Յայտարարութիւն

Tuesday, August 31, 2010

Հայ Յեղափոխականի մը Յիշատակները - 136 - Ռուբէն

Սալմաստի եւ Ուրմիի գաւառները` Ուրմիոյ լճի եւ Զագռոշ շղթայի մէջ, պարսկական սահմանակից գաւառներն են Օսմանցոց պետութեան հետ: Գեղեցիկ, պտղաբեր ջրառատ գաւառներ են: Անոնց` Թարգաւար եւ Մարգաւար գաւառակներէն անցնելով սահմանն` ուղիղ կարելի է գնալ Զաբի հովիտը, ասորիներու կեդրոնը` Քոչանիս, Տիար-Տխուր: Իսկ Սալմաստի Ճարա եւ Կոթուր գաւառակներէն անցնելով սահմանը` կարելի է գնալ հայոց կեդրոնը` Վան:
Այսպէսով, այդ գաւառները Հայաստանի դուռը կարելի է հաշուել: Այդ դրան վրայ շուրջ 40.000 քրիստոնեաներ կ’ապրէին, հայ եւ ասորի միասին առած: Անոնց յարաբերութիւնները այնքա՜ն սերտ էին իրարու հետ, որ կարծես տարբեր դաւանանքի եւ բարբառի պատկանող մէկ ազգ լինէին, իրար հասկացող, իրարու լեզուն ու մշակոյթը ըմբռնող:
Այս սերտութիւնը, սակայն, կը թունաւորէին մէկ կողմէն ռուս հիւպատոսը եւ անոր բերած օրթոտոքս եկեղեցականները, իսկ միւս կողմէն ալ` եւրոպական քրիստոնէական միսիոնարները, որոնք քայքայեցին Մար-Շիմոնի միահեծան հեղինակութիւնը այն աստիճան, որ դրամի ոյժով ասորի ընտանիքներու մէջ առաջ բերին երեք կրօնական դաւանանքներ, մէկ կողմին համար իբր եկամուտի աղբիւր, միւս կողմին համար` իբր ազդեցութեան յենարան:
Նոյն այլասերումը նուազ յաջողութիւն կ’ունենար Լուսաւորչական համայնքին մէջ: Կարճատես միսիոնարութիւնները դարձած էին երկպառակութեանց եւ ոչ թէ միութեան սերմանիչները:
Այս ցաւին առաջը կ’առնէր Դաշնակցութիւնը իր առաջադրած սկզբունքներով: «Կրօնքը, դաւանանքը անհատի եւ համայնքի խղճի գործ է: Չենք հետաքրքրուիր, բայց պախարակելի կը գտնենք որ խիղճը առեւտուրի, շահի առարկայ կ’ուզեն դարձնել: Ատոր կը հակադրենք բոլոր ճնշուած ժողովուրդներու ազատութիւնը եւ անոնց եղբայրութիւնը Հ. Յ. Դաշնակցութեան սկզբունքին համաձայն»:
Այս սկզբունքները սպեղանի դարձան այդ գաւառներուն: Ասորի բժ. Աբրահամը, որ սնուած եւ ուսում առած էր միսիոնարներու շնորհիւ եւ պաշտօնապէս բողոքականութիւն էր ընդունած, դարձած էր նոյնպէս թունդ ազգայնական ասորի եւ նեստորական պաշտպան: Ան յարած էր Դաշնակցութեան եւ հայ-ասորի-քիւրտ դաշնակցութեան կողմնակից էր: Եւ, ինչ որ էական էր, ան այդ շրջաններու կոմիտէի անդամ էր եւ Երկիրը ազատողներու ջանակիցը եւ կազմակերպողը: Ան մենակը չէր, ունէր իր ասորի ընկերները, որոնց լուսաւոր դէմքերը աչքիս առաջն են այժմ, թէեւ անունները մոռցած եմ:

1904ին երբ Նիկոլ Դումանի հետ Դաւալուէն Արաբլու կ’երթայինք` Պարսկաստան անցնելու համար, հարցում ըրի անոր.
- Ի՞նչ երկիր է Խոյը, Սալմաստը: Որ հասնիմ այնտեղ, ի՞նչ աշխատանքներ պիտի կատարեմ:
Նիկոլ ծիծաղեց եւ ըսաւ.
- Սրանից տասը տարի առաջ, երբ առաջին անգամ կ’երթայի Պարսկաստան, նոյն այդ քու հարցումը ըրի Յովնանին: Եւ նա էլ ելլէ եւ ի՞նչ պատասխանէ իմ լուրջ կարծածս հարցումին.
«Մենք քիչ ծանօթ ենք այդ երկրին: Մի բուռ սերմ ցանած եւ անցած ենք: Չգիտենք, թէ ո՞ր սերմը բուսած եւ տարածուած է, ո՞րը արմատ չէ բռնած: Երկու աչք ունիս, կոյր չես. քթի ծակ ունիս, հոտ կ’առնես. ականջ ունիս, կը լսես: Եթէ սերմերը արմատ ձգած են, նոր սերմեր եղածի վրայ չցանես. եթէ ջրի կարիք ունին, կը ջրես, եթէ հասակ նետած են, կը քաղհանես: Դրանից աւելի ի՞նչ ասեմ»: Ռոստոմը ներկայ էր, որին հէչ բանի տեղ չէի դնում. քիթն էր պռճում: Բայց նա աւելի առատաձեռն եղաւ, հանեց ծոցատետրը ու մի երկու հայի, մի երկու ասորիի, մի երկու թաթարի եւ ուիրշների անուններ տուեց եւ ասաց. «Գրել, կարդալ գիտես: Իսկ եթէ բան չկայ գրելիք, անելիք այնտեղին ծանօթանալով` մեզ կը գրես: Վարժապետ կը լինիս գիւղում եւ վիճակիդ մասին կը գրես»:
- Գիտե՞ս ինչու խնդուքս կը գայ, հարցուց:
- Ոչ, պատասխանեցի:
Եւ ան, առանց սպասելու, սկսաւ բացատրել.
- Յովնանից, ես տպաւորուած էի, թէ իսկական չոպան է, Ռոստոմից` աւելի գէշ, որ խեղճ ու կրակ եւ անխօս մէկն է: Շուշիի մէջ մեր երիտասարդութիւնը երկուսի էր բաժանուած: Իրար հետ ծեծուըռտուքի ելանք: Մենք քչուոր էինք, նրանք շատուոր եւ մեզ նեղն էին ձգած: Ռոստոմը եւ Յովնանը հանգիստ նայում էին եւ կռուին չէին մասնակցում: Յանկարծ բորբոքուեց Յովնանը եւ, մի մահակ ձեռք ձգած, մեզ կանչեց` հեռուն քաշքշուիլ: Ոչ մի կողմից անոր մօտենալ չէր լինի, այնպէ՜ս արագ էր դարձնում մահակը իր գլխի շուրջ: Այդպէս մէն-մինակ յառաջացաւ դէպի հակառակորդները, որոնք խմբուած էին: Մահակի ծայրը կպաւ մէկի մէջքին, եւ նա գետին փռուեց, միւսի թեւին, եւ նրա թեւը կոտրուեց: Նրանք ցրուեցին, բայց Յովնանը կանչում էր. «Մի՛ք ցրուի, հիմա արիք, հաւատացէ՛ք եւ մարդավարի ժողովը շարունակեցէ՛ք»: Այդ մահակի հերոսից ես այլ շնորհք չէի սպասում, - կը պատմէր Նիկոլը եւ մանուկի պէս կը ծիխաղէր:
Շար.136

«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»

0 comments:

Հայտնեք Ձեր կարծիքը՝