Այդ ժամանակ Բզնունին, պետական գլխարկը գլխուն, եւ Նորհատեանը:
-Ծօ, ադ շուն շան որդի հոգեւորականները ովքե՞ր էին: Մենք կը կռուինք իրենց համար, իսկ նրանք, տե՛ս, ինչե՜ր էին երազում: Դաւաճաննե՜ր...
-Էականը այն չէ, թէ ովքե՞ր էին այդ դաւաճանները: Մէկ հատ աւելի, մէկ պակաս` մէկ հաշիւ է: Ըատ իս` հարցը աւելի լուրջ է քան դաւաճանը եւ հարազատը ճշդրոշելը: Ես մի զինուորացու եմ միայն, դուք էք ղեկավարը: Բայց ես էլ կարծիք ունիմ: Կռիւը սխալ կողմից սկսեցինք, եւ ձեռք բերուած արդիւնքը կարող է ջուր ընկնիլ: Այդ պատաճառով գործը վերջացած չեմ համարում: Նախ, մենք եւ ժողովուրդը իրաւացի կերպով ազգի ժառանգութիւնն ենք համարում բոլոր ազգային հիմնարկները, հարստութիւնները նախնիքներից մնացած իրաւունքները, մէջն առնելով ե՛ւ եկեղեցական դասը: Եւ դրա համար ազգը իբր մի անձ ոտքի կանգնեց եւ իբր թէ յաղթեց: Ինքնախաբէութեան մէջ ենք: Այդ ժառանգութեան իրաւական տէրը մեր ժողովուրդը չէ, այլ կաթողիկոսն է: Բայց երբ կաթողիկոսին կից չկայ ազգընտիր վարչութիւն, այլ կայ միայն եկեղեցականների կամքը, եւ նրանք էլ հաստատ համոզում ունին որ ազգը մի կթան կով եւ հեծնելիք էշ է իրենց համար, եկեղեցին, հոգեւոր իշխանութիւնն է ազգի անձնաւորումը: Միւս կողմից` երբ հոգեւորական դասը, Յիսուսի Աւետարանը մի կողմ դրած, մի փոր հաց ճարելու համար ծառայելը արհեստ ` դարձած, երբ այդ դասը կարդացածի, արածի իմաստը առանց հասկնալու, իբր մի ծէս է կրկնում, այս խեղճ ու կրակներից ի՞նչ բան էք սպասում: Սերգէյ` քո քարի տակի խօսքերը քեզ դարձնեմ: Ասում էիր. «Մեռելը, որ գետինն է մնացել, տէրտէր մի՛ կանչէ. երբ դրամ կ’ուզէ, մի՛ թողնէ որ Աւետարան կարդայ: Դո՛ւ կարդա Աւետարան եւ քո մեռելը դու թաղիր: Նա, որ դրամդ առնելուց յետոյ է Աւետարանը կարդում, արտասուքը աչքերին քարոզ է կարդում, բնաւ մի՛ հաւատար. քո մեռելդ դժոխք ճամբել կ’ուզէ: Նորից դրամ տուր, որ արցուքները կտրէ»: Ահա այս դասին է, որ անքա՜ն վտանգներով ձեռք բերուած մեր ազգային իրաւունքներն էք վստահում: Աչքդ վրայից հեռացուր, կա՛մ պիտի ծախեն, կամ պիտի վատնեն: Բռունցքդ գրպանդ դիր, անպատճառ ռուսի խոստացած գուբերնատորի ռոճիկը պիտի գերադասեն:
Սերգէյին դառն երկաւ իր աշակերտին ըմբոստութիւնը: «Երկար արեցիր, երես տուին, աստառը կ’ուզես», ըսելով ուզեց լռեցնել: Բայց Նորհատեանը, որ տեսած էր Իշխանը, բայց չէր խօսած հետը, զարմացած ըսաւ.
- Ինչո՞ւ չես թողնում, որ այս տղան խօսք վերջացնէ: Ես կարծում էի, որ այս լակոտը հայդուկ զինուոր իսկ լինելու անարժան է: Բայց դուրս է գալիս, որ ան ամէնքից խելօք մարդն է: Ո՞ւր ես դու սովորած:
- Բեխի աղբիւրը, - չար աչքերով պատասխանեց Իշխանը:
- Տղան ճիշդ է ասում: Երկու օր չէ անցած, որ իրենց շալվարները լը մունտըռէին: Երբ հեռագիր կ’առնեն Պետերբուրգից, Թիֆլիսից, թէ ամէն ինչ լաւ է գնում եւ ոչ մի վախ չկայ, շուն ու շնկալը ժողովուած են Էջմիածին եւ հարիսան կ’ուտեն, վրան ալ շաքար, իսկ մենք այստեղ, ծակէ ծակ մտած, Սիբիրի ո՞ր անկիւնը քշուելու մասին կը մտածենք: Տղան ճիշդ է ասում:
Սերգէյը իր ներսը կը փոթորկուէր, բայց արտաքնապէս հանդարտ կը ձեւանար: Բացականչեց վիրաւորուած.
- Կարծես թէ մեծ գիւտ էք արած: Ակս բոլորը գիտակցելով է որ նախաձեռնութիւնը առինք: Մէկ մէկ զգալ էլ որ նախաձեռնութիւնը առինք: Մէկ մէկ զգալ էր որ ձեր ձեռքը գրուէր, այդպէս պիտի չխօսէիք: Արջը, որ պառկեցուցինք, նրա կաշին դբզելը դժուար բան չէ: Աւելի լաւ է մեր գործի մասին մտածենք:
Այդ օրերուն ես բացակայ էի Կովկասէն: Երբ այդ դէպքերէն ու Բասէնի կռիւէն անմիջապէս յետոյ գացի Կարս, Սերգէյը, զիս ծանօթացնելու համար զիս մեռածներու եւ ողջ մնացածներու բնութագծերուն, պատմեց ինձ վերեւի խօսակցութիւնը: Իսկ Նորհատեանը համեմով անուշցուց:
Յետոյ, երբ գործի մէջ տեսայ Իշխանին, տեսայ թէ որքա՜ն հարազատ էին ինծի պատմածները: Իշխանը հետեւողական կերպով կ’երթայ այն ուղիով, որ Սերգէյը նշմարած էր իր ընկեր-աշակերտի մէջ եւ որ պիտի յանգէր Աղթամարի մաքրագործման:
Շար . 36
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
0 comments:
Հայտնեք Ձեր կարծիքը՝