Արդեօ՞ք ճիշդ է նոյն օճառով լուալ բոլոր «Համահայկականներ»ը
Պարոյր Աղպաշեանի այս յօդուածին պատասխան չէ որ կուտամ այս նշմարով: Իր մատնանշած կարգ մը կէտերուն համաձայն ըլլալով հանդերձ պիտի չհամաձայնէի նոյն օճառով լուալ բոլոր “համահայկականներ”ը: Օրինակ պիտի վերցնեմ Դ. Կրթական Խորհրդաժողովը որ տեղի ունեցաւ այս տարի Ծաղկաձորի մէջ 13-17 Օգոստոսին, որուն մասնակից եղայ նաեւ ես,:
Այս խորհրդաժողովին մասնակցողներուն ու կազմակերպիչներուն մտահոգութիւնները խոր էին եւ առաջարկներն ու բանաձեւերը՝ չափազանց լուրջ:
Շատ բնական է , որ որեւէ գործի յաջողութիւնը հետեւողական աշխատանքի կը կարօտի : Սփիւռքահայերս չսպասենք որ ամէն ինչ Հայաստանը ընէ, մենք ալ մեր կարգին հարկ է որ կատարենք մեր պարտականութիւնները իսկ մեր պարտականութեանց ամենամեծը՝ առնուած որոշումներու գործադրման հետապնդումն է:
Նշան Պասմաճեան
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
Ռամկավար Մամուլ
Սեպտեմբեր 14, 2010
ՄԱՍՆԱԿԻ «ՀԱՄԱՀԱՅԿԱԿԱՆ»ՆԵՐԷՆ
ԱՌԱՋ ԵՒ ԵՏՔ
ՊԱՐՈՅՐ ԱՂՊԱՇԵԱՆ
Հայաստանի Գ. Հանրապետութեան կայացումէն ասդին, «համահայկական» հասկացողութիւնը, իր զանազան դրսեւորումներով ու տարատեսակ բովանդակութիւններով, դարձաւ նոր անկախ Հայաստանի գործընթացներէն մէկը, յատկապէս հայրենիք-սփիւռք յարաբերութիւնները ամրացնելու, զարգացնելու ու հունաւորելու տեսակէտէն:
Խորհրդաժողովները, գիտաժողովները, համագումարները, համաժողովները, բոլորն ալ «համահայկական» պիտակին տակ, եղան գերազանցապէս «ժամանց»ի հաւաքներ ու հանդիպումներ, ծանօթացումի ու մօտեցումի կարգերով, լաւագոյն բացատրութեամբ՝ հայրենասիրական զեղուն զգացումներով, առաւելագոյն արդիւնաւէտութեամբ՝ զբօսաշրջիկական շահաբեր գործարքներով:
Օգտակար էին թէ՞ լաւ ատոնք, ուրիշ հարց, սակայն, ո՞ւր մնացին «ՙհամահայկական» կարգախօսներով ճամբայ ելած այդ մէկտեղումները, բացի ճառախօսական, ամբոխավարական ու բեմադրական ելոյթներէն, ուր խօսքերէն անդին ուրիշ ոչինչ մնաց:
Հաւատալու համար այդ տխուր իրականութեան, կը բաւէ բանալ ատոնց «արխիւ»ները, որոնք կը յիշեցնեն ուռուցիկ-թռուցիկ ելոյթներու պայթուցիկ-փուչիկներու ամբողջ հոսք մը:
Եթէ ճիշդ չեն վերոյիշեալ թուումները կամ ոմանց համար «ծանր» կը նկատուին, ապա, փորձ թող կատարուի այդ «համահայկական»ներուն գործնական գնահատումը ճշդել. ի՞նչ օգտաշատ հետեւանքներ ունեցան, ի՞նչ կառուցողական դերի մէջ գտնուեցան, ի՞նչ դրական ազդեցութիւն գործեցին, իրենց գիտական, մասնագիտական եւ արհեստավարժական առումներով, անշուշտ, յօգուտ հայութեան:
Հայաստան-սփիւռք յարաբերութիւնները, եթէ պիտի հիմնուին անբեկանելի, այլեւ զարգացող եւ արդիւնաւորուող ազդակներու վրայ, ապա, կարելի չէ զանոնք պահել իենց սովորամոլական, աւանդապաշտական եւ սոսկական արժեչափերով:
«Համահայկական»ները եթէ պիտի ըլլան «հնգամեայ փլան»ի հասկացողութեամբ, ատոնք ոչինչով կը նպաստեն հայրենիք-սփիւռք մերձեցումներու նորմալացման, համակարգման ու ներդաշնակման, անցողակի կամ ժամանակաւոր եղելոյթներով ու կատարումներով:
Վերջին հաշուով, պէտք է համոզուիլ (ու համոզել), թէ Հայաստանի մէջ կազմակերպուած որեւէ «համահայկական» ձեռնարկութիւն ու տնօրինութիւն, չի կրնար յաջողութեան հասնիլ զբօսաշրջիկական տրամադրութեամբ, խնամիական կարգով, խաթերական կապով ու պարագայական կարգադրութեամբ:
Նման մթնոլորտէ մը ի՞նչ կ'ակնկալուի, եթէ ոչ «ֆոլքլորիկ» ներկայութիւն եւ արտայայտութիւն, իւրաքանչիւր «համահայկական»է մը ետք հրապարակ նետելով յայտարարութիւն մը, բանաձեւ մը, որ շուտով դատապարտուած է գզրոցներու մէջ տեղաւորուելու:
Սխա՞լ են ասոնք:
Ի հարկէ՝ ոչ:
Հակաճառութիւն եթէ կայ այս մասին, առանց զգացական-մակերեսային զեղումներէ, անհրաժեշտ են շօշափելի փաստեր ու խօսուն ապացոյցեր, հիմնուած կայացող, շարունակուող ու հեռանկարող տուեալներու վրայ:
Բայց, ինչպէ՞ս կարելի է չհամաձայնիլ այս չոր իրականութեան, երբ՝
- Երկար շարանները ՙհամահայկական՚ներու հազի՜ւ յաջողած են իրենց առաքելութեան մէջ, հազի՜ւ կրցած են իրենց նախատեսութիւնները արդարացնել, հազի՜ւ իրենց շարունակականութիւնը ապահոված:
- «Համահայկական»ները եղած են «փլան» կատարելու դիտաւորութեամբ կամ յաջորդականութեամբ, յաճախ «պիւրոկրատ»ական կարգուսարքով եւ երբեմն ալ ծառայելու եսերու կամ իւրայիններու:
- «Համահայկական»ները կայացած են առանց գործնական հետեւանքներու, յաջորդական ծրագրաւորումներու, որոնց նկատմամբ կարելի՞ է տածել վստահութեան մթնոլորտ ու պատրաստակամութիւն:
Հայաստան-սփիւռք երեք խորհրդաժողովները լաւագոյն ցուցանիշը չե՞ն որ անոնք անցան«ՙձայն բարբառոյ»ի սահմաններէն, առանց հնչուն եւ յուսադրիչ հետեւանքներու, հակառակ զանոնք նախագահող՝ յատենի ՀՀ արտաքին գործոց նախարար Վարդան Օսկանեանի շռնդալից ու զրնգալից խոստումներուն:
Ուրեմն, ի՞նչ:
Կը նշանակէր թէ բան մը կար, որ, առնուազն, ճիշդ չէր, պէտք էր սրբագրուէր, բայց մնաց նոյն տափակ հորիզոնականին վրայ, գրեթէ նոյն հիւանդութենէն տառապեցնելով մնացած պուճուր թէ մե՜նծ «համահայկական»ները:
Անցնող մէկ տարուան ընթացքին (եւ մինչեւ օրս), բազմաբղէտ «համահայկական»ներ եւս կայացան, որոնք սակայն ինչո՞վ տարբերեցան կամ նմանեցան նախորդներուն: Ատոնք կը մնան մեծ հարցական մը:
Հայաստանի Գրողներու Միութեան Համագումարը, որ այսպէս թէ այնպէս «համահայկական» կը նկատուի, քանի սփիւռքահայ գրողներ եւս կը հրաւիրուին ու կը մասնակցին անոր, արդեօ՞ք կրցաւ դառնալ իր մօտիկ անցեալի հարուստ ժառանգութեան… ժառանգորդը, թէ՞ մնաց իր «հերթականութեան ու հպանցիկութեան» ոլորտին մէջ:
Այն ինչ որ կարդացինք ու լսեցինք, պէ՞տք է յուսադրէ, պէ՞տք է գոհացնէ, պէ՞տք է զգաստացնէ:
«Համահայկական»ներու համագումարներու կայացումը, Ծաղկաձորեան հրաշագեղութեամբ, հանգստաւէտութեամբ ու յարմարաւէտութեամբ, հոյակա՜պ է, բայց ատո՞նք են հետապնդուածն ու պահանջուածը (ականջը խօսի այն գրողներու հատուածներուն, որոնք միայն օդով, ջուրով, քիչիկ մը սոխով ու հացիկով սնանուեցան, բայց ամբողջ գրականութիւն մը հասցուցին ու մտաւորականութիւն մը կերտեցին):
Շուրջ երկու տարուան կեանք ունեցող ՀՀ Սփիւռքի նախարարութիւնը, քառասմբակ թափով կը կազմակերպէ «համահայկական»ներ, մրցանիշներ կոտրելու արագութեամբ:
Նախարարուհիին տինամիզմն ու աքթիվիզմը հրաշալի են, ոմանց համար ալ նախանձելի, բայց, մեծ աշուղը ըսած է. «քիչ մը կամա՜ց, կէօզալ»:
Մենք մեզի իրաւունք կու տանք այսպէս արտայայտուելու, որովհետեւ Հրանոյշ Յակոբեանը, բացառիկ կարողութիւններով եւ անգին եռանդով օժտուած պետական այրուհի մըն է: Պէտք չէ իր այդ ունակութիւնները արագօրէն… սպառէ:
Անշուշտ, երբ այս նշումներն ու դիտարկումները կը կատարուին, մեր խօսքը չի վերաբերիր երիտասարդական, մարզական, սկաուտական կամ արուեստագործական «համահայկական»ներուն, որոնք բացարձակ անհրաժեշտութիւն են, այլ՝ անոնք որոնք կ'իյնան զուտ ակադեմական, մասնագիտական, արհեստավարժական հասարակական բարձրագոյն ծիրերէն ներս:
