զօրաւոր ուժ չներկայացնեն: Բայց զանոնք որոշ իրաւունքներով կ’օժտէր, որպէսզի անոնց միջոցով զարնէ արդէն արթնցող քրիստոնեայ տարրերը: Մէկ ժողովուրդ միւսով կղզիացնելու, տարբեր ազգութիւնները միմեանց դէմ հանելու եւ այսպէսով երկրի մէջ հաւասարակշռութիւն ստեղծելու նպատակը կը հետապնդէր կառավարութիւնը Վասպուրականի մէջ, մինչեւ Սահմանադրութիւնը: Այս քաղաքականութեան արդիւնք էին այն երկպառակութիւնները, որ կային քրտական զանազան ցեղերու միջեւ եւ նաեւ այն հակամարտութիւնը, որ գոյութիւն ունէր հայերու եւ քիւրտերու միջեւ: Տաճիկ կառավարութիւնը տկարացուց Ջաւախի թոռունները, բայց անոնց տեղը ստեղծեց Նորդուզի Շաքիր աղան եւ միր-Մհէն: Նա ոչնչացուց Թահր փաշային տունը, բայց փոխարէնը կեանքի կոչեց եւ զօրացուց կարգ մը փոքր եւ իրարմէ անջատ աշիրէթներ` գլխաւորապէս սահմանի վրայ` Մասիսէն սկսած մինչեւ Բաշկալէ ու անկէ աւելի հարաւ: Կառավարութիւնը ստեղծեց ու պահպանեց Հայտարանցի, Հակոռցի, Մլանցի, Մազրիկցի եւայլն աշիրէթները, որոնք եթէ անոր հանդէպ, իբրեւ քաղաքական միութիւններ, ոչինչ կը ներկայացնէին, բայց ի վիճակի էին հայ ժողովուրդը փճացնել, հիւծել եւ այնպէս մը նուազեցնել անոր թիւիը, որ ան չկարենար ունենալ իր ազգային հողամասը եւ ոչ մէկ տեղ մեծամասնութիւն կազմէր: Այդ նպատակներուն համար աշիրէթները անգնահատելի ուժ կը ներկայացնէին:
Եւ որպէսզի զանոնք աւելի կարգապահ ու հնազանդ դարձնէ, կառավարութիւնը աշիրէթներէն կազմեց Համիտիէ կոչուած զինուորական գունդերը եւ այդպէսով քիւրտերը աւելի կապեց իր հետ: Օժտելով զանոնք պաշտօնական հանգամանքով, դնելով անոնց ուսերուն վրայ պսպղուն ուսադիրներ ու հագցնելով զինուորական համազգեստներ, Սուլթան Համիտը տեսակ մը սանկցիա կու տար (կը վերցնէր) հայերու նկատմամաբ քիւրտերու իւրացուցած իրաւունքներուն: Միւս կողմէն Համիտիէները, իբրեւ աւելի կազմակերպուած ոյժ, կրնային առաւելագոյն յաջողութեամբ ծառայել տաճիկ կառավարութեան նպատակներուն, այսինքն զսպել հայերը եւ միւս հակառակ ուժերը եւ միաժամանակ դէմ դնել արտաքին թշնամիներուն:
Սուլթան Համիտի այս խորամանկ եւ խելացի քաղաքականութիւնը խոտոր չէր համեմատեր ձգտումներուն ու բնազդներուն թուրք տարրին, որուն իրաւունքները անխախտ կը մնային:
Այսպէսով, մինչեւ Սահմանադրութիւն, քիւրտերը կը պահէին իրենց աւատապետական կարգ ու սարքը: Անոնց թիւը աճած էր, բայց բաժան-բաժան ըլլալու հետեւանքով, իրական ոյժը տկարացած էր: Պետիրխան բէկի տան կործանումէն յետոյ, անկախութեան ձգտումները քիւրտերու մէջ ոչնչացած էին, բայց եւ շնորհիւ Համիտի տուած արտօնութեանց «խային ռոմը» այլեւս քիւրտի երդուեալ թշնամին չէր, ան, ընդհակառակն, բարեկամ դարձած էր: Քիւրտի միակ թշնամին քրիստոնեան էր եւ մասնաւորապէս Հայը:
Շար. 164
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Եւ որպէսզի զանոնք աւելի կարգապահ ու հնազանդ դարձնէ, կառավարութիւնը աշիրէթներէն կազմեց Համիտիէ կոչուած զինուորական գունդերը եւ այդպէսով քիւրտերը աւելի կապեց իր հետ: Օժտելով զանոնք պաշտօնական հանգամանքով, դնելով անոնց ուսերուն վրայ պսպղուն ուսադիրներ ու հագցնելով զինուորական համազգեստներ, Սուլթան Համիտը տեսակ մը սանկցիա կու տար (կը վերցնէր) հայերու նկատմամաբ քիւրտերու իւրացուցած իրաւունքներուն: Միւս կողմէն Համիտիէները, իբրեւ աւելի կազմակերպուած ոյժ, կրնային առաւելագոյն յաջողութեամբ ծառայել տաճիկ կառավարութեան նպատակներուն, այսինքն զսպել հայերը եւ միւս հակառակ ուժերը եւ միաժամանակ դէմ դնել արտաքին թշնամիներուն:
Սուլթան Համիտի այս խորամանկ եւ խելացի քաղաքականութիւնը խոտոր չէր համեմատեր ձգտումներուն ու բնազդներուն թուրք տարրին, որուն իրաւունքները անխախտ կը մնային:
Այսպէսով, մինչեւ Սահմանադրութիւն, քիւրտերը կը պահէին իրենց աւատապետական կարգ ու սարքը: Անոնց թիւը աճած էր, բայց բաժան-բաժան ըլլալու հետեւանքով, իրական ոյժը տկարացած էր: Պետիրխան բէկի տան կործանումէն յետոյ, անկախութեան ձգտումները քիւրտերու մէջ ոչնչացած էին, բայց եւ շնորհիւ Համիտի տուած արտօնութեանց «խային ռոմը» այլեւս քիւրտի երդուեալ թշնամին չէր, ան, ընդհակառակն, բարեկամ դարձած էր: Քիւրտի միակ թշնամին քրիստոնեան էր եւ մասնաւորապէս Հայը:
Շար. 164
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Friday, December 24, 2010
ՀԱՅ ԿԻՆԸ ԵՒ ՔՐԻՍՏՈՆԵԱՅ ԿՐՕՆԸ Հուրի Ազէզեան
Հայ Կնոջ Տարին արդէն կը մօտենայ իր աւարտին:
Մտաւորական եւ ազգային ու եկեղեցական գործիչ Հուրի Ազէզեան այս յօդուածը ուղարկած է յատուկ «Նշանակ» ին :Հաւանաբար «Հայ Կնոջ Տարի» թեմային վերջին յօդուածն է սա: Մերձաւոր Արեւելքի, Եւրոպայի , Ամերիկայի հայ գաղութները լաւ կը ճանչնան Հուրի Ազէզեանը իր գիրքերուն, ուսումնասիրութեանց, յօդուածներուն եւ քաղաքական թէ կրօնական դասախօսութեանց ընդմէջէն:
«Նշանակ» իր շնորհակալութիւնը կը յայտնէ Հուրի Ազէզեանին եւ կը յուսայ որ ընթերցողները յաճախ զինք կարդալու առիթը կ՜ունենան:
«Նշանակ»
««»»«««»«»«»»»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»««»«»»»«»«»«»«»««»»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
Ո՞Վ Է ԴՈԿՏՈՐ ՀՈՒՐԻ ԱԶԷԶԵԱՆԸ
* Գրող - հրապակագիր, թարգմանիչ, Պատմական Գիտութիւններու Թեկնածու։
* Ծնած է Հալէպ-Սուրիա, ասպարէզով ճարտարագէտ։
* Մասնագիտարած է Կիռարական Գիտութիւններու Պատմութեան մէջ, եւ ստացած է Մագիստրոսի կոչում։
* ՀՀ ԳԱԱ Պատմութեան Ինստիտուտէն ստացած է Պատմական Գիտութիւններու Թեկնածուի կոչում։
* Անդամ է Սուրիահայ Գրողներու Համախմբումին։
*Հիմնադիր անդամներէն է Սուրիոյ Համալսարաններու Շրջանաւարտներու Հալէպահայ Միութեան (ՍՀՇՀՄ)։
* Գործօն եւ աշխոյժ մասնակցութիւն ունի սուրիահայ համայնքի եւ Բերիոյ Հայոց Թեմի ազգային, հասարակական, մշակութային, մտաւորական, ընկերային ծառայութեան եւ միջ-եկեղեցական կեանքէն ներս։Անդամ է Բերիոյ Հայոց Թեմի Ազգ. Վարչութեան Քաղաքական Ժողովին (Բ. շրջան)։
* 1986էն ի վեր, ունի հրատարակուած հեղինակային եւ թարգմանական տասներկու հատորներ (հայերէն եւ արաբերէն), հեղինակային եւ թարգմանական անտիպ հինգ աշխատութիւններ (հայերէն եւ արաբերէն),ինչպէս նաեւ հայագիտական,պատմագիտական եւ հասարակական հրատարակուած եւ անտիպ բազմաթիւ ուսումնասիրութիւններ։
* 1989էն ի վեր, մնայուն աշխատակիցի հանգամանքով կ՚աշխատակցի ԲԵրիոյ Հայոց Թեմի Ազգ. Առաջնորդարանի «Գանձասար» պաշտօնաթերթին, պարբերաբար սփիւռքահայ մամուլին, սփիւռքահայ եւ հայրենի հայագիտական հանդէսներու, սուրիական մամուլին եւ միջ-եկեղեցական արաբալեզու հրատարակութիւններու։
*1990-ին առաջին անգամ կազմակերպած է Հալէպի «Զարեհեան» Գանձատունը։
* Մասնակցած է մեծ թիւով համագումարներու եւ գիտաժողովներու Սուրիոյ, Լիբանանի, Յորդանանի, Եգիպտոսի, Իրանի, Կիպրոսի, Զուիցերիոյ մէջ եւ այլուրք։
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
ՀԱՅ ԿԻՆԸ
ԵՒ
ՔՐԻՍՏՈՆԵԱՅ ԿՐՕՆԸ
ԱԶԳ - ԵԿԵՂԵՑԻ ՇՐՋԱԳԻԾԷՆ ՆԵՐՍ
Հուրի Ազէզեան
E mail.- kanmou@scs-net.org
Ընդհանուր առումով, կրօններ սերտօրէն առնչուած են մարդկային ընկերութեան կեանքին հետ, անոր այլազան բնագաւառներէն ներս, եւ ներկայ ժամանակներու ընկերաբարոյական սկզբունքներու թէ մնայուն արժէքներու տեղատուութեան դիմաց, մարդը իր գոյութեան ու կոչումին վերարժեւորման մէջ՝ սկսած է վերադարձ մը ապրիլ դէպի կրօնական արժէքները։
Մասնագէտներու համաձայն բազմախոստում նշաններ կան, որոնք կը յուշեն թէ՝ 21րդ դարու կրօնական կեանքը բեղուն պիտի ըլլայ, ուր կրօնական գիտակցութեան վերականգնումին հասարակաց յայտարարն է այն ըմբռնումը, թէ Աստուած Արարիչ է եւ մենք Անոր արարածները։ Մանաւանդ որ, եթէ կրօնական գիտակցութիւնը գլխաւորաբար կը բնորոշուի հաւատքով, որուն մէջ առկայ է շնորհքի բաղադրատարրը, եւ բոլորովին մենաշնորհում մը չէ, այլ տրուած է բոլորին անխտիր (կարգ մը մարդիկ իրենք ընդունակ չեն այդ շնորհքին), ապա բանականութիւնը հաւատքի շնորհքին դրսեւորման էատարրերէն է, առանց հակասելու անոր, բայց յաճախ ի զօրու չէ հասնելու մարդկային կեանքի Աստուծոյ միջամտութեան ըմբռնողութեանը, որովհետեւ այստեղէն կը սկսի հաւատքը, իսկ Անտրէ Մալրուն ըսած է թէ՝ 21րդ դարը կրօնական դար կ՚ըլլայ, եւ կամ բնա՛ւ չըլլար։
Մինչ համաշխարհայնացած այս աշխարհին մէջ, երբ աշխարհագրական հեռաւորութիւններ գրեթէ չկան, եւ ազգեր, մշակոյթներ, քաղաքակրթութիւններ, ընկերութիւններ... միաձուլման ընթացքի մը մէջ՝ այլագունման, նոյնիսկ այլափոխման սպառնալիքին տակ կը գտնուին, կրօններ կրնան որոշակի դերակատարութիւն մը ունենալ ինքնուրոյնութիւններու պահպանման տեսակէտէ, եւ կրնան սատարել դիմագրաւելու համար դարադարձի տարատեսակ մարտահրաւէրները։
Միւս կողմէ, կրօններ - մարդ յարաբերութեան գծով կը մէջբերենք Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Արամ Ա. Վեհափառ Հայրապետի խօսքերը. «Որեւէ կրօն, գաղափարական շարժում, կամ իմաստասիրական դրութիւն, հին թէ նոր, այնքան կարեւորութեամբ չէ շեշտած մարդուն արժէքը, մարդուն կեդրոնական տեղն ու դերը տիեզերքի մէջ, որքան քրիստոնէութիւնը։ Աստուածաշունչին, քրիստոնէական աստուածաբանութեան, հայրաբանութեան ու գրականութեան, եւ եկեղեցւոյ ծէսին ու առաքելութեան թեման մա՛րդն է...»։
Յիշարժան է նաեւ, թէ Եկեղեցիներու Համաշխարհային Խորհուրդը (WCC), որ միջ-եկեղեցական շարժումի հաստատութենական ամէնէն զօրեղ եւ լայնածաւալ արտայայտութիւնն է, 1987-1997 տարիները հռչակած էր «Եկեղեցիները՝ Զօրավիգ Կիներու Տասնամեակ», լուսարձակի տակ առնելով անոնց դիմա•րաւած ժամանակի բազմազան դժուարութիւնները, մտահոգութիւններն ու մարտահրաւէրները, վերարժեւորելու եւ վերահաստատելու համար իգական սեռին տեղն ու դերը քրիստոնեայ եկեղեցւոյ մէջ։
Աւելի վերջ, Արամ Ա. Վեհափառ Հայրապետ իր 31 Դեկտեմբեր 2009 թուակիր Հայրապետական Գիրով, 2010 թուականը հռչակեց «ՀԱՅ ԿՆՈæ ՏԱՐԻ», կոչ ուղղելով զայն պատասխանատուութեամբ եւ յանձնառութեամբ արժեւորելու հաւաքական մեր կեանքէն ներս։
Ահաւասիկ եւ ուրեմն կինը Աստուծոյ էակ է, Աստուծոյ կողմէ օժտուած է եզակի յատկանիշներով եւ սիրոյ առանձնայատուկ ընկալունակութեամբ։ Արդէն քրիստոնէական էութիւնն իսկ սէրն է, որ մասնակցութիւն եւ պարտաւորութիւն կ՚ենթադրէ, եւ որպէս մարդ արարածին ճառագայթումը՝ կ՚անդրանցնի Արարիչը։
Սէրը՝ Աստուծոյ նկատմամբ մեր պարտքն է, որ պէտք է վերադարձնենք ուրիշները սիրելով, առանց սիրոյ մարդը ընդունակ չէ որեւէ կերպով ինքզինք իրագործելու։ Հետեւաբար կինը նախապատուօրէն կողմնորոշուած է դէպի հոգեւոր կեանք, դէպի աղօթք, եւ անոր դերակատարութիւնը վեհափառ լռութեամբ դրսեւորուած է Աստուածամօր կերպարով։ Կնոջ համար մօր դերը՝ կանխորոշիչ է անոր կանացի կոչումին ու բնոյթին։Այս պարագային ուսանելի են Երանաշնորհ Գարեգին Ա. Յովսէփեանց Կաթողիկոսի խօսքերը. «Ընտանիքը եկեղեցի է, եւ քահանան՝ մայրն է...», որ պերճիմաստ կը բացայայտէ մարդկային կեանքին մէջ մօր գրաւած անփոխարինելի տեղը։
Սակայն, հետաքրքրական է թէ անցնող Մարտի 8ին, միջազգային, շրջանային թէ տեղական, երբեմն ալ ներազգային շրջանակներէ ներս, տարբեր նախաձեռնութիւններով դարձեալ նշուեցաւ Կանանց Միջազ•ային Օրը։ 1910ին, Քոբէնհակընի մէջ գումարուած Ընկերվար Կանանց Բ. Միջազգային Խորհրդաժողովի որոշումով հաստատուած այդ օրը՝ կը նպատակադրէր պայքարիլ ի խնդիր իգական սեռի տնտեսական, ընկերային, քաղաքական «իրաւահաւասարութեան», համաշխարհային առումով իրականացնելով կանանց համերաշխութիւնը։
Անտարակոյս մինչեւ նոր օրերը, շուրջ տաս տասնամեակներու ընթացքին, յատկապէս ճարտարագիտութեան եւ հաղորդակցութեան միջոցներու սլացքին հետ համահունչ, արագ փոփոխութիւններու ենթարկուեցան ընդհանրապէս կեանքի բնականոն արժեչափերն ալ, ի յայտ բերելով նոր երեւոյթներ, որոնք դրականին կողքին՝ ունեցան նոյնիսկ մտահոգիչ հետեւանքներ։ Միաժամանակ, այդ տաս տասնամեակներու ասուպային հոլովոյթին հետ համեմատաբար՝ անշուշտ փոխուեցաւ իգական սեռին աւանդական դիմագիծը եւս - բացառութիւնները մի՛շտ յարգելի են -, ձեռք ձգեց շօշափելի իրաւունքներ, եւ յաճախ յաջողեցաւ նուաճել բարձրա•ոյն մակարդակներ, այսուհանդերձ անխափան շարունակուեցաւ նշուիլ Կանանց Միջազգային Օրը։
Բայց մեր խորհրդածութիւններուն սլաքը եթէ ուղղենք դէպի Աստուծոյ խօսքը - Աստուածաշունչը, նետուած հպանցիկ ակնարկ մը անգամ ակնյայտօրէն կը պարզէ իգական սեռին կարեւոր դիրքը այդտեղ։ Սկիզբէն իսկ, Հին Կտարակարանի Գիրք Ծննդոցին մէջ ըսուած է. «Եւ Աստուած իր պատկերովը ստեղծեց մարդը. Աստուծոյ պատկերով ստեղծեց զանիկա, արու եւ էգ ստեղծեց զանոնք» (Ծն 1.27)։ Ժառանգի պարագային իգական սեռին տրուած է լիարժէք իրաւունք. «Տէրը խօսեցաւ Մովսէսի ըսելով. Սաղպաադի աղջիկները շիտակ խօսեցան. անպատճառ անոնց ժառանգութեան կալուածք տաս իրենց հօրը եղբայրներուն մէջ, ու անոնց հօր ժառանգութիւնը իրենց վրայ դարձնես. եւ Իսրայէլի որդիներուն խօսիս ու ըսես. Եթէ մարդ մեռնի, ու տղայ չունենայ, անոր ժառանգութիւնը իր աղջկան վրայ դարձնէք» (թւ 27.6-8)։ Գիրք Առակացի մէջ մեծապէս արժեւորուած է առաքինի կինը. «Առաքինի կինը եթէ գտնուի, բոլոր պատուական քարերէն աւելի թանկագին է» (Առ 31.10), նաեւ գնահատուած է աշխատասէր կինը. «Գօտին մէջքին պինդ կապուած եւ թեւերը՝ սոթտած, կը ճաշակէ աշխատանքին քաղցրութիւնը, եւ ամբողջ գիշերը չի մարիր անոր տան ճրագը...» (Առ 31.17-18)։
Իսկ քրիստոնէական կրօնը՝ արդէն պատուաբեր տեղ շնորհած է իգական սեռին։ Փաստօրէն, Մարիամ դարձաւ Աստուածածին՝ ծնունդ տալով Աստուածորդւոյն, եւ քաւեց նախամօր մեղքը, կինը բարձրացնելով իր աստուածաստեղծ պատուանդանին։ Յետոյ Քրիստոս մարդեղացաւ, մարդոց մէջ ապրեցաւ Աստուածածնի ընդմէջէն, եւ կը կարծենք թէ պատահականութեան արդիւնք չէր կրնար ըլլալ, որ Յիսուսի փրկագործական երկնառաք առաքելութեան սկիզբը մայրը ներկայ էր, նոյնիսկ բարեխօսած էր ի նպաստ Կանայի Հարսանիքին շփոթահար հարսնեւորներուն. «Երբ գինին պակսեցաւ, Յիսուսի մայրը իրեն ըսաւ.
- Գինի չունին։
- Մա՜յր, մեզի ի՛նչ, պատասխանեց Յիսուս,- իմ ժամանակս տակաւին չէ հասած։
Սակայն մայրը ըսաւ սպասաւորներուն.
- Ինչ որ ըսէ ձեզի՝ կատարեցէք...» (Յհ 2.3-5)։
Բացի այդ, մեր Փրկչին տնօրինական կեանքը պսակող վերջին դէպքերը ապրած էր հետը, եւ Քրիստոս հոգեվարքի վայրկեաններուն, հոգեխռով ինքնալքումի մը մէջ ըսած էր. «Ո՞ւր ես, մայր իմ...»։
Այնուհետեւ, կինը տիրական ներկայութիւն դարձած էր Յիսուսի կեանքին մէջ։ Դարձեալ խօսինք օրինակներով. ահաւասիկ հիւանդ կնոջ մօտեցումը. «Անիկա ինքնիրեն կը խորհէր ու կ՚ըսէր. Միայն դպնամ անոր հա•ուստին եւ պիտի բժշկուիմ։ Յիսուս ետեւ դարձաւ եւ կինը տեսնելով ըսաւ.- Աղջի՛կս, քաջալերուէ, հաւատքդ քեզ բժշկեց» (Մտ 9.21-22)։ Յետոյ նաեւ, կինը հաւատաց Քրիստոսի եւ իւղով օծեց ոտքերը (Ղկ 7.37-38), նոյնիսկ աշակերտեց Անոր. «Մինչ իրենց ճամբան կը շարունակէին, Յիսուս գիւղ մը մտաւ։ Հոն Մարթա անունով կին մը ընդունեց զինք իր տան մէջ։ Ասիկա քոյր մը ունէր, Մարիամ անունով, որ եկաւ եւ Տիրոջ ոտքերուն քով նստելով՝ սկսաւ անոր խօսքերը մտիկ ընել» (Ղկ 11.38-39), նոյնիսկ Աստուածորդին ներեց մեղանչող կնոջ՝ մարտահրաւէր կարդալով բոլոր մեղաւորներուն. «Ձեր մէջէն անմեղը թող ի՛նք առաջին քարը նետէ անոր վրայ» (Յհ 8.7)։ Ան տնօրինական կեանքին աւարտին խաչուեցաւ, թաղուեցաւ, յարութիւն առաւ եւ առաջին ան•ամ Մագդաղենացիին է, որ երեւցաւ ըսելով. «Գնա՛, իմ եղբայրներուս եւ ըսէ՛ անոնց թէ ես կ՚ելլեմ իմ Հօրս եւ ձեր Հօրը մօտ, իմ Աստուծոյս եւ ձեր Աստծոյն մօտ» (Յհ 20.17)։
Ուշագրաւ է, որ Առաքեալներն ալ կինը դիտած էին մարդկային հաւասարութեան սկզբունքով, օրինակ Պօղոս Առաքեալ կ՚ըսէ. «Քրիստոնէական հասկացողութեամբ՝ չկայ կին առանց մարդու, ոչ ալ մարդ՝ առանց կնոջ։ Որովհետեւ եթէ կինը այր մարդէն սկիզբ առած է, մարդն ալ կնոջմէ կը ծնի, եւ բոլորն ալ Աստուծմով կան» (Ա. Կր 11.11)։
* * *
Միաժամանակ որպէս աշխարհի առաջին քրիստոնեայ ժողովուրդը՝ նոյնքան անշրջանցելի է հայոց պատմութիւնը, ուր կնոջական լուսազգեաց կերպարին ուրուանկարները մեզի հասած են դեռեւս նախաքրիստոնէական շրջաններէն։ Ագաթանգեղոսի բառերով Անահիտ դիցուհին ներկայացուած է իբրեւ՝ «Փառք ազգիս մերոյ եւ կեցուցիչ…», «Շունչ եւ կենդանութիւն ազգիս հայոց...»։ Հետագային մեր պատմութեան բոլոր ժամանակներուն, հայ կնոջ առաքինազարդ տիպարը ճառագայթուն մնացած է, մարմնաւորուած հոգեխօս դէմքերու կողմէ.- Աշխէն թագուհի, «Տիկնայք փափկասունք հայոց աշխարհի », Ոսկեդարու տիրապետող դէմքը՝ Ձուիկ Մամիկոնեան, Զարմանդուխտ Տիկնանց Տիկին, Սահակդուխտ Սիւնեցի, Շուշան Պահլաւունի, Այծեմնիկ Տիկին, եւ դեռ Սրբուհի Տիւսաբ, Հայկանոյշ Մարկ, Մարօ, Շաքէ, Ռուբինա, Սօսէ Մայրիկ եւ ուրիշներ, որոնք ԺԹ. դարու հայ հոգեւոր եւ ազգային զարթօնքի մշտաբաց տարեգրութեան ոսկեղէն էջերը աննուաղ զօրութեամբ արձանագրած էին, մինչ Ի. դարու սկիզբը, Օսմանեան հայահալած ու դաժան բռնութիւնները՝ կռանած էին ազատատենչ այդ հայուհիները, երկնելով հայրենասիրական անմոռանալի դրուագներ։
Եւ հայրենասիրութիւն - հաւատք յարակցութեան գեղեցիկ պատկեր մըն է Սօսէ Մայրիկին նուիրուած բանաստեղծութեան մը այս հատուածը.
«Հաւատքն իր հոգում՝ զարկեց, զարկըւաւ հերոս հայուհին,
Մեր հայրենիքի սուրբ ազատութեան արիւնոտ ճամբին,
Կըռւելով անցաւ չքնաղ ու սիրուն Սօսէ ֆետային...»։
(Անուշ Գրիգորեան)
Իսկ կարիքը կա՞յ վերյիշելու Մեծ Եղեռնի տխրաթախիծ օրերուն, հայ նազելի օրիորդներուն, կիներուն ու մայրերուն անասելի ճգնաժամը, սակայն եւ միա՛յն հայ կնոջ վայել նահատակութեան շքեղ պատումները՝ իբրեւ յաւերժախօս նուաճումը քրիստոնէական անկորնչելի պատգամին։ Բայց,
«Եղեռնի ծամածն էլի ընձիւղուեց հրաշք յարութեամբ,
Խաչուածն Յիսուսուեց մի բուռ հայութեամբ...»,
(Յովհ. Շիրազ)
ուր հայ կինը ամէնուրեք տուաւ, բաշխեց ու բաշխուեցաւ լիաբուռն, յարաջան հետեւողութեամբ լծուելով հայակերտումի, ազգակերտումի, հայրենակերտումի աշխատանքներուն։
Եւ դեռ նոր օրերու հայ մայրերը ծնունդ տուին նոր հերոսներու, որոնք «Եարի փոխան զէնքը գրկած …»՝ Արցախեան ինքնորոշման գոյապայքարը կը մղեն, վերջնական յաղթանակի տեսիլքով արբշիռ։
Եկէք, միասին ականջ տանք ժողովրդային երգին կենսավառ խօսքերուն.
«Ամէն մի հայ կին մի ֆիտայի տնաշէն՝
Քեզ յաղթել չլինի իմ քաջ Գետաշէն...»։
* * *
Արդ, ազգ-եկեղեցի կամարումով եւ քրիստոնէական հաւատքի պայծառ շաւիղով առաջնորդուած՝ եթէ վերադառնանք մեր խորհրդածութիւններուն.
Առաջին. Աստուած առու եւ էգ ստեղծած է։ Այլ խօսքով երկու տարբեր տեսակներ, որոնցմէ իւրաքանչիւրին առանձնայատկութիւններուն համաձայն՝ վստահուած է իւրայատուկ դերակատարութիւն եւ առաքելութիւն, որոնք կատարելապէս զիրար կ՚ամբողջացնեն եւ կը համալրեն։
Ուրեմն, պէտք է յարգել Տիրոջ կամքը, պահել այդ զանազանութիւնը եւ մինչեւ անգամ հարստացնել զայն, գիտնալ երկու սեռերու իրաւունքները, եւ փոխադարձաբար ճանչնալ զանոնք՝ պարտաւորութիւններու գիտակցութեամբ առնչուած, առանց մրցակցութեան ապարդիւն գրոհներու։
Երկրորդ. Մեկնելով այն հանգամանքէն թէ շուրջ տասնամեակ մը առաջ, ազգովին տօնախմբեցինք Հայաստանի մէջ քրիստոնէութեան պետական կրօն հռչակման 1700 ամեակը, ուրեմն հայ կինը իր կարգին կը գտնուի կիզակէտի տակ, եւ հրամայական առաջնահերթութեամբ մը կոչուած է ինքնաքննարկումի ենթարկելու ինքզինք, խորահայեաց կերպով դիտելով մեր փառաւոր պատմութեան եւ քրիստոնէական լոյս կրօնի ուսանելի նշանները՝ որպէսզի ինքնաճանաչումի ներսոյզ ապրումով կարենայ ինքզինք արժեւորել անհատական եւ հուսկ հաւաքական առումներով՝ իւրաքանչիւրը իր կարողութիւններուն եւ արժանիքներուն ընձեռած սահմանումներով, ի փառս հայ ժողովուրդին եւ Հայ Եկեղեցւոյ։
Երրորդ. Ճի՛շդ է որ արդի աշխարհին մէջ մակերեսայնութիւնն ու հաճոյապաշտութիւնը ընթացիկ դարձած են, քիչ մը ամէն տեղ քաղքենիացման ախտավարակ յորձանքները հասած են, եւ կեանքի բնականոն չափանիշերը շրջուած են՝ չըսելու համար կորսուած։ Բացի այդ, երբ ճարտարագիտութեան կատարելագործումը աննախընթաց նուաճումներ արձանագրելով հանդերձ՝ մեր ազգային տոհմիկ բարքերուն եւ կենցաղին անյարիր հետքեր կը ձգեն ամէնուրեք, աւելի բացորոշ կը դառնայ հայ իգական սեռին սահմանուած դերակատարութիւնը, պահպանելու համար մեր ազգին նկարագրային իւրայատկութիւնները, որպէսզի չաղաւաղուի նաեւ հայ կնոջ շնորհազարդ դիմագիծը, մերօրեայ յառաջդիմութիւններուն հետ քայլ պահելով միատեղ, խորաթափանց մօտեցումով առնելով այն՝ ինչ խոտոր չէ հայկականութեան։ Բնականաբար, արժէքներու արտայայտութեան ձեւերն ու եղանակները ժամանակին հետ պիտի փոխուին, պէ՛տք է որ փոխուին, բայց «Կանք, պիտի լինենք, ու դեռ շատանանք»ի տեսիլքը ճշմարտապէս ապրելու համար, արժէք ընդունողներ պէ՛տք է ըլլանք, արժէք գնահատողներ, պահե՛նք հոգեմտաւոր ապրումի այն բարձր վիճակը, որպէսզի կարենանք ճիշդ սնունդ քաղել ի խնդիր վաղուան կեանքին։
Չորրորդ. Հայ ժողովուրդը մեր եկեղեցին կոչած է Մայր Եկեղեցի՝ զայն ընդունելով հոգիներու ծննդավայրը։ Սակայն եկեղեցին գեղակերտ շէնքը չէ, եկեղեցին մենք ենք, հաւատացեալներս, արդարեւ ուղղափառ հասկացողութեամբ եկեղեցին համայնքն է, որ կը ձգտի ապրիլ հաւատքով։ Եկեղեցին մարդուն կողմէ յօրինուածք մը չէ, հիմնուած է Աստուածորդւոյն կողմէ՝ մարդուն գործակցութեամբ, ուր ան իր Արարիչին հետ կը հանդիպի այդտեղ։ Հետեւաբար, համայնքին կեանքը մեզ ներքուստ կը վերստեղծէ հոգեպէս եւ բարոյապէս, որովհետեւ Քրիստոս կը շարունակէ գործել Եկեղեցւոյ մէջ՝ Սուրբ Հոգիին միջոցաւ։
Ահա թէ ինչու հայութեան համար եկեղեցին դարձած է Մայր Եկեղեցի, որուն առաջին վկան կին եղած է, Սրբուհի Սանդուխտ՝ Սանատրուկ թագաւորին դուստրը։
Կիներ վճռորոշ ազդեցութիւն ունեցած են Հայ Եկեղեցւոյ ձեւաւորման պարագային, Սուրբ Կոյսեր Հռիփսիմէ, Գայիանէ, Մարինէ եւ միւս 32ը՝ սկզբնաւորած են Հայաստան աշխարհի քրիստոնէական էջքը։ Եւ Ս. Գրի•որ Լուսաւորիչ Խոր Վիրապէն իր ելքէն յետոյ, առաջնահերթ պարտք համարած էր հաւատքի վկաներու փառաբանումը, իսկ անոնք բոլորը կիներ եղած են։
Ու Մայր Եկեղեցւոյ մեր անխառն պատկանելիութեան գծով, հայ մօր մասնաւորաբար՝ անհամեմատօրէն կարեւոր դերակատարութիւն վստահուած է, երեխային անհատականութեան ձեւաւորման առնչութեամբ, ընտանեկան բազմերես դաստիարակութեան ընթացքին ներմուծելու քրիստոնէական դաստիարակութիւնը եւս, նոյնինքն Քրիստոսի հետեւողութեամբ, որ սաստելով Զինք շրջապատող մանուկները ցրուելու հետամուտ աշակերտները, անոնց ըսաւ. «- Ձգեցէ՛ք որ մանուկները ինծի գան, արգելք մի՛ ըլլաք անոնց, որովհետեւ այդպիսիներուն է Աստուծոյ արքայութիւնը...» (Ղկ 18.16), որպէսզի մեր զաւակները նախ իրողապէս հաղորդուին եւ ապա լաւապէս ճանչնան առաքելահիմն Հայ Եկեղեցին, իբրեւ հայ հաւատքին անմատոյց բերդը, հայ մշակոյթին սնուցիչ մայրերակը, կիրառական արուեստներու հնչեղ գանձարանը։
Եւ վերջապէս դարձեալ, որպէս աշխարհի առաջին քրիստոնեայ ժողովուրդը, ազգ - եկեղեցի շրջագիծէն ներս՝ հայ կնոջ անժամանցելի աւանդը կը շարունակուի այսօր, անպայմանօրէն պիտի շարունակուի վաղը, եւ շատ հաւանաբար, այն ատեն մեզի համար Կանանց Միջազգային Օրը կը ստանայ ուրիշ խորք, յատկապէս «իրաւահաւասարութիւն»ը առաջնորդելով դէպի իր ճիշդ երթուղին, անշուշտ արդարութեան եւ մարդկային իրաւունքներու պահպանման համայնական շրջանակէն ներս։
Աւելի՛ն, 2010 թուականի այս վերջին օրերուն, Հայ Կնոջ Տարուայ լուսաշող պատգամը նոր շեշտաւորումներով եւ մարտահրաւէրներով կը վերահաստատէ հայ կնոջ վերապահուած անփոխարինելի դերակատարութիւնը, հայութեան համայնական կեանքէն ներս, ի Մայր Հայաստան եւ ի Սփիւռս աշխարհի։
ՀԱԼԷՊ-ՍՈՒՐԻԱ
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Մտաւորական եւ ազգային ու եկեղեցական գործիչ Հուրի Ազէզեան այս յօդուածը ուղարկած է յատուկ «Նշանակ» ին :Հաւանաբար «Հայ Կնոջ Տարի» թեմային վերջին յօդուածն է սա: Մերձաւոր Արեւելքի, Եւրոպայի , Ամերիկայի հայ գաղութները լաւ կը ճանչնան Հուրի Ազէզեանը իր գիրքերուն, ուսումնասիրութեանց, յօդուածներուն եւ քաղաքական թէ կրօնական դասախօսութեանց ընդմէջէն:
«Նշանակ» իր շնորհակալութիւնը կը յայտնէ Հուրի Ազէզեանին եւ կը յուսայ որ ընթերցողները յաճախ զինք կարդալու առիթը կ՜ունենան:
«Նշանակ»
««»»«««»«»«»»»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»««»«»»»«»«»«»«»««»»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
Ո՞Վ Է ԴՈԿՏՈՐ ՀՈՒՐԻ ԱԶԷԶԵԱՆԸ
* Գրող - հրապակագիր, թարգմանիչ, Պատմական Գիտութիւններու Թեկնածու։
* Ծնած է Հալէպ-Սուրիա, ասպարէզով ճարտարագէտ։
* Մասնագիտարած է Կիռարական Գիտութիւններու Պատմութեան մէջ, եւ ստացած է Մագիստրոսի կոչում։
* ՀՀ ԳԱԱ Պատմութեան Ինստիտուտէն ստացած է Պատմական Գիտութիւններու Թեկնածուի կոչում։
* Անդամ է Սուրիահայ Գրողներու Համախմբումին։
*Հիմնադիր անդամներէն է Սուրիոյ Համալսարաններու Շրջանաւարտներու Հալէպահայ Միութեան (ՍՀՇՀՄ)։
* Գործօն եւ աշխոյժ մասնակցութիւն ունի սուրիահայ համայնքի եւ Բերիոյ Հայոց Թեմի ազգային, հասարակական, մշակութային, մտաւորական, ընկերային ծառայութեան եւ միջ-եկեղեցական կեանքէն ներս։Անդամ է Բերիոյ Հայոց Թեմի Ազգ. Վարչութեան Քաղաքական Ժողովին (Բ. շրջան)։
* 1986էն ի վեր, ունի հրատարակուած հեղինակային եւ թարգմանական տասներկու հատորներ (հայերէն եւ արաբերէն), հեղինակային եւ թարգմանական անտիպ հինգ աշխատութիւններ (հայերէն եւ արաբերէն),ինչպէս նաեւ հայագիտական,պատմագիտական եւ հասարակական հրատարակուած եւ անտիպ բազմաթիւ ուսումնասիրութիւններ։
* 1989էն ի վեր, մնայուն աշխատակիցի հանգամանքով կ՚աշխատակցի ԲԵրիոյ Հայոց Թեմի Ազգ. Առաջնորդարանի «Գանձասար» պաշտօնաթերթին, պարբերաբար սփիւռքահայ մամուլին, սփիւռքահայ եւ հայրենի հայագիտական հանդէսներու, սուրիական մամուլին եւ միջ-եկեղեցական արաբալեզու հրատարակութիւններու։
*1990-ին առաջին անգամ կազմակերպած է Հալէպի «Զարեհեան» Գանձատունը։
* Մասնակցած է մեծ թիւով համագումարներու եւ գիտաժողովներու Սուրիոյ, Լիբանանի, Յորդանանի, Եգիպտոսի, Իրանի, Կիպրոսի, Զուիցերիոյ մէջ եւ այլուրք։
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
ՀԱՅ ԿԻՆԸ
ԵՒ
ՔՐԻՍՏՈՆԵԱՅ ԿՐՕՆԸ
ԱԶԳ - ԵԿԵՂԵՑԻ ՇՐՋԱԳԻԾԷՆ ՆԵՐՍ
Հուրի Ազէզեան
E mail.- kanmou@scs-net.org
Ընդհանուր առումով, կրօններ սերտօրէն առնչուած են մարդկային ընկերութեան կեանքին հետ, անոր այլազան բնագաւառներէն ներս, եւ ներկայ ժամանակներու ընկերաբարոյական սկզբունքներու թէ մնայուն արժէքներու տեղատուութեան դիմաց, մարդը իր գոյութեան ու կոչումին վերարժեւորման մէջ՝ սկսած է վերադարձ մը ապրիլ դէպի կրօնական արժէքները։
Մասնագէտներու համաձայն բազմախոստում նշաններ կան, որոնք կը յուշեն թէ՝ 21րդ դարու կրօնական կեանքը բեղուն պիտի ըլլայ, ուր կրօնական գիտակցութեան վերականգնումին հասարակաց յայտարարն է այն ըմբռնումը, թէ Աստուած Արարիչ է եւ մենք Անոր արարածները։ Մանաւանդ որ, եթէ կրօնական գիտակցութիւնը գլխաւորաբար կը բնորոշուի հաւատքով, որուն մէջ առկայ է շնորհքի բաղադրատարրը, եւ բոլորովին մենաշնորհում մը չէ, այլ տրուած է բոլորին անխտիր (կարգ մը մարդիկ իրենք ընդունակ չեն այդ շնորհքին), ապա բանականութիւնը հաւատքի շնորհքին դրսեւորման էատարրերէն է, առանց հակասելու անոր, բայց յաճախ ի զօրու չէ հասնելու մարդկային կեանքի Աստուծոյ միջամտութեան ըմբռնողութեանը, որովհետեւ այստեղէն կը սկսի հաւատքը, իսկ Անտրէ Մալրուն ըսած է թէ՝ 21րդ դարը կրօնական դար կ՚ըլլայ, եւ կամ բնա՛ւ չըլլար։
Մինչ համաշխարհայնացած այս աշխարհին մէջ, երբ աշխարհագրական հեռաւորութիւններ գրեթէ չկան, եւ ազգեր, մշակոյթներ, քաղաքակրթութիւններ, ընկերութիւններ... միաձուլման ընթացքի մը մէջ՝ այլագունման, նոյնիսկ այլափոխման սպառնալիքին տակ կը գտնուին, կրօններ կրնան որոշակի դերակատարութիւն մը ունենալ ինքնուրոյնութիւններու պահպանման տեսակէտէ, եւ կրնան սատարել դիմագրաւելու համար դարադարձի տարատեսակ մարտահրաւէրները։
Միւս կողմէ, կրօններ - մարդ յարաբերութեան գծով կը մէջբերենք Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Արամ Ա. Վեհափառ Հայրապետի խօսքերը. «Որեւէ կրօն, գաղափարական շարժում, կամ իմաստասիրական դրութիւն, հին թէ նոր, այնքան կարեւորութեամբ չէ շեշտած մարդուն արժէքը, մարդուն կեդրոնական տեղն ու դերը տիեզերքի մէջ, որքան քրիստոնէութիւնը։ Աստուածաշունչին, քրիստոնէական աստուածաբանութեան, հայրաբանութեան ու գրականութեան, եւ եկեղեցւոյ ծէսին ու առաքելութեան թեման մա՛րդն է...»։
Յիշարժան է նաեւ, թէ Եկեղեցիներու Համաշխարհային Խորհուրդը (WCC), որ միջ-եկեղեցական շարժումի հաստատութենական ամէնէն զօրեղ եւ լայնածաւալ արտայայտութիւնն է, 1987-1997 տարիները հռչակած էր «Եկեղեցիները՝ Զօրավիգ Կիներու Տասնամեակ», լուսարձակի տակ առնելով անոնց դիմա•րաւած ժամանակի բազմազան դժուարութիւնները, մտահոգութիւններն ու մարտահրաւէրները, վերարժեւորելու եւ վերահաստատելու համար իգական սեռին տեղն ու դերը քրիստոնեայ եկեղեցւոյ մէջ։
Աւելի վերջ, Արամ Ա. Վեհափառ Հայրապետ իր 31 Դեկտեմբեր 2009 թուակիր Հայրապետական Գիրով, 2010 թուականը հռչակեց «ՀԱՅ ԿՆՈæ ՏԱՐԻ», կոչ ուղղելով զայն պատասխանատուութեամբ եւ յանձնառութեամբ արժեւորելու հաւաքական մեր կեանքէն ներս։
Ահաւասիկ եւ ուրեմն կինը Աստուծոյ էակ է, Աստուծոյ կողմէ օժտուած է եզակի յատկանիշներով եւ սիրոյ առանձնայատուկ ընկալունակութեամբ։ Արդէն քրիստոնէական էութիւնն իսկ սէրն է, որ մասնակցութիւն եւ պարտաւորութիւն կ՚ենթադրէ, եւ որպէս մարդ արարածին ճառագայթումը՝ կ՚անդրանցնի Արարիչը։
Սէրը՝ Աստուծոյ նկատմամբ մեր պարտքն է, որ պէտք է վերադարձնենք ուրիշները սիրելով, առանց սիրոյ մարդը ընդունակ չէ որեւէ կերպով ինքզինք իրագործելու։ Հետեւաբար կինը նախապատուօրէն կողմնորոշուած է դէպի հոգեւոր կեանք, դէպի աղօթք, եւ անոր դերակատարութիւնը վեհափառ լռութեամբ դրսեւորուած է Աստուածամօր կերպարով։ Կնոջ համար մօր դերը՝ կանխորոշիչ է անոր կանացի կոչումին ու բնոյթին։Այս պարագային ուսանելի են Երանաշնորհ Գարեգին Ա. Յովսէփեանց Կաթողիկոսի խօսքերը. «Ընտանիքը եկեղեցի է, եւ քահանան՝ մայրն է...», որ պերճիմաստ կը բացայայտէ մարդկային կեանքին մէջ մօր գրաւած անփոխարինելի տեղը։
Սակայն, հետաքրքրական է թէ անցնող Մարտի 8ին, միջազգային, շրջանային թէ տեղական, երբեմն ալ ներազգային շրջանակներէ ներս, տարբեր նախաձեռնութիւններով դարձեալ նշուեցաւ Կանանց Միջազ•ային Օրը։ 1910ին, Քոբէնհակընի մէջ գումարուած Ընկերվար Կանանց Բ. Միջազգային Խորհրդաժողովի որոշումով հաստատուած այդ օրը՝ կը նպատակադրէր պայքարիլ ի խնդիր իգական սեռի տնտեսական, ընկերային, քաղաքական «իրաւահաւասարութեան», համաշխարհային առումով իրականացնելով կանանց համերաշխութիւնը։
Անտարակոյս մինչեւ նոր օրերը, շուրջ տաս տասնամեակներու ընթացքին, յատկապէս ճարտարագիտութեան եւ հաղորդակցութեան միջոցներու սլացքին հետ համահունչ, արագ փոփոխութիւններու ենթարկուեցան ընդհանրապէս կեանքի բնականոն արժեչափերն ալ, ի յայտ բերելով նոր երեւոյթներ, որոնք դրականին կողքին՝ ունեցան նոյնիսկ մտահոգիչ հետեւանքներ։ Միաժամանակ, այդ տաս տասնամեակներու ասուպային հոլովոյթին հետ համեմատաբար՝ անշուշտ փոխուեցաւ իգական սեռին աւանդական դիմագիծը եւս - բացառութիւնները մի՛շտ յարգելի են -, ձեռք ձգեց շօշափելի իրաւունքներ, եւ յաճախ յաջողեցաւ նուաճել բարձրա•ոյն մակարդակներ, այսուհանդերձ անխափան շարունակուեցաւ նշուիլ Կանանց Միջազգային Օրը։
Բայց մեր խորհրդածութիւններուն սլաքը եթէ ուղղենք դէպի Աստուծոյ խօսքը - Աստուածաշունչը, նետուած հպանցիկ ակնարկ մը անգամ ակնյայտօրէն կը պարզէ իգական սեռին կարեւոր դիրքը այդտեղ։ Սկիզբէն իսկ, Հին Կտարակարանի Գիրք Ծննդոցին մէջ ըսուած է. «Եւ Աստուած իր պատկերովը ստեղծեց մարդը. Աստուծոյ պատկերով ստեղծեց զանիկա, արու եւ էգ ստեղծեց զանոնք» (Ծն 1.27)։ Ժառանգի պարագային իգական սեռին տրուած է լիարժէք իրաւունք. «Տէրը խօսեցաւ Մովսէսի ըսելով. Սաղպաադի աղջիկները շիտակ խօսեցան. անպատճառ անոնց ժառանգութեան կալուածք տաս իրենց հօրը եղբայրներուն մէջ, ու անոնց հօր ժառանգութիւնը իրենց վրայ դարձնես. եւ Իսրայէլի որդիներուն խօսիս ու ըսես. Եթէ մարդ մեռնի, ու տղայ չունենայ, անոր ժառանգութիւնը իր աղջկան վրայ դարձնէք» (թւ 27.6-8)։ Գիրք Առակացի մէջ մեծապէս արժեւորուած է առաքինի կինը. «Առաքինի կինը եթէ գտնուի, բոլոր պատուական քարերէն աւելի թանկագին է» (Առ 31.10), նաեւ գնահատուած է աշխատասէր կինը. «Գօտին մէջքին պինդ կապուած եւ թեւերը՝ սոթտած, կը ճաշակէ աշխատանքին քաղցրութիւնը, եւ ամբողջ գիշերը չի մարիր անոր տան ճրագը...» (Առ 31.17-18)։
Իսկ քրիստոնէական կրօնը՝ արդէն պատուաբեր տեղ շնորհած է իգական սեռին։ Փաստօրէն, Մարիամ դարձաւ Աստուածածին՝ ծնունդ տալով Աստուածորդւոյն, եւ քաւեց նախամօր մեղքը, կինը բարձրացնելով իր աստուածաստեղծ պատուանդանին։ Յետոյ Քրիստոս մարդեղացաւ, մարդոց մէջ ապրեցաւ Աստուածածնի ընդմէջէն, եւ կը կարծենք թէ պատահականութեան արդիւնք չէր կրնար ըլլալ, որ Յիսուսի փրկագործական երկնառաք առաքելութեան սկիզբը մայրը ներկայ էր, նոյնիսկ բարեխօսած էր ի նպաստ Կանայի Հարսանիքին շփոթահար հարսնեւորներուն. «Երբ գինին պակսեցաւ, Յիսուսի մայրը իրեն ըսաւ.
