Յայտարարութիւն

Saturday, April 3, 2010

Հայ Յեղափոխականի մը Յիշատակները-77-Ռուբէն

Ինչպէ'ս պիտի մթնցնեմ օրս: Նիկոլի վերջին խօսքը եղաւ` «Գնա´ գործիդ», բայց ես անելիք գործ չունիմ: Եթէ հին ծանօթներու մօտ գնամ, ի±նչ պիտի խօսիմ անոնց, քանի որ չեմ կրնար բաժանել անոնց հետ իմ ուրախութիւնը վաղուան բաժանման համար, որ կրնայ վերջնական լինլ: Թողի այդ միտքը: Մի ներքին ձայն զիս կը դրդէր երթալ գտնել Համոյի եւ առանց մնաս բարեւի չզատուիլ անկէ: Չէ՞ որ Կարսի ընկերս էր, չէ± որ ան գլուխ հանեց, առանց փորձանքի, իմ հոս հասնիլս, չէ' որ ան կը բաղձար ինձ հետ միասին մինչեւ մահ գնալ եւ կը հաւատար որ ես պիտի չբաժնուիմ իրմէ: Կ’ուզէի զայն տեսնել, ամէն ինչ ասել, իմ սիրտը բանալ, անոր բացատրել թէ ինչու առանց իրեն պիտի մեկնիմ. բայց աչքիս առջեւ կու գար Նիկոլը` իր սեւ, ներս ինկած աչքերով, որ յայտարարեց թէ` ոչ մեզ ճամբու դնող պիտի լինի եւ ոչ գիտցող թէ ե±րբ եւ ո±ւր կ’երթանք: Այս մտածումով փողոցներու մէջ կը թափառէի: Միեւնոյնն է, եթէ ուզենայի ալ, պիտի չկարողանայի Համոն գտնել, կը մխիթարէի ինքզինքս:

Երկրորդ օրն էր, բայց շատ բան էի տեսած արդէն եւ տեսածներս ալ Կարսի մէջ տեսածներուս չէին նմաներ: Հոս չկայ այն «մայր մեղուն»: Կ. Կոմիտէն հրապարակի վրայ էր եւ իսկոյն ես անոր մէջ ինկայ: Անոր անդամները կը փոխարինէին Կարսի գործիչ շրջիկները եւ անմիջական աշխատաւորոներ էին: Աւելի որակեալ կը թուէին. մէկը հպարտ էր իր հերսութեամբ եւ կը սիրէր Խանասորէն խօսիլ, միւսը` հին աշխատաւոր, հիմնադիր էր արհեստանոցի, երրոդը`մտաւորական եւ տեսաբան, իսկ անոնց կարգին ալ կային պատկառելի Մելիք Մուսեանը, Սահակը եւ ուրիշները, որոնք երեւի աւելի վաստակ ունէին քան իմ տեսածները, բայց ես անոնց հետ բնաւ չէի խօսած: Հոս ամէն ինչ հակառակն էր տեսածիս, սորվածիս, եւ այդ զիս շփոթի կը մատնէր: Հոս ճամբաս գտնելու տանջանքն ալ չկար: Տեսայ Նիկլոին, առանց երկար խօսելու, ան հինգ վայրկեանի մէջ իմ ճակատագիրը տնօրինեց: Այլեւս ինծի որոշելիք բան չի մնար: Ես չէ որ պիտի մտածեմ, թէ ինչպէ՞ս երթամ, ո՞ւր երթամ, որո±ւ հետ երթամ եւ ի՞նչ կը լինի այս ամէնուն վերջը... Նիկոլը քամի, ես ալ մի փոշի, կամ ան ճամի` ես ալ մէջը հաճի. ուր ուղարկեն, ես ալ անոնց հետ:

Այդպէս մտածելով, ես պարապ-սարապ կը պտտէի, երբ մէջքիս յանկարծ մէկը զարկեց: Յետ նայեցայ, տեսնեմ Համոն է:

- Ո՞ւր ես կորել, ա՜յ տղայ: Լաւ է որ հանդիպեցանք, եթէ ոչ հարկադրուած պիտի լինէի գնալ այն «բիձա»յի քովը եւ քեզ փնտռել:

- Համօ ջան, բիձա մի´ ըսեր պարոն Սարգիսին, ան շա՜տ շատ լաւ մարդ է, դարդիման մարդ է: Դու վիրաւորեցիր զայն, բայց ան կը մտածէ քու մասին:

- Լա՜ւ, թո´ղ քեզի լինի այդ պապան, արդէն դու պապա չես տեսած, երթում (որբ) ես մանցած: Ես պապա ունիմ, որ ջաղցի քար մըն է ինձ համար. ան ալ թող քեզի ջաղցի քար լինի, ծիծաղելով կ’ըսէր Համոն: Դու էն ըսէ, ի±նչ տեսար, ի±նչ ըրիր:

Սուտն ու շիտակը իրարու խառնեցի եւ Համոյին հրամցուցի:

- Դու որ գնացիր, Պարոն Սարգիսը զիս նստեցուց իր տեղը եւ գնաց «Բորիազին» խենթերը գտնելու: Երկու գիժեր (խենթեր) եկան եւ տարին պայուսակները: Պարոն Սարգիսը վերադարձաւ եւ անոր ետեւէն եկան Ադոն ու Գալուստը եւ երկար - երկար խօսեցանք: Յետոյ զիս տարին չեմ գիտեր որու տունը, հոն քնացայ եւ այժմ փողոցներ ինկած քեզ կը փնտռէի: Ուրիշ նորութիւն չունիմ:

Մինչեւ այժմս զիս կը տանջէ այն միտքը, թէ ինչո՞ւ ես խաբեցի Համոն, որ անսահման հաւատ ու վստահութիւն ունէր դէպի ինձ: Ան իմ սուտը իբրեւ ճշմարիտ կ’ընդունէր, ինչ որ պարզ կ’երեւար անոր դէմքի մանկունակ արտայատութենէն, որով մտիկ կ’ընէր իմ ըսածները: Ես իմ կարգին հարցուցի թէ ինքն ինչպէս անցուցած էր օրը:

- Ես գտայ Դաւալեցի Խոսրովը, որ Բորիազի մէջն է: Կարծելով որ այդ բիձան, - ներողութիւն, Պր. Սարգիսը, - չի կրնար պայուսակներու գործը պէտք եղածին պէս կարգադրել, սկսայ անոր պարզել խնդիրը, բայց դեռ չէի աւարտած խօսքս, երբ եկան եւ ըսին որ Պր. Սարգիսը կը կանչէ Խոսրովը: Ես անմիջապէս հասկցայ, որ պայուսակները պարտկելու համար է ու ապահովուեցայ: Անոր ընկերնեուն հետ զեւզեկութիւն ընելով` փողոցները ինկանք եւ Սաբորի (ռուսաց մայր եկեղեցիի) մօտերը տեսայ քեզ Ադոյի հետ: Չմօտեցանք ձեզ, որովհետեւ հետիններս ըսին, «փախինք, եթէ ոչ Ադոն կը բռնէ մեզ ու կը սկսի «գլուխ արդուկել»: Մտանք մի խմարան, տաքցուցինք գլուխներս եւ բաւականին զուարճացանք: Տղերքը կը խօսէին մեր մեծերու մասին ու կ’ըսէին, թէ անոնք իրենց տարիքին հետ խելքերնին ալ տուեր են: «Մենք զզուած ենք դպրոցներու «մանկանայէն» (սեղմիչ), ատրճանակը ցոյց տալով վարժապետներուն, որով կը պահանջենք որ առանց դաս հարցնելու մեզ հինգ ու խաչ (ամենաբարձր նիշը) դնեն եւ վկայական տան, որպէսզի ազատինք վերջապէս, իսկ քու այդ Ադոն փողոցները կը բռնէ ամէնքը եւ դասեր կու տայ... բան չեն հասկնայ:

Ես չէի ընդիմախօսեր, կը տեսնէի որ ան ծանօթ է «Բորիազ»ին, ուստի հարցուցի.