Այս բոլորէն կ'առաջանայ բո՛ւն հարցադրումը:
Հայաստան կրնա՞յ իսկական ՀԱՄԱՀԱՅԿԱԿԱՆ խորհրդաժողով մը կազմակերպել, ուր ազգային հիմնահարցերով լուսարձակի տակ առնուին ու մարտահրաւէրները ճշդուին, որոնցմէ ետք գործի լծուին:
Եթէ այո՛, լաւ սկիզբ մը կրնայ ըլլալ (թէեւ երկա՜ր ճանապարհով), եթէ ո՛չ, ապա, ՙհամահայկական՚ները կրնան նմանիլ երկարաշունչ «մորֆին»ներու…:
(Ի դէպ, Տարագիր հայութիւնը կամ սփիւռքահայութիւնը, եթէ մինչեւ հիմա չէ կրցած իր «Համահայկական Քոնկրէս»ը ստեղծել, այս ալ ուրիշ եւ յաւելեալ մղձաւանջ մը չէ՞: Այս մասին ալ՝ օրին:)
Բայց ի՞նչ է եւ ո՞րն է մեր ուզածը:
Պէյրութ, Լիբանան
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Wednesday, September 29, 2010
Պարոյր Աղպաշեանի յօդուածը արտատպուած ՌԱԿ Մամուլէն
Արդեօ՞ք ճիշդ է նոյն օճառով լուալ բոլոր «Համահայկականներ»ը
Պարոյր Աղպաշեանի այս յօդուածին պատասխան չէ որ կուտամ այս նշմարով: Իր մատնանշած կարգ մը կէտերուն համաձայն ըլլալով հանդերձ պիտի չհամաձայնէի նոյն օճառով լուալ բոլոր “համահայկականներ”ը: Օրինակ պիտի վերցնեմ Դ. Կրթական Խորհրդաժողովը որ տեղի ունեցաւ այս տարի Ծաղկաձորի մէջ 13-17 Օգոստոսին, որուն մասնակից եղայ նաեւ ես,:
Այս խորհրդաժողովին մասնակցողներուն ու կազմակերպիչներուն մտահոգութիւնները խոր էին եւ առաջարկներն ու բանաձեւերը՝ չափազանց լուրջ:
Շատ բնական է , որ որեւէ գործի յաջողութիւնը հետեւողական աշխատանքի կը կարօտի : Սփիւռքահայերս չսպասենք որ ամէն ինչ Հայաստանը ընէ, մենք ալ մեր կարգին հարկ է որ կատարենք մեր պարտականութիւնները իսկ մեր պարտականութեանց ամենամեծը՝ առնուած որոշումներու գործադրման հետապնդումն է:
Նշան Պասմաճեան
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
Ռամկավար Մամուլ
Սեպտեմբեր 14, 2010
ՄԱՍՆԱԿԻ «ՀԱՄԱՀԱՅԿԱԿԱՆ»ՆԵՐԷՆ
ԱՌԱՋ ԵՒ ԵՏՔ
ՊԱՐՈՅՐ ԱՂՊԱՇԵԱՆ
Հայաստանի Գ. Հանրապետութեան կայացումէն ասդին, «համահայկական» հասկացողութիւնը, իր զանազան դրսեւորումներով ու տարատեսակ բովանդակութիւններով, դարձաւ նոր անկախ Հայաստանի գործընթացներէն մէկը, յատկապէս հայրենիք-սփիւռք յարաբերութիւնները ամրացնելու, զարգացնելու ու հունաւորելու տեսակէտէն:
Խորհրդաժողովները, գիտաժողովները, համագումարները, համաժողովները, բոլորն ալ «համահայկական» պիտակին տակ, եղան գերազանցապէս «ժամանց»ի հաւաքներ ու հանդիպումներ, ծանօթացումի ու մօտեցումի կարգերով, լաւագոյն բացատրութեամբ՝ հայրենասիրական զեղուն զգացումներով, առաւելագոյն արդիւնաւէտութեամբ՝ զբօսաշրջիկական շահաբեր գործարքներով:
Օգտակար էին թէ՞ լաւ ատոնք, ուրիշ հարց, սակայն, ո՞ւր մնացին «ՙհամահայկական» կարգախօսներով ճամբայ ելած այդ մէկտեղումները, բացի ճառախօսական, ամբոխավարական ու բեմադրական ելոյթներէն, ուր խօսքերէն անդին ուրիշ ոչինչ մնաց:
Հաւատալու համար այդ տխուր իրականութեան, կը բաւէ բանալ ատոնց «արխիւ»ները, որոնք կը յիշեցնեն ուռուցիկ-թռուցիկ ելոյթներու պայթուցիկ-փուչիկներու ամբողջ հոսք մը:
Եթէ ճիշդ չեն վերոյիշեալ թուումները կամ ոմանց համար «ծանր» կը նկատուին, ապա, փորձ թող կատարուի այդ «համահայկական»ներուն գործնական գնահատումը ճշդել. ի՞նչ օգտաշատ հետեւանքներ ունեցան, ի՞նչ կառուցողական դերի մէջ գտնուեցան, ի՞նչ դրական ազդեցութիւն գործեցին, իրենց գիտական, մասնագիտական եւ արհեստավարժական առումներով, անշուշտ, յօգուտ հայութեան:
Հայաստան-սփիւռք յարաբերութիւնները, եթէ պիտի հիմնուին անբեկանելի, այլեւ զարգացող եւ արդիւնաւորուող ազդակներու վրայ, ապա, կարելի չէ զանոնք պահել իենց սովորամոլական, աւանդապաշտական եւ սոսկական արժեչափերով:
«Համահայկական»ները եթէ պիտի ըլլան «հնգամեայ փլան»ի հասկացողութեամբ, ատոնք ոչինչով կը նպաստեն հայրենիք-սփիւռք մերձեցումներու նորմալացման, համակարգման ու ներդաշնակման, անցողակի կամ ժամանակաւոր եղելոյթներով ու կատարումներով:
Վերջին հաշուով, պէտք է համոզուիլ (ու համոզել), թէ Հայաստանի մէջ կազմակերպուած որեւէ «համահայկական» ձեռնարկութիւն ու տնօրինութիւն, չի կրնար յաջողութեան հասնիլ զբօսաշրջիկական տրամադրութեամբ, խնամիական կարգով, խաթերական կապով ու պարագայական կարգադրութեամբ:
Նման մթնոլորտէ մը ի՞նչ կ'ակնկալուի, եթէ ոչ «ֆոլքլորիկ» ներկայութիւն եւ արտայայտութիւն, իւրաքանչիւր «համահայկական»է մը ետք հրապարակ նետելով յայտարարութիւն մը, բանաձեւ մը, որ շուտով դատապարտուած է գզրոցներու մէջ տեղաւորուելու:
Սխա՞լ են ասոնք:
Ի հարկէ՝ ոչ:
Հակաճառութիւն եթէ կայ այս մասին, առանց զգացական-մակերեսային զեղումներէ, անհրաժեշտ են շօշափելի փաստեր ու խօսուն ապացոյցեր, հիմնուած կայացող, շարունակուող ու հեռանկարող տուեալներու վրայ:
Բայց, ինչպէ՞ս կարելի է չհամաձայնիլ այս չոր իրականութեան, երբ՝
- Երկար շարանները ՙհամահայկական՚ներու հազի՜ւ յաջողած են իրենց առաքելութեան մէջ, հազի՜ւ կրցած են իրենց նախատեսութիւնները արդարացնել, հազի՜ւ իրենց շարունակականութիւնը ապահոված:
- «Համահայկական»ները եղած են «փլան» կատարելու դիտաւորութեամբ կամ յաջորդականութեամբ, յաճախ «պիւրոկրատ»ական կարգուսարքով եւ երբեմն ալ ծառայելու եսերու կամ իւրայիններու:
- «Համահայկական»ները կայացած են առանց գործնական հետեւանքներու, յաջորդական ծրագրաւորումներու, որոնց նկատմամբ կարելի՞ է տածել վստահութեան մթնոլորտ ու պատրաստակամութիւն:
Հայաստան-սփիւռք երեք խորհրդաժողովները լաւագոյն ցուցանիշը չե՞ն որ անոնք անցան«ՙձայն բարբառոյ»ի սահմաններէն, առանց հնչուն եւ յուսադրիչ հետեւանքներու, հակառակ զանոնք նախագահող՝ յատենի ՀՀ արտաքին գործոց նախարար Վարդան Օսկանեանի շռնդալից ու զրնգալից խոստումներուն:
Ուրեմն, ի՞նչ:
Կը նշանակէր թէ բան մը կար, որ, առնուազն, ճիշդ չէր, պէտք էր սրբագրուէր, բայց մնաց նոյն տափակ հորիզոնականին վրայ, գրեթէ նոյն հիւանդութենէն տառապեցնելով մնացած պուճուր թէ մե՜նծ «համահայկական»ները:
Անցնող մէկ տարուան ընթացքին (եւ մինչեւ օրս), բազմաբղէտ «համահայկական»ներ եւս կայացան, որոնք սակայն ինչո՞վ տարբերեցան կամ նմանեցան նախորդներուն: Ատոնք կը մնան մեծ հարցական մը:
Հայաստանի Գրողներու Միութեան Համագումարը, որ այսպէս թէ այնպէս «համահայկական» կը նկատուի, քանի սփիւռքահայ գրողներ եւս կը հրաւիրուին ու կը մասնակցին անոր, արդեօ՞ք կրցաւ դառնալ իր մօտիկ անցեալի հարուստ ժառանգութեան… ժառանգորդը, թէ՞ մնաց իր «հերթականութեան ու հպանցիկութեան» ոլորտին մէջ:
Այն ինչ որ կարդացինք ու լսեցինք, պէ՞տք է յուսադրէ, պէ՞տք է գոհացնէ, պէ՞տք է զգաստացնէ:
«Համահայկական»ներու համագումարներու կայացումը, Ծաղկաձորեան հրաշագեղութեամբ, հանգստաւէտութեամբ ու յարմարաւէտութեամբ, հոյակա՜պ է, բայց ատո՞նք են հետապնդուածն ու պահանջուածը (ականջը խօսի այն գրողներու հատուածներուն, որոնք միայն օդով, ջուրով, քիչիկ մը սոխով ու հացիկով սնանուեցան, բայց ամբողջ գրականութիւն մը հասցուցին ու մտաւորականութիւն մը կերտեցին):