- Գինի չունին։
- Մա՜յր, մեզի ի՛նչ, պատասխանեց Յիսուս,- իմ ժամանակս տակաւին չէ հասած։
Սակայն մայրը ըսաւ սպասաւորներուն.
- Ինչ որ ըսէ ձեզի՝ կատարեցէք...» (Յհ 2.3-5)։
Բացի այդ, մեր Փրկչին տնօրինական կեանքը պսակող վերջին դէպքերը ապրած էր հետը, եւ Քրիստոս հոգեվարքի վայրկեաններուն, հոգեխռով ինքնալքումի մը մէջ ըսած էր. «Ո՞ւր ես, մայր իմ...»։
Այնուհետեւ, կինը տիրական ներկայութիւն դարձած էր Յիսուսի կեանքին մէջ։ Դարձեալ խօսինք օրինակներով. ահաւասիկ հիւանդ կնոջ մօտեցումը. «Անիկա ինքնիրեն կը խորհէր ու կ՚ըսէր. Միայն դպնամ անոր հա•ուստին եւ պիտի բժշկուիմ։ Յիսուս ետեւ դարձաւ եւ կինը տեսնելով ըսաւ.- Աղջի՛կս, քաջալերուէ, հաւատքդ քեզ բժշկեց» (Մտ 9.21-22)։ Յետոյ նաեւ, կինը հաւատաց Քրիստոսի եւ իւղով օծեց ոտքերը (Ղկ 7.37-38), նոյնիսկ աշակերտեց Անոր. «Մինչ իրենց ճամբան կը շարունակէին, Յիսուս գիւղ մը մտաւ։ Հոն Մարթա անունով կին մը ընդունեց զինք իր տան մէջ։ Ասիկա քոյր մը ունէր, Մարիամ անունով, որ եկաւ եւ Տիրոջ ոտքերուն քով նստելով՝ սկսաւ անոր խօսքերը մտիկ ընել» (Ղկ 11.38-39), նոյնիսկ Աստուածորդին ներեց մեղանչող կնոջ՝ մարտահրաւէր կարդալով բոլոր մեղաւորներուն. «Ձեր մէջէն անմեղը թող ի՛նք առաջին քարը նետէ անոր վրայ» (Յհ 8.7)։ Ան տնօրինական կեանքին աւարտին խաչուեցաւ, թաղուեցաւ, յարութիւն առաւ եւ առաջին ան•ամ Մագդաղենացիին է, որ երեւցաւ ըսելով. «Գնա՛, իմ եղբայրներուս եւ ըսէ՛ անոնց թէ ես կ՚ելլեմ իմ Հօրս եւ ձեր Հօրը մօտ, իմ Աստուծոյս եւ ձեր Աստծոյն մօտ» (Յհ 20.17)։
Ուշագրաւ է, որ Առաքեալներն ալ կինը դիտած էին մարդկային հաւասարութեան սկզբունքով, օրինակ Պօղոս Առաքեալ կ՚ըսէ. «Քրիստոնէական հասկացողութեամբ՝ չկայ կին առանց մարդու, ոչ ալ մարդ՝ առանց կնոջ։ Որովհետեւ եթէ կինը այր մարդէն սկիզբ առած է, մարդն ալ կնոջմէ կը ծնի, եւ բոլորն ալ Աստուծմով կան» (Ա. Կր 11.11)։
* * *
Միաժամանակ որպէս աշխարհի առաջին քրիստոնեայ ժողովուրդը՝ նոյնքան անշրջանցելի է հայոց պատմութիւնը, ուր կնոջական լուսազգեաց կերպարին ուրուանկարները մեզի հասած են դեռեւս նախաքրիստոնէական շրջաններէն։ Ագաթանգեղոսի բառերով Անահիտ դիցուհին ներկայացուած է իբրեւ՝ «Փառք ազգիս մերոյ եւ կեցուցիչ…», «Շունչ եւ կենդանութիւն ազգիս հայոց...»։ Հետագային մեր պատմութեան բոլոր ժամանակներուն, հայ կնոջ առաքինազարդ տիպարը ճառագայթուն մնացած է, մարմնաւորուած հոգեխօս դէմքերու կողմէ.- Աշխէն թագուհի, «Տիկնայք փափկասունք հայոց աշխարհի », Ոսկեդարու տիրապետող դէմքը՝ Ձուիկ Մամիկոնեան, Զարմանդուխտ Տիկնանց Տիկին, Սահակդուխտ Սիւնեցի, Շուշան Պահլաւունի, Այծեմնիկ Տիկին, եւ դեռ Սրբուհի Տիւսաբ, Հայկանոյշ Մարկ, Մարօ, Շաքէ, Ռուբինա, Սօսէ Մայրիկ եւ ուրիշներ, որոնք ԺԹ. դարու հայ հոգեւոր եւ ազգային զարթօնքի մշտաբաց տարեգրութեան ոսկեղէն էջերը աննուաղ զօրութեամբ արձանագրած էին, մինչ Ի. դարու սկիզբը, Օսմանեան հայահալած ու դաժան բռնութիւնները՝ կռանած էին ազատատենչ այդ հայուհիները, երկնելով հայրենասիրական անմոռանալի դրուագներ։
Եւ հայրենասիրութիւն - հաւատք յարակցութեան գեղեցիկ պատկեր մըն է Սօսէ Մայրիկին նուիրուած բանաստեղծութեան մը այս հատուածը.
«Հաւատքն իր հոգում՝ զարկեց, զարկըւաւ հերոս հայուհին,
Մեր հայրենիքի սուրբ ազատութեան արիւնոտ ճամբին,
Կըռւելով անցաւ չքնաղ ու սիրուն Սօսէ ֆետային...»։
(Անուշ Գրիգորեան)
Իսկ կարիքը կա՞յ վերյիշելու Մեծ Եղեռնի տխրաթախիծ օրերուն, հայ նազելի օրիորդներուն, կիներուն ու մայրերուն անասելի ճգնաժամը, սակայն եւ միա՛յն հայ կնոջ վայել նահատակութեան շքեղ պատումները՝ իբրեւ յաւերժախօս նուաճումը քրիստոնէական անկորնչելի պատգամին։ Բայց,
«Եղեռնի ծամածն էլի ընձիւղուեց հրաշք յարութեամբ,
Խաչուածն Յիսուսուեց մի բուռ հայութեամբ...»,
(Յովհ. Շիրազ)
ուր հայ կինը ամէնուրեք տուաւ, բաշխեց ու բաշխուեցաւ լիաբուռն, յարաջան հետեւողութեամբ լծուելով հայակերտումի, ազգակերտումի, հայրենակերտումի աշխատանքներուն։
Եւ դեռ նոր օրերու հայ մայրերը ծնունդ տուին նոր հերոսներու, որոնք «Եարի փոխան զէնքը գրկած …»՝ Արցախեան ինքնորոշման գոյապայքարը կը մղեն, վերջնական յաղթանակի տեսիլքով արբշիռ։
Եկէք, միասին ականջ տանք ժողովրդային երգին կենսավառ խօսքերուն.
«Ամէն մի հայ կին մի ֆիտայի տնաշէն՝
Քեզ յաղթել չլինի իմ քաջ Գետաշէն...»։
* * *
Արդ, ազգ-եկեղեցի կամարումով եւ քրիստոնէական հաւատքի պայծառ շաւիղով առաջնորդուած՝ եթէ վերադառնանք մեր խորհրդածութիւններուն.
Առաջին. Աստուած առու եւ էգ ստեղծած է։ Այլ խօսքով երկու տարբեր տեսակներ, որոնցմէ իւրաքանչիւրին առանձնայատկութիւններուն համաձայն՝ վստահուած է իւրայատուկ դերակատարութիւն եւ առաքելութիւն, որոնք կատարելապէս զիրար կ՚ամբողջացնեն եւ կը համալրեն։
Ուրեմն, պէտք է յարգել Տիրոջ կամքը, պահել այդ զանազանութիւնը եւ մինչեւ անգամ հարստացնել զայն, գիտնալ երկու սեռերու իրաւունքները, եւ փոխադարձաբար ճանչնալ զանոնք՝ պարտաւորութիւններու գիտակցութեամբ առնչուած, առանց մրցակցութեան ապարդիւն գրոհներու։
Երկրորդ. Մեկնելով այն հանգամանքէն թէ շուրջ տասնամեակ մը առաջ, ազգովին տօնախմբեցինք Հայաստանի մէջ քրիստոնէութեան պետական կրօն հռչակման 1700 ամեակը, ուրեմն հայ կինը իր կարգին կը գտնուի կիզակէտի տակ, եւ հրամայական առաջնահերթութեամբ մը կոչուած է ինքնաքննարկումի ենթարկելու ինքզինք, խորահայեաց կերպով դիտելով մեր փառաւոր պատմութեան եւ քրիստոնէական լոյս կրօնի ուսանելի նշանները՝ որպէսզի ինքնաճանաչումի ներսոյզ ապրումով կարենայ ինքզինք արժեւորել անհատական եւ հուսկ հաւաքական առումներով՝ իւրաքանչիւրը իր կարողութիւններուն եւ արժանիքներուն ընձեռած սահմանումներով, ի փառս հայ ժողովուրդին եւ Հայ Եկեղեցւոյ։
Երրորդ. Ճի՛շդ է որ արդի աշխարհին մէջ մակերեսայնութիւնն ու հաճոյապաշտութիւնը ընթացիկ դարձած են, քիչ մը ամէն տեղ քաղքենիացման ախտավարակ յորձանքները հասած են, եւ կեանքի բնականոն չափանիշերը շրջուած են՝ չըսելու համար կորսուած։ Բացի այդ, երբ ճարտարագիտութեան կատարելագործումը աննախընթաց նուաճումներ արձանագրելով հանդերձ՝ մեր ազգային տոհմիկ բարքերուն եւ կենցաղին անյարիր հետքեր կը ձգեն ամէնուրեք, աւելի բացորոշ կը դառնայ հայ իգական սեռին սահմանուած դերակատարութիւնը, պահպանելու համար մեր ազգին նկարագրային իւրայատկութիւնները, որպէսզի չաղաւաղուի նաեւ հայ կնոջ շնորհազարդ դիմագիծը, մերօրեայ յառաջդիմութիւններուն հետ քայլ պահելով միատեղ, խորաթափանց մօտեցումով առնելով այն՝ ինչ խոտոր չէ հայկականութեան։ Բնականաբար, արժէքներու արտայայտութեան ձեւերն ու եղանակները ժամանակին հետ պիտի փոխուին, պէ՛տք է որ փոխուին, բայց «Կանք, պիտի լինենք, ու դեռ շատանանք»ի տեսիլքը ճշմարտապէս ապրելու համար, արժէք ընդունողներ պէ՛տք է ըլլանք, արժէք գնահատողներ, պահե՛նք հոգեմտաւոր ապրումի այն բարձր վիճակը, որպէսզի կարենանք ճիշդ սնունդ քաղել ի խնդիր վաղուան կեանքին։
Չորրորդ. Հայ ժողովուրդը մեր եկեղեցին կոչած է Մայր Եկեղեցի՝ զայն ընդունելով հոգիներու ծննդավայրը։ Սակայն եկեղեցին գեղակերտ շէնքը չէ, եկեղեցին մենք ենք, հաւատացեալներս, արդարեւ ուղղափառ հասկացողութեամբ եկեղեցին համայնքն է, որ կը ձգտի ապրիլ հաւատքով։ Եկեղեցին մարդուն կողմէ յօրինուածք մը չէ, հիմնուած է Աստուածորդւոյն կողմէ՝ մարդուն գործակցութեամբ, ուր ան իր Արարիչին հետ կը հանդիպի այդտեղ։ Հետեւաբար, համայնքին կեանքը մեզ ներքուստ կը վերստեղծէ հոգեպէս եւ բարոյապէս, որովհետեւ Քրիստոս կը շարունակէ գործել Եկեղեցւոյ մէջ՝ Սուրբ Հոգիին միջոցաւ։
Ահա թէ ինչու հայութեան համար եկեղեցին դարձած է Մայր Եկեղեցի, որուն առաջին վկան կին եղած է, Սրբուհի Սանդուխտ՝ Սանատրուկ թագաւորին դուստրը։
Կիներ վճռորոշ ազդեցութիւն ունեցած են Հայ Եկեղեցւոյ ձեւաւորման պարագային, Սուրբ Կոյսեր Հռիփսիմէ, Գայիանէ, Մարինէ եւ միւս 32ը՝ սկզբնաւորած են Հայաստան աշխարհի քրիստոնէական էջքը։ Եւ Ս. Գրի•որ Լուսաւորիչ Խոր Վիրապէն իր ելքէն յետոյ, առաջնահերթ պարտք համարած էր հաւատքի վկաներու փառաբանումը, իսկ անոնք բոլորը կիներ եղած են։
Ու Մայր Եկեղեցւոյ մեր անխառն պատկանելիութեան գծով, հայ մօր մասնաւորաբար՝ անհամեմատօրէն կարեւոր դերակատարութիւն վստահուած է, երեխային անհատականութեան ձեւաւորման առնչութեամբ, ընտանեկան բազմերես դաստիարակութեան ընթացքին ներմուծելու քրիստոնէական դաստիարակութիւնը եւս, նոյնինքն Քրիստոսի հետեւողութեամբ, որ սաստելով Զինք շրջապատող մանուկները ցրուելու հետամուտ աշակերտները, անոնց ըսաւ. «- Ձգեցէ՛ք որ մանուկները ինծի գան, արգելք մի՛ ըլլաք անոնց, որովհետեւ այդպիսիներուն է Աստուծոյ արքայութիւնը...» (Ղկ 18.16), որպէսզի մեր զաւակները նախ իրողապէս հաղորդուին եւ ապա լաւապէս ճանչնան առաքելահիմն Հայ Եկեղեցին, իբրեւ հայ հաւատքին անմատոյց բերդը, հայ մշակոյթին սնուցիչ մայրերակը, կիրառական արուեստներու հնչեղ գանձարանը։
Եւ վերջապէս դարձեալ, որպէս աշխարհի առաջին քրիստոնեայ ժողովուրդը, ազգ - եկեղեցի շրջագիծէն ներս՝ հայ կնոջ անժամանցելի աւանդը կը շարունակուի այսօր, անպայմանօրէն պիտի շարունակուի վաղը, եւ շատ հաւանաբար, այն ատեն մեզի համար Կանանց Միջազգային Օրը կը ստանայ ուրիշ խորք, յատկապէս «իրաւահաւասարութիւն»ը առաջնորդելով դէպի իր ճիշդ երթուղին, անշուշտ արդարութեան եւ մարդկային իրաւունքներու պահպանման համայնական շրջանակէն ներս։
Աւելի՛ն, 2010 թուականի այս վերջին օրերուն, Հայ Կնոջ Տարուայ լուսաշող պատգամը նոր շեշտաւորումներով եւ մարտահրաւէրներով կը վերահաստատէ հայ կնոջ վերապահուած անփոխարինելի դերակատարութիւնը, հայութեան համայնական կեանքէն ներս, ի Մայր Հայաստան եւ ի Սփիւռս աշխարհի։
ՀԱԼԷՊ-ՍՈՒՐԻԱ
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
ՀԱՅ ԿԻՆԸ ԵՒ ՔՐԻՍՏՈՆԵԱՅ ԿՐՕՆԸ Հուրի Ազէզեան
Հայ Կնոջ Տարին արդէն կը մօտենայ իր աւարտին:
Մտաւորական եւ ազգային ու եկեղեցական գործիչ Հուրի Ազէզեան այս յօդուածը ուղարկած է յատուկ «Նշանակ» ին :Հաւանաբար «Հայ Կնոջ Տարի» թեմային վերջին յօդուածն է սա: Մերձաւոր Արեւելքի, Եւրոպայի , Ամերիկայի հայ գաղութները լաւ կը ճանչնան Հուրի Ազէզեանը իր գիրքերուն, ուսումնասիրութեանց, յօդուածներուն եւ քաղաքական թէ կրօնական դասախօսութեանց ընդմէջէն:
«Նշանակ» իր շնորհակալութիւնը կը յայտնէ Հուրի Ազէզեանին եւ կը յուսայ որ ընթերցողները յաճախ զինք կարդալու առիթը կ՜ունենան:
«Նշանակ»
««»»«««»«»«»»»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»««»«»»»«»«»«»«»««»»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
Ո՞Վ Է ԴՈԿՏՈՐ ՀՈՒՐԻ ԱԶԷԶԵԱՆԸ
* Գրող - հրապակագիր, թարգմանիչ, Պատմական Գիտութիւններու Թեկնածու։
* Ծնած է Հալէպ-Սուրիա, ասպարէզով ճարտարագէտ։
* Մասնագիտարած է Կիռարական Գիտութիւններու Պատմութեան մէջ, եւ ստացած է Մագիստրոսի կոչում։
* ՀՀ ԳԱԱ Պատմութեան Ինստիտուտէն ստացած է Պատմական Գիտութիւններու Թեկնածուի կոչում։
* Անդամ է Սուրիահայ Գրողներու Համախմբումին։
*Հիմնադիր անդամներէն է Սուրիոյ Համալսարաններու Շրջանաւարտներու Հալէպահայ Միութեան (ՍՀՇՀՄ)։
* Գործօն եւ աշխոյժ մասնակցութիւն ունի սուրիահայ համայնքի եւ Բերիոյ Հայոց Թեմի ազգային, հասարակական, մշակութային, մտաւորական, ընկերային ծառայութեան եւ միջ-եկեղեցական կեանքէն ներս։Անդամ է Բերիոյ Հայոց Թեմի Ազգ. Վարչութեան Քաղաքական Ժողովին (Բ. շրջան)։
* 1986էն ի վեր, ունի հրատարակուած հեղինակային եւ թարգմանական տասներկու հատորներ (հայերէն եւ արաբերէն), հեղինակային եւ թարգմանական անտիպ հինգ աշխատութիւններ (հայերէն եւ արաբերէն),ինչպէս նաեւ հայագիտական,պատմագիտական եւ հասարակական հրատարակուած եւ անտիպ բազմաթիւ ուսումնասիրութիւններ։
* 1989էն ի վեր, մնայուն աշխատակիցի հանգամանքով կ՚աշխատակցի ԲԵրիոյ Հայոց Թեմի Ազգ. Առաջնորդարանի «Գանձասար» պաշտօնաթերթին, պարբերաբար սփիւռքահայ մամուլին, սփիւռքահայ եւ հայրենի հայագիտական հանդէսներու, սուրիական մամուլին եւ միջ-եկեղեցական արաբալեզու հրատարակութիւններու։
*1990-ին առաջին անգամ կազմակերպած է Հալէպի «Զարեհեան» Գանձատունը։
* Մասնակցած է մեծ թիւով համագումարներու եւ գիտաժողովներու Սուրիոյ, Լիբանանի, Յորդանանի, Եգիպտոսի, Իրանի, Կիպրոսի, Զուիցերիոյ մէջ եւ այլուրք։
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
ՀԱՅ ԿԻՆԸ
ԵՒ
ՔՐԻՍՏՈՆԵԱՅ ԿՐՕՆԸ
ԱԶԳ - ԵԿԵՂԵՑԻ ՇՐՋԱԳԻԾԷՆ ՆԵՐՍ
Հուրի Ազէզեան
E mail.- kanmou@scs-net.org
Ընդհանուր առումով, կրօններ սերտօրէն առնչուած են մարդկային ընկերութեան կեանքին հետ, անոր այլազան բնագաւառներէն ներս, եւ ներկայ ժամանակներու ընկերաբարոյական սկզբունքներու թէ մնայուն արժէքներու տեղատուութեան դիմաց, մարդը իր գոյութեան ու կոչումին վերարժեւորման մէջ՝ սկսած է վերադարձ մը ապրիլ դէպի կրօնական արժէքները։
Մասնագէտներու համաձայն բազմախոստում նշաններ կան, որոնք կը յուշեն թէ՝ 21րդ դարու կրօնական կեանքը բեղուն պիտի ըլլայ, ուր կրօնական գիտակցութեան վերականգնումին հասարակաց յայտարարն է այն ըմբռնումը, թէ Աստուած Արարիչ է եւ մենք Անոր արարածները։ Մանաւանդ որ, եթէ կրօնական գիտակցութիւնը գլխաւորաբար կը բնորոշուի հաւատքով, որուն մէջ առկայ է շնորհքի բաղադրատարրը, եւ բոլորովին մենաշնորհում մը չէ, այլ տրուած է բոլորին անխտիր (կարգ մը մարդիկ իրենք ընդունակ չեն այդ շնորհքին), ապա բանականութիւնը հաւատքի շնորհքին դրսեւորման էատարրերէն է, առանց հակասելու անոր, բայց յաճախ ի զօրու չէ հասնելու մարդկային կեանքի Աստուծոյ միջամտութեան ըմբռնողութեանը, որովհետեւ այստեղէն կը սկսի հաւատքը, իսկ Անտրէ Մալրուն ըսած է թէ՝ 21րդ դարը կրօնական դար կ՚ըլլայ, եւ կամ բնա՛ւ չըլլար։
Մինչ համաշխարհայնացած այս աշխարհին մէջ, երբ աշխարհագրական հեռաւորութիւններ գրեթէ չկան, եւ ազգեր, մշակոյթներ, քաղաքակրթութիւններ, ընկերութիւններ... միաձուլման ընթացքի մը մէջ՝ այլագունման, նոյնիսկ այլափոխման սպառնալիքին տակ կը գտնուին, կրօններ կրնան որոշակի դերակատարութիւն մը ունենալ ինքնուրոյնութիւններու պահպանման տեսակէտէ, եւ կրնան սատարել դիմագրաւելու համար դարադարձի տարատեսակ մարտահրաւէրները։
Միւս կողմէ, կրօններ - մարդ յարաբերութեան գծով կը մէջբերենք Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Արամ Ա. Վեհափառ Հայրապետի խօսքերը. «Որեւէ կրօն, գաղափարական շարժում, կամ իմաստասիրական դրութիւն, հին թէ նոր, այնքան կարեւորութեամբ չէ շեշտած մարդուն արժէքը, մարդուն կեդրոնական տեղն ու դերը տիեզերքի մէջ, որքան քրիստոնէութիւնը։ Աստուածաշունչին, քրիստոնէական աստուածաբանութեան, հայրաբանութեան ու գրականութեան, եւ եկեղեցւոյ ծէսին ու առաքելութեան թեման մա՛րդն է...»։
Յիշարժան է նաեւ, թէ Եկեղեցիներու Համաշխարհային Խորհուրդը (WCC), որ միջ-եկեղեցական շարժումի հաստատութենական ամէնէն զօրեղ եւ լայնածաւալ արտայայտութիւնն է, 1987-1997 տարիները հռչակած էր «Եկեղեցիները՝ Զօրավիգ Կիներու Տասնամեակ», լուսարձակի տակ առնելով անոնց դիմա•րաւած ժամանակի բազմազան դժուարութիւնները, մտահոգութիւններն ու մարտահրաւէրները, վերարժեւորելու եւ վերահաստատելու համար իգական սեռին տեղն ու դերը քրիստոնեայ եկեղեցւոյ մէջ։
Աւելի վերջ, Արամ Ա. Վեհափառ Հայրապետ իր 31 Դեկտեմբեր 2009 թուակիր Հայրապետական Գիրով, 2010 թուականը հռչակեց «ՀԱՅ ԿՆՈæ ՏԱՐԻ», կոչ ուղղելով զայն պատասխանատուութեամբ եւ յանձնառութեամբ արժեւորելու հաւաքական մեր կեանքէն ներս։
Ահաւասիկ եւ ուրեմն կինը Աստուծոյ էակ է, Աստուծոյ կողմէ օժտուած է եզակի յատկանիշներով եւ սիրոյ առանձնայատուկ ընկալունակութեամբ։ Արդէն քրիստոնէական էութիւնն իսկ սէրն է, որ մասնակցութիւն եւ պարտաւորութիւն կ՚ենթադրէ, եւ որպէս մարդ արարածին ճառագայթումը՝ կ՚անդրանցնի Արարիչը։
Սէրը՝ Աստուծոյ նկատմամբ մեր պարտքն է, որ պէտք է վերադարձնենք ուրիշները սիրելով, առանց սիրոյ մարդը ընդունակ չէ որեւէ կերպով ինքզինք իրագործելու։ Հետեւաբար կինը նախապատուօրէն կողմնորոշուած է դէպի հոգեւոր կեանք, դէպի աղօթք, եւ անոր դերակատարութիւնը վեհափառ լռութեամբ դրսեւորուած է Աստուածամօր կերպարով։ Կնոջ համար մօր դերը՝ կանխորոշիչ է անոր կանացի կոչումին ու բնոյթին։Այս պարագային ուսանելի են Երանաշնորհ Գարեգին Ա. Յովսէփեանց Կաթողիկոսի խօսքերը. «Ընտանիքը եկեղեցի է, եւ քահանան՝ մայրն է...», որ պերճիմաստ կը բացայայտէ մարդկային կեանքին մէջ մօր գրաւած անփոխարինելի տեղը։
Սակայն, հետաքրքրական է թէ անցնող Մարտի 8ին, միջազգային, շրջանային թէ տեղական, երբեմն ալ ներազգային շրջանակներէ ներս, տարբեր նախաձեռնութիւններով դարձեալ նշուեցաւ Կանանց Միջազ•ային Օրը։ 1910ին, Քոբէնհակընի մէջ գումարուած Ընկերվար Կանանց Բ. Միջազգային Խորհրդաժողովի որոշումով հաստատուած այդ օրը՝ կը նպատակադրէր պայքարիլ ի խնդիր իգական սեռի տնտեսական, ընկերային, քաղաքական «իրաւահաւասարութեան», համաշխարհային առումով իրականացնելով կանանց համերաշխութիւնը։
Անտարակոյս մինչեւ նոր օրերը, շուրջ տաս տասնամեակներու ընթացքին, յատկապէս ճարտարագիտութեան եւ հաղորդակցութեան միջոցներու սլացքին հետ համահունչ, արագ փոփոխութիւններու ենթարկուեցան ընդհանրապէս կեանքի բնականոն արժեչափերն ալ, ի յայտ բերելով նոր երեւոյթներ, որոնք դրականին կողքին՝ ունեցան նոյնիսկ մտահոգիչ հետեւանքներ։ Միաժամանակ, այդ տաս տասնամեակներու ասուպային հոլովոյթին հետ համեմատաբար՝ անշուշտ փոխուեցաւ իգական սեռին աւանդական դիմագիծը եւս - բացառութիւնները մի՛շտ յարգելի են -, ձեռք ձգեց շօշափելի իրաւունքներ, եւ յաճախ յաջողեցաւ նուաճել բարձրա•ոյն մակարդակներ, այսուհանդերձ անխափան շարունակուեցաւ նշուիլ Կանանց Միջազգային Օրը։
Բայց մեր խորհրդածութիւններուն սլաքը եթէ ուղղենք դէպի Աստուծոյ խօսքը - Աստուածաշունչը, նետուած հպանցիկ ակնարկ մը անգամ ակնյայտօրէն կը պարզէ իգական սեռին կարեւոր դիրքը այդտեղ։ Սկիզբէն իսկ, Հին Կտարակարանի Գիրք Ծննդոցին մէջ ըսուած է. «Եւ Աստուած իր պատկերովը ստեղծեց մարդը. Աստուծոյ պատկերով ստեղծեց զանիկա, արու եւ էգ ստեղծեց զանոնք» (Ծն 1.27)։ Ժառանգի պարագային իգական սեռին տրուած է լիարժէք իրաւունք. «Տէրը խօսեցաւ Մովսէսի ըսելով. Սաղպաադի աղջիկները շիտակ խօսեցան. անպատճառ անոնց ժառանգութեան կալուածք տաս իրենց հօրը եղբայրներուն մէջ, ու անոնց հօր ժառանգութիւնը իրենց վրայ դարձնես. եւ Իսրայէլի որդիներուն խօսիս ու ըսես. Եթէ մարդ մեռնի, ու տղայ չունենայ, անոր ժառանգութիւնը իր աղջկան վրայ դարձնէք» (թւ 27.6-8)։ Գիրք Առակացի մէջ մեծապէս արժեւորուած է առաքինի կինը. «Առաքինի կինը եթէ գտնուի, բոլոր պատուական քարերէն աւելի թանկագին է» (Առ 31.10), նաեւ գնահատուած է աշխատասէր կինը. «Գօտին մէջքին պինդ կապուած եւ թեւերը՝ սոթտած, կը ճաշակէ աշխատանքին քաղցրութիւնը, եւ ամբողջ գիշերը չի մարիր անոր տան ճրագը...» (Առ 31.17-18)։
Իսկ քրիստոնէական կրօնը՝ արդէն պատուաբեր տեղ շնորհած է իգական սեռին։ Փաստօրէն, Մարիամ դարձաւ Աստուածածին՝ ծնունդ տալով Աստուածորդւոյն, եւ քաւեց նախամօր մեղքը, կինը բարձրացնելով իր աստուածաստեղծ պատուանդանին։ Յետոյ Քրիստոս մարդեղացաւ, մարդոց մէջ ապրեցաւ Աստուածածնի ընդմէջէն, եւ կը կարծենք թէ պատահականութեան արդիւնք չէր կրնար ըլլալ, որ Յիսուսի փրկագործական երկնառաք առաքելութեան սկիզբը մայրը ներկայ էր, նոյնիսկ բարեխօսած էր ի նպաստ Կանայի Հարսանիքին շփոթահար հարսնեւորներուն. «Երբ գինին պակսեցաւ, Յիսուսի մայրը իրեն ըսաւ.