- Բերիազ, բորիազ կ’ըսեն այդ ի՞նչ է:

Ծիծաղեց ու պատասխանեց.

- Չե՞ս գիտեր. կ’ուզե±ս ծանօթացնեմ: Բորիազի մէջ ամէնքն ալ մեր տարիքի տղերք են, ոմանք դեռ դպրոցական, ոմանք աւարտած, ոմանք կէս ձգած, ոմանք առանց դպրոցի վկայական առած, բայց ամէնքն ալ արիւնն աչք առած, չեն գիտեր մեռնիլը ինչ է: Բորիազը այն է, որ Կենտրոնական Կոմիտէի վզին է կախած դաւուլը (թմբուկ), բայց չոմբախները (թմբուկ զառնելու թայտիկները) անոր չի տայ, իր ձեռքը կը պահէ եւ ինչ որ ուզէ ան ալ կը զարնէ: Անոր մէջ մեզի պէս յիմարներչ չկան, որ Յակոբ Չիլինգարեանի կամ Կ. Կոմիտէի քթին ջուր քաշեն:

- Համօ, ուրեմն«ՙբաշիբոզո՞ւք» են:

- Մեղքը իրենցը չէ, մեղքը Կետրոնականինն է, որ զուռնաճի կ’ուզէ լինել առանց զուռնայի, կ’ուզէ դաւուլճի լինել, առանց չոմբախի:

Համոն պահ մը կանգ առաւ եւ շշնշաց

- Քեզի գաղտնիք մը պիտի յայտեմ, մարդու պիտի չսես: Տղերքը ըսին, որ Նիկոլ Դումանը Երեւան է եկած: Անոնք Դումանէն թէ´ կը վախնան եւ թէ կը պաշտեն զայն. կ’ուզեն որ ան զիրենք իր ձեռքը առնէ: Դուն կրնա±ս անոր հետ տեսնուիլ եւ մեր ճամբան ալ որոշել:

Ես նայեցի անոր տարակուսանքով, բայց Համոն անմեղօրէն ինձ կը հաւատացնէր, ըսելով.

- Հաւատա´, հաստատ է անոր հոս լինելը, երէկ գիշեր մի լաւ քէֆ է եղած անոր գալու առթիւ:

Հարցը այնպէս կը դառնար, որ կը սպառնար իմ սուտերը բաց անելու, ուստի ես չհասկնալ ձեւացուցի եւ, խօսքը փոխելով, հարցուցի.

- Ո՞ւր կ’երթանք «փիթի» ուտելու:

- Փիթին կ’ուտենք, գինի ալ վրան կը կործենք:

Համոն նկատեց, որ հակառակ սովորութեանս, քիչ մը շատ կը խմեմ եւ իրեն ալ տխուր անխօս շատ կը նայիմ: Իմ մէջ պայքար կար. առանց մնաս բարովի այս ընկերէս պիտի բաժնուէի, բայց մեղքը Նիկոլինն էր:

- Այնպէս ինծի կը նայես, կարծես ես աղջիկ լինիմ. ի՞նչ կը դառնայ քու մէջ:

- Հէչ, ըսի ես պիտի քեզմէ բաժնուիմ, ընկերներ, հին ծանօթներ ունիմ Էջմիածնէն անոնց հետ պիտի լինիմ: Առտուն ես կայարան կը լինիմ, դուն ալ հոն եղիր, միասին կը դառնանք Կարս:

- Լաւ, ըսաւ, տոմսակները դո±ւ կը գնես, թէ ես: Լաւ է որ ես գնեմ, երկրորդը կը գնեմ եւ իմ գրպանէն, թող որ այդ բանը չգիտնայ Յակոբը: Ուրեմն ես քեզ կը սպասեմ, տոմսակ չգնես:

Թողի Համոյին, առանց վերջին անգամ նայելու անոր, դուրս ելայ փողոց եւ քիչ կը մնար փղձկայի ներքին ցաւէն: Չէի գիտեր, թէ այլեւս պիտի պատահէի±նք միմեանց հետ, թէ այս մեր վերջին ճաշն էր:


Շար 77


«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»

0 comments:

Հայտնեք Ձեր կարծիքը՝