Շուրջ երկու տարուան կեանք ունեցող ՀՀ Սփիւռքի նախարարութիւնը, քառասմբակ թափով կը կազմակերպէ «համահայկական»ներ, մրցանիշներ կոտրելու արագութեամբ:
Նախարարուհիին տինամիզմն ու աքթիվիզմը հրաշալի են, ոմանց համար ալ նախանձելի, բայց, մեծ աշուղը ըսած է. «քիչ մը կամա՜ց, կէօզալ»:
Մենք մեզի իրաւունք կու տանք այսպէս արտայայտուելու, որովհետեւ Հրանոյշ Յակոբեանը, բացառիկ կարողութիւններով եւ անգին եռանդով օժտուած պետական այրուհի մըն է: Պէտք չէ իր այդ ունակութիւնները արագօրէն… սպառէ:
Անշուշտ, երբ այս նշումներն ու դիտարկումները կը կատարուին, մեր խօսքը չի վերաբերիր երիտասարդական, մարզական, սկաուտական կամ արուեստագործական «համահայկական»ներուն, որոնք բացարձակ անհրաժեշտութիւն են, այլ՝ անոնք որոնք կ'իյնան զուտ ակադեմական, մասնագիտական, արհեստավարժական հասարակական բարձրագոյն ծիրերէն ներս:
Այս բոլորէն կ'առաջանայ բո՛ւն հարցադրումը:
Հայաստան կրնա՞յ իսկական ՀԱՄԱՀԱՅԿԱԿԱՆ խորհրդաժողով մը կազմակերպել, ուր ազգային հիմնահարցերով լուսարձակի տակ առնուին ու մարտահրաւէրները ճշդուին, որոնցմէ ետք գործի լծուին:
Եթէ այո՛, լաւ սկիզբ մը կրնայ ըլլալ (թէեւ երկա՜ր ճանապարհով), եթէ ո՛չ, ապա, ՙհամահայկական՚ները կրնան նմանիլ երկարաշունչ «մորֆին»ներու…:
(Ի դէպ, Տարագիր հայութիւնը կամ սփիւռքահայութիւնը, եթէ մինչեւ հիմա չէ կրցած իր «Համահայկական Քոնկրէս»ը ստեղծել, այս ալ ուրիշ եւ յաւելեալ մղձաւանջ մը չէ՞: Այս մասին ալ՝ օրին:)
Բայց ի՞նչ է եւ ո՞րն է մեր ուզածը:
Պէյրութ, Լիբանան
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Պարոյր Աղպաշեանի այս յօդուածին պատասխան չէ որ կուտամ այս նշմարով: Իր մատնանշած կարգ մը կէտերուն համաձայն ըլլալով հանդերձ պիտի չհամաձայնէի նոյն օճառով լուալ բոլոր “համահայկականներ”ը: Օրինակ պիտի վերցնեմ Դ. Կրթական Խորհրդաժողովը որ տեղի ունեցաւ այս տարի Ծաղկաձորի մէջ 13-17 Օգոստոսին, որուն մասնակից եղայ նաեւ ես,:
Այս խորհրդաժողովին մասնակցողներուն ու կազմակերպիչներուն մտահոգութիւնները խոր էին եւ առաջարկներն ու բանաձեւերը՝ չափազանց լուրջ:
Շատ բնական է , որ որեւէ գործի յաջողութիւնը հետեւողական աշխատանքի կը կարօտի : Սփիւռքահայերս չսպասենք որ ամէն ինչ Հայաստանը ընէ, մենք ալ մեր կարգին հարկ է որ կատարենք մեր պարտականութիւնները իսկ մեր պարտականութեանց ամենամեծը՝ առնուած որոշումներու գործադրման հետապնդումն է:
Նշան Պասմաճեան
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
Ռամկավար Մամուլ
Սեպտեմբեր 14, 2010
ՄԱՍՆԱԿԻ «ՀԱՄԱՀԱՅԿԱԿԱՆ»ՆԵՐԷՆ
ԱՌԱՋ ԵՒ ԵՏՔ
ՊԱՐՈՅՐ ԱՂՊԱՇԵԱՆ
Հայաստանի Գ. Հանրապետութեան կայացումէն ասդին, «համահայկական» հասկացողութիւնը, իր զանազան դրսեւորումներով ու տարատեսակ բովանդակութիւններով, դարձաւ նոր անկախ Հայաստանի գործընթացներէն մէկը, յատկապէս հայրենիք-սփիւռք յարաբերութիւնները ամրացնելու, զարգացնելու ու հունաւորելու տեսակէտէն:
Խորհրդաժողովները, գիտաժողովները, համագումարները, համաժողովները, բոլորն ալ «համահայկական» պիտակին տակ, եղան գերազանցապէս «ժամանց»ի հաւաքներ ու հանդիպումներ, ծանօթացումի ու մօտեցումի կարգերով, լաւագոյն բացատրութեամբ՝ հայրենասիրական զեղուն զգացումներով, առաւելագոյն արդիւնաւէտութեամբ՝ զբօսաշրջիկական շահաբեր գործարքներով:
Օգտակար էին թէ՞ լաւ ատոնք, ուրիշ հարց, սակայն, ո՞ւր մնացին «ՙհամահայկական» կարգախօսներով ճամբայ ելած այդ մէկտեղումները, բացի ճառախօսական, ամբոխավարական ու բեմադրական ելոյթներէն, ուր խօսքերէն անդին ուրիշ ոչինչ մնաց:
Հաւատալու համար այդ տխուր իրականութեան, կը բաւէ բանալ ատոնց «արխիւ»ները, որոնք կը յիշեցնեն ուռուցիկ-թռուցիկ ելոյթներու պայթուցիկ-փուչիկներու ամբողջ հոսք մը:
Եթէ ճիշդ չեն վերոյիշեալ թուումները կամ ոմանց համար «ծանր» կը նկատուին, ապա, փորձ թող կատարուի այդ «համահայկական»ներուն գործնական գնահատումը ճշդել. ի՞նչ օգտաշատ հետեւանքներ ունեցան, ի՞նչ կառուցողական դերի մէջ գտնուեցան, ի՞նչ դրական ազդեցութիւն գործեցին, իրենց գիտական, մասնագիտական եւ արհեստավարժական առումներով, անշուշտ, յօգուտ հայութեան:
Հայաստան-սփիւռք յարաբերութիւնները, եթէ պիտի հիմնուին անբեկանելի, այլեւ զարգացող եւ արդիւնաւորուող ազդակներու վրայ, ապա, կարելի չէ զանոնք պահել իենց սովորամոլական, աւանդապաշտական եւ սոսկական արժեչափերով:
«Համահայկական»ները եթէ պիտի ըլլան «հնգամեայ փլան»ի հասկացողութեամբ, ատոնք ոչինչով կը նպաստեն հայրենիք-սփիւռք մերձեցումներու նորմալացման, համակարգման ու ներդաշնակման, անցողակի կամ ժամանակաւոր եղելոյթներով ու կատարումներով:
Վերջին հաշուով, պէտք է համոզուիլ (ու համոզել), թէ Հայաստանի մէջ կազմակերպուած որեւէ «համահայկական» ձեռնարկութիւն ու տնօրինութիւն, չի կրնար յաջողութեան հասնիլ զբօսաշրջիկական տրամադրութեամբ, խնամիական կարգով, խաթերական կապով ու պարագայական կարգադրութեամբ:
Նման մթնոլորտէ մը ի՞նչ կ'ակնկալուի, եթէ ոչ «ֆոլքլորիկ» ներկայութիւն եւ արտայայտութիւն, իւրաքանչիւր «համահայկական»է մը ետք հրապարակ նետելով յայտարարութիւն մը, բանաձեւ մը, որ շուտով դատապարտուած է գզրոցներու մէջ տեղաւորուելու:
Սխա՞լ են ասոնք:
Ի հարկէ՝ ոչ:
Հակաճառութիւն եթէ կայ այս մասին, առանց զգացական-մակերեսային զեղումներէ, անհրաժեշտ են շօշափելի փաստեր ու խօսուն ապացոյցեր, հիմնուած կայացող, շարունակուող ու հեռանկարող տուեալներու վրայ:
Բայց, ինչպէ՞ս կարելի է չհամաձայնիլ այս չոր իրականութեան, երբ՝
- Երկար շարանները ՙհամահայկական՚ներու հազի՜ւ յաջողած են իրենց առաքելութեան մէջ, հազի՜ւ կրցած են իրենց նախատեսութիւնները արդարացնել, հազի՜ւ իրենց շարունակականութիւնը ապահոված:
- «Համահայկական»ները եղած են «փլան» կատարելու դիտաւորութեամբ կամ յաջորդականութեամբ, յաճախ «պիւրոկրատ»ական կարգուսարքով եւ երբեմն ալ ծառայելու եսերու կամ իւրայիններու:
- «Համահայկական»ները կայացած են առանց գործնական հետեւանքներու, յաջորդական ծրագրաւորումներու, որոնց նկատմամբ կարելի՞ է տածել վստահութեան մթնոլորտ ու պատրաստակամութիւն:
Հայաստան-սփիւռք երեք խորհրդաժողովները լաւագոյն ցուցանիշը չե՞ն որ անոնք անցան«ՙձայն բարբառոյ»ի սահմաններէն, առանց հնչուն եւ յուսադրիչ հետեւանքներու, հակառակ զանոնք նախագահող՝ յատենի ՀՀ արտաքին գործոց նախարար Վարդան Օսկանեանի շռնդալից ու զրնգալից խոստումներուն:
Ուրեմն, ի՞նչ:
Կը նշանակէր թէ բան մը կար, որ, առնուազն, ճիշդ չէր, պէտք էր սրբագրուէր, բայց մնաց նոյն տափակ հորիզոնականին վրայ, գրեթէ նոյն հիւանդութենէն տառապեցնելով մնացած պուճուր թէ մե՜նծ «համահայկական»ները:
Անցնող մէկ տարուան ընթացքին (եւ մինչեւ օրս), բազմաբղէտ «համահայկական»ներ եւս կայացան, որոնք սակայն ինչո՞վ տարբերեցան կամ նմանեցան նախորդներուն: Ատոնք կը մնան մեծ հարցական մը:
Հայաստանի Գրողներու Միութեան Համագումարը, որ այսպէս թէ այնպէս «համահայկական» կը նկատուի, քանի սփիւռքահայ գրողներ եւս կը հրաւիրուին ու կը մասնակցին անոր, արդեօ՞ք կրցաւ դառնալ իր մօտիկ անցեալի հարուստ ժառանգութեան… ժառանգորդը, թէ՞ մնաց իր «հերթականութեան ու հպանցիկութեան» ոլորտին մէջ:
Այն ինչ որ կարդացինք ու լսեցինք, պէ՞տք է յուսադրէ, պէ՞տք է գոհացնէ, պէ՞տք է զգաստացնէ:
«Համահայկական»ներու համագումարներու կայացումը, Ծաղկաձորեան հրաշագեղութեամբ, հանգստաւէտութեամբ ու յարմարաւէտութեամբ, հոյակա՜պ է, բայց ատո՞նք են հետապնդուածն ու պահանջուածը (ականջը խօսի այն գրողներու հատուածներուն, որոնք միայն օդով, ջուրով, քիչիկ մը սոխով ու հացիկով սնանուեցան, բայց ամբողջ գրականութիւն մը հասցուցին ու մտաւորականութիւն մը կերտեցին):
Շուրջ երկու տարուան կեանք ունեցող ՀՀ Սփիւռքի նախարարութիւնը, քառասմբակ թափով կը կազմակերպէ «համահայկական»ներ, մրցանիշներ կոտրելու արագութեամբ:
Նախարարուհիին տինամիզմն ու աքթիվիզմը հրաշալի են, ոմանց համար ալ նախանձելի, բայց, մեծ աշուղը ըսած է. «քիչ մը կամա՜ց, կէօզալ»:
Մենք մեզի իրաւունք կու տանք այսպէս արտայայտուելու, որովհետեւ Հրանոյշ Յակոբեանը, բացառիկ կարողութիւններով եւ անգին եռանդով օժտուած պետական այրուհի մըն է: Պէտք չէ իր այդ ունակութիւնները արագօրէն… սպառէ:
Անշուշտ, երբ այս նշումներն ու դիտարկումները կը կատարուին, մեր խօսքը չի վերաբերիր երիտասարդական, մարզական, սկաուտական կամ արուեստագործական «համահայկական»ներուն, որոնք բացարձակ անհրաժեշտութիւն են, այլ՝ անոնք որոնք կ'իյնան զուտ ակադեմական, մասնագիտական, արհեստավարժական հասարակական բարձրագոյն ծիրերէն ներս:
Այս բոլորէն կ'առաջանայ բո՛ւն հարցադրումը:
Հայաստան կրնա՞յ իսկական ՀԱՄԱՀԱՅԿԱԿԱՆ խորհրդաժողով մը կազմակերպել, ուր ազգային հիմնահարցերով լուսարձակի տակ առնուին ու մարտահրաւէրները ճշդուին, որոնցմէ ետք գործի լծուին:
Եթէ այո՛, լաւ սկիզբ մը կրնայ ըլլալ (թէեւ երկա՜ր ճանապարհով), եթէ ո՛չ, ապա, ՙհամահայկական՚ները կրնան նմանիլ երկարաշունչ «մորֆին»ներու…:
(Ի դէպ, Տարագիր հայութիւնը կամ սփիւռքահայութիւնը, եթէ մինչեւ հիմա չէ կրցած իր «Համահայկական Քոնկրէս»ը ստեղծել, այս ալ ուրիշ եւ յաւելեալ մղձաւանջ մը չէ՞: Այս մասին ալ՝ օրին:)
Բայց ի՞նչ է եւ ո՞րն է մեր ուզածը:
Պէյրութ, Լիբանան
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Monday, September 27, 2010
Հայ Յեղափոխականի մը Յիշատակները - 147 - Ռուբէն
Արշաւանքը մեծ ազդեցութիւն ունեցաւ նաեւ քիւրտերու հոգեբանութեան վրայ: Անոնք տեսան, որ Հայը կրնայ պատժել զինքը կոտորողը եւ կրնայ ընել ատիկա կազմակերպուած եւ բաւականին մեծ ուժերու միջոցով: Անոնք սկսան վախնալ հայերէ եւ հասկցան, որ ապագային ամէն անգամ պատասխանատու պիտի ըլլան իրենց արարքներուն համար` ընդդէմ հայերու: Խոր տպաւորութիւն ձգեց քիւրտերու վրայ նաեւ ֆետայիներու ուժը, որ չափազանցեալ ձեւով անդրադարձաւ անոնց երեւակայութեան մէջ: Դաշնակցութիւնը այսուհետեւ կը պատկերանար անոնց որպէս մի պետութիւն, որ եթէ թոյլ էր Տաճկաստանի համեմատութեամբ, բայց ունէր պահանջներ, որոնք արդար էին եւ որոնք օր մը կրնային իրականանալ: Հայերը, կ’ենթադրէին քիւրտերը, կարող էին իշխանութիւն ունենալ եւ պատժել զիրենք: Ատոր իբրեւ հետեւանք, անոնք աւելի զգոյշ կը դառնան, կը հակուին դէպի չէզոքութիւն եւ նոյնիսկ կը սկսին որոշ համակրութիւն տածել դէպի հայերը: Քիւրտերու հոգեբանութեան մէջ առաջ եկած այս փոփոխութիւնները ապագային հիմք պիտի ծառայէին բարեկամութեան եւ համերաշխութեան սկզբունքներու համար: Ինչպէս շատերու, բայց մասնաւորապէս քիւրտերու համար, գնահատելի եւ պաշտելի է ֆիզիքական ոյժը: Եթէ մէկը ոյժ չունի եւ յենուած է միայն գեղեցիկ քարոզներու վրայ, ան քիւրտի աչքին որեւէ արժէք չի ներկայացներ: Խանասորի դէպքով սահմանամերձ բոլոր քիւրտերը զգացին որ հայերը կարող են ե՛ւ ոյժ ներկայացնել: Ատով պիտի բացատրել այն հանգամանքը, որ 97 թուականէն յետոյ, քիւրտերու յարաբերութիւնները դէպի ֆետայիները ոչ թէ վատացան, այլ, ընդհակառակն, դէպի բարեկամութիւն կամ չէզոքութիւն թեքուեցան, որի հետեւանքով ալ Սալմաստի եւ Վասպուրականի գործունէութիւնը հիմնովին փոխուեցաւ: Մինչ այդ, ռազմամթերքի փոխադրութիւնները կը կատարուէին խումբերու միջոցով, որոնք մի մի հրացան առած, մեծ մասամբ կռուով որու ընթացքին մեծ քանակութեամբ զոհեր կու տային, կ’երթային մինչեւ Վան: Այնտեղէն խումբի մի մասը, զէնքերը հոն թողնելով, իսկ միւս մասը այդ անզէնները պաշտպանելու համար, առնելով տարած զէնքերու մի մասը, նորէն կը վերադառնային Սալմաստ, որպէսզի վերստին զինուին եւ դառնան Երկիր: Տարուած ռազմամթերքին 15-20 առ հարիւրը միայն կը հասնէր իր նպատակին, իսկ մնացածը կամ կը կորսուէր, կամ կը ծախսուէր ճանապարհին այդ նոյն կռիւներու ժամանակ, եւ կամ ետ կու գար նորէն Պարսկաստան: Երկիրը իրականին մէջ, շատ քիչ օգուտ կը ստանար այդ խումբերէն, բայց ուրիշ միջոց չկար, որչափ ատեն որ քիւրտերը թելադրուած տաճիկ կառավարութենէն, անպատասխանատու կերպով ամէն մի գացող կարաւան կը խուզարկէին ու կը թալլէին, ամէն մի օտարական կը ձերբակալէին, ամէն մի մարդ, լինի հայ թէ քիւրտ, եթէ ան կը կասկածուէր թէ զէնք, նամակներ կամ գրականութիւն կը փոխադրէ, կը սպաննէին:
Խանասորի արշաւանքէն յետոյ, սակայն, բոլոր քիւրտերը ինքզինքնին զսպուած կը պահէին եւ եթէ կառավարութեան անմիջական ճնշումը չլինէր, չէզոք դիրք կը բռնէին եւ երբեմն ալ նոյնիսկ կ’օգնէին մեր փոխադրական գործին: Որով, եթէ մինչեւ 1908 թիւը, մօտ տասը տարի, քիչ եղած են կռիւները եւ քիչ խումբեր անցեր են դէպի Վասպուրական, բայց շատ բեղմնաւոր եղած է մեր աշխատանքը: Սալմաստի եւ վանքի միջոցով միայն, փոխադրուեր են միլիոնաւոր փամփուշտներ եւ հազարաւոր զէնքեր, եւ մարդկային զոհերի թիւը եւ զէնքերու կորուստները շատ աւելի սակաւ են եղած, քան 90-96 թ.թ.:
Շար. 147
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Խանասորի արշաւանքէն յետոյ, սակայն, բոլոր քիւրտերը ինքզինքնին զսպուած կը պահէին եւ եթէ կառավարութեան անմիջական ճնշումը չլինէր, չէզոք դիրք կը բռնէին եւ երբեմն ալ նոյնիսկ կ’օգնէին մեր փոխադրական գործին: Որով, եթէ մինչեւ 1908 թիւը, մօտ տասը տարի, քիչ եղած են կռիւները եւ քիչ խումբեր անցեր են դէպի Վասպուրական, բայց շատ բեղմնաւոր եղած է մեր աշխատանքը: Սալմաստի եւ վանքի միջոցով միայն, փոխադրուեր են միլիոնաւոր փամփուշտներ եւ հազարաւոր զէնքեր, եւ մարդկային զոհերի թիւը եւ զէնքերու կորուստները շատ աւելի սակաւ են եղած, քան 90-96 թ.թ.:
Շար. 147
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Հայ Յեղափոխականի մը Յիշատակները - 147 - Ռուբէն
