Երեկոյ մը տուն դարձիս նկատեցի, որ պատին յենած էր անթացուպ մը։ Առանց հարցումիս սպասելու, Ամալիա ծոծան ուրախ ձայնով ըսաւ. «Բժշկին զանգեցի, ասաց որ կարող եմ վեր կենալ ու քայլելու փորձեր անել. աղջիկս էլ հենց մի քանի րոպէ առաջ բերեց էս փէտը. քեզ եմ սպասում, որ օգնես ինձ՝ քայլեմ»։ Բարձրացուցի զինք եւ դուրս բերի անկողինէն։ Կոխեց գետին, ձախ անութին տակ ամրացուցի փայտը, աջին տակը մտայ ես եւ սպասեցի առաջին քայլին։ Արիւնը խուժեց գլուխը, հրճուանքէն սկսաւ «հա՛, հա՛, հա՛» խնդալ, ապա գեր-ճիգով մը առաջ նետեց ձախ ոտքը, յետոյ աջը եւ ըրաւ երկու քայլ։ Կեցաւ։ Նայեցաւ աչքերուս, նայեցաւ անկողնին ու յայտարարեց. «Վաղն էգուց կը սկսեմ քայլել, է՛լ անկողնուն փակած չեմ մնայ...»։
Առաւօտները սովորականէն կանուխ արթննալու նոր ստիպողութիւն մըն ալ աւելցաւ պարտաւորութիւններուս վրայ։ Հազիւ լոյսը բացուած՝ մօրաքը ձայն կու տար.
- Սեդա՛ ջան, վե՛ր կաց, արի՛ օգնիր ինձ մի քիչ քայլեմ, ոտերս բացուեն...
Գիտէի, որ մօրաքին մտասեւեռումը ներս՝ սենեակս մտնել էր։ Եւ որովհետեւ խոհանոցէն սենեակ առաջնորդող մուտքը նոյն հարթութիւնը չունէր, այլ մէկ աստիճանի չափ ցած էր, կինը կը վախնար այդ ռիսքը առնելէ եւ կը բաւարարուէր՝ դրան սեմէն գլուխը դէպի ներս երկարելով։
Գեր-մարդկային կամք ու հաւատք ունէր եօթանասունամեայ այս պառաւը։ Կեանքին կրակը տակաւին վառ էր ներսը՝ հակառակ բազմաչարչար տարիքին։ Գիշեր մը ակնարկեցի նաեւ այս մասին։ Մօրաքը նախ մեղմօրէն ժպտաց, լրջութեան երանգ մը տուաւ դէմքին ու բիբերուս խորը նայելով ըսաւ.
- Բալա ջան, էս գլխիցս շա՜տ տաք ու պաղ է անցել, շատ էլ վատ օրեր եմ տեսել, բայց կեանքում ոչ ոքի օգնութեան չեմ դիմել, ոչ մէկին էլ ձեռս չեմ բացել։ Համարեա քառասուն տարուան իմ աշխատանքով մենակ կարողացել եմ էս տունը սարքել, մէկ էլ աղջիկս եմ պահել։ Չեմ ուզացել որ մարդիկ խղճային ինձ, թէ՝ մեղք ա, հլա ջահել ա, ամուսին էլ չունի, մէկ երախայով ոնց ա ապրելու... Ուզում էի գործով, հենց աշխատանքով իմ նպատակին հասնեմ։ Օրից մի օր էլ ձեռս անցաւ Համինկուայի «Ծերունին եւ Ծովը» գիրքը. դու կարդացե՞լ ես էդ գործը. շա՛տ բարի, հիմի աւելի լաւ կը հասկանաս ինձ։ Մի խօսքով՝ էդ օրուանից էդ գիրքը դարաւ իմ կեանքի փիլիսոփայութիւնը։ Գրքում տեսնում էի ուժ, կամք, նպատակի հասնելու մի անկոտրում հաւատք, որի նմանը չկար։ Գիրքը կարդում էի հենց որ մի դժուարութիւն էր կանգնում առաջս։ Էդ պուճուր գրքից մի մեծ ուժ էր գալիս մտնում մէջս ու քաջութեամբ էր լցնում հոգիս, որ առանց յետ նայելու էլ գնամ առաջ... Էսպէս է որ պահել եմ ինձ, ապրել ու ամրացել, հօ էսքան հեշտութեամբ կեանքից չեմ հրաժարուելու։ Մի հինգ տարի առաջ ինֆրաքթը (ռուսերէն՝ սրտի կաթուած) խփեց ինձ, բայց տե՛ս, չեմ մեռել հլա։ Իսկ էս եղածն ի՞նչ ա, որ էս անտէր թախտին մնամ ծառայ... պա ամօթ չի՞ ինձ...