- Գինի չունին։
- Մա՜յր, մեզի ի՛նչ, պատասխանեց Յիսուս,- իմ ժամանակս տակաւին չէ հասած։
Սակայն մայրը ըսաւ սպասաւորներուն.
- Ինչ որ ըսէ ձեզի՝ կատարեցէք...» (Յհ 2.3-5)։
Բացի այդ, մեր Փրկչին տնօրինական կեանքը պսակող վերջին դէպքերը ապրած էր հետը, եւ Քրիստոս հոգեվարքի վայրկեաններուն, հոգեխռով ինքնալքումի մը մէջ ըսած էր. «Ո՞ւր ես, մայր իմ...»։
Այնուհետեւ, կինը տիրական ներկայութիւն դարձած էր Յիսուսի կեանքին մէջ։ Դարձեալ խօսինք օրինակներով. ահաւասիկ հիւանդ կնոջ մօտեցումը. «Անիկա ինքնիրեն կը խորհէր ու կ՚ըսէր. Միայն դպնամ անոր հա•ուստին եւ պիտի բժշկուիմ։ Յիսուս ետեւ դարձաւ եւ կինը տեսնելով ըսաւ.- Աղջի՛կս, քաջալերուէ, հաւատքդ քեզ բժշկեց» (Մտ 9.21-22)։ Յետոյ նաեւ, կինը հաւատաց Քրիստոսի եւ իւղով օծեց ոտքերը (Ղկ 7.37-38), նոյնիսկ աշակերտեց Անոր. «Մինչ իրենց ճամբան կը շարունակէին, Յիսուս գիւղ մը մտաւ։ Հոն Մարթա անունով կին մը ընդունեց զինք իր տան մէջ։ Ասիկա քոյր մը ունէր, Մարիամ անունով, որ եկաւ եւ Տիրոջ ոտքերուն քով նստելով՝ սկսաւ անոր խօսքերը մտիկ ընել» (Ղկ 11.38-39), նոյնիսկ Աստուածորդին ներեց մեղանչող կնոջ՝ մարտահրաւէր կարդալով բոլոր մեղաւորներուն. «Ձեր մէջէն անմեղը թող ի՛նք առաջին քարը նետէ անոր վրայ» (Յհ 8.7)։ Ան տնօրինական կեանքին աւարտին խաչուեցաւ, թաղուեցաւ, յարութիւն առաւ եւ առաջին ան•ամ Մագդաղենացիին է, որ երեւցաւ ըսելով. «Գնա՛, իմ եղբայրներուս եւ ըսէ՛ անոնց թէ ես կ՚ելլեմ իմ Հօրս եւ ձեր Հօրը մօտ, իմ Աստուծոյս եւ ձեր Աստծոյն մօտ» (Յհ 20.17)։
Ուշագրաւ է, որ Առաքեալներն ալ կինը դիտած էին մարդկային հաւասարութեան սկզբունքով, օրինակ Պօղոս Առաքեալ կ՚ըսէ. «Քրիստոնէական հասկացողութեամբ՝ չկայ կին առանց մարդու, ոչ ալ մարդ՝ առանց կնոջ։ Որովհետեւ եթէ կինը այր մարդէն սկիզբ առած է, մարդն ալ կնոջմէ կը ծնի, եւ բոլորն ալ Աստուծմով կան» (Ա. Կր 11.11)։
* * *
Միաժամանակ որպէս աշխարհի առաջին քրիստոնեայ ժողովուրդը՝ նոյնքան անշրջանցելի է հայոց պատմութիւնը, ուր կնոջական լուսազգեաց կերպարին ուրուանկարները մեզի հասած են դեռեւս նախաքրիստոնէական շրջաններէն։ Ագաթանգեղոսի բառերով Անահիտ դիցուհին ներկայացուած է իբրեւ՝ «Փառք ազգիս մերոյ եւ կեցուցիչ…», «Շունչ եւ կենդանութիւն ազգիս հայոց...»։ Հետագային մեր պատմութեան բոլոր ժամանակներուն, հայ կնոջ առաքինազարդ տիպարը ճառագայթուն մնացած է, մարմնաւորուած հոգեխօս դէմքերու կողմէ.- Աշխէն թագուհի, «Տիկնայք փափկասունք հայոց աշխարհի », Ոսկեդարու տիրապետող դէմքը՝ Ձուիկ Մամիկոնեան, Զարմանդուխտ Տիկնանց Տիկին, Սահակդուխտ Սիւնեցի, Շուշան Պահլաւունի, Այծեմնիկ Տիկին, եւ դեռ Սրբուհի Տիւսաբ, Հայկանոյշ Մարկ, Մարօ, Շաքէ, Ռուբինա, Սօսէ Մայրիկ եւ ուրիշներ, որոնք ԺԹ. դարու հայ հոգեւոր եւ ազգային զարթօնքի մշտաբաց տարեգրութեան ոսկեղէն էջերը աննուաղ զօրութեամբ արձանագրած էին, մինչ Ի. դարու սկիզբը, Օսմանեան հայահալած ու դաժան բռնութիւնները՝ կռանած էին ազատատենչ այդ հայուհիները, երկնելով հայրենասիրական անմոռանալի դրուագներ։
Եւ հայրենասիրութիւն - հաւատք յարակցութեան գեղեցիկ պատկեր մըն է Սօսէ Մայրիկին նուիրուած բանաստեղծութեան մը այս հատուածը.
«Հաւատքն իր հոգում՝ զարկեց, զարկըւաւ հերոս հայուհին,
Մեր հայրենիքի սուրբ ազատութեան արիւնոտ ճամբին,
Կըռւելով անցաւ չքնաղ ու սիրուն Սօսէ ֆետային...»։
(Անուշ Գրիգորեան)
Իսկ կարիքը կա՞յ վերյիշելու Մեծ Եղեռնի տխրաթախիծ օրերուն, հայ նազելի օրիորդներուն, կիներուն ու մայրերուն անասելի ճգնաժամը, սակայն եւ միա՛յն հայ կնոջ վայել նահատակութեան շքեղ պատումները՝ իբրեւ յաւերժախօս նուաճումը քրիստոնէական անկորնչելի պատգամին։ Բայց,
«Եղեռնի ծամածն էլի ընձիւղուեց հրաշք յարութեամբ,
Խաչուածն Յիսուսուեց մի բուռ հայութեամբ...»,
(Յովհ. Շիրազ)
ուր հայ կինը ամէնուրեք տուաւ, բաշխեց ու բաշխուեցաւ լիաբուռն, յարաջան հետեւողութեամբ լծուելով հայակերտումի, ազգակերտումի, հայրենակերտումի աշխատանքներուն։
Եւ դեռ նոր օրերու հայ մայրերը ծնունդ տուին նոր հերոսներու, որոնք «Եարի փոխան զէնքը գրկած …»՝ Արցախեան ինքնորոշման գոյապայքարը կը մղեն, վերջնական յաղթանակի տեսիլքով արբշիռ։
Եկէք, միասին ականջ տանք ժողովրդային երգին կենսավառ խօսքերուն.
«Ամէն մի հայ կին մի ֆիտայի տնաշէն՝
Քեզ յաղթել չլինի իմ քաջ Գետաշէն...»։
* * *
Արդ, ազգ-եկեղեցի կամարումով եւ քրիստոնէական հաւատքի պայծառ շաւիղով առաջնորդուած՝ եթէ վերադառնանք մեր խորհրդածութիւններուն.
Առաջին. Աստուած առու եւ էգ ստեղծած է։ Այլ խօսքով երկու տարբեր տեսակներ, որոնցմէ իւրաքանչիւրին առանձնայատկութիւններուն համաձայն՝ վստահուած է իւրայատուկ դերակատարութիւն եւ առաքելութիւն, որոնք կատարելապէս զիրար կ՚ամբողջացնեն եւ կը համալրեն։
Ուրեմն, պէտք է յարգել Տիրոջ կամքը, պահել այդ զանազանութիւնը եւ մինչեւ անգամ հարստացնել զայն, գիտնալ երկու սեռերու իրաւունքները, եւ փոխադարձաբար ճանչնալ զանոնք՝ պարտաւորութիւններու գիտակցութեամբ առնչուած, առանց մրցակցութեան ապարդիւն գրոհներու։
Երկրորդ. Մեկնելով այն հանգամանքէն թէ շուրջ տասնամեակ մը առաջ, ազգովին տօնախմբեցինք Հայաստանի մէջ քրիստոնէութեան պետական կրօն հռչակման 1700 ամեակը, ուրեմն հայ կինը իր կարգին կը գտնուի կիզակէտի տակ, եւ հրամայական առաջնահերթութեամբ մը կոչուած է ինքնաքննարկումի ենթարկելու ինքզինք, խորահայեաց կերպով դիտելով մեր փառաւոր պատմութեան եւ քրիստոնէական լոյս կրօնի ուսանելի նշանները՝ որպէսզի ինքնաճանաչումի ներսոյզ ապրումով կարենայ ինքզինք արժեւորել անհատական եւ հուսկ հաւաքական առումներով՝ իւրաքանչիւրը իր կարողութիւններուն եւ արժանիքներուն ընձեռած սահմանումներով, ի փառս հայ ժողովուրդին եւ Հայ Եկեղեցւոյ։
Երրորդ. Ճի՛շդ է որ արդի աշխարհին մէջ մակերեսայնութիւնն ու հաճոյապաշտութիւնը ընթացիկ դարձած են, քիչ մը ամէն տեղ քաղքենիացման ախտավարակ յորձանքները հասած են, եւ կեանքի բնականոն չափանիշերը շրջուած են՝ չըսելու համար կորսուած։ Բացի այդ, երբ ճարտարագիտութեան կատարելագործումը աննախընթաց նուաճումներ արձանագրելով հանդերձ՝ մեր ազգային տոհմիկ բարքերուն եւ կենցաղին անյարիր հետքեր կը ձգեն ամէնուրեք, աւելի բացորոշ կը դառնայ հայ իգական սեռին սահմանուած դերակատարութիւնը, պահպանելու համար մեր ազգին նկարագրային իւրայատկութիւնները, որպէսզի չաղաւաղուի նաեւ հայ կնոջ շնորհազարդ դիմագիծը, մերօրեայ յառաջդիմութիւններուն հետ քայլ պահելով միատեղ, խորաթափանց մօտեցումով առնելով այն՝ ինչ խոտոր չէ հայկականութեան։ Բնականաբար, արժէքներու արտայայտութեան ձեւերն ու եղանակները ժամանակին հետ պիտի փոխուին, պէ՛տք է որ փոխուին, բայց «Կանք, պիտի լինենք, ու դեռ շատանանք»ի տեսիլքը ճշմարտապէս ապրելու համար, արժէք ընդունողներ պէ՛տք է ըլլանք, արժէք գնահատողներ, պահե՛նք հոգեմտաւոր ապրումի այն բարձր վիճակը, որպէսզի կարենանք ճիշդ սնունդ քաղել ի խնդիր վաղուան կեանքին։
Չորրորդ. Հայ ժողովուրդը մեր եկեղեցին կոչած է Մայր Եկեղեցի՝ զայն ընդունելով հոգիներու ծննդավայրը։ Սակայն եկեղեցին գեղակերտ շէնքը չէ, եկեղեցին մենք ենք, հաւատացեալներս, արդարեւ ուղղափառ հասկացողութեամբ եկեղեցին համայնքն է, որ կը ձգտի ապրիլ հաւատքով։ Եկեղեցին մարդուն կողմէ յօրինուածք մը չէ, հիմնուած է Աստուածորդւոյն կողմէ՝ մարդուն գործակցութեամբ, ուր ան իր Արարիչին հետ կը հանդիպի այդտեղ։ Հետեւաբար, համայնքին կեանքը մեզ ներքուստ կը վերստեղծէ հոգեպէս եւ բարոյապէս, որովհետեւ Քրիստոս կը շարունակէ գործել Եկեղեցւոյ մէջ՝ Սուրբ Հոգիին միջոցաւ։
Ահա թէ ինչու հայութեան համար եկեղեցին դարձած է Մայր Եկեղեցի, որուն առաջին վկան կին եղած է, Սրբուհի Սանդուխտ՝ Սանատրուկ թագաւորին դուստրը։
Կիներ վճռորոշ ազդեցութիւն ունեցած են Հայ Եկեղեցւոյ ձեւաւորման պարագային, Սուրբ Կոյսեր Հռիփսիմէ, Գայիանէ, Մարինէ եւ միւս 32ը՝ սկզբնաւորած են Հայաստան աշխարհի քրիստոնէական էջքը։ Եւ Ս. Գրի•որ Լուսաւորիչ Խոր Վիրապէն իր ելքէն յետոյ, առաջնահերթ պարտք համարած էր հաւատքի վկաներու փառաբանումը, իսկ անոնք բոլորը կիներ եղած են։
Ու Մայր Եկեղեցւոյ մեր անխառն պատկանելիութեան գծով, հայ մօր մասնաւորաբար՝ անհամեմատօրէն կարեւոր դերակատարութիւն վստահուած է, երեխային անհատականութեան ձեւաւորման առնչութեամբ, ընտանեկան բազմերես դաստիարակութեան ընթացքին ներմուծելու քրիստոնէական դաստիարակութիւնը եւս, նոյնինքն Քրիստոսի հետեւողութեամբ, որ սաստելով Զինք շրջապատող մանուկները ցրուելու հետամուտ աշակերտները, անոնց ըսաւ. «- Ձգեցէ՛ք որ մանուկները ինծի գան, արգելք մի՛ ըլլաք անոնց, որովհետեւ այդպիսիներուն է Աստուծոյ արքայութիւնը...» (Ղկ 18.16), որպէսզի մեր զաւակները նախ իրողապէս հաղորդուին եւ ապա լաւապէս ճանչնան առաքելահիմն Հայ Եկեղեցին, իբրեւ հայ հաւատքին անմատոյց բերդը, հայ մշակոյթին սնուցիչ մայրերակը, կիրառական արուեստներու հնչեղ գանձարանը։
Եւ վերջապէս դարձեալ, որպէս աշխարհի առաջին քրիստոնեայ ժողովուրդը, ազգ - եկեղեցի շրջագիծէն ներս՝ հայ կնոջ անժամանցելի աւանդը կը շարունակուի այսօր, անպայմանօրէն պիտի շարունակուի վաղը, եւ շատ հաւանաբար, այն ատեն մեզի համար Կանանց Միջազգային Օրը կը ստանայ ուրիշ խորք, յատկապէս «իրաւահաւասարութիւն»ը առաջնորդելով դէպի իր ճիշդ երթուղին, անշուշտ արդարութեան եւ մարդկային իրաւունքներու պահպանման համայնական շրջանակէն ներս։
Աւելի՛ն, 2010 թուականի այս վերջին օրերուն, Հայ Կնոջ Տարուայ լուսաշող պատգամը նոր շեշտաւորումներով եւ մարտահրաւէրներով կը վերահաստատէ հայ կնոջ վերապահուած անփոխարինելի դերակատարութիւնը, հայութեան համայնական կեանքէն ներս, ի Մայր Հայաստան եւ ի Սփիւռս աշխարհի։
ՀԱԼԷՊ-ՍՈՒՐԻԱ
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Մտաւորական եւ ազգային ու եկեղեցական գործիչ Հուրի Ազէզեան այս յօդուածը ուղարկած է յատուկ «Նշանակ» ին :Հաւանաբար «Հայ Կնոջ Տարի» թեմային վերջին յօդուածն է սա: Մերձաւոր Արեւելքի, Եւրոպայի , Ամերիկայի հայ գաղութները լաւ կը ճանչնան Հուրի Ազէզեանը իր գիրքերուն, ուսումնասիրութեանց, յօդուածներուն եւ քաղաքական թէ կրօնական դասախօսութեանց ընդմէջէն:
«Նշանակ» իր շնորհակալութիւնը կը յայտնէ Հուրի Ազէզեանին եւ կը յուսայ որ ընթերցողները յաճախ զինք կարդալու առիթը կ՜ունենան:
«Նշանակ»
««»»«««»«»«»»»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»««»«»»»«»«»«»«»««»»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
Ո՞Վ Է ԴՈԿՏՈՐ ՀՈՒՐԻ ԱԶԷԶԵԱՆԸ
* Գրող - հրապակագիր, թարգմանիչ, Պատմական Գիտութիւններու Թեկնածու։
* Ծնած է Հալէպ-Սուրիա, ասպարէզով ճարտարագէտ։
* Մասնագիտարած է Կիռարական Գիտութիւններու Պատմութեան մէջ, եւ ստացած է Մագիստրոսի կոչում։
* ՀՀ ԳԱԱ Պատմութեան Ինստիտուտէն ստացած է Պատմական Գիտութիւններու Թեկնածուի կոչում։
* Անդամ է Սուրիահայ Գրողներու Համախմբումին։
*Հիմնադիր անդամներէն է Սուրիոյ Համալսարաններու Շրջանաւարտներու Հալէպահայ Միութեան (ՍՀՇՀՄ)։
* Գործօն եւ աշխոյժ մասնակցութիւն ունի սուրիահայ համայնքի եւ Բերիոյ Հայոց Թեմի ազգային, հասարակական, մշակութային, մտաւորական, ընկերային ծառայութեան եւ միջ-եկեղեցական կեանքէն ներս։Անդամ է Բերիոյ Հայոց Թեմի Ազգ. Վարչութեան Քաղաքական Ժողովին (Բ. շրջան)։
* 1986էն ի վեր, ունի հրատարակուած հեղինակային եւ թարգմանական տասներկու հատորներ (հայերէն եւ արաբերէն), հեղինակային եւ թարգմանական անտիպ հինգ աշխատութիւններ (հայերէն եւ արաբերէն),ինչպէս նաեւ հայագիտական,պատմագիտական եւ հասարակական հրատարակուած եւ անտիպ բազմաթիւ ուսումնասիրութիւններ։
* 1989էն ի վեր, մնայուն աշխատակիցի հանգամանքով կ՚աշխատակցի ԲԵրիոյ Հայոց Թեմի Ազգ. Առաջնորդարանի «Գանձասար» պաշտօնաթերթին, պարբերաբար սփիւռքահայ մամուլին, սփիւռքահայ եւ հայրենի հայագիտական հանդէսներու, սուրիական մամուլին եւ միջ-եկեղեցական արաբալեզու հրատարակութիւններու։
*1990-ին առաջին անգամ կազմակերպած է Հալէպի «Զարեհեան» Գանձատունը։
* Մասնակցած է մեծ թիւով համագումարներու եւ գիտաժողովներու Սուրիոյ, Լիբանանի, Յորդանանի, Եգիպտոսի, Իրանի, Կիպրոսի, Զուիցերիոյ մէջ եւ այլուրք։
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
ՀԱՅ ԿԻՆԸ
ԵՒ
ՔՐԻՍՏՈՆԵԱՅ ԿՐՕՆԸ
ԱԶԳ - ԵԿԵՂԵՑԻ ՇՐՋԱԳԻԾԷՆ ՆԵՐՍ
Հուրի Ազէզեան
E mail.- kanmou@scs-net.org
Ընդհանուր առումով, կրօններ սերտօրէն առնչուած են մարդկային ընկերութեան կեանքին հետ, անոր այլազան բնագաւառներէն ներս, եւ ներկայ ժամանակներու ընկերաբարոյական սկզբունքներու թէ մնայուն արժէքներու տեղատուութեան դիմաց, մարդը իր գոյութեան ու կոչումին վերարժեւորման մէջ՝ սկսած է վերադարձ մը ապրիլ դէպի կրօնական արժէքները։
Մասնագէտներու համաձայն բազմախոստում նշաններ կան, որոնք կը յուշեն թէ՝ 21րդ դարու կրօնական կեանքը բեղուն պիտի ըլլայ, ուր կրօնական գիտակցութեան վերականգնումին հասարակաց յայտարարն է այն ըմբռնումը, թէ Աստուած Արարիչ է եւ մենք Անոր արարածները։ Մանաւանդ որ, եթէ կրօնական գիտակցութիւնը գլխաւորաբար կը բնորոշուի հաւատքով, որուն մէջ առկայ է շնորհքի բաղադրատարրը, եւ բոլորովին մենաշնորհում մը չէ, այլ տրուած է բոլորին անխտիր (կարգ մը մարդիկ իրենք ընդունակ չեն այդ շնորհքին), ապա բանականութիւնը հաւատքի շնորհքին դրսեւորման էատարրերէն է, առանց հակասելու անոր, բայց յաճախ ի զօրու չէ հասնելու մարդկային կեանքի Աստուծոյ միջամտութեան ըմբռնողութեանը, որովհետեւ այստեղէն կը սկսի հաւատքը, իսկ Անտրէ Մալրուն ըսած է թէ՝ 21րդ դարը կրօնական դար կ՚ըլլայ, եւ կամ բնա՛ւ չըլլար։
Մինչ համաշխարհայնացած այս աշխարհին մէջ, երբ աշխարհագրական հեռաւորութիւններ գրեթէ չկան, եւ ազգեր, մշակոյթներ, քաղաքակրթութիւններ, ընկերութիւններ... միաձուլման ընթացքի մը մէջ՝ այլագունման, նոյնիսկ այլափոխման սպառնալիքին տակ կը գտնուին, կրօններ կրնան որոշակի դերակատարութիւն մը ունենալ ինքնուրոյնութիւններու պահպանման տեսակէտէ, եւ կրնան սատարել դիմագրաւելու համար դարադարձի տարատեսակ մարտահրաւէրները։
Միւս կողմէ, կրօններ - մարդ յարաբերութեան գծով կը մէջբերենք Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Արամ Ա. Վեհափառ Հայրապետի խօսքերը. «Որեւէ կրօն, գաղափարական շարժում, կամ իմաստասիրական դրութիւն, հին թէ նոր, այնքան կարեւորութեամբ չէ շեշտած մարդուն արժէքը, մարդուն կեդրոնական տեղն ու դերը տիեզերքի մէջ, որքան քրիստոնէութիւնը։ Աստուածաշունչին, քրիստոնէական աստուածաբանութեան, հայրաբանութեան ու գրականութեան, եւ եկեղեցւոյ ծէսին ու առաքելութեան թեման մա՛րդն է...»։
Յիշարժան է նաեւ, թէ Եկեղեցիներու Համաշխարհային Խորհուրդը (WCC), որ միջ-եկեղեցական շարժումի հաստատութենական ամէնէն զօրեղ եւ լայնածաւալ արտայայտութիւնն է, 1987-1997 տարիները հռչակած էր «Եկեղեցիները՝ Զօրավիգ Կիներու Տասնամեակ», լուսարձակի տակ առնելով անոնց դիմա•րաւած ժամանակի բազմազան դժուարութիւնները, մտահոգութիւններն ու մարտահրաւէրները, վերարժեւորելու եւ վերահաստատելու համար իգական սեռին տեղն ու դերը քրիստոնեայ եկեղեցւոյ մէջ։
Աւելի վերջ, Արամ Ա. Վեհափառ Հայրապետ իր 31 Դեկտեմբեր 2009 թուակիր Հայրապետական Գիրով, 2010 թուականը հռչակեց «ՀԱՅ ԿՆՈæ ՏԱՐԻ», կոչ ուղղելով զայն պատասխանատուութեամբ եւ յանձնառութեամբ արժեւորելու հաւաքական մեր կեանքէն ներս։
Ահաւասիկ եւ ուրեմն կինը Աստուծոյ էակ է, Աստուծոյ կողմէ օժտուած է եզակի յատկանիշներով եւ սիրոյ առանձնայատուկ ընկալունակութեամբ։ Արդէն քրիստոնէական էութիւնն իսկ սէրն է, որ մասնակցութիւն եւ պարտաւորութիւն կ՚ենթադրէ, եւ որպէս մարդ արարածին ճառագայթումը՝ կ՚անդրանցնի Արարիչը։
Սէրը՝ Աստուծոյ նկատմամբ մեր պարտքն է, որ պէտք է վերադարձնենք ուրիշները սիրելով, առանց սիրոյ մարդը ընդունակ չէ որեւէ կերպով ինքզինք իրագործելու։ Հետեւաբար կինը նախապատուօրէն կողմնորոշուած է դէպի հոգեւոր կեանք, դէպի աղօթք, եւ անոր դերակատարութիւնը վեհափառ լռութեամբ դրսեւորուած է Աստուածամօր կերպարով։ Կնոջ համար մօր դերը՝ կանխորոշիչ է անոր կանացի կոչումին ու բնոյթին։Այս պարագային ուսանելի են Երանաշնորհ Գարեգին Ա. Յովսէփեանց Կաթողիկոսի խօսքերը. «Ընտանիքը եկեղեցի է, եւ քահանան՝ մայրն է...», որ պերճիմաստ կը բացայայտէ մարդկային կեանքին մէջ մօր գրաւած անփոխարինելի տեղը։
Սակայն, հետաքրքրական է թէ անցնող Մարտի 8ին, միջազգային, շրջանային թէ տեղական, երբեմն ալ ներազգային շրջանակներէ ներս, տարբեր նախաձեռնութիւններով դարձեալ նշուեցաւ Կանանց Միջազ•ային Օրը։ 1910ին, Քոբէնհակընի մէջ գումարուած Ընկերվար Կանանց Բ. Միջազգային Խորհրդաժողովի որոշումով հաստատուած այդ օրը՝ կը նպատակադրէր պայքարիլ ի խնդիր իգական սեռի տնտեսական, ընկերային, քաղաքական «իրաւահաւասարութեան», համաշխարհային առումով իրականացնելով կանանց համերաշխութիւնը։
Անտարակոյս մինչեւ նոր օրերը, շուրջ տաս տասնամեակներու ընթացքին, յատկապէս ճարտարագիտութեան եւ հաղորդակցութեան միջոցներու սլացքին հետ համահունչ, արագ փոփոխութիւններու ենթարկուեցան ընդհանրապէս կեանքի բնականոն արժեչափերն ալ, ի յայտ բերելով նոր երեւոյթներ, որոնք դրականին կողքին՝ ունեցան նոյնիսկ մտահոգիչ հետեւանքներ։ Միաժամանակ, այդ տաս տասնամեակներու ասուպային հոլովոյթին հետ համեմատաբար՝ անշուշտ փոխուեցաւ իգական սեռին աւանդական դիմագիծը եւս - բացառութիւնները մի՛շտ յարգելի են -, ձեռք ձգեց շօշափելի իրաւունքներ, եւ յաճախ յաջողեցաւ նուաճել բարձրա•ոյն մակարդակներ, այսուհանդերձ անխափան շարունակուեցաւ նշուիլ Կանանց Միջազգային Օրը։
Բայց մեր խորհրդածութիւններուն սլաքը եթէ ուղղենք դէպի Աստուծոյ խօսքը - Աստուածաշունչը, նետուած հպանցիկ ակնարկ մը անգամ ակնյայտօրէն կը պարզէ իգական սեռին կարեւոր դիրքը այդտեղ։ Սկիզբէն իսկ, Հին Կտարակարանի Գիրք Ծննդոցին մէջ ըսուած է. «Եւ Աստուած իր պատկերովը ստեղծեց մարդը. Աստուծոյ պատկերով ստեղծեց զանիկա, արու եւ էգ ստեղծեց զանոնք» (Ծն 1.27)։ Ժառանգի պարագային իգական սեռին տրուած է լիարժէք իրաւունք. «Տէրը խօսեցաւ Մովսէսի ըսելով. Սաղպաադի աղջիկները շիտակ խօսեցան. անպատճառ անոնց ժառանգութեան կալուածք տաս իրենց հօրը եղբայրներուն մէջ, ու անոնց հօր ժառանգութիւնը իրենց վրայ դարձնես. եւ Իսրայէլի որդիներուն խօսիս ու ըսես. Եթէ մարդ մեռնի, ու տղայ չունենայ, անոր ժառանգութիւնը իր աղջկան վրայ դարձնէք» (թւ 27.6-8)։ Գիրք Առակացի մէջ մեծապէս արժեւորուած է առաքինի կինը. «Առաքինի կինը եթէ գտնուի, բոլոր պատուական քարերէն աւելի թանկագին է» (Առ 31.10), նաեւ գնահատուած է աշխատասէր կինը. «Գօտին մէջքին պինդ կապուած եւ թեւերը՝ սոթտած, կը ճաշակէ աշխատանքին քաղցրութիւնը, եւ ամբողջ գիշերը չի մարիր անոր տան ճրագը...» (Առ 31.17-18)։
Իսկ քրիստոնէական կրօնը՝ արդէն պատուաբեր տեղ շնորհած է իգական սեռին։ Փաստօրէն, Մարիամ դարձաւ Աստուածածին՝ ծնունդ տալով Աստուածորդւոյն, եւ քաւեց նախամօր մեղքը, կինը բարձրացնելով իր աստուածաստեղծ պատուանդանին։ Յետոյ Քրիստոս մարդեղացաւ, մարդոց մէջ ապրեցաւ Աստուածածնի ընդմէջէն, եւ կը կարծենք թէ պատահականութեան արդիւնք չէր կրնար ըլլալ, որ Յիսուսի փրկագործական երկնառաք առաքելութեան սկիզբը մայրը ներկայ էր, նոյնիսկ բարեխօսած էր ի նպաստ Կանայի Հարսանիքին շփոթահար հարսնեւորներուն. «Երբ գինին պակսեցաւ, Յիսուսի մայրը իրեն ըսաւ.
- Գինի չունին։
- Մա՜յր, մեզի ի՛նչ, պատասխանեց Յիսուս,- իմ ժամանակս տակաւին չէ հասած։
Սակայն մայրը ըսաւ սպասաւորներուն.
- Ինչ որ ըսէ ձեզի՝ կատարեցէք...» (Յհ 2.3-5)։
Բացի այդ, մեր Փրկչին տնօրինական կեանքը պսակող վերջին դէպքերը ապրած էր հետը, եւ Քրիստոս հոգեվարքի վայրկեաններուն, հոգեխռով ինքնալքումի մը մէջ ըսած էր. «Ո՞ւր ես, մայր իմ...»։
Այնուհետեւ, կինը տիրական ներկայութիւն դարձած էր Յիսուսի կեանքին մէջ։ Դարձեալ խօսինք օրինակներով. ահաւասիկ հիւանդ կնոջ մօտեցումը. «Անիկա ինքնիրեն կը խորհէր ու կ՚ըսէր. Միայն դպնամ անոր հա•ուստին եւ պիտի բժշկուիմ։ Յիսուս ետեւ դարձաւ եւ կինը տեսնելով ըսաւ.- Աղջի՛կս, քաջալերուէ, հաւատքդ քեզ բժշկեց» (Մտ 9.21-22)։ Յետոյ նաեւ, կինը հաւատաց Քրիստոսի եւ իւղով օծեց ոտքերը (Ղկ 7.37-38), նոյնիսկ աշակերտեց Անոր. «Մինչ իրենց ճամբան կը շարունակէին, Յիսուս գիւղ մը մտաւ։ Հոն Մարթա անունով կին մը ընդունեց զինք իր տան մէջ։ Ասիկա քոյր մը ունէր, Մարիամ անունով, որ եկաւ եւ Տիրոջ ոտքերուն քով նստելով՝ սկսաւ անոր խօսքերը մտիկ ընել» (Ղկ 11.38-39), նոյնիսկ Աստուածորդին ներեց մեղանչող կնոջ՝ մարտահրաւէր կարդալով բոլոր մեղաւորներուն. «Ձեր մէջէն անմեղը թող ի՛նք առաջին քարը նետէ անոր վրայ» (Յհ 8.7)։ Ան տնօրինական կեանքին աւարտին խաչուեցաւ, թաղուեցաւ, յարութիւն առաւ եւ առաջին ան•ամ Մագդաղենացիին է, որ երեւցաւ ըսելով. «Գնա՛, իմ եղբայրներուս եւ ըսէ՛ անոնց թէ ես կ՚ելլեմ իմ Հօրս եւ ձեր Հօրը մօտ, իմ Աստուծոյս եւ ձեր Աստծոյն մօտ» (Յհ 20.17)։
Ուշագրաւ է, որ Առաքեալներն ալ կինը դիտած էին մարդկային հաւասարութեան սկզբունքով, օրինակ Պօղոս Առաքեալ կ՚ըսէ. «Քրիստոնէական հասկացողութեամբ՝ չկայ կին առանց մարդու, ոչ ալ մարդ՝ առանց կնոջ։ Որովհետեւ եթէ կինը այր մարդէն սկիզբ առած է, մարդն ալ կնոջմէ կը ծնի, եւ բոլորն ալ Աստուծմով կան» (Ա. Կր 11.11)։
* * *
Միաժամանակ որպէս աշխարհի առաջին քրիստոնեայ ժողովուրդը՝ նոյնքան անշրջանցելի է հայոց պատմութիւնը, ուր կնոջական լուսազգեաց կերպարին ուրուանկարները մեզի հասած են դեռեւս նախաքրիստոնէական շրջաններէն։ Ագաթանգեղոսի բառերով Անահիտ դիցուհին ներկայացուած է իբրեւ՝ «Փառք ազգիս մերոյ եւ կեցուցիչ…», «Շունչ եւ կենդանութիւն ազգիս հայոց...»։ Հետագային մեր պատմութեան բոլոր ժամանակներուն, հայ կնոջ առաքինազարդ տիպարը ճառագայթուն մնացած է, մարմնաւորուած հոգեխօս դէմքերու կողմէ.- Աշխէն թագուհի, «Տիկնայք փափկասունք հայոց աշխարհի », Ոսկեդարու տիրապետող դէմքը՝ Ձուիկ Մամիկոնեան, Զարմանդուխտ Տիկնանց Տիկին, Սահակդուխտ Սիւնեցի, Շուշան Պահլաւունի, Այծեմնիկ Տիկին, եւ դեռ Սրբուհի Տիւսաբ, Հայկանոյշ Մարկ, Մարօ, Շաքէ, Ռուբինա, Սօսէ Մայրիկ եւ ուրիշներ, որոնք ԺԹ. դարու հայ հոգեւոր եւ ազգային զարթօնքի մշտաբաց տարեգրութեան ոսկեղէն էջերը աննուաղ զօրութեամբ արձանագրած էին, մինչ Ի. դարու սկիզբը, Օսմանեան հայահալած ու դաժան բռնութիւնները՝ կռանած էին ազատատենչ այդ հայուհիները, երկնելով հայրենասիրական անմոռանալի դրուագներ։
Եւ հայրենասիրութիւն - հաւատք յարակցութեան գեղեցիկ պատկեր մըն է Սօսէ Մայրիկին նուիրուած բանաստեղծութեան մը այս հատուածը.
«Հաւատքն իր հոգում՝ զարկեց, զարկըւաւ հերոս հայուհին,
Մեր հայրենիքի սուրբ ազատութեան արիւնոտ ճամբին,
Կըռւելով անցաւ չքնաղ ու սիրուն Սօսէ ֆետային...»։
(Անուշ Գրիգորեան)
Իսկ կարիքը կա՞յ վերյիշելու Մեծ Եղեռնի տխրաթախիծ օրերուն, հայ նազելի օրիորդներուն, կիներուն ու մայրերուն անասելի ճգնաժամը, սակայն եւ միա՛յն հայ կնոջ վայել նահատակութեան շքեղ պատումները՝ իբրեւ յաւերժախօս նուաճումը քրիստոնէական անկորնչելի պատգամին։ Բայց,
«Եղեռնի ծամածն էլի ընձիւղուեց հրաշք յարութեամբ,
Խաչուածն Յիսուսուեց մի բուռ հայութեամբ...»,
(Յովհ. Շիրազ)
ուր հայ կինը ամէնուրեք տուաւ, բաշխեց ու բաշխուեցաւ լիաբուռն, յարաջան հետեւողութեամբ լծուելով հայակերտումի, ազգակերտումի, հայրենակերտումի աշխատանքներուն։
Եւ դեռ նոր օրերու հայ մայրերը ծնունդ տուին նոր հերոսներու, որոնք «Եարի փոխան զէնքը գրկած …»՝ Արցախեան ինքնորոշման գոյապայքարը կը մղեն, վերջնական յաղթանակի տեսիլքով արբշիռ։
Եկէք, միասին ականջ տանք ժողովրդային երգին կենսավառ խօսքերուն.
«Ամէն մի հայ կին մի ֆիտայի տնաշէն՝
Քեզ յաղթել չլինի իմ քաջ Գետաշէն...»։
* * *
Արդ, ազգ-եկեղեցի կամարումով եւ քրիստոնէական հաւատքի պայծառ շաւիղով առաջնորդուած՝ եթէ վերադառնանք մեր խորհրդածութիւններուն.