Արշաւանքը մեծ ազդեցութիւն ունեցաւ նաեւ քիւրտերու հոգեբանութեան վրայ: Անոնք տեսան, որ Հայը կրնայ պատժել զինքը կոտորողը եւ կրնայ ընել ատիկա կազմակերպուած եւ բաւականին մեծ ուժերու միջոցով: Անոնք սկսան վախնալ հայերէ եւ հասկցան, որ ապագային ամէն անգամ պատասխանատու պիտի ըլլան իրենց արարքներուն համար` ընդդէմ հայերու: Խոր տպաւորութիւն ձգեց քիւրտերու վրայ նաեւ ֆետայիներու ուժը, որ չափազանցեալ ձեւով անդրադարձաւ անոնց երեւակայութեան մէջ: Դաշնակցութիւնը այսուհետեւ կը պատկերանար անոնց որպէս մի պետութիւն, որ եթէ թոյլ էր Տաճկաստանի համեմատութեամբ, բայց ունէր պահանջներ, որոնք արդար էին եւ որոնք օր մը կրնային իրականանալ: Հայերը, կ’ենթադրէին քիւրտերը, կարող էին իշխանութիւն ունենալ եւ պատժել զիրենք: Ատոր իբրեւ հետեւանք, անոնք աւելի զգոյշ կը դառնան, կը հակուին դէպի չէզոքութիւն եւ նոյնիսկ կը սկսին որոշ համակրութիւն տածել դէպի հայերը: Քիւրտերու հոգեբանութեան մէջ առաջ եկած այս փոփոխութիւնները ապագային հիմք պիտի ծառայէին բարեկամութեան եւ համերաշխութեան սկզբունքներու համար: Ինչպէս շատերու, բայց մասնաւորապէս քիւրտերու համար, գնահատելի եւ պաշտելի է ֆիզիքական ոյժը: Եթէ մէկը ոյժ չունի եւ յենուած է միայն գեղեցիկ քարոզներու վրայ, ան քիւրտի աչքին որեւէ արժէք չի ներկայացներ: Խանասորի դէպքով սահմանամերձ բոլոր քիւրտերը զգացին որ հայերը կարող են ե՛ւ ոյժ ներկայացնել: Ատով պիտի բացատրել այն հանգամանքը, որ 97 թուականէն յետոյ, քիւրտերու յարաբերութիւնները դէպի ֆետայիները ոչ թէ վատացան, այլ, ընդհակառակն, դէպի բարեկամութիւն կամ չէզոքութիւն թեքուեցան, որի հետեւանքով ալ Սալմաստի եւ Վասպուրականի գործունէութիւնը հիմնովին փոխուեցաւ: Մինչ այդ, ռազմամթերքի փոխադրութիւնները կը կատարուէին խումբերու միջոցով, որոնք մի մի հրացան առած, մեծ մասամբ կռուով որու ընթացքին մեծ քանակութեամբ զոհեր կու տային, կ’երթային մինչեւ Վան: Այնտեղէն խումբի մի մասը, զէնքերը հոն թողնելով, իսկ միւս մասը այդ անզէնները պաշտպանելու համար, առնելով տարած զէնքերու մի մասը, նորէն կը վերադառնային Սալմաստ, որպէսզի վերստին զինուին եւ դառնան Երկիր: Տարուած ռազմամթերքին 15-20 առ հարիւրը միայն կը հասնէր իր նպատակին, իսկ մնացածը կամ կը կորսուէր, կամ կը ծախսուէր ճանապարհին այդ նոյն կռիւներու ժամանակ, եւ կամ ետ կու գար նորէն Պարսկաստան: Երկիրը իրականին մէջ, շատ քիչ օգուտ կը ստանար այդ խումբերէն, բայց ուրիշ միջոց չկար, որչափ ատեն որ քիւրտերը թելադրուած տաճիկ կառավարութենէն, անպատասխանատու կերպով ամէն մի գացող կարաւան կը խուզարկէին ու կը թալլէին, ամէն մի օտարական կը ձերբակալէին, ամէն մի մարդ, լինի հայ թէ քիւրտ, եթէ ան կը կասկածուէր թէ զէնք, նամակներ կամ գրականութիւն կը փոխադրէ, կը սպաննէին:
Խանասորի արշաւանքէն յետոյ, սակայն, բոլոր քիւրտերը ինքզինքնին զսպուած կը պահէին եւ եթէ կառավարութեան անմիջական ճնշումը չլինէր, չէզոք դիրք կը բռնէին եւ երբեմն ալ նոյնիսկ կ’օգնէին մեր փոխադրական գործին: Որով, եթէ մինչեւ 1908 թիւը, մօտ տասը տարի, քիչ եղած են կռիւները եւ քիչ խումբեր անցեր են դէպի Վասպուրական, բայց շատ բեղմնաւոր եղած է մեր աշխատանքը: Սալմաստի եւ վանքի միջոցով միայն, փոխադրուեր են միլիոնաւոր փամփուշտներ եւ հազարաւոր զէնքեր, եւ մարդկային զոհերի թիւը եւ զէնքերու կորուստները շատ աւելի սակաւ են եղած, քան 90-96 թ.թ.:
Շար. 147
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Խանասորի արշաւանքէն յետոյ, սակայն, բոլոր քիւրտերը ինքզինքնին զսպուած կը պահէին եւ եթէ կառավարութեան անմիջական ճնշումը չլինէր, չէզոք դիրք կը բռնէին եւ երբեմն ալ նոյնիսկ կ’օգնէին մեր փոխադրական գործին: Որով, եթէ մինչեւ 1908 թիւը, մօտ տասը տարի, քիչ եղած են կռիւները եւ քիչ խումբեր անցեր են դէպի Վասպուրական, բայց շատ բեղմնաւոր եղած է մեր աշխատանքը: Սալմաստի եւ վանքի միջոցով միայն, փոխադրուեր են միլիոնաւոր փամփուշտներ եւ հազարաւոր զէնքեր, եւ մարդկային զոհերի թիւը եւ զէնքերու կորուստները շատ աւելի սակաւ են եղած, քան 90-96 թ.թ.:
Շար. 147
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Saturday, September 25, 2010
Հայ Յեղաթոխականի մը Յիշատակները-146-Ռուբէն
Նիկոլի համար էականն էր յաջողցնել արշաւանքը: Թէեւ ան էր միակ արժանաւորը ղեկավար լինելու արշաւանքին, կամ առնուազն լինելու ղեկավարի օգնական, բայց զայն կը կարգեն միայն յիսնապետ, իսկ խմբի ղեկավար կ’ընտրեն Վարդանը, անոր օգնական` Իշխան Արղութեանը, հարիւրապետներ` Փոխիկը, Ախպէրը եւ ուրիշներ, որոնց անունները չեմ յիշեր. ձիաւորներու ղեկավար կը դառնայ Սաքոն: Այդպէսով մօտ 400 հոգինոց խումբ մը Յուլիսի կէսերուն ճանապարհ կ’իյնայ դէպի սահման: Ատիկա առաջին ամենամեծ խումբն է ամբողջ Դաշնակցութեան գործունէութեան ընթացքին:
Առաուլ լեռը կայ, որ կը բաժնէ Տաճկաստանի սահմանը Պարսկաստանէն. այդ լերան լանջերին է Խանասորը, որտեղ ղոզան էր ելած Մազրիկցի աշիրէթը, ան որ կոտորած էր Աւետիսեանի խումբը: Որոշում կը տրուի բնաջինջ ընել այդ աշիրէթը իր ցեղապետ Շարաֆ բէկով: Երկու օր խումբ աննկատելի ճանապարհ կ’երթայ լեռներով եւ կը պահուի Առաուլի ծալքերուն մէջ, իսկ գիշերը ճանապարհ գնալով կը պաշարէ Մազրիկցիներու աշիրէթը: Արշալոյսը դեռ չբացուած խումբը կը յարձակի Մազրիկցոց վրայ եւ կը կոտորէ ձեռք ընկածը: Քիւրտերը յանկարծակիի գալով դիմադրութիւն չեն կրնար ցոյց տալ, եւ կը սկսին փախչիլ, ձգելով ամէն ինչ: Կը յաջողի ճողոպրիլ Շարաֆ բէկը, թողնելով իր աշիրէթը ֆետայիներու ձեռքին: Քիւրտերէն շատերը կը սպաննուին, իսկ մերոնք, քանի դեռ շրջակայ աշիրէթները չէին կտրած իրենց ետեւը, կը սկսին նահանջել դէպի Սալմաստ: Ամէն կողմէ ձիաւորներ կը հասնին ու կ’աշխատին նահանջի ճանապարհները կտևել: Ֆետայիները կը կռուին եւ կուտան իրենցմէ 19 սպաննուածներ եւ կորուստներ, որոնց մէջ Կարոն (Թէ ի՞նչ է պատահեր իրականին մէջ Կարոյին հետ, ոչ ոք գիտէ. կարծիքներ կան, որ ան սպաննուած է քիւրտերէ, իսկ ոմանք ալ կ’ենթադրեն թէ ան ինքնասպան եղած է: Զայն ոչ ոք տեսեր է յարձակումը վերջանալէն յետոյ` նահանջի ընթացքին: Կարոն արդէն մօտ մէկ տարի մահ կը փնտռէր: Ան ունէր հոգեկան խոր վիշտ մը, որ առաջ եկած էր Մարոյի հանդէպ տածած սէրէն: Մարոն ուսուցչուհի էր Թաւրիզ եւ դաշնակցական էր: Ան եւս խելագարի նման սիրահարած էր Կարոյին: Բայց քանի որ այդ ատենները հոն (ինչպէս Տաճկաստան մինչեւ վերջերը), կը տիրէր հոգեբանութիւն մը, որ սիրահարութիւնը եւ ամուսնութիւնը արգելք կը լինին յեղափոխականի ազատ գործունէութեան եւ սէ՛րը որպէս շղթայ մը, կը կաշկանդէ ուխտեալ յեղափոխականի թռիչքները, Կարոն եւ Մարոն կը ջանային խեղդել իրենց բնական զգացումները: Եւ որպէսզի Մարոն ազատէ եռանդուն եւ միշտ Երկիր ձգտող Կարոն սիրոյ կաշկանդումներէն, ինքնասպան կը լինի եւ նամակ մը կը ձգէ Կարոյին, յայտնելով թէ ինչ պատճառներէ դրդուած կ’ընէ այդ քայլը: Կարոն իր սիրած աղջկան մահէն յետոյ ոչ թէ ինքզինք ազատ կը զգայ կաշկանդումէ, այլ կը մատնուի խոր յուսալքութեան ու հոգեկան տանջանքներու: Կեանքը այլեւս դատարկ ու անարժէք կը դառնայ անոր համար: Ատով պիտի բացատրել անոր անժամանակ ու խորհրդաւոր անհետանալը: Գուցէ ան գնաց Մարոյի ետեւէն, գնաց զայն փնտռելու համար…):
