Հայ Յեղափոխականի մը Յիշատակները - 92 - Ռուբէն

- Ի՞նչ կ’ուզես, ախպէր, ես շփոթուած էի. ինչ որ կ’ուզես ըրէ: Այնպիսի վհատութեամբ մը պատասխանեց, որ ես ինքս ինձմէ ամչցայ:
Սարբազ Խեչոն իմ փաստաբանն էր դարձած, եղելութիւնը կը պատմէր, իսկ լայնախոհ Սարգիսը կ’ըսէր.
- Հասկցանք, ալ մի պատմէ, տղան շփոթուել է:
Մեծ Խեչօն երկուսիս ալ հայհոյեց, իսկ Մստոն, տեսնելով որ կռիւ կրնայ ծագիլ, քրտերէն Նիկոլ Դումանի երգը սկսեց եւ այս վէճը այսպիսով մարեց: Ամէնքը անօթի էին: Հաց կերան եւ կշտացան: Իմ ձին, վիրաւոր, չէր ուզեր ուտել: Ես յուզուած էի եւ նոյնպէս ախորժակ չունէի: Կարծեմ մէկն ալ կար որ չկերաւ, այդ Առաքելն էր:

¢¢¢

Հեռուն կ’երեւար Սալմաստի հովիտը. մենք ապահով էինք: Բայց այս կռիւէն ետք անյարմար էր ցորեկով իջնել: Վիրաւոր ձիեր կային, ուստի մենք դանդաղօրէն եւ հետիոտն ճամբայ ընկանք, եւ գիշերը հասանք Սանամէրիկ: Ճանապարհին մենք իրարու հետ չէինք խօսիր. ամէն մէկը իր մտածումն ունէր, բայց մի մտածում ընդհանուր էր ամէնքին` ունէինք 17 հոգի եւ 17 ձի, իսկ այժմ 11 հոգի եւ 10 ձի մնացած: Ո՞ւր են մնացած 6 հոգին եւ 7 ձիերը: Հաստատ էր Սերոբի եի Աւտոյի սպաննուիլը, անոնց զէնքերը առնելով, նոյն վիճակին մէջ թողուցած էինք իրենց այն դիրքերուն մէջ, ուր ինկած էին: Հաստատ էր նոյնպէս մի ձիու սպաննուիլը եւ երկու ձիու թշնամու ձեռք անցնիլը` առաջին յարձակման իսկ: Բայց ի՞նչ եղան երեք ձիերը, զոր Թադոսը տարաւ իրենց դիրքերի տակ: Ի՞նչ եղան մեր խմբապետը` Նիկոլ Դումանը, անոր օգնական Թադոսը եւ Բժիշկ Զաւիրեւը:
Երեք Խեչոներ (Սարբազը, Դաշնակցական Խեչօն եւ Սէյդաւարացին) գնացած էին Նիկոլ Դումանի դիրքը, բայց այնտեղ գտած էին զօրքեր, որոնք գնդակներով ընդունած էին զիրենք: Անոնք հազիւ մահուընէ ազատած էին: Ո՞ւր էին Նիկոլը եւ միւսները. սպաննուա՞ծ էին, թէ ողջ` կը դիմադրէին թշնամու, մեզմէ անջատուած: Այս մտքերը զիս կը տանջէին: Քանի կը մօտենայինք Սալմաստի, այնքան կ’աւելնար տղաներու անհանգստութիւնը:
- Ի՞նչ կը լինի մեր կացութիւնը, եթէ վաղը լուր գայ, թէ Նիկոլ հասած է Վասպուրական, կ’ըսէ Գրիշը:
- Այդպիսի հրաշք մը չի կրնար պատահիլ, կը պատասխանէր Սուրէնը:
- Ինչո՞ւ չէ. ե՞րբ ըսած ես որ ան ճամբու կէսէն յետ դառնայ: Մենք ամէնքս ալ դաւաճանէն ցած եւ սատկելու արժանի ենք:
- Թող մենք դաւաճան համարուինք, միայն թէ ան ողջ լինի, կ’ըսէր Մեծ Խեչոն:
- Թէ որ ողջ է, ես կասկած չունիմ, կը հաւաստիացնէ Սարբազ Խեչոն:
- Ինչո՛ւ այդպէս կը կարծես, չէ՞ որ մտանք դիրքերը եւ զանոնք չգտանք:
- Մթնշաղին էր, որ անոնց դիրքի վրայ սաստիկ կռիւ կար. երբ զանոնք կտրեցին մեզմէ, կռիւը կը շարունակուէր: Գիշերը եկաւ, անոնց հրացաններու ձայները խըրթ կտրուեցան: Ահա այդ ատենն էր, որ մենք զանոնք որոնելու գացինք եւ պատահեցինք թշնամուն: Ուրեմն անոնք կորսուած են: Յետոյ, երբ մենք կը հեռանայինք, ես շատ հեռուն լսեցի մոսինի ձայներ եւ կարծես թէ կռիւը կը շարունակուէր. ուրեմն անոնք պատահած են արգելքի եւ ճամբայ բացած: Համոզուած եմ, որ Նիկոլը սպաննուած չէ, ողջ է:
Այս ենթադրութիւններով մենք նորէն մտանք Սանամէրիկ: Զարմանք ուրախութիւն, տրտմութիւն ու վախ կար բոլորիս աչքերուն մէջ: Մեզ այնպէս ընդունեցին, կարծես անծանօթներ էինք, կարծես զոհաբերութիւնից փախած մատաղցու եզներ լինէինք: Հարց ու փորձ չէին ըներ, մենք ալ, քիթերնիս կախած, բան չէինք ըսեր: Բայց ահա եկաւ, կուրծքը դուրս նետած, երեսը մթնած, խոժոռադէմ Փոխիկը իր համհարզներով: Ես կը կարծէի թէ քանի մը օր առաջ եղած անախորժ խօսակցութիւններէն յետոյ, երբ ան քէն պահած էր Խեչոյէն եւ Նիկոլէն, պիտի չարախնդութեամբ մեզ վիրաւորէ. բայց բոլորովին հակառակը պատահեց. այդ մարդը իմ աչքը մտաւ եւ ես անոր մէջ տեսայ անտաշ մեծութիւն մը:
- Ախպէր Խեչօ ջան, տղերք ջան, ձեր ուխտ ընդունակ լինի, ձեր չարչարամք ընդունական, որ այս չորս օրերը քաշեցիք. դուք տխուր կ’երեւնաք, ես ալ տխուր եմ, ինչ որ եղած է, եղած է, մտածելն այժմ աւելրդ է: Դուք բարով եկած էք եւ իմ աչքին վրայ եկած էք:
Այս խօսքերը կարծես սառոյցը կոտրեցին եւ անոր տակէն զուլալ աղբիւր մը ցայտեց: Դաշնակցական Խեչոն ընկաւ Փոխիկի վիզն եւ անոր «Ախպէր ջան» ըսելով, սկսաւ համբուրել, իսկ Փոխիկ կ’ըսէր.
- Լսեցի եկած էք, եւ պակաս էք եկած, իմ սիրելի Աւտոն ալ ձեզ հետ չէ. եկայ մի հարցումով միայն, թէ կրնա՞մ օգտակար լինել չվերադարձողներուն:
Այս լեռնական մարդը մեզ գրաւած էր, մեր համակրութիւնը վաստակած էր: Ան իմ աչքին դարձաւ լերան ծետռոն մը, զոր թէեւ ուտելը դժուար էր, բայց համն ու հոտը անմահական էին:
Շար 92


«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»