Առաջին. Աստուած առու եւ էգ ստեղծած է։ Այլ խօսքով երկու տարբեր տեսակներ, որոնցմէ իւրաքանչիւրին առանձնայատկութիւններուն համաձայն՝ վստահուած է իւրայատուկ դերակատարութիւն եւ առաքելութիւն, որոնք կատարելապէս զիրար կ՚ամբողջացնեն եւ կը համալրեն։
Ուրեմն, պէտք է յարգել Տիրոջ կամքը, պահել այդ զանազանութիւնը եւ մինչեւ անգամ հարստացնել զայն, գիտնալ երկու սեռերու իրաւունքները, եւ փոխադարձաբար ճանչնալ զանոնք՝ պարտաւորութիւններու գիտակցութեամբ առնչուած, առանց մրցակցութեան ապարդիւն գրոհներու։
Երկրորդ. Մեկնելով այն հանգամանքէն թէ շուրջ տասնամեակ մը առաջ, ազգովին տօնախմբեցինք Հայաստանի մէջ քրիստոնէութեան պետական կրօն հռչակման 1700 ամեակը, ուրեմն հայ կինը իր կարգին կը գտնուի կիզակէտի տակ, եւ հրամայական առաջնահերթութեամբ մը կոչուած է ինքնաքննարկումի ենթարկելու ինքզինք, խորահայեաց կերպով դիտելով մեր փառաւոր պատմութեան եւ քրիստոնէական լոյս կրօնի ուսանելի նշանները՝ որպէսզի ինքնաճանաչումի ներսոյզ ապրումով կարենայ ինքզինք արժեւորել անհատական եւ հուսկ հաւաքական առումներով՝ իւրաքանչիւրը իր կարողութիւններուն եւ արժանիքներուն ընձեռած սահմանումներով, ի փառս հայ ժողովուրդին եւ Հայ Եկեղեցւոյ։
Երրորդ. Ճի՛շդ է որ արդի աշխարհին մէջ մակերեսայնութիւնն ու հաճոյապաշտութիւնը ընթացիկ դարձած են, քիչ մը ամէն տեղ քաղքենիացման ախտավարակ յորձանքները հասած են, եւ կեանքի բնականոն չափանիշերը շրջուած են՝ չըսելու համար կորսուած։ Բացի այդ, երբ ճարտարագիտութեան կատարելագործումը աննախընթաց նուաճումներ արձանագրելով հանդերձ՝ մեր ազգային տոհմիկ բարքերուն եւ կենցաղին անյարիր հետքեր կը ձգեն ամէնուրեք, աւելի բացորոշ կը դառնայ հայ իգական սեռին սահմանուած դերակատարութիւնը, պահպանելու համար մեր ազգին նկարագրային իւրայատկութիւնները, որպէսզի չաղաւաղուի նաեւ հայ կնոջ շնորհազարդ դիմագիծը, մերօրեայ յառաջդիմութիւններուն հետ քայլ պահելով միատեղ, խորաթափանց մօտեցումով առնելով այն՝ ինչ խոտոր չէ հայկականութեան։ Բնականաբար, արժէքներու արտայայտութեան ձեւերն ու եղանակները ժամանակին հետ պիտի փոխուին, պէ՛տք է որ փոխուին, բայց «Կանք, պիտի լինենք, ու դեռ շատանանք»ի տեսիլքը ճշմարտապէս ապրելու համար, արժէք ընդունողներ պէ՛տք է ըլլանք, արժէք գնահատողներ, պահե՛նք հոգեմտաւոր ապրումի այն բարձր վիճակը, որպէսզի կարենանք ճիշդ սնունդ քաղել ի խնդիր վաղուան կեանքին։
Չորրորդ. Հայ ժողովուրդը մեր եկեղեցին կոչած է Մայր Եկեղեցի՝ զայն ընդունելով հոգիներու ծննդավայրը։ Սակայն եկեղեցին գեղակերտ շէնքը չէ, եկեղեցին մենք ենք, հաւատացեալներս, արդարեւ ուղղափառ հասկացողութեամբ եկեղեցին համայնքն է, որ կը ձգտի ապրիլ հաւատքով։ Եկեղեցին մարդուն կողմէ յօրինուածք մը չէ, հիմնուած է Աստուածորդւոյն կողմէ՝ մարդուն գործակցութեամբ, ուր ան իր Արարիչին հետ կը հանդիպի այդտեղ։ Հետեւաբար, համայնքին կեանքը մեզ ներքուստ կը վերստեղծէ հոգեպէս եւ բարոյապէս, որովհետեւ Քրիստոս կը շարունակէ գործել Եկեղեցւոյ մէջ՝ Սուրբ Հոգիին միջոցաւ։
Ահա թէ ինչու հայութեան համար եկեղեցին դարձած է Մայր Եկեղեցի, որուն առաջին վկան կին եղած է, Սրբուհի Սանդուխտ՝ Սանատրուկ թագաւորին դուստրը։
Կիներ վճռորոշ ազդեցութիւն ունեցած են Հայ Եկեղեցւոյ ձեւաւորման պարագային, Սուրբ Կոյսեր Հռիփսիմէ, Գայիանէ, Մարինէ եւ միւս 32ը՝ սկզբնաւորած են Հայաստան աշխարհի քրիստոնէական էջքը։ Եւ Ս. Գրի•որ Լուսաւորիչ Խոր Վիրապէն իր ելքէն յետոյ, առաջնահերթ պարտք համարած էր հաւատքի վկաներու փառաբանումը, իսկ անոնք բոլորը կիներ եղած են։
Ու Մայր Եկեղեցւոյ մեր անխառն պատկանելիութեան գծով, հայ մօր մասնաւորաբար՝ անհամեմատօրէն կարեւոր դերակատարութիւն վստահուած է, երեխային անհատականութեան ձեւաւորման առնչութեամբ, ընտանեկան բազմերես դաստիարակութեան ընթացքին ներմուծելու քրիստոնէական դաստիարակութիւնը եւս, նոյնինքն Քրիստոսի հետեւողութեամբ, որ սաստելով Զինք շրջապատող մանուկները ցրուելու հետամուտ աշակերտները, անոնց ըսաւ. «- Ձգեցէ՛ք որ մանուկները ինծի գան, արգելք մի՛ ըլլաք անոնց, որովհետեւ այդպիսիներուն է Աստուծոյ արքայութիւնը...» (Ղկ 18.16), որպէսզի մեր զաւակները նախ իրողապէս հաղորդուին եւ ապա լաւապէս ճանչնան առաքելահիմն Հայ Եկեղեցին, իբրեւ հայ հաւատքին անմատոյց բերդը, հայ մշակոյթին սնուցիչ մայրերակը, կիրառական արուեստներու հնչեղ գանձարանը։
Եւ վերջապէս դարձեալ, որպէս աշխարհի առաջին քրիստոնեայ ժողովուրդը, ազգ - եկեղեցի շրջագիծէն ներս՝ հայ կնոջ անժամանցելի աւանդը կը շարունակուի այսօր, անպայմանօրէն պիտի շարունակուի վաղը, եւ շատ հաւանաբար, այն ատեն մեզի համար Կանանց Միջազգային Օրը կը ստանայ ուրիշ խորք, յատկապէս «իրաւահաւասարութիւն»ը առաջնորդելով դէպի իր ճիշդ երթուղին, անշուշտ արդարութեան եւ մարդկային իրաւունքներու պահպանման համայնական շրջանակէն ներս։
Աւելի՛ն, 2010 թուականի այս վերջին օրերուն, Հայ Կնոջ Տարուայ լուսաշող պատգամը նոր շեշտաւորումներով եւ մարտահրաւէրներով կը վերահաստատէ հայ կնոջ վերապահուած անփոխարինելի դերակատարութիւնը, հայութեան համայնական կեանքէն ներս, ի Մայր Հայաստան եւ ի Սփիւռս աշխարհի։
ՀԱԼԷՊ-ՍՈՒՐԻԱ
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Thursday, December 23, 2010
ԸՆԿԵՐՆԵՐՈՒՍ ՍԻՐԵԼԻ - Գէորգ Կարապետեան
Հոգիներուն մեր տղու՝ մտերմութեան մէջէն խոր՝
Ծնած երազ օրերու, ո՜վ ընկերներս հեռաւոր.
Կարօտը ձեր, այս գիշեր, կը շառաչէ ալեկոծ
Ծովի մը պէս անձկալի՝ հոգիիս մէջ սիրախոց:
Կը խորհէի՞նք բնաւ մենք՝ ճակատագրին թաթն անգութ՝
Պիտի օր մըն ալ այսպէս ցրուէր մեզ չորս հովերուն...
Խանդ ու սիրոյ ճրագին մարէր պիտի բո՛ցն անքուն,
Ու մսէինք մենք պիտի կեանքի գետին մէջ տղմուտ...
Բայց երեկ էր տակաւին «Երրորդութեան» մեր անանց՝
Խնճոյքն այդ շէն ու լուսեղ՝ որ կենսալիր կը խայտար.
Մինչդեռ այսօր, ա՛լ թափուր սեղանն անոր է կոտրած՝
Ու պատկերին դէմ անոր՝ ես կը մնամ վշտահար:
Արդ ձեր դէմքերը բարի, ու ձեր ձայներն սիրալար՝
Կուգան ինծի հատ առ հատ՝ հին յուշերով պարուրուած,
Եւ այս գիշեր, ձեզի հետ, ծոցն անցեալի մը անդարձ՝
Կը ծուարիմ հեշտագին, նորէն կեանքին մեր անցեալ
Ապրելու ուժն ու հոգին, խինդն ու երգերը անսանձ...
Ա՜հ, գիտնայիք, թէ որքա՛ն ձեզ կարօտցած եմ հիմա,
Ու կը տենչամ որ ըլլայ Անցեալը այդ՝ ապագայ,
Որ միասին, համաքայլ, եւ համասիրտ ու անպարտ՝
Բարձրանայինք օրերու զառիվերէն լուսազարդ:
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Ծնած երազ օրերու, ո՜վ ընկերներս հեռաւոր.
Կարօտը ձեր, այս գիշեր, կը շառաչէ ալեկոծ
Ծովի մը պէս անձկալի՝ հոգիիս մէջ սիրախոց:
Կը խորհէի՞նք բնաւ մենք՝ ճակատագրին թաթն անգութ՝
Պիտի օր մըն ալ այսպէս ցրուէր մեզ չորս հովերուն...
Խանդ ու սիրոյ ճրագին մարէր պիտի բո՛ցն անքուն,
Ու մսէինք մենք պիտի կեանքի գետին մէջ տղմուտ...
Բայց երեկ էր տակաւին «Երրորդութեան» մեր անանց՝
Խնճոյքն այդ շէն ու լուսեղ՝ որ կենսալիր կը խայտար.
Մինչդեռ այսօր, ա՛լ թափուր սեղանն անոր է կոտրած՝
Ու պատկերին դէմ անոր՝ ես կը մնամ վշտահար:
Արդ ձեր դէմքերը բարի, ու ձեր ձայներն սիրալար՝
Կուգան ինծի հատ առ հատ՝ հին յուշերով պարուրուած,
Եւ այս գիշեր, ձեզի հետ, ծոցն անցեալի մը անդարձ՝
Կը ծուարիմ հեշտագին, նորէն կեանքին մեր անցեալ
Ապրելու ուժն ու հոգին, խինդն ու երգերը անսանձ...
Ա՜հ, գիտնայիք, թէ որքա՛ն ձեզ կարօտցած եմ հիմա,
Ու կը տենչամ որ ըլլայ Անցեալը այդ՝ ապագայ,
Որ միասին, համաքայլ, եւ համասիրտ ու անպարտ՝
Բարձրանայինք օրերու զառիվերէն լուսազարդ:
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
ԸՆԿԵՐՆԵՐՈՒՍ ՍԻՐԵԼԻ - Գէորգ Կարապետեան
Հոգիներուն մեր տղու՝ մտերմութեան մէջէն խոր՝
Ծնած երազ օրերու, ո՜վ ընկերներս հեռաւոր.
Կարօտը ձեր, այս գիշեր, կը շառաչէ ալեկոծ
Ծովի մը պէս անձկալի՝ հոգիիս մէջ սիրախոց:
Կը խորհէի՞նք բնաւ մենք՝ ճակատագրին թաթն անգութ՝
Պիտի օր մըն ալ այսպէս ցրուէր մեզ չորս հովերուն...
Խանդ ու սիրոյ ճրագին մարէր պիտի բո՛ցն անքուն,
Ու մսէինք մենք պիտի կեանքի գետին մէջ տղմուտ...
Բայց երեկ էր տակաւին «Երրորդութեան» մեր անանց՝
Խնճոյքն այդ շէն ու լուսեղ՝ որ կենսալիր կը խայտար.
Մինչդեռ այսօր, ա՛լ թափուր սեղանն անոր է կոտրած՝
Ու պատկերին դէմ անոր՝ ես կը մնամ վշտահար:
Արդ ձեր դէմքերը բարի, ու ձեր ձայներն սիրալար՝
Կուգան ինծի հատ առ հատ՝ հին յուշերով պարուրուած,
Եւ այս գիշեր, ձեզի հետ, ծոցն անցեալի մը անդարձ՝
Կը ծուարիմ հեշտագին, նորէն կեանքին մեր անցեալ
Ապրելու ուժն ու հոգին, խինդն ու երգերը անսանձ...
Ա՜հ, գիտնայիք, թէ որքա՛ն ձեզ կարօտցած եմ հիմա,
Ու կը տենչամ որ ըլլայ Անցեալը այդ՝ ապագայ,
Որ միասին, համաքայլ, եւ համասիրտ ու անպարտ՝
Բարձրանայինք օրերու զառիվերէն լուսազարդ:
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Ծնած երազ օրերու, ո՜վ ընկերներս հեռաւոր.
Կարօտը ձեր, այս գիշեր, կը շառաչէ ալեկոծ
Ծովի մը պէս անձկալի՝ հոգիիս մէջ սիրախոց:
Կը խորհէի՞նք բնաւ մենք՝ ճակատագրին թաթն անգութ՝
Պիտի օր մըն ալ այսպէս ցրուէր մեզ չորս հովերուն...
Խանդ ու սիրոյ ճրագին մարէր պիտի բո՛ցն անքուն,
Ու մսէինք մենք պիտի կեանքի գետին մէջ տղմուտ...
Բայց երեկ էր տակաւին «Երրորդութեան» մեր անանց՝
Խնճոյքն այդ շէն ու լուսեղ՝ որ կենսալիր կը խայտար.
Մինչդեռ այսօր, ա՛լ թափուր սեղանն անոր է կոտրած՝
Ու պատկերին դէմ անոր՝ ես կը մնամ վշտահար:
Արդ ձեր դէմքերը բարի, ու ձեր ձայներն սիրալար՝
Կուգան ինծի հատ առ հատ՝ հին յուշերով պարուրուած,
Եւ այս գիշեր, ձեզի հետ, ծոցն անցեալի մը անդարձ՝
Կը ծուարիմ հեշտագին, նորէն կեանքին մեր անցեալ
Ապրելու ուժն ու հոգին, խինդն ու երգերը անսանձ...
Ա՜հ, գիտնայիք, թէ որքա՛ն ձեզ կարօտցած եմ հիմա,
Ու կը տենչամ որ ըլլայ Անցեալը այդ՝ ապագայ,
Որ միասին, համաքայլ, եւ համասիրտ ու անպարտ՝
Բարձրանայինք օրերու զառիվերէն լուսազարդ:
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Wednesday, December 22, 2010
ՀԱՅ ՅԵՂԱՓՈԽԱԿԱՆԻ ՄԸ ՅԻՇԱՏԱԿՆԵՐԸ- 163 - ՌՈՒԲԷՆ
Հայը կը համարուէր քիւրտերու կողմէ իբրեւ տնտեսական հիմքը երկրի. ան պէտք է պահէր աշիրէթները, թոռուները, տերպէյները: Հայը կթան կով մըն էր, որ կը պահուէր քիւրտի հովանիին տակ, բայց ան իրաւազուրկ էր, զայն իր քիւրտ տէրը կրնար սպաննել, աշխատցնել, ծախել: Բայց այդ ամէն իրաւունքները ին՛քն էր որ ունէր հայուն վրայ. եթէ ուրիշ աշիրէթէ քիւրտ մը ձեռք տար այդ հայուն, քիւրտ աղան կը պաշտպանէր զայն, ինչպէս որ մեծ եռանդով կը պաշտպանէ իր ձին, իր հօտը: Յաճախ նոյնիսկ հայ գիւղի մը կամ մէկ հատիկ հայու մը համար կռիւներ տեղի կ’ունենային քիւրտերու միջեւ: Կրօնական ատելութիւնը հայու նկատմամաբ նուազ էր, բայց հայերու վրայ քիւրտերու ունեցած իրաւունքները հայերու կացութիւնը կը դարձնէին շատ ծանր` ենթակայ ամէն մի պատահարի ու քմահաճոյքի: Այսպէսով, քիւրտերը մինչեւ 1860 թուականները բացարձակ տէրն էին Վասպուրական աշխարհի, տէրը ե՛ւ ռայաներու կեանքին, անոնց պատուին, գոյքին եւ հոգեկան պահանջներուն:
Բայց ԺԹ. դարու կէսերուն, երբ Ջուլամերկի ասորիները ենթարկուեցան զարհուրելի կոտորածներու Պետիրխան բէկի քիւրտերու կողմէ եւ երբ Եւրոպայի մէջ աղմուկ բարձրացուցին այդ առթիւ, տաճիկ կառավարութիւնը եւս ուշադրութիւն դարձուց քիւրտերու վրայ: Անշուշտ ոչ այնքան քրիստոնեաներու վիճակը բարելաւելու նկատումով, այլ չափէն աւելի զօրացած քրտական իշխանութիւնը քայքայելու դիտումով: Քիւրտերը տկարացնելու համար կառավարութիւնը կը ձեւակերպէ արշաւանքի բէկերու դէմ եւ կը քանդէ անոնց բերդերը:
Արդէն 1834թ., եգիպտական արշաւանքը կանգնեցնելէն յետոյ, տաճիկները կրցեր էին ջլատել Տիարպեքիրի քիւրտերու` Եզդինանցիներու ոյժը: Պիթլիսի եւ Մուշի շրջաններուն մէջ ոչնչացուցած էին Ղասըմ բէկի ուժեղ տոհմը եւ բերդերը, իսկ ասորիներու ջարդէն յետոյ, ձեռնարկեցին Արկոնի բերդի քայքայման եւ Պետիրխան բէկի տան ոչնչացման` սպաննելով մաս մը անոնցմէ, եւ որդիները աքսորելով Պոլիս: Ոչնչացուցին նաեւ Գեաւաշի բերդին մէջ նստած խան Մահմուտի տունը, որ Վասպուրականի մեծ մասին կը տիրապետէր, ինչպէս եւ բայազէտ Թահր փաշան; Այդպէսով հարուածելով քրտական մեծ օճախները, կառավարութիւնը ջլատեց քիւրտերու ոյժը եւ զօրացուց իր ազդեցութիւնը:
Շար. 163
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Բայց ԺԹ. դարու կէսերուն, երբ Ջուլամերկի ասորիները ենթարկուեցան զարհուրելի կոտորածներու Պետիրխան բէկի քիւրտերու կողմէ եւ երբ Եւրոպայի մէջ աղմուկ բարձրացուցին այդ առթիւ, տաճիկ կառավարութիւնը եւս ուշադրութիւն դարձուց քիւրտերու վրայ: Անշուշտ ոչ այնքան քրիստոնեաներու վիճակը բարելաւելու նկատումով, այլ չափէն աւելի զօրացած քրտական իշխանութիւնը քայքայելու դիտումով: Քիւրտերը տկարացնելու համար կառավարութիւնը կը ձեւակերպէ արշաւանքի բէկերու դէմ եւ կը քանդէ անոնց բերդերը:
Արդէն 1834թ., եգիպտական արշաւանքը կանգնեցնելէն յետոյ, տաճիկները կրցեր էին ջլատել Տիարպեքիրի քիւրտերու` Եզդինանցիներու ոյժը: Պիթլիսի եւ Մուշի շրջաններուն մէջ ոչնչացուցած էին Ղասըմ բէկի ուժեղ տոհմը եւ բերդերը, իսկ ասորիներու ջարդէն յետոյ, ձեռնարկեցին Արկոնի բերդի քայքայման եւ Պետիրխան բէկի տան ոչնչացման` սպաննելով մաս մը անոնցմէ, եւ որդիները աքսորելով Պոլիս: Ոչնչացուցին նաեւ Գեաւաշի բերդին մէջ նստած խան Մահմուտի տունը, որ Վասպուրականի մեծ մասին կը տիրապետէր, ինչպէս եւ բայազէտ Թահր փաշան; Այդպէսով հարուածելով քրտական մեծ օճախները, կառավարութիւնը ջլատեց քիւրտերու ոյժը եւ զօրացուց իր ազդեցութիւնը:
Շար. 163
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
ՀԱՅ ՅԵՂԱՓՈԽԱԿԱՆԻ ՄԸ ՅԻՇԱՏԱԿՆԵՐԸ- 163 - ՌՈՒԲԷՆ
Հայը կը համարուէր քիւրտերու կողմէ իբրեւ տնտեսական հիմքը երկրի. ան պէտք է պահէր աշիրէթները, թոռուները, տերպէյները: Հայը կթան կով մըն էր, որ կը պահուէր քիւրտի հովանիին տակ, բայց ան իրաւազուրկ էր, զայն իր քիւրտ տէրը կրնար սպաննել, աշխատցնել, ծախել: Բայց այդ ամէն իրաւունքները ին՛քն էր որ ունէր հայուն վրայ. եթէ ուրիշ աշիրէթէ քիւրտ մը ձեռք տար այդ հայուն, քիւրտ աղան կը պաշտպանէր զայն, ինչպէս որ մեծ եռանդով կը պաշտպանէ իր ձին, իր հօտը: Յաճախ նոյնիսկ հայ գիւղի մը կամ մէկ հատիկ հայու մը համար կռիւներ տեղի կ’ունենային քիւրտերու միջեւ: Կրօնական ատելութիւնը հայու նկատմամաբ նուազ էր, բայց հայերու վրայ քիւրտերու ունեցած իրաւունքները հայերու կացութիւնը կը դարձնէին շատ ծանր` ենթակայ ամէն մի պատահարի ու քմահաճոյքի: Այսպէսով, քիւրտերը մինչեւ 1860 թուականները բացարձակ տէրն էին Վասպուրական աշխարհի, տէրը ե՛ւ ռայաներու կեանքին, անոնց պատուին, գոյքին եւ հոգեկան պահանջներուն:
Բայց ԺԹ. դարու կէսերուն, երբ Ջուլամերկի ասորիները ենթարկուեցան զարհուրելի կոտորածներու Պետիրխան բէկի քիւրտերու կողմէ եւ երբ Եւրոպայի մէջ աղմուկ բարձրացուցին այդ առթիւ, տաճիկ կառավարութիւնը եւս ուշադրութիւն դարձուց քիւրտերու վրայ: Անշուշտ ոչ այնքան քրիստոնեաներու վիճակը բարելաւելու նկատումով, այլ չափէն աւելի զօրացած քրտական իշխանութիւնը քայքայելու դիտումով: Քիւրտերը տկարացնելու համար կառավարութիւնը կը ձեւակերպէ արշաւանքի բէկերու դէմ եւ կը քանդէ անոնց բերդերը:
Արդէն 1834թ., եգիպտական արշաւանքը կանգնեցնելէն յետոյ, տաճիկները կրցեր էին ջլատել Տիարպեքիրի քիւրտերու` Եզդինանցիներու ոյժը: Պիթլիսի եւ Մուշի շրջաններուն մէջ ոչնչացուցած էին Ղասըմ բէկի ուժեղ տոհմը եւ բերդերը, իսկ ասորիներու ջարդէն յետոյ, ձեռնարկեցին Արկոնի բերդի քայքայման եւ Պետիրխան բէկի տան ոչնչացման` սպաննելով մաս մը անոնցմէ, եւ որդիները աքսորելով Պոլիս: Ոչնչացուցին նաեւ Գեաւաշի բերդին մէջ նստած խան Մահմուտի տունը, որ Վասպուրականի մեծ մասին կը տիրապետէր, ինչպէս եւ բայազէտ Թահր փաշան; Այդպէսով հարուածելով քրտական մեծ օճախները, կառավարութիւնը ջլատեց քիւրտերու ոյժը եւ զօրացուց իր ազդեցութիւնը:
Շար. 163
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Բայց ԺԹ. դարու կէսերուն, երբ Ջուլամերկի ասորիները ենթարկուեցան զարհուրելի կոտորածներու Պետիրխան բէկի քիւրտերու կողմէ եւ երբ Եւրոպայի մէջ աղմուկ բարձրացուցին այդ առթիւ, տաճիկ կառավարութիւնը եւս ուշադրութիւն դարձուց քիւրտերու վրայ: Անշուշտ ոչ այնքան քրիստոնեաներու վիճակը բարելաւելու նկատումով, այլ չափէն աւելի զօրացած քրտական իշխանութիւնը քայքայելու դիտումով: Քիւրտերը տկարացնելու համար կառավարութիւնը կը ձեւակերպէ արշաւանքի բէկերու դէմ եւ կը քանդէ անոնց բերդերը:
Արդէն 1834թ., եգիպտական արշաւանքը կանգնեցնելէն յետոյ, տաճիկները կրցեր էին ջլատել Տիարպեքիրի քիւրտերու` Եզդինանցիներու ոյժը: Պիթլիսի եւ Մուշի շրջաններուն մէջ ոչնչացուցած էին Ղասըմ բէկի ուժեղ տոհմը եւ բերդերը, իսկ ասորիներու ջարդէն յետոյ, ձեռնարկեցին Արկոնի բերդի քայքայման եւ Պետիրխան բէկի տան ոչնչացման` սպաննելով մաս մը անոնցմէ, եւ որդիները աքսորելով Պոլիս: Ոչնչացուցին նաեւ Գեաւաշի բերդին մէջ նստած խան Մահմուտի տունը, որ Վասպուրականի մեծ մասին կը տիրապետէր, ինչպէս եւ բայազէտ Թահր փաշան; Այդպէսով հարուածելով քրտական մեծ օճախները, կառավարութիւնը ջլատեց քիւրտերու ոյժը եւ զօրացուց իր ազդեցութիւնը:
Շար. 163
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Monday, December 20, 2010
ՀԱՅ ՅԵՂԱՓՈԽԱԿԱՆԻ ՄԸ ՅԻՇԱՏԱԿՆԵՐԸ - 162 - ՌՈՒԲԷՆ
Հայերը, ուրեմն, ոչ միայն յիշեալ ազգութիւններէն իւրաքնչիւրի համեմատութեամբ մեծամասնութիւն կը կազմէին, այլ իրենց թիւով աւելի էին քան միւս բոլոր ազգութիւնները միասին առնուած: Թուական այս գերակշռութեան հետեւանքով` հայերը պիտի ըլլային, ըստ երեւոյթին, իշխող, գերակշռող տարր մը եւ ոչ թէ ճնշման ու ստրկութեան ենթակայ: Բայց ատիկա այդպէս չէր: Հայը չէր սիրեր զէնք ունենալ, որովհետեւ զայն ունենալն ու անոր գործածութիւնը մեծ յանցանք մըն էին կառավարութեան աչքին եւ արժանի, եթէ ոչ մահուան, գոնէ 101 տարուան բանտարկութեան պատժի: Հայը զբաղած էր միայն խաղաղ աշխատանքով եւ իր այդ աշխատանքի, ինչպէս եւ իր խառնուածքի բերումով` ի վիճակի չէր մրցակից լինել ըմբոստ, ռազմասէր եւ իշխելու տենչով բռնուած քիւրտին: Քիւրտերը իրական տէրն ու իշխանաւորներն էին այդ երկրին, ուրտեղ մինչեւ 1860 թուականները, Օսմանեան տիրապետութիւնը, կարելի է ըսել, եղած էր անուանական: Վասպուրականի տիրակալները քիւրտ թոռուններն ու աշիրէթապետներն էին, որոնք աւատական կարգերով կը կառավարէին այդ ամբողջ երկիրը:
Քիւրտերու մեծ աւատապետը կը նստէր Բոհտան, բայց անոր ստորադրեալ բոլոր աւատապետները կ’իշխէին Վասպուրականի ամբողջ գաւառներու մէջ: Այս աւատապետներէն մին կը նստէր Գեաւաշ եւ անոր իշխանութիւնը կը տարածուէր մինչեւ Հայոց Ձոր եւ երբեմն նոյնիսկ Վան: Անգամ Վանի մէջ, մինչեւ 1840 թուականները կը նստէին քիւրտ թոռուններ, որոնք միայն անուանապէս կ’ենթարկուէին «ռոմին» եւ փաստօրէն ինքնիշխան էին: Մեծ աւատապետ մը կը նստէր նոյնիսկ Պայազիտ: Քրտական գրեթէ ինքնիշխան այս աւատապետները իրենց կարգին կ’իշխէին աւելի մանր աւատապետներու վրայ, սակայն բոլորն ալ կ’ենթարկուէին, թէկուզ անուանապէս, Բոհտանի աւատապետներուն: Քիւրտերու աշիրէթապետները ունէին իրենց բերդերը եւ իրենց զինուրական ոյժը` կազմուած իրենց աշիրէթներէն: Անոնք կը հաւաքէին հարկեր, իւրայատուկ ձեւով: Կիսավայրենի եւ ազատասէր այս աւատապետները անկարող էին անշուշտ սերտ կապ ունենալ իրարու հետ եւ ստեղծել իրենց սեփական պետութիւնը` բոլորովին անկախ օսմանցիներէն: Ատոր մեծապէս կը վնասէին աւատապետներու իրարու հետ ունեցած անհամաձայնութիւնը, անոնց ծայր աստիճան ագահ եւ գիշատիչ բնաւորութեան գիծերը: Անոնք շարունակ պատեազմներու մէջ էին եւ այդպէսով կը տկարացնէին զիրար: Ատոր ոյժ կու տար նաեւ ռոմը, որ բաժան բաժան ընելով անոնց հսկայական ոյժը, կը հաստատէր իր ազդեցութիւնը Վասպուրական աշխարհի մէջ: Բայց քրտական այդ կռիւները թանկ կը նստէին թէ՛ քիւրտ եւ մասամբ նաեւ հայ ժողովուրդի վրայ: Վրէժ առնելու համար իրենց հակառակորդ աշիրէթներէն, կռուող կողմերը կ’աւերէին ամբողջ աշխարհը, կ’այրէին եւ քարուքանդ կ’ընէին հակառակորդի իշխանութեան տակ գտնուող գիւղերը, կը կոտորէին կամ կը գերէին ժողովուրդը, որպէսզի, այդպէսով, քայքայէին իրենց հակառակորդը տնտեսապէս եւ տկարացնէին զայն ֆիզիքապէս: Հայ տարրը կը դառնար իրարու հակառակորդ աշիրէթներու քաւութեան նոխազ եւ կը փճանար:
Շար. 162
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Քիւրտերու մեծ աւատապետը կը նստէր Բոհտան, բայց անոր ստորադրեալ բոլոր աւատապետները կ’իշխէին Վասպուրականի ամբողջ գաւառներու մէջ: Այս աւատապետներէն մին կը նստէր Գեաւաշ եւ անոր իշխանութիւնը կը տարածուէր մինչեւ Հայոց Ձոր եւ երբեմն նոյնիսկ Վան: Անգամ Վանի մէջ, մինչեւ 1840 թուականները կը նստէին քիւրտ թոռուններ, որոնք միայն անուանապէս կ’ենթարկուէին «ռոմին» եւ փաստօրէն ինքնիշխան էին: Մեծ աւատապետ մը կը նստէր նոյնիսկ Պայազիտ: Քրտական գրեթէ ինքնիշխան այս աւատապետները իրենց կարգին կ’իշխէին աւելի մանր աւատապետներու վրայ, սակայն բոլորն ալ կ’ենթարկուէին, թէկուզ անուանապէս, Բոհտանի աւատապետներուն: Քիւրտերու աշիրէթապետները ունէին իրենց բերդերը եւ իրենց զինուրական ոյժը` կազմուած իրենց աշիրէթներէն: Անոնք կը հաւաքէին հարկեր, իւրայատուկ ձեւով: Կիսավայրենի եւ ազատասէր այս աւատապետները անկարող էին անշուշտ սերտ կապ ունենալ իրարու հետ եւ ստեղծել իրենց սեփական պետութիւնը` բոլորովին անկախ օսմանցիներէն: Ատոր մեծապէս կը վնասէին աւատապետներու իրարու հետ ունեցած անհամաձայնութիւնը, անոնց ծայր աստիճան ագահ եւ գիշատիչ բնաւորութեան գիծերը: Անոնք շարունակ պատեազմներու մէջ էին եւ այդպէսով կը տկարացնէին զիրար: Ատոր ոյժ կու տար նաեւ ռոմը, որ բաժան բաժան ընելով անոնց հսկայական ոյժը, կը հաստատէր իր ազդեցութիւնը Վասպուրական աշխարհի մէջ: Բայց քրտական այդ կռիւները թանկ կը նստէին թէ՛ քիւրտ եւ մասամբ նաեւ հայ ժողովուրդի վրայ: Վրէժ առնելու համար իրենց հակառակորդ աշիրէթներէն, կռուող կողմերը կ’աւերէին ամբողջ աշխարհը, կ’այրէին եւ քարուքանդ կ’ընէին հակառակորդի իշխանութեան տակ գտնուող գիւղերը, կը կոտորէին կամ կը գերէին ժողովուրդը, որպէսզի, այդպէսով, քայքայէին իրենց հակառակորդը տնտեսապէս եւ տկարացնէին զայն ֆիզիքապէս: Հայ տարրը կը դառնար իրարու հակառակորդ աշիրէթներու քաւութեան նոխազ եւ կը փճանար:
Շար. 162
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
ՀԱՅ ՅԵՂԱՓՈԽԱԿԱՆԻ ՄԸ ՅԻՇԱՏԱԿՆԵՐԸ - 162 - ՌՈՒԲԷՆ
Հայերը, ուրեմն, ոչ միայն յիշեալ ազգութիւններէն իւրաքնչիւրի համեմատութեամբ մեծամասնութիւն կը կազմէին, այլ իրենց թիւով աւելի էին քան միւս բոլոր ազգութիւնները միասին առնուած: Թուական այս գերակշռութեան հետեւանքով` հայերը պիտի ըլլային, ըստ երեւոյթին, իշխող, գերակշռող տարր մը եւ ոչ թէ ճնշման ու ստրկութեան ենթակայ: Բայց ատիկա այդպէս չէր: Հայը չէր սիրեր զէնք ունենալ, որովհետեւ զայն ունենալն ու անոր գործածութիւնը մեծ յանցանք մըն էին կառավարութեան աչքին եւ արժանի, եթէ ոչ մահուան, գոնէ 101 տարուան բանտարկութեան պատժի: Հայը զբաղած էր միայն խաղաղ աշխատանքով եւ իր այդ աշխատանքի, ինչպէս եւ իր խառնուածքի բերումով` ի վիճակի չէր մրցակից լինել ըմբոստ, ռազմասէր եւ իշխելու տենչով բռնուած քիւրտին: Քիւրտերը իրական տէրն ու իշխանաւորներն էին այդ երկրին, ուրտեղ մինչեւ 1860 թուականները, Օսմանեան տիրապետութիւնը, կարելի է ըսել, եղած էր անուանական: Վասպուրականի տիրակալները քիւրտ թոռուններն ու աշիրէթապետներն էին, որոնք աւատական կարգերով կը կառավարէին այդ ամբողջ երկիրը:
Քիւրտերու մեծ աւատապետը կը նստէր Բոհտան, բայց անոր ստորադրեալ բոլոր աւատապետները կ’իշխէին Վասպուրականի ամբողջ գաւառներու մէջ: Այս աւատապետներէն մին կը նստէր Գեաւաշ եւ անոր իշխանութիւնը կը տարածուէր մինչեւ Հայոց Ձոր եւ երբեմն նոյնիսկ Վան: Անգամ Վանի մէջ, մինչեւ 1840 թուականները կը նստէին քիւրտ թոռուններ, որոնք միայն անուանապէս կ’ենթարկուէին «ռոմին» եւ փաստօրէն ինքնիշխան էին: Մեծ աւատապետ մը կը նստէր նոյնիսկ Պայազիտ: Քրտական գրեթէ ինքնիշխան այս աւատապետները իրենց կարգին կ’իշխէին աւելի մանր աւատապետներու վրայ, սակայն բոլորն ալ կ’ենթարկուէին, թէկուզ անուանապէս, Բոհտանի աւատապետներուն: Քիւրտերու աշիրէթապետները ունէին իրենց բերդերը եւ իրենց զինուրական ոյժը` կազմուած իրենց աշիրէթներէն: Անոնք կը հաւաքէին հարկեր, իւրայատուկ ձեւով: Կիսավայրենի եւ ազատասէր այս աւատապետները անկարող էին անշուշտ սերտ կապ ունենալ իրարու հետ եւ ստեղծել իրենց սեփական պետութիւնը` բոլորովին անկախ օսմանցիներէն: Ատոր մեծապէս կը վնասէին աւատապետներու իրարու հետ ունեցած անհամաձայնութիւնը, անոնց ծայր աստիճան ագահ եւ գիշատիչ բնաւորութեան գիծերը: Անոնք շարունակ պատեազմներու մէջ էին եւ այդպէսով կը տկարացնէին զիրար: Ատոր ոյժ կու տար նաեւ ռոմը, որ բաժան բաժան ընելով անոնց հսկայական ոյժը, կը հաստատէր իր ազդեցութիւնը Վասպուրական աշխարհի մէջ: Բայց քրտական այդ կռիւները թանկ կը նստէին թէ՛ քիւրտ եւ մասամբ նաեւ հայ ժողովուրդի վրայ: Վրէժ առնելու համար իրենց հակառակորդ աշիրէթներէն, կռուող կողմերը կ’աւերէին ամբողջ աշխարհը, կ’այրէին եւ քարուքանդ կ’ընէին հակառակորդի իշխանութեան տակ գտնուող գիւղերը, կը կոտորէին կամ կը գերէին ժողովուրդը, որպէսզի, այդպէսով, քայքայէին իրենց հակառակորդը տնտեսապէս եւ տկարացնէին զայն ֆիզիքապէս: Հայ տարրը կը դառնար իրարու հակառակորդ աշիրէթներու քաւութեան նոխազ եւ կը փճանար:
Շար. 162
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Քիւրտերու մեծ աւատապետը կը նստէր Բոհտան, բայց անոր ստորադրեալ բոլոր աւատապետները կ’իշխէին Վասպուրականի ամբողջ գաւառներու մէջ: Այս աւատապետներէն մին կը նստէր Գեաւաշ եւ անոր իշխանութիւնը կը տարածուէր մինչեւ Հայոց Ձոր եւ երբեմն նոյնիսկ Վան: Անգամ Վանի մէջ, մինչեւ 1840 թուականները կը նստէին քիւրտ թոռուններ, որոնք միայն անուանապէս կ’ենթարկուէին «ռոմին» եւ փաստօրէն ինքնիշխան էին: Մեծ աւատապետ մը կը նստէր նոյնիսկ Պայազիտ: Քրտական գրեթէ ինքնիշխան այս աւատապետները իրենց կարգին կ’իշխէին աւելի մանր աւատապետներու վրայ, սակայն բոլորն ալ կ’ենթարկուէին, թէկուզ անուանապէս, Բոհտանի աւատապետներուն: Քիւրտերու աշիրէթապետները ունէին իրենց բերդերը եւ իրենց զինուրական ոյժը` կազմուած իրենց աշիրէթներէն: Անոնք կը հաւաքէին հարկեր, իւրայատուկ ձեւով: Կիսավայրենի եւ ազատասէր այս աւատապետները անկարող էին անշուշտ սերտ կապ ունենալ իրարու հետ եւ ստեղծել իրենց սեփական պետութիւնը` բոլորովին անկախ օսմանցիներէն: Ատոր մեծապէս կը վնասէին աւատապետներու իրարու հետ ունեցած անհամաձայնութիւնը, անոնց ծայր աստիճան ագահ եւ գիշատիչ բնաւորութեան գիծերը: Անոնք շարունակ պատեազմներու մէջ էին եւ այդպէսով կը տկարացնէին զիրար: Ատոր ոյժ կու տար նաեւ ռոմը, որ բաժան բաժան ընելով անոնց հսկայական ոյժը, կը հաստատէր իր ազդեցութիւնը Վասպուրական աշխարհի մէջ: Բայց քրտական այդ կռիւները թանկ կը նստէին թէ՛ քիւրտ եւ մասամբ նաեւ հայ ժողովուրդի վրայ: Վրէժ առնելու համար իրենց հակառակորդ աշիրէթներէն, կռուող կողմերը կ’աւերէին ամբողջ աշխարհը, կ’այրէին եւ քարուքանդ կ’ընէին հակառակորդի իշխանութեան տակ գտնուող գիւղերը, կը կոտորէին կամ կը գերէին ժողովուրդը, որպէսզի, այդպէսով, քայքայէին իրենց հակառակորդը տնտեսապէս եւ տկարացնէին զայն ֆիզիքապէս: Հայ տարրը կը դառնար իրարու հակառակորդ աշիրէթներու քաւութեան նոխազ եւ կը փճանար:
Շար. 162
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Sunday, December 19, 2010
...Այդպէս ալ «Հորիզոն«ները մնացին չկարդացուած ՎՐԷԺ ԱՐՄԷՆ
Յուզիչ , հաճելի , լուրջ:
Այս երեք ածականները շռայլօրէն չեն տրուած այս յօդուածին:
Թող հողը թեթեւ գայ Երուանդ Յարութիւնեանի աճիւններուն:
«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»»«»«»«»«»«»«»«»«»«
Ի ՅՈՒՇ
...այդպէս ալ «Հորիզոն«ները մնացին չկարդացուած
Հայրս՝ Երուանդ Յարութիւնեան ծնած էր 28 մայիս 1915-ին՝ Աղեքսանդրիա։ Այս
հաստատումը ինքնին ամբողջ պատմութիւն մըն է, մէկ անբաժան մասնիկը Հայոց
պատմութեան։ Սակայն, իր մասին խօսելէ առաջ հարկ է խօսիլ իր ծնողքին մասին։
Իր հայրը՝ Գալուստ մեծ հայրս, 1890-ին Հաճըն ծնած, 1895-1896-ի ջարդերուն
կորսնցուցած էր ընտանեկան պարագաները եւ մեծ մայրն էր, որ մեծցուցած էր զինք։ Տարսոն
գոլեժի մէջ ուսանած շրջանին զինուոր տարուած էր Լիբանան, ուր իր թուրք սպաներուն
անձնական նամակները գրելով, անոնց վստահութիւնը ձեռք ձգած էր եւ արտօնութիւն
ստացած միաժամանակ Պէյրութի ամերիկեան համալսարանը յաճախելու. վկայուելուն պէս
փախուստ տուած ու շունչը առած էր Եգիպտոս, այն յոյսով, որ Ամերիկա պիտի երթար։
Մայրը՝ Շաքէ Հոտլեան, դուստրը Ակնէն, Արաբկիրէն փախստական Աննայի ու Երուանդի,
ծնած էր 1896-ին Հալէպ. անոնք անկէ ալ նոյնպէս անցած էին Եգիպտոս։ Մեծ հայրս
Արթինեան դարձած էր աւելի ուշ, երբ շրջան մը կը պաշտօնավարէր անգլիական բանակին
մէջ։
Ահա այսպիսի պատմութիւն ունեցող ծնողքէ մը սերած էր հայրս, որ դարձած էր մէկ
հատիկ՝ կորսնցնելով երկու մանկահասակ քոյրեր։ Յաճախած էր Պօղոսեան ազգային
վարժարան, վայելած շունչը Լեւոն Շանթի, Նիկոլ Աղբալեանի, Հմայեակ Շէմսի, Հմայեակ
Ամիրեանի, Վաղարշակ Սրուանձտեանի, Վահրամ Մանաւեանի եւ ուրիշ նուիրեալներու։
Երկրորդական ուսման վերջին տարիները յաճախած էր նախ Վիգթորիա գոլէճ՝ որպէս մէկ
տարուան կրթաթոշակի մը մրցանակակիր, ապա Սքոչ սքհուլ։ Յատուկ ձիրք ցուցաբերած էր
գծագրութեան մէջ. դպրոցէն վերադարձին կը նստէր, ջրաներկներ կը նկարէր, որպէսզի
շաբաթավերջի իր գրպանի գումարը ապահովէր...