*
* *
«Շուկայական յարաբերութիւններ»ը, որոնք նոր-նոր էին սկսած հող շահիլ Հայաստանի մէջ, հայրենի ժողովուրդին պէս մօրաքն ալ մատնած էին շփոթի։ Ամբողջ կեանք մը համեմատաբար ինքնաբաւ ապրած կնոջ մը համար ա՛յս տարիքին դժուար էր ըմբռնել ապրանքներու գիներուն արագընթաց մագլցումը։ Խեղճ կնոջ ամբողջ եկամուտը ամսական 300 եւ քանի մը ռուբլի էր, զոր անասելի գուրգուրանքով ան կը պահէր բարձին տակ, ամէն առիթով ալ զայն վերստուգելու պայմանով, որպէսզի յանկարծ «ուրիշից փող վերկալելու կարիք չունենամ»։ Բայց եւ այնպէս ան սկսած էր տիրող իրավիճակին հետ չկարենալ հաշտուելու նշաններ ալ ցոյց տալ։ Օրական ինքն իրեն եւ կամ զրուցակիցներուն հարց կու տար, թէ քիլոն մէկ կոպէկ արժող շաքարաւազը ի՞նչպէս յանկարծ բարձրացաւ քանի մը ռուբլիի, կամ՝ հացն ու հաւկիթը, կարագն ու պտուղը ինչո՞ւ այսքան սղած են, ու պառաւը իր ներքին տագնապը կ՜արտայայտէր անձկութիւն մատնող հարցումներով. «ախր ո՞նց եոլա պիտի գնանք, ո՞նց պիտի կարանք սնուել էսքան թանկ գներով...»։
Մօրաքին դստեր թոռնուհին՝ Լիլիթիկը, օր մը իր մեծ մեծ մօր տուած 5 ռուբլին չէր վերցուցած ըսելով, որ՝ «Ամալիա՛ տատիկ, էս փողով ոչ մի բան էլ չեմ կարող գնել, ոչ կանֆէտ (ռուսերէն՝ տուրմ) կը տան, ոչ էլ մի ծամօն»։ Երեխայի պատասխանին ի լուր յուզուեր էր պառաւը, թէ՝ «ի՛նչ անեմ, բալիկս, էսքան ա իմ ունեցած փողը...»։ Այս միջադէպը ան յաճախակիօրէն կը կրկնէր եւ ամէն անգամ ալ նոյն յուզումը կ՜ապրէր, որովհետեւ չէր տեսներ որեւէ յուսատու պատուհան՝ այս անելէն դուրս գալու։ Այսուհանդերձ, ան կը մնար լաւատես՝ Հայաստանի ապագային նկատմամբ, եւ ով որ փորձէր հակաճառել իրեն, մեծ հաւատքով կը պատասխանէր. «Հերիք ա որ անկախ ենք, պետութիւն ունենք, պա՜, ուզում ես առյաւէտ կախեա՞լ մնանք ռուսներից...»։
Կը պատահէր յաճախ, որ մօրաքը բարձր տրամադրութեամբ լեցուէր ու գիշերային մեր զրոյցները համեմուէին կատակներով։ Ան կը սիրէր «քաշքշել» զիս՝ յիշեցնելով հետս պատահած ծիծաղաշարժ դէպքերն ու միջադէպերը։ Երկրին անծանօթ եւ Հայաստանի ժողովուրդին ռուսախառն հայերէնին անվարժ ըլլալով, յաճախ կը մատնուէի ծիծաղելի կացութիւններու։ Քանի՜-քանի անգամ կրկնել տուած է ինծի՝ միլիցիայի (ռուսերէն՝ ոստիկան) ինքնաշարժով տուն դառնալու պատմութիւնս եւ քահ-քահ մը փրցուցած՝ ճաթելու աստիճան։ Դէպքին յաջորդ օրն իսկ դրացիներն ու հեռաձայնի բարեկամները արդէն գիտէին, որ Ամալիա ծոծային «աղջիկ»ը գիշերը երբ տուն դառնալու թրելըպիւս կամ թաքսի չէր գտած, ճամբէն անցնող միլիցիայի ինքնաշարժ մը կեցուցած էր եւ խնդրած ոստիկանէն, որ զինք տուն հասցնէ։ Երբ ոստիկանը ըսած էր, որ՝ «աղջիկ ջան, էս միլիցիայի աֆթօ (ռուսերէն՝ ինքնաշարժ) ա, թաքսի չի», աղջիկը ճարահատ, թէ՝ «ի՞նչ ընեմ, թաքսի չկայ, ի՞նչպէս տուն պիտի երթամ, եթէ դուն չտանիս, որո՞ւն կրնամ վստահիլ...»։
- Սեդա ջան, էդպէս էլ ասեցիր հա՞, «եթէ դու չտանես, ո՞վ պիտի տանէ», իր կարգին կը կրկնէր պառաւը եւ կը մարէր խնդալէն։
Գիշեր մը պառաւը ընդհատեց սովորական խօսակցութիւնը եւ շեշտակի նայելով աչքերուս՝ հարցուց.
- Սեդա ջան, պա որ մի լաւ տղայ լինի չե՞ս ամուսնանայ։ Կը մնաս էստեղ, էլ Պէյրութ չես գնայ, քեզ համար էլ ընտանիք կ՜ունենաս, քո հայրենիքում էլ կ՜ապրես։
Պատասխանիս վրայ՝ թէ ներկայիս այդ մասին չեմ մտածեր, նախ կ՜ուզեմ ուսումս աւարտել, կինը քանի մը վայրկեան լուռ մնաց, ապա մտերմիկ թոնով մը աւելցուց.
- Ինձ լսիր, ազիզ ջան. էն որ ասում եմ լաւ միտդ պահիր (եւ աջ ցուցամատը տարաւ աջ քունքին). թէ որ գնաս Պէյրութ, պէտք ա մտածես ամուսնանալու մասին։ Կեանքում մենակ ապրել չի կարելի, դա լաւ բան չի։ Պա որ ծերանաս, ո՞վ ա պահելու քեզ։ Թէ որ ամուսնանաս, շատ բարի, ասելիք չունեմ. Սամալիոթի (ռուսերէն՝ օդանաւ) տոմսս էլ որ ուղարկես, պսակիդ էլ կը գամ, սրամտեց ան ու շարունակեց. պա հենց որ տեսար բան-ման չկայ, տարիքդ էլ անցնում ա, մի համակրելի տղայի հետ ընկերութիւն արա եւ նրանից էլ մի երեխայ բեր, որ քո ծերութեան մի թաս ջուր տուող ունենաս։
Շար. 5
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
0 comments:
Հայտնեք Ձեր կարծիքը՝