Խումբը իր վրայ դրած խնդիրը գրեթէ յաջողութեամբ լուծելէ յետոյ, կը դառնայ Սալմաստ: Բայց արդէն տաճիկ կառավարութիւնը սկսած էր դիմումներ կատարել պարսից կառավարութեան մօտ, պահանջելով զսպիչ միջոցներ ձեռք առնել հայ ֆետայիներու դէմ: Կրնային լուրջ բարդութիւններ ծագիլ: Մնաց որ այլեւս միտք չկար այդչափ զինուորներ եւ գործիչներ պահել Ատրպատական: Այս նկատումներով, կ’որոշուի զինուորները զանազան ճանապարհներով փոխադրել Կովկաս եւ ուրիշ վայրեր, որով Պարսկաստանը կը դատարկուի ֆետայիներէ: Սալմաստ կը մնայ միայն փոքրիկ խմբակ մը: Գործիչներն ալ կը քաշուին Կովկաս, բացի Սամսոնէն որ մինչեւ վերջ հոն կը կենայ: Մէկ կողմէ կաշառքը, միւս կողմէ պարսիկներու աւանդական անտարբերութիւնը` պատճառ կը դառնան, որ այս դէպքերը անցնին անուշադիր: Կը ձերբակալուին միայն տասնեակ մը աղբակեցիներ ու կը յանձնուին տաճկական հիւպատոսին, որ տեսնելով անոնց ֆետայի չլինելը, կ’ազատէ զանոնք եւ ասով ալ խնդիրը կը փակուի:
Խանասորի արշաւանքի բարոյական արժէքը մեծ եղաւ կուսակցական վերակենդանացման եւ քիւրտերու հետ բարեկամանալու տեսակէտէն: 1896 թուականէն յետոյ, ընդհանուր յուսալքում կը տիրէր հայութեան մէջ, յեղափոխականներու վարկը ինկած էր ժողովուրդին աչքին: Հնչակեան կուսակցութիւնը, որ ամենահին եւ ամենէն ուժեղն էր հայ յեղափոխական կուսակցութիւններու մէջ, ենթակայ էր առաւել չափով ռէակցիայի հարուածներուն: Յուսալքումը թափանցած էր ոչ միայն ժողովուրդի, այլ նոյնիսկ Հնչակեան կուսակցութեան մէջ մինչ նա, ազդուելով այդ ամէնքէն, համարեա թէ ձեռք կը քաշէր Տաճկահայ խնդրէն, Դաշնակցութիւնը Խանասորի արշաւանքով կը յայտարարէր գործով, որ ինքը պիտի շարունակէր հայկական հարցի հետապնդումը, մինչեւ որ ան գոհացուցիչ լուծում մը ստանար: Խանասորի մեծ դէպքը լքուած հոգիներուն կենդանութիւն տուաւ: Դաշնակցութիւնը, շնորհիւ այդ արշաւանքին, խլեց Հնչակեան կուսակցութենէն խոշոր հատուածներ եւ առաւ ու ձուլեց իր մէջ:
Շար. 146
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Առաուլ լեռը կայ, որ կը բաժնէ Տաճկաստանի սահմանը Պարսկաստանէն. այդ լերան լանջերին է Խանասորը, որտեղ ղոզան էր ելած Մազրիկցի աշիրէթը, ան որ կոտորած էր Աւետիսեանի խումբը: Որոշում կը տրուի բնաջինջ ընել այդ աշիրէթը իր ցեղապետ Շարաֆ բէկով: Երկու օր խումբ աննկատելի ճանապարհ կ’երթայ լեռներով եւ կը պահուի Առաուլի ծալքերուն մէջ, իսկ գիշերը ճանապարհ գնալով կը պաշարէ Մազրիկցիներու աշիրէթը: Արշալոյսը դեռ չբացուած խումբը կը յարձակի Մազրիկցոց վրայ եւ կը կոտորէ ձեռք ընկածը: Քիւրտերը յանկարծակիի գալով դիմադրութիւն չեն կրնար ցոյց տալ, եւ կը սկսին փախչիլ, ձգելով ամէն ինչ: Կը յաջողի ճողոպրիլ Շարաֆ բէկը, թողնելով իր աշիրէթը ֆետայիներու ձեռքին: Քիւրտերէն շատերը կը սպաննուին, իսկ մերոնք, քանի դեռ շրջակայ աշիրէթները չէին կտրած իրենց ետեւը, կը սկսին նահանջել դէպի Սալմաստ: Ամէն կողմէ ձիաւորներ կը հասնին ու կ’աշխատին նահանջի ճանապարհները կտևել: Ֆետայիները կը կռուին եւ կուտան իրենցմէ 19 սպաննուածներ եւ կորուստներ, որոնց մէջ Կարոն (Թէ ի՞նչ է պատահեր իրականին մէջ Կարոյին հետ, ոչ ոք գիտէ. կարծիքներ կան, որ ան սպաննուած է քիւրտերէ, իսկ ոմանք ալ կ’ենթադրեն թէ ան ինքնասպան եղած է: Զայն ոչ ոք տեսեր է յարձակումը վերջանալէն յետոյ` նահանջի ընթացքին: Կարոն արդէն մօտ մէկ տարի մահ կը փնտռէր: Ան ունէր հոգեկան խոր վիշտ մը, որ առաջ եկած էր Մարոյի հանդէպ տածած սէրէն: Մարոն ուսուցչուհի էր Թաւրիզ եւ դաշնակցական էր: Ան եւս խելագարի նման սիրահարած էր Կարոյին: Բայց քանի որ այդ ատենները հոն (ինչպէս Տաճկաստան մինչեւ վերջերը), կը տիրէր հոգեբանութիւն մը, որ սիրահարութիւնը եւ ամուսնութիւնը արգելք կը լինին յեղափոխականի ազատ գործունէութեան եւ սէ՛րը որպէս շղթայ մը, կը կաշկանդէ ուխտեալ յեղափոխականի թռիչքները, Կարոն եւ Մարոն կը ջանային խեղդել իրենց բնական զգացումները: Եւ որպէսզի Մարոն ազատէ եռանդուն եւ միշտ Երկիր ձգտող Կարոն սիրոյ կաշկանդումներէն, ինքնասպան կը լինի եւ նամակ մը կը ձգէ Կարոյին, յայտնելով թէ ինչ պատճառներէ դրդուած կ’ընէ այդ քայլը: Կարոն իր սիրած աղջկան մահէն յետոյ ոչ թէ ինքզինք ազատ կը զգայ կաշկանդումէ, այլ կը մատնուի խոր յուսալքութեան ու հոգեկան տանջանքներու: Կեանքը այլեւս դատարկ ու անարժէք կը դառնայ անոր համար: Ատով պիտի բացատրել անոր անժամանակ ու խորհրդաւոր անհետանալը: Գուցէ ան գնաց Մարոյի ետեւէն, գնաց զայն փնտռելու համար…):
Խումբը իր վրայ դրած խնդիրը գրեթէ յաջողութեամբ լուծելէ յետոյ, կը դառնայ Սալմաստ: Բայց արդէն տաճիկ կառավարութիւնը սկսած էր դիմումներ կատարել պարսից կառավարութեան մօտ, պահանջելով զսպիչ միջոցներ ձեռք առնել հայ ֆետայիներու դէմ: Կրնային լուրջ բարդութիւններ ծագիլ: Մնաց որ այլեւս միտք չկար այդչափ զինուորներ եւ գործիչներ պահել Ատրպատական: Այս նկատումներով, կ’որոշուի զինուորները զանազան ճանապարհներով փոխադրել Կովկաս եւ ուրիշ վայրեր, որով Պարսկաստանը կը դատարկուի ֆետայիներէ: Սալմաստ կը մնայ միայն փոքրիկ խմբակ մը: Գործիչներն ալ կը քաշուին Կովկաս, բացի Սամսոնէն որ մինչեւ վերջ հոն կը կենայ: Մէկ կողմէ կաշառքը, միւս կողմէ պարսիկներու աւանդական անտարբերութիւնը` պատճառ կը դառնան, որ այս դէպքերը անցնին անուշադիր: Կը ձերբակալուին միայն տասնեակ մը աղբակեցիներ ու կը յանձնուին տաճկական հիւպատոսին, որ տեսնելով անոնց ֆետայի չլինելը, կ’ազատէ զանոնք եւ ասով ալ խնդիրը կը փակուի:
Խանասորի արշաւանքի բարոյական արժէքը մեծ եղաւ կուսակցական վերակենդանացման եւ քիւրտերու հետ բարեկամանալու տեսակէտէն: 1896 թուականէն յետոյ, ընդհանուր յուսալքում կը տիրէր հայութեան մէջ, յեղափոխականներու վարկը ինկած էր ժողովուրդին աչքին: Հնչակեան կուսակցութիւնը, որ ամենահին եւ ամենէն ուժեղն էր հայ յեղափոխական կուսակցութիւններու մէջ, ենթակայ էր առաւել չափով ռէակցիայի հարուածներուն: Յուսալքումը թափանցած էր ոչ միայն ժողովուրդի, այլ նոյնիսկ Հնչակեան կուսակցութեան մէջ մինչ նա, ազդուելով այդ ամէնքէն, համարեա թէ ձեռք կը քաշէր Տաճկահայ խնդրէն, Դաշնակցութիւնը Խանասորի արշաւանքով կը յայտարարէր գործով, որ ինքը պիտի շարունակէր հայկական հարցի հետապնդումը, մինչեւ որ ան գոհացուցիչ լուծում մը ստանար: Խանասորի մեծ դէպքը լքուած հոգիներուն կենդանութիւն տուաւ: Դաշնակցութիւնը, շնորհիւ այդ արշաւանքին, խլեց Հնչակեան կուսակցութենէն խոշոր հատուածներ եւ առաւ ու ձուլեց իր մէջ:
Շար. 146
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Հայ Յեղաթոխականի մը Յիշատակները-146-Ռուբէն