Փոքր տարիքէն մեծ սէր ու հետաքրքրութիւն ցուցաբերած էր շինարարութեան
նկատմամբ, ու միջոցները չունենալով համալսարան յաճախելու, 17 տարեկանին նետուած էր
նոյն այդ ասպարէզը, միաժամանակ թղթակցութեամբ հետեւելով հեռակայ դասընթացքներու՝
ճարտարապետութեան մարզին մէջ։ Իր աշխատասիրութեան, նախաձեռնութեան ոգիին ու
յարատեւութեան շնորհիւ յաջողած էր լաւ անուն վաստկիլ նախ իբր պաշտօնեայ, ապա իբր
գործատէր՝ տարիներու ընթացքին մինչեւ 200-ի հասնող բանուորական անձնակազմով
շինարարական ընկերութիւն մը մէջտեղ բերելով։ Իր իրականացումները առաջին կարգի
մակարդակով կ՜ըլլային, եւ երբ իր հետ Գահիրէի փողոցներէն կ՜անցնէինք, արդար
հպարտութեամբ, բայց երբեք յոխորտանքով, մեզի մատնանիշ կ՜ընէր իր կերտած կամ
բարեզարդած շէնքերը։
Կանուխէն անդամակցած էր Կամք մարմնամարզական ակումբի սկաուտական
շարքերուն, ու այնտեղ ստացած դաստիարակութիւնը՝ մարդասիրութեան,
հաճոյակատարութեան, իրերօգնութեան՝ դարձուցած էր կեանքի հանգանակ։ Իրաւամբ, »ոսկի
սիրտ մը ունէր«, ինչպէս գրեց թոռնուհին՝ Արազը Հայաստանէն այս առթիւ։ Բարի էր, նաեւ
աստուածավախ, բայց ոչ նախապաշարեալ։ Մանաւանդ նախանձախնդիր էր, որ հայորդիները,
յատկապէս դաշնակցական տղաքը հա՛յ ընտանիք կազմեն։
Գործով Գահիրէ փոխադրուելով, ինքն ալ իր կարգին փութացած էր ամուսնանալու,
1939-ին, դպրոցէն ու ակումբէն ծանօթ իր ընկերուհիներէն մէկուն՝ Անահիտ Նորատունկեանի
հետ։ Իբր անդրանիկ զաւակը՝ ես աշխարհ պիտի գայի 1940-ին, իսկ եղբայրս՝ Համազասպը
1943-ին։ Մեզի տրուած անուններէն կարելի է հետեւցնել այն մթնոլորտը, որ կը տիրէր մեր
տան մէջ։ Երբեք մտքէն չէին ելած երկու կարեւոր դէպքեր. առաջինը, երբ ինք երեք տարեկան
էր, ինչպէս, լսելով Հայաստանի անկախութեան հռչակման հրաշալի լուրը, մեծ մայրը հսկայ
եռագոյն դրօշ մը կարած ու ծածանեցուցած էր իրենց պատշգամէն, իսկ երկրորդը, երբ
Ալեքսանդր Խատիսեան եկած էր Հայաստանի Հանրապետութեան համար հանգանակութիւն
կատարելու՝ թատերասրահի պատշգամներէն ինչպէս կիներ իրենց գոհարեղէնները բեմ
նետած էին, իրենց մասնակցութիւնը այդպէ՛ս բերելով։
Հայրս ու մայրս 1936-ին մտած են Դաշնակցութեան շարքերը՝ կրթուելով Արշակ
Ջամալեանի, Համօ Օհանջանեանի, Վահան Նաւասարդեանի ու այլ վաստակաւոր ընկերներու
շունչին տակ։ Հայ կեանքի բոլոր վերիվայրումներուն մէջ, անոնք աներեր հաւատքով
դաշնակցական եղան ու ապրեցան մինչեւ վերջին շունչ։
Ես զինք պիտի ճանչնայի որպէս ընտանիքին նուիրուած, մեր բոլոր կարիքներուն
հասնող, մեր վէճերուն՝ հաշտարար, մինչեւ վերջ՝ մեր ուսման հետեւող հայր մը։ Քաղաքին մէկ
ծայրէն միւսը, հինգ տարի զիս ամեն առաւօտ ի՛նք տարաւ համալսարան, գործի
երթալէ առաջ, եւ երբ վկայականս ստացայ կարծես ի՛նքն էր, որ ճարտարապետ կը դառնար,
իրականացնելով իր կեանքի երազը։ Ան իր զաւակներուն նեցուկ պիտի կանգնէր ամբողջ
կեանքը։
Իր հանդարտաբարոյ կեցուածքով, իր բարեհամբոյր նկարագրով, իր զուարթ
բնաւորութեամբ բոլորին սէրն ու յարգանքը վայելող անձն էր ան ։ Եթէ շրջապատուած էինք
մեծ թիւով ընտանեկան բարեկամներով, այդ անոր համար՝ որ հօրս ընկերակցութիւնը բոլորին
կողմէ փնտռուած էր։
Ես զինք պիտի ճանչնայի նաեւ որպէս անյագ ընթերցասէր, միշտ հետաքրքրուած
աշխարհի իրադարձութիւններով, բնութեան գաղտնիքներով ու գիտութեան վերջին
նորութիւններով, ոչ կաղապարուած մտքի տէր, միշտ բաց՝ յառաջադէմ գաղափարներու
առջեւ, լայնամիտ ու լայնախոհ։
Ես հայրս պիտի ճանչնայի վերջապէս որպէս Պատանեկանի վարիչը, որ ամեն շաբաթ
յետմիջօրէի ոչ միայն մեզ, այլ թաղի հայ պատանիները պիտի հաւաքէր, տանէր ակումբ,
զբաղէր մեզմով՝ խաղերու, ազգային երգերու եւ յեղափոխական կեանքէ դրուագներու
միջոցաւ դաստիարակելով մեզ։ Պիտի ճանչնայի նաեւ որպէս երկար տարիներու կոմիտէի
անդամ, որ համեստօրէն, լուռ ու անշահախնդիր կերպով պիտի ծառայէր իր
կազմակերպութեան։
Երբ Մոնթրէալ պիտի գաղթէինք 1966-ին, ինք, միշտ իր աւանդական
լաւատեսութեամբ, առանց վայրկեան մը տատամսելու, 30 տարուան իր հաստատութիւնը
փոխանցեց, պիտի ըսեմ գրեթէ նուիրե՛ց իր եգիպտացի գործընկերոջ, ու զաւակներուն
ապագային սիրոյն՝ ճամբայ ելաւ դէպի Նոր աշխարհ։ Այստեղ ալ գտաւ իր ասպարէզին
առնչուած՝ կանխաթափ պեթոնէ շինարարական մասերու արտադրութեան ընկերութեան մը
մէջ արհեստագէտ գնահատիչի պաշտօն, որ լաւապէս տիրապետելու համար ալ չվարանեցաւ
51 տարեկանին Տաուսըն գոլեճ յաճախել ու ձեռք ձգել բարձրագոյն ուսման վկայական։
Ամբողջ 17 տարի ան մնաց այդ պաշտօնին գլուխը, դառնալով ընկերութեան երիցագոյն ու իր
մարզին ամենէն հմուտ մասնագէտը։
Արուեստասէր ու մշակութասէր, ան այստեղ մաս կազմեց նաեւ Համազգայինի
շարքերուն, մանաւանդ գրական խմբակին, մօտէն հետեւելով մեր ձեռնարկներուն եւ
ժողովներուն։ Տարիքի բերմամբ չկրցաւ աշխոյժ մասնակիցը դառնալ կուսակցական
գործունէութեան, սակայն պաշտօն ստանձնեց զանազան յանձնախումբերու մէջ։
Այլեւ այստեղ »Հորիզոն«ի էջերուն մէջ ան յայտնաբերեց գրելու իր ձիրքը, ու »Երանի«
ստորագրութեամբ հրապարակեց բազմաթիւ երգիծական յօդուածներ, իր ստեղծած »տիկ.
Հնազանդ«-ի տիպարով քննադատելով մեր կեանքի թերի կողմերը։ Այդ գրութիւններէն
մէկուն մէջ էր, որ կ՜երազէր իր անդրանիկ թոռնիկը՝ Լորին տեսնել Հայաստանի բնակիչ։ Իր
այդ երազի իրականացումը յանձն առնողը եղաւ երկրորդ թոռնիկը։
Երուանդ Յարութիւնեան-Արթինեան մեզմէ բաժնուեցաւ երեքշաբթի՝ 7 դեկտեմբերին,
երեք շաբթուան հիւանդութենէ մը ետք, Թորոնթոյի արուարձաններէն մէկուն մէջ, ուր կը
գտնուէր եղբօրս հետ։
Այդպէս ալ մեր տան դրան բռնակէն կախուած տոպրակի մը մէջ մնացին վերջին
շաբաթներու »Հորիզոն«ները, որ հաւաքեր էի՝ իր վերադարձին յանձնելու համար իրեն, քանի
որ ամէն շաբաթ ակնդէտ կը սպասէր ան իր սիրած թերթին...
ՎՐԷԺ-ԱՐՄԷՆ
Հորիզոն, 2010-12-20 )1642(
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Այս երեք ածականները շռայլօրէն չեն տրուած այս յօդուածին:
Թող հողը թեթեւ գայ Երուանդ Յարութիւնեանի աճիւններուն:
«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»»«»«»«»«»«»«»«»«»«
Ի ՅՈՒՇ
...այդպէս ալ «Հորիզոն«ները մնացին չկարդացուած
Հայրս՝ Երուանդ Յարութիւնեան ծնած էր 28 մայիս 1915-ին՝ Աղեքսանդրիա։ Այս
հաստատումը ինքնին ամբողջ պատմութիւն մըն է, մէկ անբաժան մասնիկը Հայոց
պատմութեան։ Սակայն, իր մասին խօսելէ առաջ հարկ է խօսիլ իր ծնողքին մասին։
Իր հայրը՝ Գալուստ մեծ հայրս, 1890-ին Հաճըն ծնած, 1895-1896-ի ջարդերուն
կորսնցուցած էր ընտանեկան պարագաները եւ մեծ մայրն էր, որ մեծցուցած էր զինք։ Տարսոն
գոլեժի մէջ ուսանած շրջանին զինուոր տարուած էր Լիբանան, ուր իր թուրք սպաներուն
անձնական նամակները գրելով, անոնց վստահութիւնը ձեռք ձգած էր եւ արտօնութիւն
ստացած միաժամանակ Պէյրութի ամերիկեան համալսարանը յաճախելու. վկայուելուն պէս
փախուստ տուած ու շունչը առած էր Եգիպտոս, այն յոյսով, որ Ամերիկա պիտի երթար։
Մայրը՝ Շաքէ Հոտլեան, դուստրը Ակնէն, Արաբկիրէն փախստական Աննայի ու Երուանդի,
ծնած էր 1896-ին Հալէպ. անոնք անկէ ալ նոյնպէս անցած էին Եգիպտոս։ Մեծ հայրս
Արթինեան դարձած էր աւելի ուշ, երբ շրջան մը կը պաշտօնավարէր անգլիական բանակին
մէջ։
Ահա այսպիսի պատմութիւն ունեցող ծնողքէ մը սերած էր հայրս, որ դարձած էր մէկ
հատիկ՝ կորսնցնելով երկու մանկահասակ քոյրեր։ Յաճախած էր Պօղոսեան ազգային
վարժարան, վայելած շունչը Լեւոն Շանթի, Նիկոլ Աղբալեանի, Հմայեակ Շէմսի, Հմայեակ
Ամիրեանի, Վաղարշակ Սրուանձտեանի, Վահրամ Մանաւեանի եւ ուրիշ նուիրեալներու։
Երկրորդական ուսման վերջին տարիները յաճախած էր նախ Վիգթորիա գոլէճ՝ որպէս մէկ
տարուան կրթաթոշակի մը մրցանակակիր, ապա Սքոչ սքհուլ։ Յատուկ ձիրք ցուցաբերած էր
գծագրութեան մէջ. դպրոցէն վերադարձին կը նստէր, ջրաներկներ կը նկարէր, որպէսզի
շաբաթավերջի իր գրպանի գումարը ապահովէր...
Փոքր տարիքէն մեծ սէր ու հետաքրքրութիւն ցուցաբերած էր շինարարութեան
նկատմամբ, ու միջոցները չունենալով համալսարան յաճախելու, 17 տարեկանին նետուած էր
նոյն այդ ասպարէզը, միաժամանակ թղթակցութեամբ հետեւելով հեռակայ դասընթացքներու՝
ճարտարապետութեան մարզին մէջ։ Իր աշխատասիրութեան, նախաձեռնութեան ոգիին ու
յարատեւութեան շնորհիւ յաջողած էր լաւ անուն վաստկիլ նախ իբր պաշտօնեայ, ապա իբր
գործատէր՝ տարիներու ընթացքին մինչեւ 200-ի հասնող բանուորական անձնակազմով
շինարարական ընկերութիւն մը մէջտեղ բերելով։ Իր իրականացումները առաջին կարգի
մակարդակով կ՜ըլլային, եւ երբ իր հետ Գահիրէի փողոցներէն կ՜անցնէինք, արդար
հպարտութեամբ, բայց երբեք յոխորտանքով, մեզի մատնանիշ կ՜ընէր իր կերտած կամ
բարեզարդած շէնքերը։
Կանուխէն անդամակցած էր Կամք մարմնամարզական ակումբի սկաուտական
շարքերուն, ու այնտեղ ստացած դաստիարակութիւնը՝ մարդասիրութեան,
հաճոյակատարութեան, իրերօգնութեան՝ դարձուցած էր կեանքի հանգանակ։ Իրաւամբ, »ոսկի
սիրտ մը ունէր«, ինչպէս գրեց թոռնուհին՝ Արազը Հայաստանէն այս առթիւ։ Բարի էր, նաեւ
աստուածավախ, բայց ոչ նախապաշարեալ։ Մանաւանդ նախանձախնդիր էր, որ հայորդիները,
յատկապէս դաշնակցական տղաքը հա՛յ ընտանիք կազմեն։
Գործով Գահիրէ փոխադրուելով, ինքն ալ իր կարգին փութացած էր ամուսնանալու,
1939-ին, դպրոցէն ու ակումբէն ծանօթ իր ընկերուհիներէն մէկուն՝ Անահիտ Նորատունկեանի
հետ։ Իբր անդրանիկ զաւակը՝ ես աշխարհ պիտի գայի 1940-ին, իսկ եղբայրս՝ Համազասպը
1943-ին։ Մեզի տրուած անուններէն կարելի է հետեւցնել այն մթնոլորտը, որ կը տիրէր մեր
տան մէջ։ Երբեք մտքէն չէին ելած երկու կարեւոր դէպքեր. առաջինը, երբ ինք երեք տարեկան
էր, ինչպէս, լսելով Հայաստանի անկախութեան հռչակման հրաշալի լուրը, մեծ մայրը հսկայ
եռագոյն դրօշ մը կարած ու ծածանեցուցած էր իրենց պատշգամէն, իսկ երկրորդը, երբ
Ալեքսանդր Խատիսեան եկած էր Հայաստանի Հանրապետութեան համար հանգանակութիւն
կատարելու՝ թատերասրահի պատշգամներէն ինչպէս կիներ իրենց գոհարեղէնները բեմ
նետած էին, իրենց մասնակցութիւնը այդպէ՛ս բերելով։
Հայրս ու մայրս 1936-ին մտած են Դաշնակցութեան շարքերը՝ կրթուելով Արշակ
Ջամալեանի, Համօ Օհանջանեանի, Վահան Նաւասարդեանի ու այլ վաստակաւոր ընկերներու
շունչին տակ։ Հայ կեանքի բոլոր վերիվայրումներուն մէջ, անոնք աներեր հաւատքով
դաշնակցական եղան ու ապրեցան մինչեւ վերջին շունչ։
Ես զինք պիտի ճանչնայի որպէս ընտանիքին նուիրուած, մեր բոլոր կարիքներուն
հասնող, մեր վէճերուն՝ հաշտարար, մինչեւ վերջ՝ մեր ուսման հետեւող հայր մը։ Քաղաքին մէկ
ծայրէն միւսը, հինգ տարի զիս ամեն առաւօտ ի՛նք տարաւ համալսարան, գործի
երթալէ առաջ, եւ երբ վկայականս ստացայ կարծես ի՛նքն էր, որ ճարտարապետ կը դառնար,
իրականացնելով իր կեանքի երազը։ Ան իր զաւակներուն նեցուկ պիտի կանգնէր ամբողջ
կեանքը։
Իր հանդարտաբարոյ կեցուածքով, իր բարեհամբոյր նկարագրով, իր զուարթ
բնաւորութեամբ բոլորին սէրն ու յարգանքը վայելող անձն էր ան ։ Եթէ շրջապատուած էինք
մեծ թիւով ընտանեկան բարեկամներով, այդ անոր համար՝ որ հօրս ընկերակցութիւնը բոլորին
կողմէ փնտռուած էր։
Ես զինք պիտի ճանչնայի նաեւ որպէս անյագ ընթերցասէր, միշտ հետաքրքրուած
աշխարհի իրադարձութիւններով, բնութեան գաղտնիքներով ու գիտութեան վերջին
նորութիւններով, ոչ կաղապարուած մտքի տէր, միշտ բաց՝ յառաջադէմ գաղափարներու
առջեւ, լայնամիտ ու լայնախոհ։
Ես հայրս պիտի ճանչնայի վերջապէս որպէս Պատանեկանի վարիչը, որ ամեն շաբաթ
յետմիջօրէի ոչ միայն մեզ, այլ թաղի հայ պատանիները պիտի հաւաքէր, տանէր ակումբ,
զբաղէր մեզմով՝ խաղերու, ազգային երգերու եւ յեղափոխական կեանքէ դրուագներու
միջոցաւ դաստիարակելով մեզ։ Պիտի ճանչնայի նաեւ որպէս երկար տարիներու կոմիտէի
անդամ, որ համեստօրէն, լուռ ու անշահախնդիր կերպով պիտի ծառայէր իր
կազմակերպութեան։
Երբ Մոնթրէալ պիտի գաղթէինք 1966-ին, ինք, միշտ իր աւանդական
լաւատեսութեամբ, առանց վայրկեան մը տատամսելու, 30 տարուան իր հաստատութիւնը
փոխանցեց, պիտի ըսեմ գրեթէ նուիրե՛ց իր եգիպտացի գործընկերոջ, ու զաւակներուն
ապագային սիրոյն՝ ճամբայ ելաւ դէպի Նոր աշխարհ։ Այստեղ ալ գտաւ իր ասպարէզին
առնչուած՝ կանխաթափ պեթոնէ շինարարական մասերու արտադրութեան ընկերութեան մը
մէջ արհեստագէտ գնահատիչի պաշտօն, որ լաւապէս տիրապետելու համար ալ չվարանեցաւ
51 տարեկանին Տաուսըն գոլեճ յաճախել ու ձեռք ձգել բարձրագոյն ուսման վկայական։
Ամբողջ 17 տարի ան մնաց այդ պաշտօնին գլուխը, դառնալով ընկերութեան երիցագոյն ու իր
մարզին ամենէն հմուտ մասնագէտը։
Արուեստասէր ու մշակութասէր, ան այստեղ մաս կազմեց նաեւ Համազգայինի
շարքերուն, մանաւանդ գրական խմբակին, մօտէն հետեւելով մեր ձեռնարկներուն եւ
ժողովներուն։ Տարիքի բերմամբ չկրցաւ աշխոյժ մասնակիցը դառնալ կուսակցական
գործունէութեան, սակայն պաշտօն ստանձնեց զանազան յանձնախումբերու մէջ։
Այլեւ այստեղ »Հորիզոն«ի էջերուն մէջ ան յայտնաբերեց գրելու իր ձիրքը, ու »Երանի«
ստորագրութեամբ հրապարակեց բազմաթիւ երգիծական յօդուածներ, իր ստեղծած »տիկ.
Հնազանդ«-ի տիպարով քննադատելով մեր կեանքի թերի կողմերը։ Այդ գրութիւններէն
մէկուն մէջ էր, որ կ՜երազէր իր անդրանիկ թոռնիկը՝ Լորին տեսնել Հայաստանի բնակիչ։ Իր
այդ երազի իրականացումը յանձն առնողը եղաւ երկրորդ թոռնիկը։
Երուանդ Յարութիւնեան-Արթինեան մեզմէ բաժնուեցաւ երեքշաբթի՝ 7 դեկտեմբերին,
երեք շաբթուան հիւանդութենէ մը ետք, Թորոնթոյի արուարձաններէն մէկուն մէջ, ուր կը
գտնուէր եղբօրս հետ։
Այդպէս ալ մեր տան դրան բռնակէն կախուած տոպրակի մը մէջ մնացին վերջին
շաբաթներու »Հորիզոն«ները, որ հաւաքեր էի՝ իր վերադարձին յանձնելու համար իրեն, քանի
որ ամէն շաբաթ ակնդէտ կը սպասէր ան իր սիրած թերթին...
ՎՐԷԺ-ԱՐՄԷՆ
Հորիզոն, 2010-12-20 )1642(
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
...Այդպէս ալ «Հորիզոն«ները մնացին չկարդացուած ՎՐԷԺ ԱՐՄԷՆ
Յուզիչ , հաճելի , լուրջ:
Այս երեք ածականները շռայլօրէն չեն տրուած այս յօդուածին:
Թող հողը թեթեւ գայ Երուանդ Յարութիւնեանի աճիւններուն:
«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»»«»«»«»«»«»«»«»«»«
Ի ՅՈՒՇ
...այդպէս ալ «Հորիզոն«ները մնացին չկարդացուած
Հայրս՝ Երուանդ Յարութիւնեան ծնած էր 28 մայիս 1915-ին՝ Աղեքսանդրիա։ Այս
հաստատումը ինքնին ամբողջ պատմութիւն մըն է, մէկ անբաժան մասնիկը Հայոց
պատմութեան։ Սակայն, իր մասին խօսելէ առաջ հարկ է խօսիլ իր ծնողքին մասին։
Իր հայրը՝ Գալուստ մեծ հայրս, 1890-ին Հաճըն ծնած, 1895-1896-ի ջարդերուն
կորսնցուցած էր ընտանեկան պարագաները եւ մեծ մայրն էր, որ մեծցուցած էր զինք։ Տարսոն
գոլեժի մէջ ուսանած շրջանին զինուոր տարուած էր Լիբանան, ուր իր թուրք սպաներուն
անձնական նամակները գրելով, անոնց վստահութիւնը ձեռք ձգած էր եւ արտօնութիւն
ստացած միաժամանակ Պէյրութի ամերիկեան համալսարանը յաճախելու. վկայուելուն պէս
փախուստ տուած ու շունչը առած էր Եգիպտոս, այն յոյսով, որ Ամերիկա պիտի երթար։
Մայրը՝ Շաքէ Հոտլեան, դուստրը Ակնէն, Արաբկիրէն փախստական Աննայի ու Երուանդի,
ծնած էր 1896-ին Հալէպ. անոնք անկէ ալ նոյնպէս անցած էին Եգիպտոս։ Մեծ հայրս
Արթինեան դարձած էր աւելի ուշ, երբ շրջան մը կը պաշտօնավարէր անգլիական բանակին
մէջ։
Ահա այսպիսի պատմութիւն ունեցող ծնողքէ մը սերած էր հայրս, որ դարձած էր մէկ
հատիկ՝ կորսնցնելով երկու մանկահասակ քոյրեր։ Յաճախած էր Պօղոսեան ազգային
վարժարան, վայելած շունչը Լեւոն Շանթի, Նիկոլ Աղբալեանի, Հմայեակ Շէմսի, Հմայեակ
Ամիրեանի, Վաղարշակ Սրուանձտեանի, Վահրամ Մանաւեանի եւ ուրիշ նուիրեալներու։
Երկրորդական ուսման վերջին տարիները յաճախած էր նախ Վիգթորիա գոլէճ՝ որպէս մէկ
տարուան կրթաթոշակի մը մրցանակակիր, ապա Սքոչ սքհուլ։ Յատուկ ձիրք ցուցաբերած էր
գծագրութեան մէջ. դպրոցէն վերադարձին կը նստէր, ջրաներկներ կը նկարէր, որպէսզի
շաբաթավերջի իր գրպանի գումարը ապահովէր...
Փոքր տարիքէն մեծ սէր ու հետաքրքրութիւն ցուցաբերած էր շինարարութեան
նկատմամբ, ու միջոցները չունենալով համալսարան յաճախելու, 17 տարեկանին նետուած էր
նոյն այդ ասպարէզը, միաժամանակ թղթակցութեամբ հետեւելով հեռակայ դասընթացքներու՝
ճարտարապետութեան մարզին մէջ։ Իր աշխատասիրութեան, նախաձեռնութեան ոգիին ու
յարատեւութեան շնորհիւ յաջողած էր լաւ անուն վաստկիլ նախ իբր պաշտօնեայ, ապա իբր
գործատէր՝ տարիներու ընթացքին մինչեւ 200-ի հասնող բանուորական անձնակազմով
շինարարական ընկերութիւն մը մէջտեղ բերելով։ Իր իրականացումները առաջին կարգի
մակարդակով կ՜ըլլային, եւ երբ իր հետ Գահիրէի փողոցներէն կ՜անցնէինք, արդար
հպարտութեամբ, բայց երբեք յոխորտանքով, մեզի մատնանիշ կ՜ընէր իր կերտած կամ
բարեզարդած շէնքերը։
Կանուխէն անդամակցած էր Կամք մարմնամարզական ակումբի սկաուտական
շարքերուն, ու այնտեղ ստացած դաստիարակութիւնը՝ մարդասիրութեան,
հաճոյակատարութեան, իրերօգնութեան՝ դարձուցած էր կեանքի հանգանակ։ Իրաւամբ, »ոսկի
սիրտ մը ունէր«, ինչպէս գրեց թոռնուհին՝ Արազը Հայաստանէն այս առթիւ։ Բարի էր, նաեւ
աստուածավախ, բայց ոչ նախապաշարեալ։ Մանաւանդ նախանձախնդիր էր, որ հայորդիները,
յատկապէս դաշնակցական տղաքը հա՛յ ընտանիք կազմեն։
Գործով Գահիրէ փոխադրուելով, ինքն ալ իր կարգին փութացած էր ամուսնանալու,
1939-ին, դպրոցէն ու ակումբէն ծանօթ իր ընկերուհիներէն մէկուն՝ Անահիտ Նորատունկեանի
հետ։ Իբր անդրանիկ զաւակը՝ ես աշխարհ պիտի գայի 1940-ին, իսկ եղբայրս՝ Համազասպը
1943-ին։ Մեզի տրուած անուններէն կարելի է հետեւցնել այն մթնոլորտը, որ կը տիրէր մեր
տան մէջ։ Երբեք մտքէն չէին ելած երկու կարեւոր դէպքեր. առաջինը, երբ ինք երեք տարեկան
էր, ինչպէս, լսելով Հայաստանի անկախութեան հռչակման հրաշալի լուրը, մեծ մայրը հսկայ
եռագոյն դրօշ մը կարած ու ծածանեցուցած էր իրենց պատշգամէն, իսկ երկրորդը, երբ
Ալեքսանդր Խատիսեան եկած էր Հայաստանի Հանրապետութեան համար հանգանակութիւն
կատարելու՝ թատերասրահի պատշգամներէն ինչպէս կիներ իրենց գոհարեղէնները բեմ
նետած էին, իրենց մասնակցութիւնը այդպէ՛ս բերելով։
Հայրս ու մայրս 1936-ին մտած են Դաշնակցութեան շարքերը՝ կրթուելով Արշակ
Ջամալեանի, Համօ Օհանջանեանի, Վահան Նաւասարդեանի ու այլ վաստակաւոր ընկերներու
շունչին տակ։ Հայ կեանքի բոլոր վերիվայրումներուն մէջ, անոնք աներեր հաւատքով
դաշնակցական եղան ու ապրեցան մինչեւ վերջին շունչ։
Ես զինք պիտի ճանչնայի որպէս ընտանիքին նուիրուած, մեր բոլոր կարիքներուն
հասնող, մեր վէճերուն՝ հաշտարար, մինչեւ վերջ՝ մեր ուսման հետեւող հայր մը։ Քաղաքին մէկ
ծայրէն միւսը, հինգ տարի զիս ամեն առաւօտ ի՛նք տարաւ համալսարան, գործի
երթալէ առաջ, եւ երբ վկայականս ստացայ կարծես ի՛նքն էր, որ ճարտարապետ կը դառնար,
իրականացնելով իր կեանքի երազը։ Ան իր զաւակներուն նեցուկ պիտի կանգնէր ամբողջ
կեանքը։
Իր հանդարտաբարոյ կեցուածքով, իր բարեհամբոյր նկարագրով, իր զուարթ
բնաւորութեամբ բոլորին սէրն ու յարգանքը վայելող անձն էր ան ։ Եթէ շրջապատուած էինք
մեծ թիւով ընտանեկան բարեկամներով, այդ անոր համար՝ որ հօրս ընկերակցութիւնը բոլորին
կողմէ փնտռուած էր։
Ես զինք պիտի ճանչնայի նաեւ որպէս անյագ ընթերցասէր, միշտ հետաքրքրուած
աշխարհի իրադարձութիւններով, բնութեան գաղտնիքներով ու գիտութեան վերջին
նորութիւններով, ոչ կաղապարուած մտքի տէր, միշտ բաց՝ յառաջադէմ գաղափարներու
առջեւ, լայնամիտ ու լայնախոհ։
Ես հայրս պիտի ճանչնայի վերջապէս որպէս Պատանեկանի վարիչը, որ ամեն շաբաթ
յետմիջօրէի ոչ միայն մեզ, այլ թաղի հայ պատանիները պիտի հաւաքէր, տանէր ակումբ,
զբաղէր մեզմով՝ խաղերու, ազգային երգերու եւ յեղափոխական կեանքէ դրուագներու
միջոցաւ դաստիարակելով մեզ։ Պիտի ճանչնայի նաեւ որպէս երկար տարիներու կոմիտէի
անդամ, որ համեստօրէն, լուռ ու անշահախնդիր կերպով պիտի ծառայէր իր
կազմակերպութեան։
Երբ Մոնթրէալ պիտի գաղթէինք 1966-ին, ինք, միշտ իր աւանդական
լաւատեսութեամբ, առանց վայրկեան մը տատամսելու, 30 տարուան իր հաստատութիւնը
փոխանցեց, պիտի ըսեմ գրեթէ նուիրե՛ց իր եգիպտացի գործընկերոջ, ու զաւակներուն
ապագային սիրոյն՝ ճամբայ ելաւ դէպի Նոր աշխարհ։ Այստեղ ալ գտաւ իր ասպարէզին
առնչուած՝ կանխաթափ պեթոնէ շինարարական մասերու արտադրութեան ընկերութեան մը
մէջ արհեստագէտ գնահատիչի պաշտօն, որ լաւապէս տիրապետելու համար ալ չվարանեցաւ
51 տարեկանին Տաուսըն գոլեճ յաճախել ու ձեռք ձգել բարձրագոյն ուսման վկայական։
Ամբողջ 17 տարի ան մնաց այդ պաշտօնին գլուխը, դառնալով ընկերութեան երիցագոյն ու իր
մարզին ամենէն հմուտ մասնագէտը։
Արուեստասէր ու մշակութասէր, ան այստեղ մաս կազմեց նաեւ Համազգայինի
շարքերուն, մանաւանդ գրական խմբակին, մօտէն հետեւելով մեր ձեռնարկներուն եւ
ժողովներուն։ Տարիքի բերմամբ չկրցաւ աշխոյժ մասնակիցը դառնալ կուսակցական
գործունէութեան, սակայն պաշտօն ստանձնեց զանազան յանձնախումբերու մէջ։
Այլեւ այստեղ »Հորիզոն«ի էջերուն մէջ ան յայտնաբերեց գրելու իր ձիրքը, ու »Երանի«
ստորագրութեամբ հրապարակեց բազմաթիւ երգիծական յօդուածներ, իր ստեղծած »տիկ.
Հնազանդ«-ի տիպարով քննադատելով մեր կեանքի թերի կողմերը։ Այդ գրութիւններէն
մէկուն մէջ էր, որ կ՜երազէր իր անդրանիկ թոռնիկը՝ Լորին տեսնել Հայաստանի բնակիչ։ Իր
այդ երազի իրականացումը յանձն առնողը եղաւ երկրորդ թոռնիկը։
Երուանդ Յարութիւնեան-Արթինեան մեզմէ բաժնուեցաւ երեքշաբթի՝ 7 դեկտեմբերին,
երեք շաբթուան հիւանդութենէ մը ետք, Թորոնթոյի արուարձաններէն մէկուն մէջ, ուր կը
գտնուէր եղբօրս հետ։
Այդպէս ալ մեր տան դրան բռնակէն կախուած տոպրակի մը մէջ մնացին վերջին
շաբաթներու »Հորիզոն«ները, որ հաւաքեր էի՝ իր վերադարձին յանձնելու համար իրեն, քանի
որ ամէն շաբաթ ակնդէտ կը սպասէր ան իր սիրած թերթին...
