Յայտարարութիւն

Monday, May 10, 2010

Հայ Յեղափոխականի մը Յիշատակները- 98 -Ռուբէն

Մերոնք եւս, այս պատասխանատու վայրկեանին իրենք իրնեց կորցրած, իրենց ընելիքը չգիտէին. մէկ նալին (պաիտին) էին զարնում, մէկ` մեխին: Բայց ժամանակը պարապ չէր անցնում: Սրտամաշ լուրեր էին գալիս իւրաքանչիւր վայրկեան, որոնք մեզ աւելի էին անդամալուծում: Ահա այդ վայրկեանին էր, որ հասկցայ թէ ո՞վ է բուն առաջնորդը, ճգնաժամի մարդը: Այդ` Նիկոլն էր, որ միշտ լուռ լսում էր: Նա վեր ելաւ տեղից, հանգիստ ու դաժան եւ դարձաւ դէպի աջ` դէպի կղերական, բուրժուա եւ շատախօս մտաւորականները եւ ասաց.
- Ձայներդ կտրեցէք: Հասկացէք վերջապէս որ մինչեւ այժմ եղած ձեր աշխատանքները սէլաֆը (հեղեղը) պիտի տանի: Ձեր հաշիւները հիմքից սխալ են: Ձեզ ինչ որ ասեմ` այն ալ կատարեցէք:
Ապա դարձաւ դէպի ձախ.
- Դուք եւս գլխներիդ զոռ տուած` Վերասիա, վերասիա (ապառիկ, անհիմն) բաներ էք խօսում: Մի քանի ժամից եթէ առաջը չառնենք, բոլորիդ էլ մայրը լաց պիտի լինի: Ելեր` սխտորի ու սոխի քաղցրը կ’որոնէք: Նրանց քաղցրը չկայ: Իսկ եթէ յեղափոխութիւն կ’ուզէք, ձեր ձեռքը բռնող չկայ: Ահաւասիկ ձեր գուբերանտորը (նահանգապետը), ձեր հրամանատարները իրենց շներով միացած են իսլամ թաթար խուժանին եւ ուզում են ձեզ կովի պէս մորթել: Ելէք, սպաննեցէք նրանց եւ ես ձեզ աֆարիմ կ’ասեմ:
Դարձաւ դէպի մեզ.
- Թշնամին զինուած եւ անզէն, Էրմանիքեանդ է անցած եւ Պարապետ հասած: Դուք նստել` չանկա (ծնօտ) էք ծեծում:
Վերջապէս, խօսքը ուղղելով բոլորին, ասաց.
- Ցրուեցէ՛ք եւ թո՛ղ ամէն մարդ գործի անցնի: Կնիկները` տունը, պոլոճիկ (երիկամունք, քաջութիւն) ունեցողը թող փողոց իջնէ: Ինչ որ ես կ’ընեմ, ինչ որ ես կ’ըսեմ, այն ալ կատարեցէք` եթէ ձեր բուրդը բարերար չէք ուզում հանել:
Բոլորը գառ դարձան: Նիկոլը, առանց որոշման, բոլորին գլխաւորն էր դարձած: Մէկ ժամ չանցած` լուր առինք, որ Նիկոլը կռուի մէջ է եւ, ընկած թաթարների մէջ, կոտորում է նրանց: Մենք առանց երկիւղի սպասում էինք նրա յաղթութեան:
Ահա այս է առաջնորդը, որ կարող է մի ժամում ամէն ինչ փոխել :)

¢¢¢

Թէ ի՞նչու Սալմաստէն ուղիղ եւ կարճ ճամբով չգնաց մեր խումբը, թէ ովքե՞ր էին մեր դէմ կռուող ոյժերը եւ ի՞նչ վնասներ հասցուցինք անոնց, - ատոնք շուտով պարզուեցան` սահմանապահ զօրքերի, քրտերի ու հայերի միջոցով, որ մասնակից թուրք ներկայացուցիչը զեկուցած է մեր խումբի Սալմաստէն Վան անցնելու մասին. յայտնի էր նոյնպէս, որ մեզ կը սպասէին Թակոռ, Մազրիկ աշիրէթները եւ թուրք զօրքը: Այդ բանը նկատի առնելով, Արաուլ լեռնէն (ուր գիշերած էինք) Նիկոլ կը փոխէ ճանապարհը եւ կ’որոշէ Կոտուրի վերեւով, Ռաքի եւ Սալախանէ կէտերով հասնիլ Վարագայ լեռը: Մեր դէմ մինչեւ կէսօր կռուողները եղած էին մըլանցի եւ հայտարանցի ցեղի մասդիկ, ինչպէս նաեւ տեղացիներն ու սահմանապահ զօրքերը. յետոյ հասած էին Սարայի զօրքրեը: Անոնց թիւը մերինին տասնապատիկը պիտի համարել: Մեր բախտն էր եղել, որ Ռազիի մօտքերը մեզ չէին սպասեր: Անոնց տուած զոհերուն թիւը եղած էր` 8 զօրք ու սահմանապահ եւ 23 քիւրտ: Մեր աչքով տեսածը 17 դիակէն աւելի չէինք կրնար հաշուել: Ինչ էլ որ լինէր, մեր կեանքը պարտական էինք Նիկոլի ճարպիկութեանը:

¢¢¢

Խոյում երկու տարիքաւոր հին գործիչների խնամակալութեան տակն էի: Երկուսն ալ կապուտաչեայ, միջահասակ, երկուսի վրան ալ կարծես տարիները կ’անցնէին աւելի թրծելու քան մածշելու համար: Ծերութիւնը մատնողները միայն անոնց շէկ մազերուն մէջ ընկած ճերմակ թելերն էին. այդ որ չլինէր` հասուն երիտասարդ պիտի կարծէի:
Մէկի անունը Ռուբէն էր եւ ազգանունը` Դերձակեան: Չեմ երաշխաւորեր, սակայն, անոնց իսկութիւնը: Կ’ըսէր որ պոլսեցի է, ցեղով տարօնցի, որ նոյնպէս ստուգման կարիք ունէր: Անկասկած է, որ ան մասնակցած էր Կուկունեանի խմբին եւ աքսորուած Սախալին, որտեղէն ան արկածներով փախած էր եւ եկած Պարսկաստան ու միացած Սախալինի իր ընկերներուն` Եփրեմին, Բալաջանին, Մովսէսեանին, որոնց պատմութիւնը, առանձին առանջին առնուած, առասպելական վէպ մը կրնայ դառնալ, որ մասամբ գրի առած է Ամուրեանը:
Այդ օրերուն այն Սիբիրէն փախածը «բժիշկ» էր (աւելի ճիշդ` բժիշկի հռչակ ունէր) եւ Արտազի նահանգի մէջ փնտռուած մարդ մըն էր: Ան բարեխիղճ էր, անշահախնդիր, նուիրուած` ժողովուրդին: Եթէ չունէր բժշկական վկայական, սակայն Սախալինէն Պարսկաստան այնքան մարդոց բժշկած եւ երեւի մեռցուցած էր, որ կրնար շատ գիտուններու նախանձը շարժել: Բայց այդ բոլորը պատրուակներ էին իր յեղափոխական գործը շարունակելու իբրեւ լեգալ մարդ: Մակուայ Սարտարը զինք կը համարէր նահանգի համար անհրաժեշտ անձ մը:
Ռուբէնը կենդանի մարդ էր, եռացող ջրի նման կը վխտար. եթէ գործ չլինէր, ան պիտի խօսէր, կատակ էր գզուտուէր եւ հայհոյէր ինչպէս կը հայհոյեն Սախալինի մէջ:
Միւս խնամակալս կը կոչուէր Վարդան ու մականունն ալ Շահբազ էր: Ան եւս հին պատմութիւններ ունէր իր ետեւը: Պանք Օթոմանի դէպքերուն կը կապէր Ռուբէնը անոր անցեալը, բայց ինքը Շահբազը դխգոհ էր ատկէ եւ լուռ կը մնար այդ մասին: Ասհասարակ ան խօսելուն հակառակ էր եւ ամէն ինչ «զեւզեկութիւն» կը համարէր: Մտածկոտ էր, եւ միայն իր աչքերի արտեւանուքները շուտ շուտ շարժելով կ’արտայայտէր իր ջղային լինելը: Վարդան նոր էր դուրս եկած Երկրէն: Վասպուրական յուզումնալից կեանք մը անցընելէ յետոյ, «Ղասաբ» անունը շալկած, դուրս էր եկել Երկաթին հետ` գնալու համար Ընդհանուր Ժողովին: Վերադառնալով անկէ, ընկած էր Ռուբէնի ձեռքը, որպէսզի ան զինքը հասցնէ Վան` Թադէոս Առաքեալի վանքի վրայով:

Շար. 98


«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»

0 comments:

Հայտնեք Ձեր կարծիքը՝