Նիկոլի համար էականն էր յաջողցնել արշաւանքը: Թէեւ ան էր միակ արժանաւորը ղեկավար լինելու արշաւանքին, կամ առնուազն լինելու ղեկավարի օգնական, բայց զայն կը կարգեն միայն յիսնապետ, իսկ խմբի ղեկավար կ’ընտրեն Վարդանը, անոր օգնական` Իշխան Արղութեանը, հարիւրապետներ` Փոխիկը, Ախպէրը եւ ուրիշներ, որոնց անունները չեմ յիշեր. ձիաւորներու ղեկավար կը դառնայ Սաքոն: Այդպէսով մօտ 400 հոգինոց խումբ մը Յուլիսի կէսերուն ճանապարհ կ’իյնայ դէպի սահման: Ատիկա առաջին ամենամեծ խումբն է ամբողջ Դաշնակցութեան գործունէութեան ընթացքին:
Առաուլ լեռը կայ, որ կը բաժնէ Տաճկաստանի սահմանը Պարսկաստանէն. այդ լերան լանջերին է Խանասորը, որտեղ ղոզան էր ելած Մազրիկցի աշիրէթը, ան որ կոտորած էր Աւետիսեանի խումբը: Որոշում կը տրուի բնաջինջ ընել այդ աշիրէթը իր ցեղապետ Շարաֆ բէկով: Երկու օր խումբ աննկատելի ճանապարհ կ’երթայ լեռներով եւ կը պահուի Առաուլի ծալքերուն մէջ, իսկ գիշերը ճանապարհ գնալով կը պաշարէ Մազրիկցիներու աշիրէթը: Արշալոյսը դեռ չբացուած խումբը կը յարձակի Մազրիկցոց վրայ եւ կը կոտորէ ձեռք ընկածը: Քիւրտերը յանկարծակիի գալով դիմադրութիւն չեն կրնար ցոյց տալ, եւ կը սկսին փախչիլ, ձգելով ամէն ինչ: Կը յաջողի ճողոպրիլ Շարաֆ բէկը, թողնելով իր աշիրէթը ֆետայիներու ձեռքին: Քիւրտերէն շատերը կը սպաննուին, իսկ մերոնք, քանի դեռ շրջակայ աշիրէթները չէին կտրած իրենց ետեւը, կը սկսին նահանջել դէպի Սալմաստ: Ամէն կողմէ ձիաւորներ կը հասնին ու կ’աշխատին նահանջի ճանապարհները կտևել: Ֆետայիները կը կռուին եւ կուտան իրենցմէ 19 սպաննուածներ եւ կորուստներ, որոնց մէջ Կարոն (Թէ ի՞նչ է պատահեր իրականին մէջ Կարոյին հետ, ոչ ոք գիտէ. կարծիքներ կան, որ ան սպաննուած է քիւրտերէ, իսկ ոմանք ալ կ’ենթադրեն թէ ան ինքնասպան եղած է: Զայն ոչ ոք տեսեր է յարձակումը վերջանալէն յետոյ` նահանջի ընթացքին: Կարոն արդէն մօտ մէկ տարի մահ կը փնտռէր: Ան ունէր հոգեկան խոր վիշտ մը, որ առաջ եկած էր Մարոյի հանդէպ տածած սէրէն: Մարոն ուսուցչուհի էր Թաւրիզ եւ դաշնակցական էր: Ան եւս խելագարի նման սիրահարած էր Կարոյին: Բայց քանի որ այդ ատենները հոն (ինչպէս Տաճկաստան մինչեւ վերջերը), կը տիրէր հոգեբանութիւն մը, որ սիրահարութիւնը եւ ամուսնութիւնը արգելք կը լինին յեղափոխականի ազատ գործունէութեան եւ սէ՛րը որպէս շղթայ մը, կը կաշկանդէ ուխտեալ յեղափոխականի թռիչքները, Կարոն եւ Մարոն կը ջանային խեղդել իրենց բնական զգացումները: Եւ որպէսզի Մարոն ազատէ եռանդուն եւ միշտ Երկիր ձգտող Կարոն սիրոյ կաշկանդումներէն, ինքնասպան կը լինի եւ նամակ մը կը ձգէ Կարոյին, յայտնելով թէ ինչ պատճառներէ դրդուած կ’ընէ այդ քայլը: Կարոն իր սիրած աղջկան մահէն յետոյ ոչ թէ ինքզինք ազատ կը զգայ կաշկանդումէ, այլ կը մատնուի խոր յուսալքութեան ու հոգեկան տանջանքներու: Կեանքը այլեւս դատարկ ու անարժէք կը դառնայ անոր համար: Ատով պիտի բացատրել անոր անժամանակ ու խորհրդաւոր անհետանալը: Գուցէ ան գնաց Մարոյի ետեւէն, գնաց զայն փնտռելու համար…):
Խումբը իր վրայ դրած խնդիրը գրեթէ յաջողութեամբ լուծելէ յետոյ, կը դառնայ Սալմաստ: Բայց արդէն տաճիկ կառավարութիւնը սկսած էր դիմումներ կատարել պարսից կառավարութեան մօտ, պահանջելով զսպիչ միջոցներ ձեռք առնել հայ ֆետայիներու դէմ: Կրնային լուրջ բարդութիւններ ծագիլ: Մնաց որ այլեւս միտք չկար այդչափ զինուորներ եւ գործիչներ պահել Ատրպատական: Այս նկատումներով, կ’որոշուի զինուորները զանազան ճանապարհներով փոխադրել Կովկաս եւ ուրիշ վայրեր, որով Պարսկաստանը կը դատարկուի ֆետայիներէ: Սալմաստ կը մնայ միայն փոքրիկ խմբակ մը: Գործիչներն ալ կը քաշուին Կովկաս, բացի Սամսոնէն որ մինչեւ վերջ հոն կը կենայ: Մէկ կողմէ կաշառքը, միւս կողմէ պարսիկներու աւանդական անտարբերութիւնը` պատճառ կը դառնան, որ այս դէպքերը անցնին անուշադիր: Կը ձերբակալուին միայն տասնեակ մը աղբակեցիներ ու կը յանձնուին տաճկական հիւպատոսին, որ տեսնելով անոնց ֆետայի չլինելը, կ’ազատէ զանոնք եւ ասով ալ խնդիրը կը փակուի:
Խանասորի արշաւանքի բարոյական արժէքը մեծ եղաւ կուսակցական վերակենդանացման եւ քիւրտերու հետ բարեկամանալու տեսակէտէն: 1896 թուականէն յետոյ, ընդհանուր յուսալքում կը տիրէր հայութեան մէջ, յեղափոխականներու վարկը ինկած էր ժողովուրդին աչքին: Հնչակեան կուսակցութիւնը, որ ամենահին եւ ամենէն ուժեղն էր հայ յեղափոխական կուսակցութիւններու մէջ, ենթակայ էր առաւել չափով ռէակցիայի հարուածներուն: Յուսալքումը թափանցած էր ոչ միայն ժողովուրդի, այլ նոյնիսկ Հնչակեան կուսակցութեան մէջ մինչ նա, ազդուելով այդ ամէնքէն, համարեա թէ ձեռք կը քաշէր Տաճկահայ խնդրէն, Դաշնակցութիւնը Խանասորի արշաւանքով կը յայտարարէր գործով, որ ինքը պիտի շարունակէր հայկական հարցի հետապնդումը, մինչեւ որ ան գոհացուցիչ լուծում մը ստանար: Խանասորի մեծ դէպքը լքուած հոգիներուն կենդանութիւն տուաւ: Դաշնակցութիւնը, շնորհիւ այդ արշաւանքին, խլեց Հնչակեան կուսակցութենէն խոշոր հատուածներ եւ առաւ ու ձուլեց իր մէջ:
Շար. 146
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Առաուլ լեռը կայ, որ կը բաժնէ Տաճկաստանի սահմանը Պարսկաստանէն. այդ լերան լանջերին է Խանասորը, որտեղ ղոզան էր ելած Մազրիկցի աշիրէթը, ան որ կոտորած էր Աւետիսեանի խումբը: Որոշում կը տրուի բնաջինջ ընել այդ աշիրէթը իր ցեղապետ Շարաֆ բէկով: Երկու օր խումբ աննկատելի ճանապարհ կ’երթայ լեռներով եւ կը պահուի Առաուլի ծալքերուն մէջ, իսկ գիշերը ճանապարհ գնալով կը պաշարէ Մազրիկցիներու աշիրէթը: Արշալոյսը դեռ չբացուած խումբը կը յարձակի Մազրիկցոց վրայ եւ կը կոտորէ ձեռք ընկածը: Քիւրտերը յանկարծակիի գալով դիմադրութիւն չեն կրնար ցոյց տալ, եւ կը սկսին փախչիլ, ձգելով ամէն ինչ: Կը յաջողի ճողոպրիլ Շարաֆ բէկը, թողնելով իր աշիրէթը ֆետայիներու ձեռքին: Քիւրտերէն շատերը կը սպաննուին, իսկ մերոնք, քանի դեռ շրջակայ աշիրէթները չէին կտրած իրենց ետեւը, կը սկսին նահանջել դէպի Սալմաստ: Ամէն կողմէ ձիաւորներ կը հասնին ու կ’աշխատին նահանջի ճանապարհները կտևել: Ֆետայիները կը կռուին եւ կուտան իրենցմէ 19 սպաննուածներ եւ կորուստներ, որոնց մէջ Կարոն (Թէ ի՞նչ է պատահեր իրականին մէջ Կարոյին հետ, ոչ ոք գիտէ. կարծիքներ կան, որ ան սպաննուած է քիւրտերէ, իսկ ոմանք ալ կ’ենթադրեն թէ ան ինքնասպան եղած է: Զայն ոչ ոք տեսեր է յարձակումը վերջանալէն յետոյ` նահանջի ընթացքին: Կարոն արդէն մօտ մէկ տարի մահ կը փնտռէր: Ան ունէր հոգեկան խոր վիշտ մը, որ առաջ եկած էր Մարոյի հանդէպ տածած սէրէն: Մարոն ուսուցչուհի էր Թաւրիզ եւ դաշնակցական էր: Ան եւս խելագարի նման սիրահարած էր Կարոյին: Բայց քանի որ այդ ատենները հոն (ինչպէս Տաճկաստան մինչեւ վերջերը), կը տիրէր հոգեբանութիւն մը, որ սիրահարութիւնը եւ ամուսնութիւնը արգելք կը լինին յեղափոխականի ազատ գործունէութեան եւ սէ՛րը որպէս շղթայ մը, կը կաշկանդէ ուխտեալ յեղափոխականի թռիչքները, Կարոն եւ Մարոն կը ջանային խեղդել իրենց բնական զգացումները: Եւ որպէսզի Մարոն ազատէ եռանդուն եւ միշտ Երկիր ձգտող Կարոն սիրոյ կաշկանդումներէն, ինքնասպան կը լինի եւ նամակ մը կը ձգէ Կարոյին, յայտնելով թէ ինչ պատճառներէ դրդուած կ’ընէ այդ քայլը: Կարոն իր սիրած աղջկան մահէն յետոյ ոչ թէ ինքզինք ազատ կը զգայ կաշկանդումէ, այլ կը մատնուի խոր յուսալքութեան ու հոգեկան տանջանքներու: Կեանքը այլեւս դատարկ ու անարժէք կը դառնայ անոր համար: Ատով պիտի բացատրել անոր անժամանակ ու խորհրդաւոր անհետանալը: Գուցէ ան գնաց Մարոյի ետեւէն, գնաց զայն փնտռելու համար…):