ՎՐԷԺ-ԱՐՄԷՆ
Հորիզոն, 2010-12-20 )1642(
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Այս երեք ածականները շռայլօրէն չեն տրուած այս յօդուածին:
Թող հողը թեթեւ գայ Երուանդ Յարութիւնեանի աճիւններուն:
«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»»«»«»«»«»«»«»«»«»«
Ի ՅՈՒՇ
...այդպէս ալ «Հորիզոն«ները մնացին չկարդացուած
Հայրս՝ Երուանդ Յարութիւնեան ծնած էր 28 մայիս 1915-ին՝ Աղեքսանդրիա։ Այս
հաստատումը ինքնին ամբողջ պատմութիւն մըն է, մէկ անբաժան մասնիկը Հայոց
պատմութեան։ Սակայն, իր մասին խօսելէ առաջ հարկ է խօսիլ իր ծնողքին մասին։
Իր հայրը՝ Գալուստ մեծ հայրս, 1890-ին Հաճըն ծնած, 1895-1896-ի ջարդերուն
կորսնցուցած էր ընտանեկան պարագաները եւ մեծ մայրն էր, որ մեծցուցած էր զինք։ Տարսոն
գոլեժի մէջ ուսանած շրջանին զինուոր տարուած էր Լիբանան, ուր իր թուրք սպաներուն
անձնական նամակները գրելով, անոնց վստահութիւնը ձեռք ձգած էր եւ արտօնութիւն
ստացած միաժամանակ Պէյրութի ամերիկեան համալսարանը յաճախելու. վկայուելուն պէս
փախուստ տուած ու շունչը առած էր Եգիպտոս, այն յոյսով, որ Ամերիկա պիտի երթար։
Մայրը՝ Շաքէ Հոտլեան, դուստրը Ակնէն, Արաբկիրէն փախստական Աննայի ու Երուանդի,
ծնած էր 1896-ին Հալէպ. անոնք անկէ ալ նոյնպէս անցած էին Եգիպտոս։ Մեծ հայրս
Արթինեան դարձած էր աւելի ուշ, երբ շրջան մը կը պաշտօնավարէր անգլիական բանակին
մէջ։
Ահա այսպիսի պատմութիւն ունեցող ծնողքէ մը սերած էր հայրս, որ դարձած էր մէկ
հատիկ՝ կորսնցնելով երկու մանկահասակ քոյրեր։ Յաճախած էր Պօղոսեան ազգային
վարժարան, վայելած շունչը Լեւոն Շանթի, Նիկոլ Աղբալեանի, Հմայեակ Շէմսի, Հմայեակ
Ամիրեանի, Վաղարշակ Սրուանձտեանի, Վահրամ Մանաւեանի եւ ուրիշ նուիրեալներու։
Երկրորդական ուսման վերջին տարիները յաճախած էր նախ Վիգթորիա գոլէճ՝ որպէս մէկ
տարուան կրթաթոշակի մը մրցանակակիր, ապա Սքոչ սքհուլ։ Յատուկ ձիրք ցուցաբերած էր
գծագրութեան մէջ. դպրոցէն վերադարձին կը նստէր, ջրաներկներ կը նկարէր, որպէսզի
շաբաթավերջի իր գրպանի գումարը ապահովէր...
Փոքր տարիքէն մեծ սէր ու հետաքրքրութիւն ցուցաբերած էր շինարարութեան
նկատմամբ, ու միջոցները չունենալով համալսարան յաճախելու, 17 տարեկանին նետուած էր
նոյն այդ ասպարէզը, միաժամանակ թղթակցութեամբ հետեւելով հեռակայ դասընթացքներու՝
ճարտարապետութեան մարզին մէջ։ Իր աշխատասիրութեան, նախաձեռնութեան ոգիին ու
յարատեւութեան շնորհիւ յաջողած էր լաւ անուն վաստկիլ նախ իբր պաշտօնեայ, ապա իբր
գործատէր՝ տարիներու ընթացքին մինչեւ 200-ի հասնող բանուորական անձնակազմով
շինարարական ընկերութիւն մը մէջտեղ բերելով։ Իր իրականացումները առաջին կարգի
մակարդակով կ՜ըլլային, եւ երբ իր հետ Գահիրէի փողոցներէն կ՜անցնէինք, արդար
հպարտութեամբ, բայց երբեք յոխորտանքով, մեզի մատնանիշ կ՜ընէր իր կերտած կամ
բարեզարդած շէնքերը։
Կանուխէն անդամակցած էր Կամք մարմնամարզական ակումբի սկաուտական
շարքերուն, ու այնտեղ ստացած դաստիարակութիւնը՝ մարդասիրութեան,
հաճոյակատարութեան, իրերօգնութեան՝ դարձուցած էր կեանքի հանգանակ։ Իրաւամբ, »ոսկի
սիրտ մը ունէր«, ինչպէս գրեց թոռնուհին՝ Արազը Հայաստանէն այս առթիւ։ Բարի էր, նաեւ
աստուածավախ, բայց ոչ նախապաշարեալ։ Մանաւանդ նախանձախնդիր էր, որ հայորդիները,
յատկապէս դաշնակցական տղաքը հա՛յ ընտանիք կազմեն։
Գործով Գահիրէ փոխադրուելով, ինքն ալ իր կարգին փութացած էր ամուսնանալու,
1939-ին, դպրոցէն ու ակումբէն ծանօթ իր ընկերուհիներէն մէկուն՝ Անահիտ Նորատունկեանի
հետ։ Իբր անդրանիկ զաւակը՝ ես աշխարհ պիտի գայի 1940-ին, իսկ եղբայրս՝ Համազասպը
1943-ին։ Մեզի տրուած անուններէն կարելի է հետեւցնել այն մթնոլորտը, որ կը տիրէր մեր
տան մէջ։ Երբեք մտքէն չէին ելած երկու կարեւոր դէպքեր. առաջինը, երբ ինք երեք տարեկան
էր, ինչպէս, լսելով Հայաստանի անկախութեան հռչակման հրաշալի լուրը, մեծ մայրը հսկայ
եռագոյն դրօշ մը կարած ու ծածանեցուցած էր իրենց պատշգամէն, իսկ երկրորդը, երբ
Ալեքսանդր Խատիսեան եկած էր Հայաստանի Հանրապետութեան համար հանգանակութիւն
կատարելու՝ թատերասրահի պատշգամներէն ինչպէս կիներ իրենց գոհարեղէնները բեմ
նետած էին, իրենց մասնակցութիւնը այդպէ՛ս բերելով։
Հայրս ու մայրս 1936-ին մտած են Դաշնակցութեան շարքերը՝ կրթուելով Արշակ
Ջամալեանի, Համօ Օհանջանեանի, Վահան Նաւասարդեանի ու այլ վաստակաւոր ընկերներու
շունչին տակ։ Հայ կեանքի բոլոր վերիվայրումներուն մէջ, անոնք աներեր հաւատքով
դաշնակցական եղան ու ապրեցան մինչեւ վերջին շունչ։
Ես զինք պիտի ճանչնայի որպէս ընտանիքին նուիրուած, մեր բոլոր կարիքներուն
հասնող, մեր վէճերուն՝ հաշտարար, մինչեւ վերջ՝ մեր ուսման հետեւող հայր մը։ Քաղաքին մէկ
ծայրէն միւսը, հինգ տարի զիս ամեն առաւօտ ի՛նք տարաւ համալսարան, գործի
երթալէ առաջ, եւ երբ վկայականս ստացայ կարծես ի՛նքն էր, որ ճարտարապետ կը դառնար,
իրականացնելով իր կեանքի երազը։ Ան իր զաւակներուն նեցուկ պիտի կանգնէր ամբողջ
կեանքը։
Իր հանդարտաբարոյ կեցուածքով, իր բարեհամբոյր նկարագրով, իր զուարթ
բնաւորութեամբ բոլորին սէրն ու յարգանքը վայելող անձն էր ան ։ Եթէ շրջապատուած էինք
մեծ թիւով ընտանեկան բարեկամներով, այդ անոր համար՝ որ հօրս ընկերակցութիւնը բոլորին
կողմէ փնտռուած էր։
Ես զինք պիտի ճանչնայի նաեւ որպէս անյագ ընթերցասէր, միշտ հետաքրքրուած
աշխարհի իրադարձութիւններով, բնութեան գաղտնիքներով ու գիտութեան վերջին
նորութիւններով, ոչ կաղապարուած մտքի տէր, միշտ բաց՝ յառաջադէմ գաղափարներու
առջեւ, լայնամիտ ու լայնախոհ։
Ես հայրս պիտի ճանչնայի վերջապէս որպէս Պատանեկանի վարիչը, որ ամեն շաբաթ
յետմիջօրէի ոչ միայն մեզ, այլ թաղի հայ պատանիները պիտի հաւաքէր, տանէր ակումբ,
զբաղէր մեզմով՝ խաղերու, ազգային երգերու եւ յեղափոխական կեանքէ դրուագներու
միջոցաւ դաստիարակելով մեզ։ Պիտի ճանչնայի նաեւ որպէս երկար տարիներու կոմիտէի
անդամ, որ համեստօրէն, լուռ ու անշահախնդիր կերպով պիտի ծառայէր իր
կազմակերպութեան։
Երբ Մոնթրէալ պիտի գաղթէինք 1966-ին, ինք, միշտ իր աւանդական
լաւատեսութեամբ, առանց վայրկեան մը տատամսելու, 30 տարուան իր հաստատութիւնը
փոխանցեց, պիտի ըսեմ գրեթէ նուիրե՛ց իր եգիպտացի գործընկերոջ, ու զաւակներուն
ապագային սիրոյն՝ ճամբայ ելաւ դէպի Նոր աշխարհ։ Այստեղ ալ գտաւ իր ասպարէզին
առնչուած՝ կանխաթափ պեթոնէ շինարարական մասերու արտադրութեան ընկերութեան մը
մէջ արհեստագէտ գնահատիչի պաշտօն, որ լաւապէս տիրապետելու համար ալ չվարանեցաւ
51 տարեկանին Տաուսըն գոլեճ յաճախել ու ձեռք ձգել բարձրագոյն ուսման վկայական։
Ամբողջ 17 տարի ան մնաց այդ պաշտօնին գլուխը, դառնալով ընկերութեան երիցագոյն ու իր
մարզին ամենէն հմուտ մասնագէտը։
Արուեստասէր ու մշակութասէր, ան այստեղ մաս կազմեց նաեւ Համազգայինի
շարքերուն, մանաւանդ գրական խմբակին, մօտէն հետեւելով մեր ձեռնարկներուն եւ
ժողովներուն։ Տարիքի բերմամբ չկրցաւ աշխոյժ մասնակիցը դառնալ կուսակցական
գործունէութեան, սակայն պաշտօն ստանձնեց զանազան յանձնախումբերու մէջ։
Այլեւ այստեղ »Հորիզոն«ի էջերուն մէջ ան յայտնաբերեց գրելու իր ձիրքը, ու »Երանի«
ստորագրութեամբ հրապարակեց բազմաթիւ երգիծական յօդուածներ, իր ստեղծած »տիկ.
Հնազանդ«-ի տիպարով քննադատելով մեր կեանքի թերի կողմերը։ Այդ գրութիւններէն
մէկուն մէջ էր, որ կ՜երազէր իր անդրանիկ թոռնիկը՝ Լորին տեսնել Հայաստանի բնակիչ։ Իր
այդ երազի իրականացումը յանձն առնողը եղաւ երկրորդ թոռնիկը։
Երուանդ Յարութիւնեան-Արթինեան մեզմէ բաժնուեցաւ երեքշաբթի՝ 7 դեկտեմբերին,
երեք շաբթուան հիւանդութենէ մը ետք, Թորոնթոյի արուարձաններէն մէկուն մէջ, ուր կը
գտնուէր եղբօրս հետ։
Այդպէս ալ մեր տան դրան բռնակէն կախուած տոպրակի մը մէջ մնացին վերջին
շաբաթներու »Հորիզոն«ները, որ հաւաքեր էի՝ իր վերադարձին յանձնելու համար իրեն, քանի
որ ամէն շաբաթ ակնդէտ կը սպասէր ան իր սիրած թերթին...
ՎՐԷԺ-ԱՐՄԷՆ
Հորիզոն, 2010-12-20 )1642(
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Saturday, December 18, 2010
ՀԱՅ ՅԵՂԱՓՈԽԱԿԱՆԻ ՄԸ ՅԻՇԱՏԱԿՆԵՐԸ- 161 - ՌՈՒԲԷՆ
Վասպուրականը լինելով աւելի կեդրոնական վայր մը, նրա անցեալի, հոն տիրող վիճակի եւ կատարուած գործունէութեան մասին կան հատ ու կտոր աշխատանքներ, զանազան յօդուածներ եւ այլ կարգի գրուածքներ, ուստի շատ համառօտ պիտի յիշատակեմ միայն այնտեղի աշխարհագրական, ընկերային եւ քաղաքական պայմաները, որոնց վրայ կառուցուած էր մեր յեղափոխական աշխատանքը:
Վասպուրականը, ըստ իր աշխարհագրական դիրքի, կը բաժնուի երկու գլխաւոր երկիրներու` լեռնաշխարհ եւ դաշտային կամ աւելի պակաս լեռնային մաս: Աշխարհագրական այս բաժանումէն զատ, երկու մասերու մէջ ապրող ժողովուրդի այս բաժանումէն զատ, երկու մասերու մէջ ապրող ժողովուրդի բնաւորութիւնը եւ կարիքները կը տարբերէին իրարմէ: Վերոյիշեալները նկատի առնելով, 1903էն սկսած, այդ երկու շրջաներուն մէջ ստեղծուեցան կուսակցական առանձին-առանձին կոմիտէներ, որոնք 1904ին վերածուեցան երկու կեդրոնական կոմիտէութեանց` Վասպուրականը կամ Շամը եւ Լեռնապարը:
Շամի Կ. Կոմիտէի շրջանի մէջ կը մտնէին, բացի Վանի Լճի հարաւայի եւ հարաւ-արեւմտեան գաւառներէն, մնացած միւս բոլոր գաւառները, այսինքն` 1) Արճէշը, 2) Ալջաւազը, 3) Բերկրին, 4) Աբաղան, 5) Ալճակը, 6) Թիմարը, 7) Վան-Տոսպը, 8) Վերին եւ Ներքին Հայոց Ձորերը, մէջն առնելով նաեւ Բաշ-կալէն եւ Խոշապը, 9) Քաղաքամէջ եւ 10) Այգեստանը: Այս գլխաւոր շրջաններուն մէջ է, որ յեղափոխական կուսակցութիւնները եւ մասնաւորապէս Դաշնակցութիւնը աշխատանքներ կը կատարէին եւ կազմակերպութիւններ կը ստեղծէին: 1905 թուականներուն, յիշուած բոլոր գաւառներուն մէջ, կային զատ զատ կոմիտէութիւններ:
Այս շրջաններուն մէջ ազգաբնակչութեանց մօտաւորապէս 55%ը` հայեր էին, 3%ը` ասորիներ, 7%` թուրքեր եւ 35%ը քիւրտեր: Հայերը մեծ մասով նստակեաց երկրագործներ, արհեստաւորներ եւ առեւտրականներ էին, ինչպէս եւ ասորիները, իսկ թուքերը` պաշտօնեաներ եւ կալուածատէրեր: Քիւրտերը թափառական քոչուորներ, խաշնարածներ եւ սահմանապահ համիտիէներ էին:
Շար. 161
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Վասպուրականը, ըստ իր աշխարհագրական դիրքի, կը բաժնուի երկու գլխաւոր երկիրներու` լեռնաշխարհ եւ դաշտային կամ աւելի պակաս լեռնային մաս: Աշխարհագրական այս բաժանումէն զատ, երկու մասերու մէջ ապրող ժողովուրդի այս բաժանումէն զատ, երկու մասերու մէջ ապրող ժողովուրդի բնաւորութիւնը եւ կարիքները կը տարբերէին իրարմէ: Վերոյիշեալները նկատի առնելով, 1903էն սկսած, այդ երկու շրջաներուն մէջ ստեղծուեցան կուսակցական առանձին-առանձին կոմիտէներ, որոնք 1904ին վերածուեցան երկու կեդրոնական կոմիտէութեանց` Վասպուրականը կամ Շամը եւ Լեռնապարը:
Շամի Կ. Կոմիտէի շրջանի մէջ կը մտնէին, բացի Վանի Լճի հարաւայի եւ հարաւ-արեւմտեան գաւառներէն, մնացած միւս բոլոր գաւառները, այսինքն` 1) Արճէշը, 2) Ալջաւազը, 3) Բերկրին, 4) Աբաղան, 5) Ալճակը, 6) Թիմարը, 7) Վան-Տոսպը, 8) Վերին եւ Ներքին Հայոց Ձորերը, մէջն առնելով նաեւ Բաշ-կալէն եւ Խոշապը, 9) Քաղաքամէջ եւ 10) Այգեստանը: Այս գլխաւոր շրջաններուն մէջ է, որ յեղափոխական կուսակցութիւնները եւ մասնաւորապէս Դաշնակցութիւնը աշխատանքներ կը կատարէին եւ կազմակերպութիւններ կը ստեղծէին: 1905 թուականներուն, յիշուած բոլոր գաւառներուն մէջ, կային զատ զատ կոմիտէութիւններ:
Այս շրջաններուն մէջ ազգաբնակչութեանց մօտաւորապէս 55%ը` հայեր էին, 3%ը` ասորիներ, 7%` թուրքեր եւ 35%ը քիւրտեր: Հայերը մեծ մասով նստակեաց երկրագործներ, արհեստաւորներ եւ առեւտրականներ էին, ինչպէս եւ ասորիները, իսկ թուքերը` պաշտօնեաներ եւ կալուածատէրեր: Քիւրտերը թափառական քոչուորներ, խաշնարածներ եւ սահմանապահ համիտիէներ էին:
Շար. 161
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
ՀԱՅ ՅԵՂԱՓՈԽԱԿԱՆԻ ՄԸ ՅԻՇԱՏԱԿՆԵՐԸ- 161 - ՌՈՒԲԷՆ
Վասպուրականը լինելով աւելի կեդրոնական վայր մը, նրա անցեալի, հոն տիրող վիճակի եւ կատարուած գործունէութեան մասին կան հատ ու կտոր աշխատանքներ, զանազան յօդուածներ եւ այլ կարգի գրուածքներ, ուստի շատ համառօտ պիտի յիշատակեմ միայն այնտեղի աշխարհագրական, ընկերային եւ քաղաքական պայմաները, որոնց վրայ կառուցուած էր մեր յեղափոխական աշխատանքը:
Վասպուրականը, ըստ իր աշխարհագրական դիրքի, կը բաժնուի երկու գլխաւոր երկիրներու` լեռնաշխարհ եւ դաշտային կամ աւելի պակաս լեռնային մաս: Աշխարհագրական այս բաժանումէն զատ, երկու մասերու մէջ ապրող ժողովուրդի այս բաժանումէն զատ, երկու մասերու մէջ ապրող ժողովուրդի բնաւորութիւնը եւ կարիքները կը տարբերէին իրարմէ: Վերոյիշեալները նկատի առնելով, 1903էն սկսած, այդ երկու շրջաներուն մէջ ստեղծուեցան կուսակցական առանձին-առանձին կոմիտէներ, որոնք 1904ին վերածուեցան երկու կեդրոնական կոմիտէութեանց` Վասպուրականը կամ Շամը եւ Լեռնապարը:
Շամի Կ. Կոմիտէի շրջանի մէջ կը մտնէին, բացի Վանի Լճի հարաւայի եւ հարաւ-արեւմտեան գաւառներէն, մնացած միւս բոլոր գաւառները, այսինքն` 1) Արճէշը, 2) Ալջաւազը, 3) Բերկրին, 4) Աբաղան, 5) Ալճակը, 6) Թիմարը, 7) Վան-Տոսպը, 8) Վերին եւ Ներքին Հայոց Ձորերը, մէջն առնելով նաեւ Բաշ-կալէն եւ Խոշապը, 9) Քաղաքամէջ եւ 10) Այգեստանը: Այս գլխաւոր շրջաններուն մէջ է, որ յեղափոխական կուսակցութիւնները եւ մասնաւորապէս Դաշնակցութիւնը աշխատանքներ կը կատարէին եւ կազմակերպութիւններ կը ստեղծէին: 1905 թուականներուն, յիշուած բոլոր գաւառներուն մէջ, կային զատ զատ կոմիտէութիւններ:
Այս շրջաններուն մէջ ազգաբնակչութեանց մօտաւորապէս 55%ը` հայեր էին, 3%ը` ասորիներ, 7%` թուրքեր եւ 35%ը քիւրտեր: Հայերը մեծ մասով նստակեաց երկրագործներ, արհեստաւորներ եւ առեւտրականներ էին, ինչպէս եւ ասորիները, իսկ թուքերը` պաշտօնեաներ եւ կալուածատէրեր: Քիւրտերը թափառական քոչուորներ, խաշնարածներ եւ սահմանապահ համիտիէներ էին:
Շար. 161
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Վասպուրականը, ըստ իր աշխարհագրական դիրքի, կը բաժնուի երկու գլխաւոր երկիրներու` լեռնաշխարհ եւ դաշտային կամ աւելի պակաս լեռնային մաս: Աշխարհագրական այս բաժանումէն զատ, երկու մասերու մէջ ապրող ժողովուրդի այս բաժանումէն զատ, երկու մասերու մէջ ապրող ժողովուրդի բնաւորութիւնը եւ կարիքները կը տարբերէին իրարմէ: Վերոյիշեալները նկատի առնելով, 1903էն սկսած, այդ երկու շրջաներուն մէջ ստեղծուեցան կուսակցական առանձին-առանձին կոմիտէներ, որոնք 1904ին վերածուեցան երկու կեդրոնական կոմիտէութեանց` Վասպուրականը կամ Շամը եւ Լեռնապարը:
Շամի Կ. Կոմիտէի շրջանի մէջ կը մտնէին, բացի Վանի Լճի հարաւայի եւ հարաւ-արեւմտեան գաւառներէն, մնացած միւս բոլոր գաւառները, այսինքն` 1) Արճէշը, 2) Ալջաւազը, 3) Բերկրին, 4) Աբաղան, 5) Ալճակը, 6) Թիմարը, 7) Վան-Տոսպը, 8) Վերին եւ Ներքին Հայոց Ձորերը, մէջն առնելով նաեւ Բաշ-կալէն եւ Խոշապը, 9) Քաղաքամէջ եւ 10) Այգեստանը: Այս գլխաւոր շրջաններուն մէջ է, որ յեղափոխական կուսակցութիւնները եւ մասնաւորապէս Դաշնակցութիւնը աշխատանքներ կը կատարէին եւ կազմակերպութիւններ կը ստեղծէին: 1905 թուականներուն, յիշուած բոլոր գաւառներուն մէջ, կային զատ զատ կոմիտէութիւններ:
Այս շրջաններուն մէջ ազգաբնակչութեանց մօտաւորապէս 55%ը` հայեր էին, 3%ը` ասորիներ, 7%` թուրքեր եւ 35%ը քիւրտեր: Հայերը մեծ մասով նստակեաց երկրագործներ, արհեստաւորներ եւ առեւտրականներ էին, ինչպէս եւ ասորիները, իսկ թուքերը` պաշտօնեաներ եւ կալուածատէրեր: Քիւրտերը թափառական քոչուորներ, խաշնարածներ եւ սահմանապահ համիտիէներ էին:
Շար. 161
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Thursday, December 16, 2010
ՀԱՅ ԵՂԱՓՈԽԱԿԱՆԻ ՄԸ ՅԻՇԱՏԱԿՆԵՐԸ- 160 - ՌՈՒԲԷՆ
Ես կը լսեմ հայերէն խօսակցութեան ձայներ, բայց վախնալով թուրքերէն, եւս երկու ժամ կը պահուիմ: Վերջապէս դուրս կու գամ եւ երիտասարդի մը, որ արմենական էր, կը հարցնեմ Արամի տեղը, յայտնելով իմ ով լինելը; Ան զիս իր հետ կ’առնէ եւ այգիներու միջով կը տանի եւ կը հասցնէ «Դրախտ» ուրտեղ մեր ընկերները յաճախ կը պահուէին: Հոն կը գտնեմ Արամը, Վարդանը եւ միւս ընկերները: Անոնք բոլորը կը զարմանան երբ կը տեսնեն զիս, որովհետեւ վարժապետը, ինձմէ առաջ հասած լինելով հոն, պատմած է որ զիս ձերբակալած են: Ողջագուրումներէ յետոյ, ընկերները կը փոխեն իմ տարօրինակ շորերը եւ զիս կը դարձնեն «Պարոն Ռուբէն»:
Ես վերջապէս հասած էի իմ նպատակին: Երկու տարի երազելէ յետոյ, եկած էի Վասպուրականի կեդրոնը` Վան, եւ կը գտնուէի իմ մօտիկ ընկերոջ` Արամի մօտ, այն ընկերոջ` որ մեծ դեր կատարած էր իմ Վան շտապելուն մէջ: Իմ մօրս խօսքը եւ Սերգէյի (Արամի) յամառութիւնն էր, որ զիս մղեցին վերստին շարունակելու եւ կէս չձգելու սկսած այն գործս, որմէ ատեն մը յուսալքուած էի:
Եթէ ինծի համար անսահման երջանկութիւն էր, որ հասեր էի իմ երազածս Վասպուրականը, ուրտեղ էին Արամը եւ իմ դպրոցական ընկերներէն ոմանք, նոյնչափ ուրախութիւն կը պատճառէր նաեւ իմ գալս ընկերներուս, քանի որ առաջ միասին աշխատած էինք եւ այժմս ալ կարող էի օգտակար լինել անոնց:
Երկրորդ օրն իսկ զիս լծեցին աշխատանքի: Ես կ’օգնէի Արամին, որ արդէն դարձած էր Վանի մէջ կեդրոնական դէմք մը եւ, ինչպէս Կարսի մէջ, այստեղ եւս իր վրայ առած էր յեղափոխական գործի ամբողջ պատասխանատուութիւնը:
Շար. 160
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Ես վերջապէս հասած էի իմ նպատակին: Երկու տարի երազելէ յետոյ, եկած էի Վասպուրականի կեդրոնը` Վան, եւ կը գտնուէի իմ մօտիկ ընկերոջ` Արամի մօտ, այն ընկերոջ` որ մեծ դեր կատարած էր իմ Վան շտապելուն մէջ: Իմ մօրս խօսքը եւ Սերգէյի (Արամի) յամառութիւնն էր, որ զիս մղեցին վերստին շարունակելու եւ կէս չձգելու սկսած այն գործս, որմէ ատեն մը յուսալքուած էի:
Եթէ ինծի համար անսահման երջանկութիւն էր, որ հասեր էի իմ երազածս Վասպուրականը, ուրտեղ էին Արամը եւ իմ դպրոցական ընկերներէն ոմանք, նոյնչափ ուրախութիւն կը պատճառէր նաեւ իմ գալս ընկերներուս, քանի որ առաջ միասին աշխատած էինք եւ այժմս ալ կարող էի օգտակար լինել անոնց:
Երկրորդ օրն իսկ զիս լծեցին աշխատանքի: Ես կ’օգնէի Արամին, որ արդէն դարձած էր Վանի մէջ կեդրոնական դէմք մը եւ, ինչպէս Կարսի մէջ, այստեղ եւս իր վրայ առած էր յեղափոխական գործի ամբողջ պատասխանատուութիւնը:
Շար. 160
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
ՀԱՅ ԵՂԱՓՈԽԱԿԱՆԻ ՄԸ ՅԻՇԱՏԱԿՆԵՐԸ- 160 - ՌՈՒԲԷՆ
Ես կը լսեմ հայերէն խօսակցութեան ձայներ, բայց վախնալով թուրքերէն, եւս երկու ժամ կը պահուիմ: Վերջապէս դուրս կու գամ եւ երիտասարդի մը, որ արմենական էր, կը հարցնեմ Արամի տեղը, յայտնելով իմ ով լինելը; Ան զիս իր հետ կ’առնէ եւ այգիներու միջով կը տանի եւ կը հասցնէ «Դրախտ» ուրտեղ մեր ընկերները յաճախ կը պահուէին: Հոն կը գտնեմ Արամը, Վարդանը եւ միւս ընկերները: Անոնք բոլորը կը զարմանան երբ կը տեսնեն զիս, որովհետեւ վարժապետը, ինձմէ առաջ հասած լինելով հոն, պատմած է որ զիս ձերբակալած են: Ողջագուրումներէ յետոյ, ընկերները կը փոխեն իմ տարօրինակ շորերը եւ զիս կը դարձնեն «Պարոն Ռուբէն»:
Ես վերջապէս հասած էի իմ նպատակին: Երկու տարի երազելէ յետոյ, եկած էի Վասպուրականի կեդրոնը` Վան, եւ կը գտնուէի իմ մօտիկ ընկերոջ` Արամի մօտ, այն ընկերոջ` որ մեծ դեր կատարած էր իմ Վան շտապելուն մէջ: Իմ մօրս խօսքը եւ Սերգէյի (Արամի) յամառութիւնն էր, որ զիս մղեցին վերստին շարունակելու եւ կէս չձգելու սկսած այն գործս, որմէ ատեն մը յուսալքուած էի:
Եթէ ինծի համար անսահման երջանկութիւն էր, որ հասեր էի իմ երազածս Վասպուրականը, ուրտեղ էին Արամը եւ իմ դպրոցական ընկերներէն ոմանք, նոյնչափ ուրախութիւն կը պատճառէր նաեւ իմ գալս ընկերներուս, քանի որ առաջ միասին աշխատած էինք եւ այժմս ալ կարող էի օգտակար լինել անոնց:
Երկրորդ օրն իսկ զիս լծեցին աշխատանքի: Ես կ’օգնէի Արամին, որ արդէն դարձած էր Վանի մէջ կեդրոնական դէմք մը եւ, ինչպէս Կարսի մէջ, այստեղ եւս իր վրայ առած էր յեղափոխական գործի ամբողջ պատասխանատուութիւնը:
Շար. 160
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Ես վերջապէս հասած էի իմ նպատակին: Երկու տարի երազելէ յետոյ, եկած էի Վասպուրականի կեդրոնը` Վան, եւ կը գտնուէի իմ մօտիկ ընկերոջ` Արամի մօտ, այն ընկերոջ` որ մեծ դեր կատարած էր իմ Վան շտապելուն մէջ: Իմ մօրս խօսքը եւ Սերգէյի (Արամի) յամառութիւնն էր, որ զիս մղեցին վերստին շարունակելու եւ կէս չձգելու սկսած այն գործս, որմէ ատեն մը յուսալքուած էի:
Եթէ ինծի համար անսահման երջանկութիւն էր, որ հասեր էի իմ երազածս Վասպուրականը, ուրտեղ էին Արամը եւ իմ դպրոցական ընկերներէն ոմանք, նոյնչափ ուրախութիւն կը պատճառէր նաեւ իմ գալս ընկերներուս, քանի որ առաջ միասին աշխատած էինք եւ այժմս ալ կարող էի օգտակար լինել անոնց:
Երկրորդ օրն իսկ զիս լծեցին աշխատանքի: Ես կ’օգնէի Արամին, որ արդէն դարձած էր Վանի մէջ կեդրոնական դէմք մը եւ, ինչպէս Կարսի մէջ, այստեղ եւս իր վրայ առած էր յեղափոխական գործի ամբողջ պատասխանատուութիւնը:
Շար. 160
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Tuesday, December 14, 2010
Հայ Յեղափոխականի մը Յիշատակները - 159 - Ռուբէն
Ուշ երեկոյին, կը հասնինք Ալիւր: Երկար եւ տանջալից ճամբայ ենք կտրած: Սուրհանդակներս, յանձնելով տեղի կոմիտէին խուլ ու համրին, կ’երթան մի այլ բնակարան. զիս կ’արթնցնէ կոմիտէի անդամներէն մէկը (կարծեմ Յակոբը), որ կը սկսի խօսիլ ինծի հետ եւ հարց ու փորձ ընել: Ես սակայն չեմ պատասխաներ եւ կը շարունակոմ համր ձեւանալ: Այդ ժամանակ ան ցոյց կու տայ ինծի վկայական մը. որ ինքը կոմիտէի անդամ է: Ատկէ ետքը իմ լեզուս կը բացուի: Մենք կը ծանօթանանք միմեանց ու կը խօսինք այդ շրջանի վիճակի մասին. կ’որոշենք նաեւ թէ ան ինչպէս պէտք է զիս ճամբէ Վան` «պարոն» Արամի մօտ: Ան կը մեկնի պատրաստութիւններ տեսնելու համար, բայց ժամը 3ին յանկարծ ներս կը մտնէ վախեցած եւ կը յայտնէ, որ զօրքեր են եկած խուզարկութիւն ընելու: Զիս անմիջապէս կ’առնէ իր հետ եւ կը թաքցնէ պահարանի մը մէջ, ուրտեղ ամիս մը յետոյ Տիգրանն ալ պիտի պահուտէր: Փողոցներէն կը լսուին արդէն ասկեարներու ձայներ եւ անոնց թուրերու չխկրտոցը: Քիչ ժամանակ անց, սակայն, ամէն ինչ կը հանգստանայ: Ես կը քնանամ պահարանի մէջ երկու ժամ եւս եւ կը հանգստանամ թէ մարմինով եւ էթ հոգիով: Մութը երբ կ’իյնայ, երկու ալիւրցի զիս կ’առնեն ու կը տանին ուրիշ գիւղ մը, Վանի մօտ, ուրտեղ շատախօս վարժապետի մը մօտ կը գիշերեմ: Առաւօտը վաղ ան զիս իր ետեւը առած, կ’ուղղուի դէպի քաղաք, սիրտ տալով ինծի, թէ ոչինչ չի պատահիր: Կը զգուշացնէ, որ ոչ ոքի հետ չխօսիմ, քանի որ իմ հայերէնէն անմիջապէս պիտի հասկնան իմ օտարական ըլլալս: Նորէն, ուրեմն, ես կը դառնամ համր ու խուլ:
Ճանապարհը լեցուն է ճամբորդներոդներով, բայց ոչ ոք ուշադրութիւն չի դարձներ ինծի նման աղքատի մը վրայ: Կը մօտենանք Վանին: Կը հասնինք բոշաներու թաղը: Ահա բերդի պարիսպներու տակ ենք, եւ կ’իյնանք վերջապէս քաղաքի եւ Այգեստանի ճամբուն վրայ: Վարժապետը Ֆէսը ետ գցած, կ’երթայ իմ առջեւէն, ես 50 քայլ անկէ ետ` կը քալեմ, աչքս միշտ անոր վրայ պահելով:
Կը հասնինք Հայկավանքի մօտի զօրանոցը: Այստեղ մէկ կողմը խումբ մը ազաներ էին կանգնած, իսկ միւս կողմը զինուորներ: Թուրք մը, խենչալը եւ ատրճանակը կողքին, նստած էր ծառի մը տակ: Ան զիս կանգնեցուց եւ հարցուց էթ ո՛ր տեղացի եմ: Ես, մոռնալով համր լինելս, տարօրինակ ձայնով մը կը պատասխանեմ «ալիւրցի»: Զգալով սխալս, խենթ կը ձեւանամ, առջեւս ինկած կովի պճեղի հետ (կճղակ) կը սկսիմ ոտքով խաղալ եւ, տարօրինակ շարժուձեւեր ընելով, կ’երթամ կը կանգնիմ սպաներու մէջը: Զինուորներէն մէկը վզակոթիս կը խփէ, եւ ես օգտուելով ատկէ, կը սկսիմ փախչիլ ու հեռանալ: Թուրքը, սակայն, կը հետեւի ինծի: Վարժապետը կորած է արդէն, ես զայն այլեւս չեմ տեսներ: Առաջ կ’երթամ միեւնոյն փողոցով, բայց թուրքը կու գայ ետեւէս: Ան պահ մը կանգ կ’առնէ: Ես կ’արագացնեմ քայլերս. կը հանդիպիմ հայերու, բայց խօսիլ կը վախնամ: Թուրքը կը մօտենայ, կ’ուզէ նորէն հարցուփորձ ընել, ես կը փախչիմ հակառակ փողոցէն դէպի ներս, եւ պատէն կը նետեմ ինքզինքս այգի մը: Թուրքը կու գայ իմ ետեւէ. ես կը փախչիմ եւ նորէն փողոց կ’ելլեմ: Այստեղ կը հանդիպիմ հայու մը եւ անկէ հարցնելով կը հասկնամ որ նոյն թաղի մէջ կը գտնուիմ: Զիս կը գցեմ երկրորդ այգի մը եւ ապա նորէն փողոց մը, նորէն այգի մը, որու բաց դռնէն ներս կը մտնեմ եւ ուիրիշ այգիի մը միջով անցնելով, կը թաքնուիմ տան մը փայտանոցին մէջ:
Շար. 159
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Ճանապարհը լեցուն է ճամբորդներոդներով, բայց ոչ ոք ուշադրութիւն չի դարձներ ինծի նման աղքատի մը վրայ: Կը մօտենանք Վանին: Կը հասնինք բոշաներու թաղը: Ահա բերդի պարիսպներու տակ ենք, եւ կ’իյնանք վերջապէս քաղաքի եւ Այգեստանի ճամբուն վրայ: Վարժապետը Ֆէսը ետ գցած, կ’երթայ իմ առջեւէն, ես 50 քայլ անկէ ետ` կը քալեմ, աչքս միշտ անոր վրայ պահելով:
Կը հասնինք Հայկավանքի մօտի զօրանոցը: Այստեղ մէկ կողմը խումբ մը ազաներ էին կանգնած, իսկ միւս կողմը զինուորներ: Թուրք մը, խենչալը եւ ատրճանակը կողքին, նստած էր ծառի մը տակ: Ան զիս կանգնեցուց եւ հարցուց էթ ո՛ր տեղացի եմ: Ես, մոռնալով համր լինելս, տարօրինակ ձայնով մը կը պատասխանեմ «ալիւրցի»: Զգալով սխալս, խենթ կը ձեւանամ, առջեւս ինկած կովի պճեղի հետ (կճղակ) կը սկսիմ ոտքով խաղալ եւ, տարօրինակ շարժուձեւեր ընելով, կ’երթամ կը կանգնիմ սպաներու մէջը: Զինուորներէն մէկը վզակոթիս կը խփէ, եւ ես օգտուելով ատկէ, կը սկսիմ փախչիլ ու հեռանալ: Թուրքը, սակայն, կը հետեւի ինծի: Վարժապետը կորած է արդէն, ես զայն այլեւս չեմ տեսներ: Առաջ կ’երթամ միեւնոյն փողոցով, բայց թուրքը կու գայ ետեւէս: Ան պահ մը կանգ կ’առնէ: Ես կ’արագացնեմ քայլերս. կը հանդիպիմ հայերու, բայց խօսիլ կը վախնամ: Թուրքը կը մօտենայ, կ’ուզէ նորէն հարցուփորձ ընել, ես կը փախչիմ հակառակ փողոցէն դէպի ներս, եւ պատէն կը նետեմ ինքզինքս այգի մը: Թուրքը կու գայ իմ ետեւէ. ես կը փախչիմ եւ նորէն փողոց կ’ելլեմ: Այստեղ կը հանդիպիմ հայու մը եւ անկէ հարցնելով կը հասկնամ որ նոյն թաղի մէջ կը գտնուիմ: Զիս կը գցեմ երկրորդ այգի մը եւ ապա նորէն փողոց մը, նորէն այգի մը, որու բաց դռնէն ներս կը մտնեմ եւ ուիրիշ այգիի մը միջով անցնելով, կը թաքնուիմ տան մը փայտանոցին մէջ:
Շար. 159
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Հայ Յեղափոխականի մը Յիշատակները - 159 - Ռուբէն
Ուշ երեկոյին, կը հասնինք Ալիւր: Երկար եւ տանջալից ճամբայ ենք կտրած: Սուրհանդակներս, յանձնելով տեղի կոմիտէին խուլ ու համրին, կ’երթան մի այլ բնակարան. զիս կ’արթնցնէ կոմիտէի անդամներէն մէկը (կարծեմ Յակոբը), որ կը սկսի խօսիլ ինծի հետ եւ հարց ու փորձ ընել: Ես սակայն չեմ պատասխաներ եւ կը շարունակոմ համր ձեւանալ: Այդ ժամանակ ան ցոյց կու տայ ինծի վկայական մը. որ ինքը կոմիտէի անդամ է: Ատկէ ետքը իմ լեզուս կը բացուի: Մենք կը ծանօթանանք միմեանց ու կը խօսինք այդ շրջանի վիճակի մասին. կ’որոշենք նաեւ թէ ան ինչպէս պէտք է զիս ճամբէ Վան` «պարոն» Արամի մօտ: Ան կը մեկնի պատրաստութիւններ տեսնելու համար, բայց ժամը 3ին յանկարծ ներս կը մտնէ վախեցած եւ կը յայտնէ, որ զօրքեր են եկած խուզարկութիւն ընելու: Զիս անմիջապէս կ’առնէ իր հետ եւ կը թաքցնէ պահարանի մը մէջ, ուրտեղ ամիս մը յետոյ Տիգրանն ալ պիտի պահուտէր: Փողոցներէն կը լսուին արդէն ասկեարներու ձայներ եւ անոնց թուրերու չխկրտոցը: Քիչ ժամանակ անց, սակայն, ամէն ինչ կը հանգստանայ: Ես կը քնանամ պահարանի մէջ երկու ժամ եւս եւ կը հանգստանամ թէ մարմինով եւ էթ հոգիով: Մութը երբ կ’իյնայ, երկու ալիւրցի զիս կ’առնեն ու կը տանին ուրիշ գիւղ մը, Վանի մօտ, ուրտեղ շատախօս վարժապետի մը մօտ կը գիշերեմ: Առաւօտը վաղ ան զիս իր ետեւը առած, կ’ուղղուի դէպի քաղաք, սիրտ տալով ինծի, թէ ոչինչ չի պատահիր: Կը զգուշացնէ, որ ոչ ոքի հետ չխօսիմ, քանի որ իմ հայերէնէն անմիջապէս պիտի հասկնան իմ օտարական ըլլալս: Նորէն, ուրեմն, ես կը դառնամ համր ու խուլ:
Ճանապարհը լեցուն է ճամբորդներոդներով, բայց ոչ ոք ուշադրութիւն չի դարձներ ինծի նման աղքատի մը վրայ: Կը մօտենանք Վանին: Կը հասնինք բոշաներու թաղը: Ահա բերդի պարիսպներու տակ ենք, եւ կ’իյնանք վերջապէս քաղաքի եւ Այգեստանի ճամբուն վրայ: Վարժապետը Ֆէսը ետ գցած, կ’երթայ իմ առջեւէն, ես 50 քայլ անկէ ետ` կը քալեմ, աչքս միշտ անոր վրայ պահելով:
Կը հասնինք Հայկավանքի մօտի զօրանոցը: Այստեղ մէկ կողմը խումբ մը ազաներ էին կանգնած, իսկ միւս կողմը զինուորներ: Թուրք մը, խենչալը եւ ատրճանակը կողքին, նստած էր ծառի մը տակ: Ան զիս կանգնեցուց եւ հարցուց էթ ո՛ր տեղացի եմ: Ես, մոռնալով համր լինելս, տարօրինակ ձայնով մը կը պատասխանեմ «ալիւրցի»: Զգալով սխալս, խենթ կը ձեւանամ, առջեւս ինկած կովի պճեղի հետ (կճղակ) կը սկսիմ ոտքով խաղալ եւ, տարօրինակ շարժուձեւեր ընելով, կ’երթամ կը կանգնիմ սպաներու մէջը: Զինուորներէն մէկը վզակոթիս կը խփէ, եւ ես օգտուելով ատկէ, կը սկսիմ փախչիլ ու հեռանալ: Թուրքը, սակայն, կը հետեւի ինծի: Վարժապետը կորած է արդէն, ես զայն այլեւս չեմ տեսներ: Առաջ կ’երթամ միեւնոյն փողոցով, բայց թուրքը կու գայ ետեւէս: Ան պահ մը կանգ կ’առնէ: Ես կ’արագացնեմ քայլերս. կը հանդիպիմ հայերու, բայց խօսիլ կը վախնամ: Թուրքը կը մօտենայ, կ’ուզէ նորէն հարցուփորձ ընել, ես կը փախչիմ հակառակ փողոցէն դէպի ներս, եւ պատէն կը նետեմ ինքզինքս այգի մը: Թուրքը կու գայ իմ ետեւէ. ես կը փախչիմ եւ նորէն փողոց կ’ելլեմ: Այստեղ կը հանդիպիմ հայու մը եւ անկէ հարցնելով կը հասկնամ որ նոյն թաղի մէջ կը գտնուիմ: Զիս կը գցեմ երկրորդ այգի մը եւ ապա նորէն փողոց մը, նորէն այգի մը, որու բաց դռնէն ներս կը մտնեմ եւ ուիրիշ այգիի մը միջով անցնելով, կը թաքնուիմ տան մը փայտանոցին մէջ:
Շար. 159
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Ճանապարհը լեցուն է ճամբորդներոդներով, բայց ոչ ոք ուշադրութիւն չի դարձներ ինծի նման աղքատի մը վրայ: Կը մօտենանք Վանին: Կը հասնինք բոշաներու թաղը: Ահա բերդի պարիսպներու տակ ենք, եւ կ’իյնանք վերջապէս քաղաքի եւ Այգեստանի ճամբուն վրայ: Վարժապետը Ֆէսը ետ գցած, կ’երթայ իմ առջեւէն, ես 50 քայլ անկէ ետ` կը քալեմ, աչքս միշտ անոր վրայ պահելով:
Կը հասնինք Հայկավանքի մօտի զօրանոցը: Այստեղ մէկ կողմը խումբ մը ազաներ էին կանգնած, իսկ միւս կողմը զինուորներ: Թուրք մը, խենչալը եւ ատրճանակը կողքին, նստած էր ծառի մը տակ: Ան զիս կանգնեցուց եւ հարցուց էթ ո՛ր տեղացի եմ: Ես, մոռնալով համր լինելս, տարօրինակ ձայնով մը կը պատասխանեմ «ալիւրցի»: Զգալով սխալս, խենթ կը ձեւանամ, առջեւս ինկած կովի պճեղի հետ (կճղակ) կը սկսիմ ոտքով խաղալ եւ, տարօրինակ շարժուձեւեր ընելով, կ’երթամ կը կանգնիմ սպաներու մէջը: Զինուորներէն մէկը վզակոթիս կը խփէ, եւ ես օգտուելով ատկէ, կը սկսիմ փախչիլ ու հեռանալ: Թուրքը, սակայն, կը հետեւի ինծի: Վարժապետը կորած է արդէն, ես զայն այլեւս չեմ տեսներ: Առաջ կ’երթամ միեւնոյն փողոցով, բայց թուրքը կու գայ ետեւէս: Ան պահ մը կանգ կ’առնէ: Ես կ’արագացնեմ քայլերս. կը հանդիպիմ հայերու, բայց խօսիլ կը վախնամ: Թուրքը կը մօտենայ, կ’ուզէ նորէն հարցուփորձ ընել, ես կը փախչիմ հակառակ փողոցէն դէպի ներս, եւ պատէն կը նետեմ ինքզինքս այգի մը: Թուրքը կու գայ իմ ետեւէ. ես կը փախչիմ եւ նորէն փողոց կ’ելլեմ: Այստեղ կը հանդիպիմ հայու մը եւ անկէ հարցնելով կը հասկնամ որ նոյն թաղի մէջ կը գտնուիմ: Զիս կը գցեմ երկրորդ այգի մը եւ ապա նորէն փողոց մը, նորէն այգի մը, որու բաց դռնէն ներս կը մտնեմ եւ ուիրիշ այգիի մը միջով անցնելով, կը թաքնուիմ տան մը փայտանոցին մէջ:
Շար. 159
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Monday, December 13, 2010
Հայ Յեղափոխականի մը Յիշատակները- 158 - Ռուբէն
Մելոն համեստ գիւղացի մըն է եւ մեր ամենահին ու վստահելի տեղական գործիչներէն է: Դեռ իննսունական թուականներէն յարած է յեղափոխութեան եւ անոր համար յեղափոխութիւնը կրօնք է եւ տառապանք: Մելոն մարդ մըն է, որ չի սիրեր շատ խօսիլ, բայց բոլորը զայն կը յարգեն, անոր խօսքը մտիկ կ’ընեն: Բերկիի դաշտի բոլոր կուսակցական գործերը այդ հասարակ մարդուն վրայ կը ծանրանային, կամ աւելի շուտ, ան էր այդ գործերու առանցքը: Մելոն էր եկող-գացողները ճամբու դնողը, ապրանքները պահողը եւ ուղարկողը, նամակներ տեղ հասցնողը, խումբերուն աջակցողը եւ այս ամէնը ան կ’ընէր այնպիսի նուիրուածութեամբ ու անշահախնդրութեամբ մը, որ ամէնուն համակրանքը ու վստահութիւնը կը վայելէր: Ան չէր հարցներ թէ ո՞վ եմ ես եւ ինչո՞ւ Վան կ’երթամ: Պահանջեց միայն յանձնարարականս` ինծի աջակցութիւն ցոյց տալու համար եւ, ատով գոհանալով, կանչեց երկու երիտասարդներ եւ պատուիրեց կէս գիշերը անց ճաբայ իյնալ ինծի հետ եւ, ամբողջ օրը ճամբայ կտրելով, հասնիլ Թիմար: Խորհուրդ տուաւ նորէն ծպտուիլ, համր ու խուլ ձեւանալ եւ շալակ շալակել: Պատուիրեց նաեւ արագ քալել, քանի որ երկու օրուան ճամբայ պիտի կտրէինք:
Կէս գիշեր դեռ չէր եղած, երբ մենք ճանապարհ կ’իյնանք եւ կը հասնինք Վանայ Ծովի ափը: Բնութեան գեղեցկութիւններով հրճուելու կարողութիւն չունիմ. կը տանջուիմ արագ քալելէն եւ ձերբակալուելու կասկածէն: Չէ՞ որ այդ ճանապարհներուն շատ մարդիկ ու նոյնիսկ ամբողջ խումբեր ոչնչացեր են, ինչպէս` Շարոն, Փարամազի խումբը, եւայլն: Ահա կը հանդիպինք քիւրտ անցորդներու: Ուղեկիցներս բարեւ կու տան, ես ալ կը հետեւիմ անոնց օրինակին եւ կ’անցնիմ այդ քիւրտերու մէջէն` վախով ու դողալով: Ահա ոստիկան ձիաւորներ, որոնք հարց ու փորձ կ’ընեն ուղեկիցներուս, իսկ ես, ապուշի դէմք առած, լուռ կը սպասեմ թէ ինչով պիտի վերջանայ այդ հարցուփորձերը: Անվնաս կ’ազատինք նաեւ անոնցմէ: Ահա համիտէի քիւրտեր, որոնք հարց կը տան ինձ շալակիս կանեփի մասին. իմ փոխարէն ուղեկիցներս կը պատասխանեն, ըսելով որ ես համր եմ: Ես մռլտոցներ կը հանեմ եւ անոնցմէ հաց կը խնդրեմ: Հաց չեմ ստանար, բայց ատոր տեղ ինձ կը տան տասը փարա ու կ’անցնին կ’երթան:
Լիմ գնալու ժամանակ չկայ, պէտք է հասնիլ Թիմար: Ճանապարհին կը հանդիպինք անց ու դարձ ընող հայ գիւղացիներու, բայց խօսքի չենք բռնուիր անոնց հետ. կրնան կասկածիլ եւ հասկնալ իմ ով ըլլալս. կը նայիմ անոնց վրայ եւ «ըը…ըը» ձայներ հանելով, կը շարունակեմ ճամբաս:
Շար. 158
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Կէս գիշեր դեռ չէր եղած, երբ մենք ճանապարհ կ’իյնանք եւ կը հասնինք Վանայ Ծովի ափը: Բնութեան գեղեցկութիւններով հրճուելու կարողութիւն չունիմ. կը տանջուիմ արագ քալելէն եւ ձերբակալուելու կասկածէն: Չէ՞ որ այդ ճանապարհներուն շատ մարդիկ ու նոյնիսկ ամբողջ խումբեր ոչնչացեր են, ինչպէս` Շարոն, Փարամազի խումբը, եւայլն: Ահա կը հանդիպինք քիւրտ անցորդներու: Ուղեկիցներս բարեւ կու տան, ես ալ կը հետեւիմ անոնց օրինակին եւ կ’անցնիմ այդ քիւրտերու մէջէն` վախով ու դողալով: Ահա ոստիկան ձիաւորներ, որոնք հարց ու փորձ կ’ընեն ուղեկիցներուս, իսկ ես, ապուշի դէմք առած, լուռ կը սպասեմ թէ ինչով պիտի վերջանայ այդ հարցուփորձերը: Անվնաս կ’ազատինք նաեւ անոնցմէ: Ահա համիտէի քիւրտեր, որոնք հարց կը տան ինձ շալակիս կանեփի մասին. իմ փոխարէն ուղեկիցներս կը պատասխանեն, ըսելով որ ես համր եմ: Ես մռլտոցներ կը հանեմ եւ անոնցմէ հաց կը խնդրեմ: Հաց չեմ ստանար, բայց ատոր տեղ ինձ կը տան տասը փարա ու կ’անցնին կ’երթան:
Լիմ գնալու ժամանակ չկայ, պէտք է հասնիլ Թիմար: Ճանապարհին կը հանդիպինք անց ու դարձ ընող հայ գիւղացիներու, բայց խօսքի չենք բռնուիր անոնց հետ. կրնան կասկածիլ եւ հասկնալ իմ ով ըլլալս. կը նայիմ անոնց վրայ եւ «ըը…ըը» ձայներ հանելով, կը շարունակեմ ճամբաս:
Շար. 158
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Հայ Յեղափոխականի մը Յիշատակները- 158 - Ռուբէն
Մելոն համեստ գիւղացի մըն է եւ մեր ամենահին ու վստահելի տեղական գործիչներէն է: Դեռ իննսունական թուականներէն յարած է յեղափոխութեան եւ անոր համար յեղափոխութիւնը կրօնք է եւ տառապանք: Մելոն մարդ մըն է, որ չի սիրեր շատ խօսիլ, բայց բոլորը զայն կը յարգեն, անոր խօսքը մտիկ կ’ընեն: Բերկիի դաշտի բոլոր կուսակցական գործերը այդ հասարակ մարդուն վրայ կը ծանրանային, կամ աւելի շուտ, ան էր այդ գործերու առանցքը: Մելոն էր եկող-գացողները ճամբու դնողը, ապրանքները պահողը եւ ուղարկողը, նամակներ տեղ հասցնողը, խումբերուն աջակցողը եւ այս ամէնը ան կ’ընէր այնպիսի նուիրուածութեամբ ու անշահախնդրութեամբ մը, որ ամէնուն համակրանքը ու վստահութիւնը կը վայելէր: Ան չէր հարցներ թէ ո՞վ եմ ես եւ ինչո՞ւ Վան կ’երթամ: Պահանջեց միայն յանձնարարականս` ինծի աջակցութիւն ցոյց տալու համար եւ, ատով գոհանալով, կանչեց երկու երիտասարդներ եւ պատուիրեց կէս գիշերը անց ճաբայ իյնալ ինծի հետ եւ, ամբողջ օրը ճամբայ կտրելով, հասնիլ Թիմար: Խորհուրդ տուաւ նորէն ծպտուիլ, համր ու խուլ ձեւանալ եւ շալակ շալակել: Պատուիրեց նաեւ արագ քալել, քանի որ երկու օրուան ճամբայ պիտի կտրէինք:
Կէս գիշեր դեռ չէր եղած, երբ մենք ճանապարհ կ’իյնանք եւ կը հասնինք Վանայ Ծովի ափը: Բնութեան գեղեցկութիւններով հրճուելու կարողութիւն չունիմ. կը տանջուիմ արագ քալելէն եւ ձերբակալուելու կասկածէն: Չէ՞ որ այդ ճանապարհներուն շատ մարդիկ ու նոյնիսկ ամբողջ խումբեր ոչնչացեր են, ինչպէս` Շարոն, Փարամազի խումբը, եւայլն: Ահա կը հանդիպինք քիւրտ անցորդներու: Ուղեկիցներս բարեւ կու տան, ես ալ կը հետեւիմ անոնց օրինակին եւ կ’անցնիմ այդ քիւրտերու մէջէն` վախով ու դողալով: Ահա ոստիկան ձիաւորներ, որոնք հարց ու փորձ կ’ընեն ուղեկիցներուս, իսկ ես, ապուշի դէմք առած, լուռ կը սպասեմ թէ ինչով պիտի վերջանայ այդ հարցուփորձերը: Անվնաս կ’ազատինք նաեւ անոնցմէ: Ահա համիտէի քիւրտեր, որոնք հարց կը տան ինձ շալակիս կանեփի մասին. իմ փոխարէն ուղեկիցներս կը պատասխանեն, ըսելով որ ես համր եմ: Ես մռլտոցներ կը հանեմ եւ անոնցմէ հաց կը խնդրեմ: Հաց չեմ ստանար, բայց ատոր տեղ ինձ կը տան տասը փարա ու կ’անցնին կ’երթան:
Լիմ գնալու ժամանակ չկայ, պէտք է հասնիլ Թիմար: Ճանապարհին կը հանդիպինք անց ու դարձ ընող հայ գիւղացիներու, բայց խօսքի չենք բռնուիր անոնց հետ. կրնան կասկածիլ եւ հասկնալ իմ ով ըլլալս. կը նայիմ անոնց վրայ եւ «ըը…ըը» ձայներ հանելով, կը շարունակեմ ճամբաս:
Շար. 158
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Կէս գիշեր դեռ չէր եղած, երբ մենք ճանապարհ կ’իյնանք եւ կը հասնինք Վանայ Ծովի ափը: Բնութեան գեղեցկութիւններով հրճուելու կարողութիւն չունիմ. կը տանջուիմ արագ քալելէն եւ ձերբակալուելու կասկածէն: Չէ՞ որ այդ ճանապարհներուն շատ մարդիկ ու նոյնիսկ ամբողջ խումբեր ոչնչացեր են, ինչպէս` Շարոն, Փարամազի խումբը, եւայլն: Ահա կը հանդիպինք քիւրտ անցորդներու: Ուղեկիցներս բարեւ կու տան, ես ալ կը հետեւիմ անոնց օրինակին եւ կ’անցնիմ այդ քիւրտերու մէջէն` վախով ու դողալով: Ահա ոստիկան ձիաւորներ, որոնք հարց ու փորձ կ’ընեն ուղեկիցներուս, իսկ ես, ապուշի դէմք առած, լուռ կը սպասեմ թէ ինչով պիտի վերջանայ այդ հարցուփորձերը: Անվնաս կ’ազատինք նաեւ անոնցմէ: Ահա համիտէի քիւրտեր, որոնք հարց կը տան ինձ շալակիս կանեփի մասին. իմ փոխարէն ուղեկիցներս կը պատասխանեն, ըսելով որ ես համր եմ: Ես մռլտոցներ կը հանեմ եւ անոնցմէ հաց կը խնդրեմ: Հաց չեմ ստանար, բայց ատոր տեղ ինձ կը տան տասը փարա ու կ’անցնին կ’երթան:
Լիմ գնալու ժամանակ չկայ, պէտք է հասնիլ Թիմար: Ճանապարհին կը հանդիպինք անց ու դարձ ընող հայ գիւղացիներու, բայց խօսքի չենք բռնուիր անոնց հետ. կրնան կասկածիլ եւ հասկնալ իմ ով ըլլալս. կը նայիմ անոնց վրայ եւ «ըը…ըը» ձայներ հանելով, կը շարունակեմ ճամբաս:
Շար. 158
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Sunday, December 12, 2010
Եթէ քաղցրեղէգը կարենար խօսիլ - ԼԻԶԱ ԳԱՐԱՃԵԱՆ ՍԱՂՏԸՃԵԱՆ
Վաղուց մէկ երկու յօդուածով Լիզա Գարաճեանը իր մասնակցութիւնը բերած է «Նշանակ»ի սիւնակներուն: Երկար ընդհատումէ մը ետք ան կը վերադառնայ հետաքրքրական գիտելիքով մը քաղցրեղէգի եւ անոր պատմութեան մասին: Մեր ընդհանուր զարգացման վրայ մէկ պիտանի գիտելիք աւելցուց Լիզան, որուն համար խմբագրութիւնս կը յայտնէ իր շնորհակալութիւնը:
«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
Ա՛րդեօք խորհա՞ծ էք քաղցրեղէգի ծագումին մասին: Ծնունդի քաղցրեղէգը ձեւակերպուած է Ամերիկայի Ինտիանա Նահանգին մէջ ապրող հաւատացեալ արհեստաւորի մը կողմէ, որուն փափաքն էր Յիսուս Քրիստոսը մատնանշող քաղցրեղէն մը շինել: Ան սկսաւ զուտ ճերմակ կարծր շաքարի կտորով մը: Ճերմակ գոյնը կը ներկայացնէր Յիսուսի մօր՝ Մարիամի անարատ կուսութիւնը եւ մեր Տիրոջ անբասիր կատարեալ կեանքը: Ան նախընտրեց կարծր շաքարը կակուղէն, ի մտի ունենալով թէ Յիսուս Իր հետեւորդներուն համար ամուր վէմ է, եւ Աստուծոյ խոստումները անխախտ են: Քաղցրեղէն շինող մարդը ճերմակ կարծր շաքարը տաք եղած ատեն «J» գիրին նմանցուց, ներկայացնելու Յիսուսի անուան սկզբնատառը, որ երբ հակառակ ուղղութեամբ դարձուց՝ նմանեցաւ հովիւի ցուպին: Յիսուս է հաւատացեալին «Բարի Հովիւը», որուն ցուպը մեղքի տիղմին մէջ ինկած բազմաթիւ մեղաւորներու օգնութեան հասած է, եւ խոտորած ոչխարներն ալ ուղիղ ճամբուն առաջնորդած:Սակայն վարպետը տակաւին գոհ չէր: Ան նկատեց որ քաղցրեղէգը շատ պարզ էր եւ հասարակ: Ուստի, սպիտակ շաքարին վրայ քանի մը կարմիր բարակ գծիկներ աւելցուց, որոնք կը խորհրդանշէին Յիսուսի ստացած գաւազանի հարուածները՝ հռոմէացի զինուորներէն: Ապա հաստ կարմիր գիծ մը գծեց վրձինով՝ մեր Փրկչին Գողգոթայի խաչին վրայ թափած արեան համար, որուն միջոցով մեղաւորը կրնայ թողութիւն ստանալ: Սա կարելի է տեսնել, երբ շեղակի դէմ դիմաց միացնենք երկու քաղցրեղէգները, անոնք կը կազմեն սիրտ մը, որ Աստուծոյ սէրը կը ցուցնէ: Վերջապէս վարպետը գոհ էր: Ան ձեռքին մէջ ունէր քաղցրեղէն մը, որ կը պատկերացնէր քրիստոնեային հաւատքը: Ցաւօք սրտի, տարիներու ընթացքին, մարդիկ մոռցան այս քաղցրեղէգին բուն իմաստը, եւ այդ դարձաւ Ծնունդի աւանդութիւններէն մին: Սակայն անոր պատգամը հոն է տակաւին՝ անոնց համար, որ աչքեր ունին զայն տեսնելու: Ի հարկէ քաղցրեղէգը չի կրնար խօսիլ: Բայց եթէ բերան ունենար, ան մեզի պիտի ըսէր, թէ Ծնունդի բոլոր աւանդութիւններուն մէջ՝ տօնածառ, նուէրներ, լոյսեր ու քաղցրեղէգ, կրնանք տեսնել Յիսուս մանուկը, որ ծնաւ Բեթլեհեմի մսուրին մէջ՝ 2000 տարիներ առաջ, մեզի բերելով Աստուծոյ անհուն սէրը: Տէրը տայ որ այս պարզ քաղցրեղէգով յիշենք եւ պատմենք Աստուծոյ մեծագոյն նուէրին՝ Յիսուս Քրիստոսի մասին որ Թագաւոր Թագաւորաց է եւ Տիեզերքին Տէրն ու միակ Փրկիչը: «Եւ Որդի մը պիտի ծնի, ու անոր անունը Յիսուս դնես, քանզի Ան իր ժողովուրդը իրենց մեղքերէն պիտի փրկէ» (Մտթ.1:21):
Լիզա Գարաճեան Սաղտըճեան
Շարժա
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
Ա՛րդեօք խորհա՞ծ էք քաղցրեղէգի ծագումին մասին: Ծնունդի քաղցրեղէգը ձեւակերպուած է Ամերիկայի Ինտիանա Նահանգին մէջ ապրող հաւատացեալ արհեստաւորի մը կողմէ, որուն փափաքն էր Յիսուս Քրիստոսը մատնանշող քաղցրեղէն մը շինել: Ան սկսաւ զուտ ճերմակ կարծր շաքարի կտորով մը: Ճերմակ գոյնը կը ներկայացնէր Յիսուսի մօր՝ Մարիամի անարատ կուսութիւնը եւ մեր Տիրոջ անբասիր կատարեալ կեանքը: Ան նախընտրեց կարծր շաքարը կակուղէն, ի մտի ունենալով թէ Յիսուս Իր հետեւորդներուն համար ամուր վէմ է, եւ Աստուծոյ խոստումները անխախտ են: Քաղցրեղէն շինող մարդը ճերմակ կարծր շաքարը տաք եղած ատեն «J» գիրին նմանցուց, ներկայացնելու Յիսուսի անուան սկզբնատառը, որ երբ հակառակ ուղղութեամբ դարձուց՝ նմանեցաւ հովիւի ցուպին: Յիսուս է հաւատացեալին «Բարի Հովիւը», որուն ցուպը մեղքի տիղմին մէջ ինկած բազմաթիւ մեղաւորներու օգնութեան հասած է, եւ խոտորած ոչխարներն ալ ուղիղ ճամբուն առաջնորդած:Սակայն վարպետը տակաւին գոհ չէր: Ան նկատեց որ քաղցրեղէգը շատ պարզ էր եւ հասարակ: Ուստի, սպիտակ շաքարին վրայ քանի մը կարմիր բարակ գծիկներ աւելցուց, որոնք կը խորհրդանշէին Յիսուսի ստացած գաւազանի հարուածները՝ հռոմէացի զինուորներէն: Ապա հաստ կարմիր գիծ մը գծեց վրձինով՝ մեր Փրկչին Գողգոթայի խաչին վրայ թափած արեան համար, որուն միջոցով մեղաւորը կրնայ թողութիւն ստանալ: Սա կարելի է տեսնել, երբ շեղակի դէմ դիմաց միացնենք երկու քաղցրեղէգները, անոնք կը կազմեն սիրտ մը, որ Աստուծոյ սէրը կը ցուցնէ: Վերջապէս վարպետը գոհ էր: Ան ձեռքին մէջ ունէր քաղցրեղէն մը, որ կը պատկերացնէր քրիստոնեային հաւատքը: Ցաւօք սրտի, տարիներու ընթացքին, մարդիկ մոռցան այս քաղցրեղէգին բուն իմաստը, եւ այդ դարձաւ Ծնունդի աւանդութիւններէն մին: Սակայն անոր պատգամը հոն է տակաւին՝ անոնց համար, որ աչքեր ունին զայն տեսնելու: Ի հարկէ քաղցրեղէգը չի կրնար խօսիլ: Բայց եթէ բերան ունենար, ան մեզի պիտի ըսէր, թէ Ծնունդի բոլոր աւանդութիւններուն մէջ՝ տօնածառ, նուէրներ, լոյսեր ու քաղցրեղէգ, կրնանք տեսնել Յիսուս մանուկը, որ ծնաւ Բեթլեհեմի մսուրին մէջ՝ 2000 տարիներ առաջ, մեզի բերելով Աստուծոյ անհուն սէրը: Տէրը տայ որ այս պարզ քաղցրեղէգով յիշենք եւ պատմենք Աստուծոյ մեծագոյն նուէրին՝ Յիսուս Քրիստոսի մասին որ Թագաւոր Թագաւորաց է եւ Տիեզերքին Տէրն ու միակ Փրկիչը: «Եւ Որդի մը պիտի ծնի, ու անոր անունը Յիսուս դնես, քանզի Ան իր ժողովուրդը իրենց մեղքերէն պիտի փրկէ» (Մտթ.1:21):
Լիզա Գարաճեան Սաղտըճեան
Շարժա
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Եթէ քաղցրեղէգը կարենար խօսիլ - ԼԻԶԱ ԳԱՐԱՃԵԱՆ ՍԱՂՏԸՃԵԱՆ
Վաղուց մէկ երկու յօդուածով Լիզա Գարաճեանը իր մասնակցութիւնը բերած է «Նշանակ»ի սիւնակներուն: Երկար ընդհատումէ մը ետք ան կը վերադառնայ հետաքրքրական գիտելիքով մը քաղցրեղէգի եւ անոր պատմութեան մասին: Մեր ընդհանուր զարգացման վրայ մէկ պիտանի գիտելիք աւելցուց Լիզան, որուն համար խմբագրութիւնս կը յայտնէ իր շնորհակալութիւնը:
«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
Ա՛րդեօք խորհա՞ծ էք քաղցրեղէգի ծագումին մասին: Ծնունդի քաղցրեղէգը ձեւակերպուած է Ամերիկայի Ինտիանա Նահանգին մէջ ապրող հաւատացեալ արհեստաւորի մը կողմէ, որուն փափաքն էր Յիսուս Քրիստոսը մատնանշող քաղցրեղէն մը շինել: Ան սկսաւ զուտ ճերմակ կարծր շաքարի կտորով մը: Ճերմակ գոյնը կը ներկայացնէր Յիսուսի մօր՝ Մարիամի անարատ կուսութիւնը եւ մեր Տիրոջ անբասիր կատարեալ կեանքը: Ան նախընտրեց կարծր շաքարը կակուղէն, ի մտի ունենալով թէ Յիսուս Իր հետեւորդներուն համար ամուր վէմ է, եւ Աստուծոյ խոստումները անխախտ են: Քաղցրեղէն շինող մարդը ճերմակ կարծր շաքարը տաք եղած ատեն «J» գիրին նմանցուց, ներկայացնելու Յիսուսի անուան սկզբնատառը, որ երբ հակառակ ուղղութեամբ դարձուց՝ նմանեցաւ հովիւի ցուպին: Յիսուս է հաւատացեալին «Բարի Հովիւը», որուն ցուպը մեղքի տիղմին մէջ ինկած բազմաթիւ մեղաւորներու օգնութեան հասած է, եւ խոտորած ոչխարներն ալ ուղիղ ճամբուն առաջնորդած:Սակայն վարպետը տակաւին գոհ չէր: Ան նկատեց որ քաղցրեղէգը շատ պարզ էր եւ հասարակ: Ուստի, սպիտակ շաքարին վրայ քանի մը կարմիր բարակ գծիկներ աւելցուց, որոնք կը խորհրդանշէին Յիսուսի ստացած գաւազանի հարուածները՝ հռոմէացի զինուորներէն: Ապա հաստ կարմիր գիծ մը գծեց վրձինով՝ մեր Փրկչին Գողգոթայի խաչին վրայ թափած արեան համար, որուն միջոցով մեղաւորը կրնայ թողութիւն ստանալ: Սա կարելի է տեսնել, երբ շեղակի դէմ դիմաց միացնենք երկու քաղցրեղէգները, անոնք կը կազմեն սիրտ մը, որ Աստուծոյ սէրը կը ցուցնէ: Վերջապէս վարպետը գոհ էր: Ան ձեռքին մէջ ունէր քաղցրեղէն մը, որ կը պատկերացնէր քրիստոնեային հաւատքը: Ցաւօք սրտի, տարիներու ընթացքին, մարդիկ մոռցան այս քաղցրեղէգին բուն իմաստը, եւ այդ դարձաւ Ծնունդի աւանդութիւններէն մին: Սակայն անոր պատգամը հոն է տակաւին՝ անոնց համար, որ աչքեր ունին զայն տեսնելու: Ի հարկէ քաղցրեղէգը չի կրնար խօսիլ: Բայց եթէ բերան ունենար, ան մեզի պիտի ըսէր, թէ Ծնունդի բոլոր աւանդութիւններուն մէջ՝ տօնածառ, նուէրներ, լոյսեր ու քաղցրեղէգ, կրնանք տեսնել Յիսուս մանուկը, որ ծնաւ Բեթլեհեմի մսուրին մէջ՝ 2000 տարիներ առաջ, մեզի բերելով Աստուծոյ անհուն սէրը: Տէրը տայ որ այս պարզ քաղցրեղէգով յիշենք եւ պատմենք Աստուծոյ մեծագոյն նուէրին՝ Յիսուս Քրիստոսի մասին որ Թագաւոր Թագաւորաց է եւ Տիեզերքին Տէրն ու միակ Փրկիչը: «Եւ Որդի մը պիտի ծնի, ու անոր անունը Յիսուս դնես, քանզի Ան իր ժողովուրդը իրենց մեղքերէն պիտի փրկէ» (Մտթ.1:21):
Լիզա Գարաճեան Սաղտըճեան
Շարժա
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
Ա՛րդեօք խորհա՞ծ էք քաղցրեղէգի ծագումին մասին: Ծնունդի քաղցրեղէգը ձեւակերպուած է Ամերիկայի Ինտիանա Նահանգին մէջ ապրող հաւատացեալ արհեստաւորի մը կողմէ, որուն փափաքն էր Յիսուս Քրիստոսը մատնանշող քաղցրեղէն մը շինել: Ան սկսաւ զուտ ճերմակ կարծր շաքարի կտորով մը: Ճերմակ գոյնը կը ներկայացնէր Յիսուսի մօր՝ Մարիամի անարատ կուսութիւնը եւ մեր Տիրոջ անբասիր կատարեալ կեանքը: Ան նախընտրեց կարծր շաքարը կակուղէն, ի մտի ունենալով թէ Յիսուս Իր հետեւորդներուն համար ամուր վէմ է, եւ Աստուծոյ խոստումները անխախտ են: Քաղցրեղէն շինող մարդը ճերմակ կարծր շաքարը տաք եղած ատեն «J» գիրին նմանցուց, ներկայացնելու Յիսուսի անուան սկզբնատառը, որ երբ հակառակ ուղղութեամբ դարձուց՝ նմանեցաւ հովիւի ցուպին: Յիսուս է հաւատացեալին «Բարի Հովիւը», որուն ցուպը մեղքի տիղմին մէջ ինկած բազմաթիւ մեղաւորներու օգնութեան հասած է, եւ խոտորած ոչխարներն ալ ուղիղ ճամբուն առաջնորդած:Սակայն վարպետը տակաւին գոհ չէր: Ան նկատեց որ քաղցրեղէգը շատ պարզ էր եւ հասարակ: Ուստի, սպիտակ շաքարին վրայ քանի մը կարմիր բարակ գծիկներ աւելցուց, որոնք կը խորհրդանշէին Յիսուսի ստացած գաւազանի հարուածները՝ հռոմէացի զինուորներէն: Ապա հաստ կարմիր գիծ մը գծեց վրձինով՝ մեր Փրկչին Գողգոթայի խաչին վրայ թափած արեան համար, որուն միջոցով մեղաւորը կրնայ թողութիւն ստանալ: Սա կարելի է տեսնել, երբ շեղակի դէմ դիմաց միացնենք երկու քաղցրեղէգները, անոնք կը կազմեն սիրտ մը, որ Աստուծոյ սէրը կը ցուցնէ: Վերջապէս վարպետը գոհ էր: Ան ձեռքին մէջ ունէր քաղցրեղէն մը, որ կը պատկերացնէր քրիստոնեային հաւատքը: Ցաւօք սրտի, տարիներու ընթացքին, մարդիկ մոռցան այս քաղցրեղէգին բուն իմաստը, եւ այդ դարձաւ Ծնունդի աւանդութիւններէն մին: Սակայն անոր պատգամը հոն է տակաւին՝ անոնց համար, որ աչքեր ունին զայն տեսնելու: Ի հարկէ քաղցրեղէգը չի կրնար խօսիլ: Բայց եթէ բերան ունենար, ան մեզի պիտի ըսէր, թէ Ծնունդի բոլոր աւանդութիւններուն մէջ՝ տօնածառ, նուէրներ, լոյսեր ու քաղցրեղէգ, կրնանք տեսնել Յիսուս մանուկը, որ ծնաւ Բեթլեհեմի մսուրին մէջ՝ 2000 տարիներ առաջ, մեզի բերելով Աստուծոյ անհուն սէրը: Տէրը տայ որ այս պարզ քաղցրեղէգով յիշենք եւ պատմենք Աստուծոյ մեծագոյն նուէրին՝ Յիսուս Քրիստոսի մասին որ Թագաւոր Թագաւորաց է եւ Տիեզերքին Տէրն ու միակ Փրկիչը: «Եւ Որդի մը պիտի ծնի, ու անոր անունը Յիսուս դնես, քանզի Ան իր ժողովուրդը իրենց մեղքերէն պիտի փրկէ» (Մտթ.1:21):
Լիզա Գարաճեան Սաղտըճեան
Շարժա
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Saturday, December 11, 2010
Ո՞վ է պատասխանատուն
Սիրելի Ընթերցող, ծնողք, ուսուցիչ, կրթական հարցերով զբաղող հայ անհատ,
Վրէժ Արմէնի եւ Պոմպարտիէի վարը արտայայտած գաղափարները ամբողջութեամբ կը բաժնեմ ՝հայկական կրթական համակարգի հետ մօտէն առնչուած ըլլալուս համար: Թող այս յօդուածը խթան հանդիսանայ մեզի բոլորիս որ մեր զաւակներուն ու թոռներուն կրթութեան աւելի բծախնդիր կարեւորութիւն ընծայենք: Փոքր ճիգ՝ եւ ամէն ինչ կարգին կը կատարուի:
Շնորհակալութիւն
Նշան Պասմաճեան
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»»««»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»ԱՅՍ ԱՆԿԻՒՆԷՆ
Ո՞վ է պատասխանատուն
Ո՞վ է մեր զաւակներու կրթութեան առաջին պատասխանատուն – պետութի՞ւնը,
դպրո՞ցը թէ ծնողքը։
Այս օրերուն, երբ ամէն օր հարցականի տակ կ՜առնուին շատ ընդունուած կամ
ընդհանրացած սովորոյթներ, մտայնութիւններ եւ ըմբռնումներ, այս հարցը եւս խոշորացոյցի
տակ կը դրուի, ու Le Devoir մեծազդեցիկ օրաթերթի 13-14 նոյեմբեր 2010 շաբաթավերջի իր
հերթական սիւնակին մէջ, գրող ու հրապարակագիր Denise Bombardier իր "La faute au systeme"
յօդուածով ա՛յդ նիւթն է, որ կ'արծարծէ։
Յօդուածագիրը, իր պարզ ու անսեթեւեթ, բայց միաժամանակ սուր ոճով կը
պարզէ այսօրուան պատկերը, ուր ծնողներու կարեւոր մեծամասնութիւն մը ամէն ինչ
ուրիշներէ կ՜ակնկալէ, առանց գիտակցելու թէ առաջին հերթին իրմէ՛ ինչ կը սպասուի իբր
ծնողք։
»Եթէ յանցագործ, ոճրագործ կամ ոճիրի զոհ կը դառնանք՝ պատճառը մանկութեան
ունեցած զրկանքներն են, իսկ եթէ ուսումը կը լքենք՝ մեղքը ամբողջ հասարակութեանն է։
Ասիկա գերագոյն տարիմաստութիւն )paradoxe( մըն է ընկերութեան մը մէջ, որ անհատական
իրաւունքի սկզբունքին վրայ է հիմնուած«։ Բոլոր իրաւունքները վայելելու, վայելել ձգտելու,
բայց բոլոր պարտականութիւններէն հրաժարելու սկզբունքը, ի վերջոյ։ »Անհատներ բոլոր
իրաւունքները ունին, բայց արգիլուա՜ծ է զիրենք պատասխանատու նկատել իրենց
արարքներուն համար։ Եթէ զաւակները դպրոցը կը լքեն՝ մանաւանդ մի՛ մեղադրէք ծնողները,
քանի որ բոլորի՛ն մեղքն է ատիկա«։
Ասիկա դժբախտաբար արդիւնքն է այն նիւթապաշտութեան, որով դրամատիրական
աշխարհը կը սնուցէ մեզ, որպէսզի ամէն օր աւելի ու աւելի ձգտինք նիւթական բարիքներ
վայելելու, նիւթական հարստութիւն կուտակելու, առանց նայելու թէ այդ ճամբուն վրայ ի՛նչ
այլ զրկանքներու պիտի ենթարկուինք, ի՛նչ մարդկային առաքինութիւններէ պիտի
հրաժարինք։
Գրողը կը շարունակէ. »Մանաւանդ մի՛ ըսէք ծնողներուն, որ իրենց զաւակներուն
առաջին պատասխանատուն իրե՛նք են, որովհետեւ ատիկա կը խռովէ, կը գրգռէ ու կ՜ընկճէ։
Ուրեմն պէտք է լռել, գէթ հրապարակաւ, այն իրողութեան մասին, որ շատ ծնողներ չեն
գտնուիր իրենց բարձրութեան վրայ, եւ հակուած են իրենց պարտականութիւնը նետելու
ուսուցիչներուն, համակարգին եւ կառավարութեան վրայ, եւ որպէս վերջին ապաւէն՝
հոգեկան հարցերու ամեն տեսակի մասնագէտներու վրայ«։ Մէկ խօսքով, անոնք չեն
անդրադառնար, որ իբր ծնողք իրենց թերացումէն կրնան բխիլ բոլոր դժուարութիւնները,
որոնց դէմ յանդիման կը գտնուին իրենց զաւակները։
Ուրե՞մն. »Ծնողները կարծէք սերնդագործողներ են միայն, որոնք աշխարհ կը բերեն
իրենց զաւակները որպէս ընկերութեան սեփականութիւնը։ Ի՞նչ հին պատմութիւններ կը
պատմէք«, հարց կու տայ գրողը, »թէ ծնողները կը դաստիարակուէին այնպէս, որ պարտէին
զոհուիլ իրենց զաւակներու սիրոյն։ Ծնողք ըլլալը կ՜ենթադրէր կաշկանդումներու ենթարկուիլ,
ինքզինք մոռնա՛լ. անգործածակա՜ն, հնացած առաքինութիւններ՝ շա՛տ մեծաթիւ "նորաբոյս"
հայրերու ու մայրերու աչքին«։
Սակայն, իրապէս կարելի՞ է մեղադրել երիտասարդ ծնողները։ »Պէտք է ըսել, որ
ներկայ ծնողներուն արդի կեանքը դժոխային կը թուի ըլլալ, երբ ստիպուած կ՜ըլլան
հաշտեցնել անհաշտելին։ Աշխատանք, ընտանիք, անձնական փթթում (epanouissement)
հակասական եզրեր են։ Արդի կեանքը տեւական մարաթոնի մը վերածուած է, ուր զաւակը
կրնայ երեւիլ որպէս արգելակ մը։ Խօլական կեանքի իտեալական աշխարհին մէջ,
իւրաքանչիւրը դեր մը պիտի խաղար. ընտանիքը պիտի հայթայթէր սէրը, խանդաղատանքը,
դպրոցը՝ դաստիարակութիւնը, աշխատանքը՝ ապրուստը, եսի փթթումը ու
փառատենչութեան գոհացումը«։ Հաւատալով այս դրութեան, »շատ ծնողներ համոզուած են,
որ ուսումնական վարժութիւնը ու կրթութիւնը՝ իր բոլոր առումներով, միայն դպրոցական
հաստատութիւններուն բաժին կ~իյնան« առանց պահ մը կասկածելու, որ իրենք ալ
դերակատար կրնան ըլլալ այդ առնչութեամբ։
Ճիշդ է, տակաւին կան ծնողներ, որ կ՜անդրադառնան, որ իրենք ալ մեծ դեր ունին
խաղալիք այդ ուղղութեամբ, ու նոյնիսկ եթէ ունեւոր չեն, ամեն ճիգ կ՜ընեն իրենց
զաւակներուն լաւ ուսում հայթայթելու համար, շատ կ՜աշխատին՝ հասնելու համար
ուսումնառութեան ծախսերուն, երբ մանաւանդ սեփական վարժարաններ կ՜ուղարկեն
զանոնք, մասնակից ալ կը դառնան անոնց սերտողութեան, զօրավիգ կը կանգնին ու կ՜օգնեն
իրենց կարելիութեան սահմաններուն մէջ։ Բայց ներկայ կեանքի վազքը թոյլ չի տար բոլորին,
որ այդպէս կարենան վարուիլ։ »Որքան ծնողներ ալ կան, որ ըլլայ ժամանակի, ըլլայ
հետաքրքրութեան պակասի, թէ անտարբերութեան, չվարանինք գործածելու բառը՝
եսասիրութեա՛ն պատճառաւ«, իրենց զաւակներու դիմագրաւած դժուարութիւններուն համար
»կը նախընտրեն համակարգը ամբաստանել, ուսուցիչները անձեռնհաս համարել, կամ
կառավարութիւնը՝ անընդունակ, փոխանակ նկատի առնելու հայրական ու մայրական
պարտականութիւններուն մէջ իրենց թերացումները«։
Պոմպարտիէ աներկբայօրէն զաւակներու կրթութեան պարտականութիւնը առաջին
հերթին ծնողներուն կը վերագրէ։ Ու իր սեփական փորձառութիւնը կը վերյիշէ. »Ի՜նչ
կաշկանդում, բայց միաժամանակ ի՜նչ երջանկութիւն է նստիլ զաւակիդ կողքին ու անոր հետ
բաժնել գիտելիքներու կախարդի՜չ աշխարհը։ Երբ ութ-ինը տարեկանիս դպրոցէն տուն կու
գայի«, կ՜ըսէ ան, »մայրս անհամբեր ինծի կը սպասէր՝ քովս նստելու եւ ինծի սորվեցնելու
քերականութեան այն էջը, որ յաջորդ օրը դասարանին մէջ պիտի ձեռք առնէինք։ Իր
մխիթարութիւնն էր ատիկա, ինք որ չէր կրցած բարձրագոյն ուսումը շարունակել։ Իր սորվելու
տենդը իմ ժառանգութիւնը եղաւ, եւ ուսման պաշտամունքը, որ ինծի փոխանցեց՝ զիս սիրելու
միջոց մըն էր։ Ոչ մէկ համակարգ, ոչ մէկ պետութիւն եւ պիտի ըսէի ոչ մէկ դպրոց կրնայ
փոխարինել այս հիմնարկու փորձառութիւնը«։
Եթէ ասիկա ճիշդ է ընդհանուր կրթութեան տեսակէտէն, որքան աւելի ճիշդ
է մանաւանդ հայեցի՛ կրթութեան պարագային։ Մեծ, մեծ, մե՛ծ դեր ունին մեր երիտասարդ
ծնողները այս ուղղութեամբ, եւ ոչ միայն ծնողները, այլ ընտանիքի բոլոր միւս անդամները -
գերդաստա՛նը։ Բայց այդ արդէն ուրիշ ակնարկի մը նիւթ է։
ՎՐԷԺ-ԱՐՄԷՆ
Հորիզոն, 2010-12-06 )1640(
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Վրէժ Արմէնի եւ Պոմպարտիէի վարը արտայայտած գաղափարները ամբողջութեամբ կը բաժնեմ ՝հայկական կրթական համակարգի հետ մօտէն առնչուած ըլլալուս համար: Թող այս յօդուածը խթան հանդիսանայ մեզի բոլորիս որ մեր զաւակներուն ու թոռներուն կրթութեան աւելի բծախնդիր կարեւորութիւն ընծայենք: Փոքր ճիգ՝ եւ ամէն ինչ կարգին կը կատարուի:
Շնորհակալութիւն
Նշան Պասմաճեան
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»»««»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»ԱՅՍ ԱՆԿԻՒՆԷՆ
Ո՞վ է պատասխանատուն
Ո՞վ է մեր զաւակներու կրթութեան առաջին պատասխանատուն – պետութի՞ւնը,
դպրո՞ցը թէ ծնողքը։
Այս օրերուն, երբ ամէն օր հարցականի տակ կ՜առնուին շատ ընդունուած կամ
ընդհանրացած սովորոյթներ, մտայնութիւններ եւ ըմբռնումներ, այս հարցը եւս խոշորացոյցի
տակ կը դրուի, ու Le Devoir մեծազդեցիկ օրաթերթի 13-14 նոյեմբեր 2010 շաբաթավերջի իր
հերթական սիւնակին մէջ, գրող ու հրապարակագիր Denise Bombardier իր "La faute au systeme"
յօդուածով ա՛յդ նիւթն է, որ կ'արծարծէ։
Յօդուածագիրը, իր պարզ ու անսեթեւեթ, բայց միաժամանակ սուր ոճով կը
պարզէ այսօրուան պատկերը, ուր ծնողներու կարեւոր մեծամասնութիւն մը ամէն ինչ
ուրիշներէ կ՜ակնկալէ, առանց գիտակցելու թէ առաջին հերթին իրմէ՛ ինչ կը սպասուի իբր
ծնողք։
»Եթէ յանցագործ, ոճրագործ կամ ոճիրի զոհ կը դառնանք՝ պատճառը մանկութեան
ունեցած զրկանքներն են, իսկ եթէ ուսումը կը լքենք՝ մեղքը ամբողջ հասարակութեանն է։
Ասիկա գերագոյն տարիմաստութիւն )paradoxe( մըն է ընկերութեան մը մէջ, որ անհատական
իրաւունքի սկզբունքին վրայ է հիմնուած«։ Բոլոր իրաւունքները վայելելու, վայելել ձգտելու,
բայց բոլոր պարտականութիւններէն հրաժարելու սկզբունքը, ի վերջոյ։ »Անհատներ բոլոր
իրաւունքները ունին, բայց արգիլուա՜ծ է զիրենք պատասխանատու նկատել իրենց
արարքներուն համար։ Եթէ զաւակները դպրոցը կը լքեն՝ մանաւանդ մի՛ մեղադրէք ծնողները,
քանի որ բոլորի՛ն մեղքն է ատիկա«։
Ասիկա դժբախտաբար արդիւնքն է այն նիւթապաշտութեան, որով դրամատիրական
աշխարհը կը սնուցէ մեզ, որպէսզի ամէն օր աւելի ու աւելի ձգտինք նիւթական բարիքներ
վայելելու, նիւթական հարստութիւն կուտակելու, առանց նայելու թէ այդ ճամբուն վրայ ի՛նչ
այլ զրկանքներու պիտի ենթարկուինք, ի՛նչ մարդկային առաքինութիւններէ պիտի
հրաժարինք։
Գրողը կը շարունակէ. »Մանաւանդ մի՛ ըսէք ծնողներուն, որ իրենց զաւակներուն
առաջին պատասխանատուն իրե՛նք են, որովհետեւ ատիկա կը խռովէ, կը գրգռէ ու կ՜ընկճէ։
Ուրեմն պէտք է լռել, գէթ հրապարակաւ, այն իրողութեան մասին, որ շատ ծնողներ չեն
գտնուիր իրենց բարձրութեան վրայ, եւ հակուած են իրենց պարտականութիւնը նետելու
ուսուցիչներուն, համակարգին եւ կառավարութեան վրայ, եւ որպէս վերջին ապաւէն՝
հոգեկան հարցերու ամեն տեսակի մասնագէտներու վրայ«։ Մէկ խօսքով, անոնք չեն
անդրադառնար, որ իբր ծնողք իրենց թերացումէն կրնան բխիլ բոլոր դժուարութիւնները,
որոնց դէմ յանդիման կը գտնուին իրենց զաւակները։
Ուրե՞մն. »Ծնողները կարծէք սերնդագործողներ են միայն, որոնք աշխարհ կը բերեն
իրենց զաւակները որպէս ընկերութեան սեփականութիւնը։ Ի՞նչ հին պատմութիւններ կը
պատմէք«, հարց կու տայ գրողը, »թէ ծնողները կը դաստիարակուէին այնպէս, որ պարտէին
զոհուիլ իրենց զաւակներու սիրոյն։ Ծնողք ըլլալը կ՜ենթադրէր կաշկանդումներու ենթարկուիլ,
ինքզինք մոռնա՛լ. անգործածակա՜ն, հնացած առաքինութիւններ՝ շա՛տ մեծաթիւ "նորաբոյս"
հայրերու ու մայրերու աչքին«։
Սակայն, իրապէս կարելի՞ է մեղադրել երիտասարդ ծնողները։ »Պէտք է ըսել, որ
ներկայ ծնողներուն արդի կեանքը դժոխային կը թուի ըլլալ, երբ ստիպուած կ՜ըլլան
հաշտեցնել անհաշտելին։ Աշխատանք, ընտանիք, անձնական փթթում (epanouissement)
հակասական եզրեր են։ Արդի կեանքը տեւական մարաթոնի մը վերածուած է, ուր զաւակը
կրնայ երեւիլ որպէս արգելակ մը։ Խօլական կեանքի իտեալական աշխարհին մէջ,
իւրաքանչիւրը դեր մը պիտի խաղար. ընտանիքը պիտի հայթայթէր սէրը, խանդաղատանքը,
դպրոցը՝ դաստիարակութիւնը, աշխատանքը՝ ապրուստը, եսի փթթումը ու
փառատենչութեան գոհացումը«։ Հաւատալով այս դրութեան, »շատ ծնողներ համոզուած են,
որ ուսումնական վարժութիւնը ու կրթութիւնը՝ իր բոլոր առումներով, միայն դպրոցական
հաստատութիւններուն բաժին կ~իյնան« առանց պահ մը կասկածելու, որ իրենք ալ
դերակատար կրնան ըլլալ այդ առնչութեամբ։
Ճիշդ է, տակաւին կան ծնողներ, որ կ՜անդրադառնան, որ իրենք ալ մեծ դեր ունին
խաղալիք այդ ուղղութեամբ, ու նոյնիսկ եթէ ունեւոր չեն, ամեն ճիգ կ՜ընեն իրենց
զաւակներուն լաւ ուսում հայթայթելու համար, շատ կ՜աշխատին՝ հասնելու համար
ուսումնառութեան ծախսերուն, երբ մանաւանդ սեփական վարժարաններ կ՜ուղարկեն
զանոնք, մասնակից ալ կը դառնան անոնց սերտողութեան, զօրավիգ կը կանգնին ու կ՜օգնեն
իրենց կարելիութեան սահմաններուն մէջ։ Բայց ներկայ կեանքի վազքը թոյլ չի տար բոլորին,
որ այդպէս կարենան վարուիլ։ »Որքան ծնողներ ալ կան, որ ըլլայ ժամանակի, ըլլայ
հետաքրքրութեան պակասի, թէ անտարբերութեան, չվարանինք գործածելու բառը՝
եսասիրութեա՛ն պատճառաւ«, իրենց զաւակներու դիմագրաւած դժուարութիւններուն համար
»կը նախընտրեն համակարգը ամբաստանել, ուսուցիչները անձեռնհաս համարել, կամ
կառավարութիւնը՝ անընդունակ, փոխանակ նկատի առնելու հայրական ու մայրական
պարտականութիւններուն մէջ իրենց թերացումները«։
Պոմպարտիէ աներկբայօրէն զաւակներու կրթութեան պարտականութիւնը առաջին
հերթին ծնողներուն կը վերագրէ։ Ու իր սեփական փորձառութիւնը կը վերյիշէ. »Ի՜նչ
կաշկանդում, բայց միաժամանակ ի՜նչ երջանկութիւն է նստիլ զաւակիդ կողքին ու անոր հետ
բաժնել գիտելիքներու կախարդի՜չ աշխարհը։ Երբ ութ-ինը տարեկանիս դպրոցէն տուն կու
գայի«, կ՜ըսէ ան, »մայրս անհամբեր ինծի կը սպասէր՝ քովս նստելու եւ ինծի սորվեցնելու
քերականութեան այն էջը, որ յաջորդ օրը դասարանին մէջ պիտի ձեռք առնէինք։ Իր
մխիթարութիւնն էր ատիկա, ինք որ չէր կրցած բարձրագոյն ուսումը շարունակել։ Իր սորվելու
տենդը իմ ժառանգութիւնը եղաւ, եւ ուսման պաշտամունքը, որ ինծի փոխանցեց՝ զիս սիրելու
միջոց մըն էր։ Ոչ մէկ համակարգ, ոչ մէկ պետութիւն եւ պիտի ըսէի ոչ մէկ դպրոց կրնայ
փոխարինել այս հիմնարկու փորձառութիւնը«։
Եթէ ասիկա ճիշդ է ընդհանուր կրթութեան տեսակէտէն, որքան աւելի ճիշդ
է մանաւանդ հայեցի՛ կրթութեան պարագային։ Մեծ, մեծ, մե՛ծ դեր ունին մեր երիտասարդ
ծնողները այս ուղղութեամբ, եւ ոչ միայն ծնողները, այլ ընտանիքի բոլոր միւս անդամները -
գերդաստա՛նը։ Բայց այդ արդէն ուրիշ ակնարկի մը նիւթ է։
ՎՐԷԺ-ԱՐՄԷՆ
Հորիզոն, 2010-12-06 )1640(
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Ո՞վ է պատասխանատուն
Սիրելի Ընթերցող, ծնողք, ուսուցիչ, կրթական հարցերով զբաղող հայ անհատ,
Վրէժ Արմէնի եւ Պոմպարտիէի վարը արտայայտած գաղափարները ամբողջութեամբ կը բաժնեմ ՝հայկական կրթական համակարգի հետ մօտէն առնչուած ըլլալուս համար: Թող այս յօդուածը խթան հանդիսանայ մեզի բոլորիս որ մեր զաւակներուն ու թոռներուն կրթութեան աւելի բծախնդիր կարեւորութիւն ընծայենք: Փոքր ճիգ՝ եւ ամէն ինչ կարգին կը կատարուի:
Շնորհակալութիւն
Նշան Պասմաճեան
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»»««»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»ԱՅՍ ԱՆԿԻՒՆԷՆ
Ո՞վ է պատասխանատուն
Ո՞վ է մեր զաւակներու կրթութեան առաջին պատասխանատուն – պետութի՞ւնը,
դպրո՞ցը թէ ծնողքը։
Այս օրերուն, երբ ամէն օր հարցականի տակ կ՜առնուին շատ ընդունուած կամ
ընդհանրացած սովորոյթներ, մտայնութիւններ եւ ըմբռնումներ, այս հարցը եւս խոշորացոյցի
տակ կը դրուի, ու Le Devoir մեծազդեցիկ օրաթերթի 13-14 նոյեմբեր 2010 շաբաթավերջի իր
հերթական սիւնակին մէջ, գրող ու հրապարակագիր Denise Bombardier իր "La faute au systeme"
յօդուածով ա՛յդ նիւթն է, որ կ'արծարծէ։
Յօդուածագիրը, իր պարզ ու անսեթեւեթ, բայց միաժամանակ սուր ոճով կը
պարզէ այսօրուան պատկերը, ուր ծնողներու կարեւոր մեծամասնութիւն մը ամէն ինչ
ուրիշներէ կ՜ակնկալէ, առանց գիտակցելու թէ առաջին հերթին իրմէ՛ ինչ կը սպասուի իբր
ծնողք։
»Եթէ յանցագործ, ոճրագործ կամ ոճիրի զոհ կը դառնանք՝ պատճառը մանկութեան
ունեցած զրկանքներն են, իսկ եթէ ուսումը կը լքենք՝ մեղքը ամբողջ հասարակութեանն է։
Ասիկա գերագոյն տարիմաստութիւն )paradoxe( մըն է ընկերութեան մը մէջ, որ անհատական
իրաւունքի սկզբունքին վրայ է հիմնուած«։ Բոլոր իրաւունքները վայելելու, վայելել ձգտելու,
բայց բոլոր պարտականութիւններէն հրաժարելու սկզբունքը, ի վերջոյ։ »Անհատներ բոլոր
իրաւունքները ունին, բայց արգիլուա՜ծ է զիրենք պատասխանատու նկատել իրենց
արարքներուն համար։ Եթէ զաւակները դպրոցը կը լքեն՝ մանաւանդ մի՛ մեղադրէք ծնողները,
քանի որ բոլորի՛ն մեղքն է ատիկա«։
Ասիկա դժբախտաբար արդիւնքն է այն նիւթապաշտութեան, որով դրամատիրական
աշխարհը կը սնուցէ մեզ, որպէսզի ամէն օր աւելի ու աւելի ձգտինք նիւթական բարիքներ
վայելելու, նիւթական հարստութիւն կուտակելու, առանց նայելու թէ այդ ճամբուն վրայ ի՛նչ
այլ զրկանքներու պիտի ենթարկուինք, ի՛նչ մարդկային առաքինութիւններէ պիտի
հրաժարինք։
Գրողը կը շարունակէ. »Մանաւանդ մի՛ ըսէք ծնողներուն, որ իրենց զաւակներուն
առաջին պատասխանատուն իրե՛նք են, որովհետեւ ատիկա կը խռովէ, կը գրգռէ ու կ՜ընկճէ։
Ուրեմն պէտք է լռել, գէթ հրապարակաւ, այն իրողութեան մասին, որ շատ ծնողներ չեն
գտնուիր իրենց բարձրութեան վրայ, եւ հակուած են իրենց պարտականութիւնը նետելու
ուսուցիչներուն, համակարգին եւ կառավարութեան վրայ, եւ որպէս վերջին ապաւէն՝
հոգեկան հարցերու ամեն տեսակի մասնագէտներու վրայ«։ Մէկ խօսքով, անոնք չեն
անդրադառնար, որ իբր ծնողք իրենց թերացումէն կրնան բխիլ բոլոր դժուարութիւնները,
որոնց դէմ յանդիման կը գտնուին իրենց զաւակները։
Ուրե՞մն. »Ծնողները կարծէք սերնդագործողներ են միայն, որոնք աշխարհ կը բերեն
իրենց զաւակները որպէս ընկերութեան սեփականութիւնը։ Ի՞նչ հին պատմութիւններ կը
պատմէք«, հարց կու տայ գրողը, »թէ ծնողները կը դաստիարակուէին այնպէս, որ պարտէին
զոհուիլ իրենց զաւակներու սիրոյն։ Ծնողք ըլլալը կ՜ենթադրէր կաշկանդումներու ենթարկուիլ,
ինքզինք մոռնա՛լ. անգործածակա՜ն, հնացած առաքինութիւններ՝ շա՛տ մեծաթիւ "նորաբոյս"
հայրերու ու մայրերու աչքին«։
Սակայն, իրապէս կարելի՞ է մեղադրել երիտասարդ ծնողները։ »Պէտք է ըսել, որ
ներկայ ծնողներուն արդի կեանքը դժոխային կը թուի ըլլալ, երբ ստիպուած կ՜ըլլան
հաշտեցնել անհաշտելին։ Աշխատանք, ընտանիք, անձնական փթթում (epanouissement)
հակասական եզրեր են։ Արդի կեանքը տեւական մարաթոնի մը վերածուած է, ուր զաւակը
կրնայ երեւիլ որպէս արգելակ մը։ Խօլական կեանքի իտեալական աշխարհին մէջ,
իւրաքանչիւրը դեր մը պիտի խաղար. ընտանիքը պիտի հայթայթէր սէրը, խանդաղատանքը,
դպրոցը՝ դաստիարակութիւնը, աշխատանքը՝ ապրուստը, եսի փթթումը ու
փառատենչութեան գոհացումը«։ Հաւատալով այս դրութեան, »շատ ծնողներ համոզուած են,
որ ուսումնական վարժութիւնը ու կրթութիւնը՝ իր բոլոր առումներով, միայն դպրոցական
հաստատութիւններուն բաժին կ~իյնան« առանց պահ մը կասկածելու, որ իրենք ալ
դերակատար կրնան ըլլալ այդ առնչութեամբ։
Ճիշդ է, տակաւին կան ծնողներ, որ կ՜անդրադառնան, որ իրենք ալ մեծ դեր ունին
խաղալիք այդ ուղղութեամբ, ու նոյնիսկ եթէ ունեւոր չեն, ամեն ճիգ կ՜ընեն իրենց
զաւակներուն լաւ ուսում հայթայթելու համար, շատ կ՜աշխատին՝ հասնելու համար
ուսումնառութեան ծախսերուն, երբ մանաւանդ սեփական վարժարաններ կ՜ուղարկեն
զանոնք, մասնակից ալ կը դառնան անոնց սերտողութեան, զօրավիգ կը կանգնին ու կ՜օգնեն
իրենց կարելիութեան սահմաններուն մէջ։ Բայց ներկայ կեանքի վազքը թոյլ չի տար բոլորին,
որ այդպէս կարենան վարուիլ։ »Որքան ծնողներ ալ կան, որ ըլլայ ժամանակի, ըլլայ
հետաքրքրութեան պակասի, թէ անտարբերութեան, չվարանինք գործածելու բառը՝
եսասիրութեա՛ն պատճառաւ«, իրենց զաւակներու դիմագրաւած դժուարութիւններուն համար
»կը նախընտրեն համակարգը ամբաստանել, ուսուցիչները անձեռնհաս համարել, կամ
կառավարութիւնը՝ անընդունակ, փոխանակ նկատի առնելու հայրական ու մայրական
պարտականութիւններուն մէջ իրենց թերացումները«։
Պոմպարտիէ աներկբայօրէն զաւակներու կրթութեան պարտականութիւնը առաջին
հերթին ծնողներուն կը վերագրէ։ Ու իր սեփական փորձառութիւնը կը վերյիշէ. »Ի՜նչ
կաշկանդում, բայց միաժամանակ ի՜նչ երջանկութիւն է նստիլ զաւակիդ կողքին ու անոր հետ
բաժնել գիտելիքներու կախարդի՜չ աշխարհը։ Երբ ութ-ինը տարեկանիս դպրոցէն տուն կու
գայի«, կ՜ըսէ ան, »մայրս անհամբեր ինծի կը սպասէր՝ քովս նստելու եւ ինծի սորվեցնելու
քերականութեան այն էջը, որ յաջորդ օրը դասարանին մէջ պիտի ձեռք առնէինք։ Իր
մխիթարութիւնն էր ատիկա, ինք որ չէր կրցած բարձրագոյն ուսումը շարունակել։ Իր սորվելու
տենդը իմ ժառանգութիւնը եղաւ, եւ ուսման պաշտամունքը, որ ինծի փոխանցեց՝ զիս սիրելու
միջոց մըն էր։ Ոչ մէկ համակարգ, ոչ մէկ պետութիւն եւ պիտի ըսէի ոչ մէկ դպրոց կրնայ
փոխարինել այս հիմնարկու փորձառութիւնը«։
Եթէ ասիկա ճիշդ է ընդհանուր կրթութեան տեսակէտէն, որքան աւելի ճիշդ
է մանաւանդ հայեցի՛ կրթութեան պարագային։ Մեծ, մեծ, մե՛ծ դեր ունին մեր երիտասարդ
ծնողները այս ուղղութեամբ, եւ ոչ միայն ծնողները, այլ ընտանիքի բոլոր միւս անդամները -
գերդաստա՛նը։ Բայց այդ արդէն ուրիշ ակնարկի մը նիւթ է։
ՎՐԷԺ-ԱՐՄԷՆ
Հորիզոն, 2010-12-06 )1640(
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Վրէժ Արմէնի եւ Պոմպարտիէի վարը արտայայտած գաղափարները ամբողջութեամբ կը բաժնեմ ՝հայկական կրթական համակարգի հետ մօտէն առնչուած ըլլալուս համար: Թող այս յօդուածը խթան հանդիսանայ մեզի բոլորիս որ մեր զաւակներուն ու թոռներուն կրթութեան աւելի բծախնդիր կարեւորութիւն ընծայենք: Փոքր ճիգ՝ եւ ամէն ինչ կարգին կը կատարուի:
Շնորհակալութիւն
Նշան Պասմաճեան
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»»««»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»ԱՅՍ ԱՆԿԻՒՆԷՆ
Ո՞վ է պատասխանատուն
Ո՞վ է մեր զաւակներու կրթութեան առաջին պատասխանատուն – պետութի՞ւնը,
դպրո՞ցը թէ ծնողքը։
Այս օրերուն, երբ ամէն օր հարցականի տակ կ՜առնուին շատ ընդունուած կամ
ընդհանրացած սովորոյթներ, մտայնութիւններ եւ ըմբռնումներ, այս հարցը եւս խոշորացոյցի
տակ կը դրուի, ու Le Devoir մեծազդեցիկ օրաթերթի 13-14 նոյեմբեր 2010 շաբաթավերջի իր
հերթական սիւնակին մէջ, գրող ու հրապարակագիր Denise Bombardier իր "La faute au systeme"
յօդուածով ա՛յդ նիւթն է, որ կ'արծարծէ։
Յօդուածագիրը, իր պարզ ու անսեթեւեթ, բայց միաժամանակ սուր ոճով կը
պարզէ այսօրուան պատկերը, ուր ծնողներու կարեւոր մեծամասնութիւն մը ամէն ինչ
ուրիշներէ կ՜ակնկալէ, առանց գիտակցելու թէ առաջին հերթին իրմէ՛ ինչ կը սպասուի իբր
ծնողք։
»Եթէ յանցագործ, ոճրագործ կամ ոճիրի զոհ կը դառնանք՝ պատճառը մանկութեան
ունեցած զրկանքներն են, իսկ եթէ ուսումը կը լքենք՝ մեղքը ամբողջ հասարակութեանն է։
Ասիկա գերագոյն տարիմաստութիւն )paradoxe( մըն է ընկերութեան մը մէջ, որ անհատական
իրաւունքի սկզբունքին վրայ է հիմնուած«։ Բոլոր իրաւունքները վայելելու, վայելել ձգտելու,
բայց բոլոր պարտականութիւններէն հրաժարելու սկզբունքը, ի վերջոյ։ »Անհատներ բոլոր
իրաւունքները ունին, բայց արգիլուա՜ծ է զիրենք պատասխանատու նկատել իրենց
արարքներուն համար։ Եթէ զաւակները դպրոցը կը լքեն՝ մանաւանդ մի՛ մեղադրէք ծնողները,
քանի որ բոլորի՛ն մեղքն է ատիկա«։
Ասիկա դժբախտաբար արդիւնքն է այն նիւթապաշտութեան, որով դրամատիրական
աշխարհը կը սնուցէ մեզ, որպէսզի ամէն օր աւելի ու աւելի ձգտինք նիւթական բարիքներ
վայելելու, նիւթական հարստութիւն կուտակելու, առանց նայելու թէ այդ ճամբուն վրայ ի՛նչ
այլ զրկանքներու պիտի ենթարկուինք, ի՛նչ մարդկային առաքինութիւններէ պիտի
հրաժարինք։
Գրողը կը շարունակէ. »Մանաւանդ մի՛ ըսէք ծնողներուն, որ իրենց զաւակներուն
առաջին պատասխանատուն իրե՛նք են, որովհետեւ ատիկա կը խռովէ, կը գրգռէ ու կ՜ընկճէ։
Ուրեմն պէտք է լռել, գէթ հրապարակաւ, այն իրողութեան մասին, որ շատ ծնողներ չեն
գտնուիր իրենց բարձրութեան վրայ, եւ հակուած են իրենց պարտականութիւնը նետելու
ուսուցիչներուն, համակարգին եւ կառավարութեան վրայ, եւ որպէս վերջին ապաւէն՝
հոգեկան հարցերու ամեն տեսակի մասնագէտներու վրայ«։ Մէկ խօսքով, անոնք չեն
անդրադառնար, որ իբր ծնողք իրենց թերացումէն կրնան բխիլ բոլոր դժուարութիւնները,
որոնց դէմ յանդիման կը գտնուին իրենց զաւակները։
Ուրե՞մն. »Ծնողները կարծէք սերնդագործողներ են միայն, որոնք աշխարհ կը բերեն
իրենց զաւակները որպէս ընկերութեան սեփականութիւնը։ Ի՞նչ հին պատմութիւններ կը
պատմէք«, հարց կու տայ գրողը, »թէ ծնողները կը դաստիարակուէին այնպէս, որ պարտէին
զոհուիլ իրենց զաւակներու սիրոյն։ Ծնողք ըլլալը կ՜ենթադրէր կաշկանդումներու ենթարկուիլ,
ինքզինք մոռնա՛լ. անգործածակա՜ն, հնացած առաքինութիւններ՝ շա՛տ մեծաթիւ "նորաբոյս"
հայրերու ու մայրերու աչքին«։
Սակայն, իրապէս կարելի՞ է մեղադրել երիտասարդ ծնողները։ »Պէտք է ըսել, որ
ներկայ ծնողներուն արդի կեանքը դժոխային կը թուի ըլլալ, երբ ստիպուած կ՜ըլլան
հաշտեցնել անհաշտելին։ Աշխատանք, ընտանիք, անձնական փթթում (epanouissement)
հակասական եզրեր են։ Արդի կեանքը տեւական մարաթոնի մը վերածուած է, ուր զաւակը
կրնայ երեւիլ որպէս արգելակ մը։ Խօլական կեանքի իտեալական աշխարհին մէջ,
իւրաքանչիւրը դեր մը պիտի խաղար. ընտանիքը պիտի հայթայթէր սէրը, խանդաղատանքը,
դպրոցը՝ դաստիարակութիւնը, աշխատանքը՝ ապրուստը, եսի փթթումը ու
փառատենչութեան գոհացումը«։ Հաւատալով այս դրութեան, »շատ ծնողներ համոզուած են,
որ ուսումնական վարժութիւնը ու կրթութիւնը՝ իր բոլոր առումներով, միայն դպրոցական
հաստատութիւններուն բաժին կ~իյնան« առանց պահ մը կասկածելու, որ իրենք ալ
դերակատար կրնան ըլլալ այդ առնչութեամբ։
Ճիշդ է, տակաւին կան ծնողներ, որ կ՜անդրադառնան, որ իրենք ալ մեծ դեր ունին
խաղալիք այդ ուղղութեամբ, ու նոյնիսկ եթէ ունեւոր չեն, ամեն ճիգ կ՜ընեն իրենց
զաւակներուն լաւ ուսում հայթայթելու համար, շատ կ՜աշխատին՝ հասնելու համար
ուսումնառութեան ծախսերուն, երբ մանաւանդ սեփական վարժարաններ կ՜ուղարկեն
զանոնք, մասնակից ալ կը դառնան անոնց սերտողութեան, զօրավիգ կը կանգնին ու կ՜օգնեն
իրենց կարելիութեան սահմաններուն մէջ։ Բայց ներկայ կեանքի վազքը թոյլ չի տար բոլորին,
որ այդպէս կարենան վարուիլ։ »Որքան ծնողներ ալ կան, որ ըլլայ ժամանակի, ըլլայ
հետաքրքրութեան պակասի, թէ անտարբերութեան, չվարանինք գործածելու բառը՝
եսասիրութեա՛ն պատճառաւ«, իրենց զաւակներու դիմագրաւած դժուարութիւններուն համար
»կը նախընտրեն համակարգը ամբաստանել, ուսուցիչները անձեռնհաս համարել, կամ
կառավարութիւնը՝ անընդունակ, փոխանակ նկատի առնելու հայրական ու մայրական
պարտականութիւններուն մէջ իրենց թերացումները«։
Պոմպարտիէ աներկբայօրէն զաւակներու կրթութեան պարտականութիւնը առաջին
հերթին ծնողներուն կը վերագրէ։ Ու իր սեփական փորձառութիւնը կը վերյիշէ. »Ի՜նչ
կաշկանդում, բայց միաժամանակ ի՜նչ երջանկութիւն է նստիլ զաւակիդ կողքին ու անոր հետ
բաժնել գիտելիքներու կախարդի՜չ աշխարհը։ Երբ ութ-ինը տարեկանիս դպրոցէն տուն կու
գայի«, կ՜ըսէ ան, »մայրս անհամբեր ինծի կը սպասէր՝ քովս նստելու եւ ինծի սորվեցնելու
քերականութեան այն էջը, որ յաջորդ օրը դասարանին մէջ պիտի ձեռք առնէինք։ Իր
մխիթարութիւնն էր ատիկա, ինք որ չէր կրցած բարձրագոյն ուսումը շարունակել։ Իր սորվելու
տենդը իմ ժառանգութիւնը եղաւ, եւ ուսման պաշտամունքը, որ ինծի փոխանցեց՝ զիս սիրելու
միջոց մըն էր։ Ոչ մէկ համակարգ, ոչ մէկ պետութիւն եւ պիտի ըսէի ոչ մէկ դպրոց կրնայ
փոխարինել այս հիմնարկու փորձառութիւնը«։
Եթէ ասիկա ճիշդ է ընդհանուր կրթութեան տեսակէտէն, որքան աւելի ճիշդ
է մանաւանդ հայեցի՛ կրթութեան պարագային։ Մեծ, մեծ, մե՛ծ դեր ունին մեր երիտասարդ
ծնողները այս ուղղութեամբ, եւ ոչ միայն ծնողները, այլ ընտանիքի բոլոր միւս անդամները -
գերդաստա՛նը։ Բայց այդ արդէն ուրիշ ակնարկի մը նիւթ է։
ՎՐԷԺ-ԱՐՄԷՆ
Հորիզոն, 2010-12-06 )1640(
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»