Խումբը իր վրայ դրած խնդիրը գրեթէ յաջողութեամբ լուծելէ յետոյ, կը դառնայ Սալմաստ: Բայց արդէն տաճիկ կառավարութիւնը սկսած էր դիմումներ կատարել պարսից կառավարութեան մօտ, պահանջելով զսպիչ միջոցներ ձեռք առնել հայ ֆետայիներու դէմ: Կրնային լուրջ բարդութիւններ ծագիլ: Մնաց որ այլեւս միտք չկար այդչափ զինուորներ եւ գործիչներ պահել Ատրպատական: Այս նկատումներով, կ’որոշուի զինուորները զանազան ճանապարհներով փոխադրել Կովկաս եւ ուրիշ վայրեր, որով Պարսկաստանը կը դատարկուի ֆետայիներէ: Սալմաստ կը մնայ միայն փոքրիկ խմբակ մը: Գործիչներն ալ կը քաշուին Կովկաս, բացի Սամսոնէն որ մինչեւ վերջ հոն կը կենայ: Մէկ կողմէ կաշառքը, միւս կողմէ պարսիկներու աւանդական անտարբերութիւնը` պատճառ կը դառնան, որ այս դէպքերը անցնին անուշադիր: Կը ձերբակալուին միայն տասնեակ մը աղբակեցիներ ու կը յանձնուին տաճկական հիւպատոսին, որ տեսնելով անոնց ֆետայի չլինելը, կ’ազատէ զանոնք եւ ասով ալ խնդիրը կը փակուի:
Խանասորի արշաւանքի բարոյական արժէքը մեծ եղաւ կուսակցական վերակենդանացման եւ քիւրտերու հետ բարեկամանալու տեսակէտէն: 1896 թուականէն յետոյ, ընդհանուր յուսալքում կը տիրէր հայութեան մէջ, յեղափոխականներու վարկը ինկած էր ժողովուրդին աչքին: Հնչակեան կուսակցութիւնը, որ ամենահին եւ ամենէն ուժեղն էր հայ յեղափոխական կուսակցութիւններու մէջ, ենթակայ էր առաւել չափով ռէակցիայի հարուածներուն: Յուսալքումը թափանցած էր ոչ միայն ժողովուրդի, այլ նոյնիսկ Հնչակեան կուսակցութեան մէջ մինչ նա, ազդուելով այդ ամէնքէն, համարեա թէ ձեռք կը քաշէր Տաճկահայ խնդրէն, Դաշնակցութիւնը Խանասորի արշաւանքով կը յայտարարէր գործով, որ ինքը պիտի շարունակէր հայկական հարցի հետապնդումը, մինչեւ որ ան գոհացուցիչ լուծում մը ստանար: Խանասորի մեծ դէպքը լքուած հոգիներուն կենդանութիւն տուաւ: Դաշնակցութիւնը, շնորհիւ այդ արշաւանքին, խլեց Հնչակեան կուսակցութենէն խոշոր հատուածներ եւ առաւ ու ձուլեց իր մէջ:
Շար. 146
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Thursday, September 23, 2010
Հայ Յեղափոխականի մը Յիշատակները - 145 -Ռուբէն
Այս դէպքերէն վերջ կը պատրաստուի մեծ խումբ մը` մօտաւորապէս 80 հոգիէ բաղկացած, որ Կարոյի առաջնորդութեամբ պիտի անցնէր Վան` միանալու Վարդանին եւ Տէրոյեանին: Խումբը արդէն պատրաստ էր ճանապարհ ընկնելու, երբ Խոյէն հեռագիր կուգայ, թէ Վարդանը իր խումբով վերադարձեր է Սալմաստ: Կը պարզուի, որ երբ Սեմերճեանի եւ Շէկոյի խումբերը ապահով մինչեւ Վան կը հասնին, կը գրաւեն կառավարութեան ուշադրութիւնը Վանի վրայ եւ քաղաքին մէջ նորէն կը սկսի կռիւներ, որմէ յետոյ ստիպուած կը լինին թողնել քաղաքը եւ դուրս գալ այնտեղէն եւ կռիւ մըն ալ Կէմի մօտ տալէն յետոյ, ապաստանիլ Սալմաստ, ձգելով Տէրոյեանը հիւանդ վիճակի մէջ Վասպուրական: Երբ Երկիր գացած խումբերը ստիպուած կը լինին իրենց ղեկավարներով թողնել Երկիրը եւ դուրս գալ այնտեղէն, այլեւս անիմաստ կը դառնայ Կարոյի խումբը ուղարկելը: Նորէն կ’ուժեղանայ այն հոսանքը, թէ Սալմաստ հաւաքուած ուժերը պէտք է օգտագործուին արշաւախումբ մը կազմակերպելու քրտերու վրայ` առնելու համար Աւետիսեանի, Պետոյի եւ Մարտիկի վրէժը: Նիկոլ աւելի ուժգին կը պնդէ այդ տեսակէտին վրայ, թէեւ Երկիր գնալու եւ Երկիրը ուժեղացնելու միտքը կը պաշտպանէին կարգ մը մարդիկ, որոնց մեծ մասը տաճկահայեր էին: Վրայ հանող ձմեռը ժամանակաւորապէս վերջ կու տայ այս տարակարծութիւններուն, անհնարին դարձնելով ե՛ւ արշաւանք, ե՛ւ Երկիր խումբեր ուղարկելը: Ստիպուած կը լինին ցրել զինուորներու մէկ մասը, ուղարկելով զանոնք մինչեւ Թաւրիզ եւ Կովկաս, որպէսզի թեթեւանայ Սալմաստի վիճակը, մինչեւ գարնան գալը:
Այդ ձմեռ կը սպաննուի Շէկոն Թաւրիզ իր զինուորներուն կողմէ: Ան չափազանց կոպիտ մարդ մըն էր, թէեւ շատ անձնազոհ, եւ չէր կրնար վարուիլ իր զինուորներու եւ ընկերներու հետ: Հասարակ հարցի մը` ծխախոտի թէ կերակուրի շուրջը վէճ տեղի կ’ունենայ անոր եւ իր զինուորներուն միջեւ, որոնցմէ մէկը, համբերութենէն ելլելով, կը խփէ անոր գլխուն լուացուելու ատեն եւ տեղն ու տեղը կը սպաննէ: Շէկոն կը թաղեն Թաւիրզ: Զայն սպաննող զինուորներէն մէկուն համար կ’որոշեն դուրս նետել ընկերական շարքերէն, մինչեւ որ մեծ քաջութիւն մը չգործէ, իսկ միւսին համար կ’որոշեն տեռոր եւ ան կը սպաննուի Սալմաստ, Կարոյի ձեռքով: Առաջին զինուորը Փարամազի հետ Երկիր կ’երթայ եւ կը սպաննուի Վանի ճանապարհին:
Տարակարծութիւնները արշաւանքի դէմ Երկիր անցնելու շուրջը կը շարունակուին մինչեւ գարուն եւ կարծեմ հարցը կ’որոշուի ի վերջոյ Ընդհ. Ժողովին կողմէ յօգուտ արշաւանքի: Բայց պայքարները սուր կերպարանք կը ստանան եւ Բիւրոն Սալմաստ կ’ուղարկէ Շահիկեանը` հարթելու վէճերը եւ ոյժ տալու արշաւանքի պատրաստութիւններուն: (Մինչ այդ` Երկրէն կանչած էին նաեւ Տէրոյեանը, որպէսզի ան վճռէ խնդիրը, բայց ան անյաջողութեան հանդիպած էր): Շահրիկեանի մասնակցութեամբ տեղի ունեցած խորհրդակցութեանց մէջ կ’որոշեն կազմակերպել պատժիչ արշաւանք, բայց միաժամանակ նաեւ Երկիր ուղարկել գործիչներ ու զինական պաշար Վասպուրականի եւ Դուրանի համար: Երբ լեռները կ’ազատուին ձիւներէ, կը պատրաստուին Երկիր ուղարկել Յունիսին երկու խումբեր, մէկը` Տէրոյեանի եւ միւսը հնչակեան Փարամազի առաջնորդութեամբ: Տէրոյեանի խումբին մէջ կը մտնեն այ ուժերը, որոնք Վասպուրականէն պիտի անցնէին ա՛լ աւելի առաջ` քան Դուրան: Ատոնց մէջն էին Գուրգէնը, Փարսագանը, Անդրանիկը եւ միւսները: Այս խումբը ճանապարհ կ’իյնայ եւ ապահով տեղ կը հասնի, Փարամազի խումբը դեռ Վան չհասած, կռուի կը բռնուի ճանապարհին, որու հետեւանքով անոր մեծ մասը կը կոտորուի եւ միայն քանի մը հոգի կը յաջողին Փարամազի հետ միասին հասնիլ Վան:
Երբ այդ խումբերը կ’երթային, եռանդոտ պատրաստութիւններ կը տեսնուին արշաւանքին համար: Ատրպատականի մարտական եւ միւս բոլոր ուժերը կը կեդրոնացուին Սալմաստ: Թաւրիզէն կու գան Թորոսը, Սամսոնը, Արղութեանը եւ Սալմաստի միւս գործիչները, ինչպէս Բժ. Օհանեանը, Կարոն, Նիկոլը, Վարդանը, Փոխիկը, Ախպէրը, Սաքոն եւ տարբեր կրթութեան ու տարբեր դիրքի ուրիշ ընկերներ ու զինուորականներ: Հաւաքուածներու մէջ կային ներքին խմորումներ այս կամ այն անհատին դէմ: Մեծ դժգոհութիւն կար մանաւանդ Նիկոլի հանդէպ, որուն չէին համակրեր շատերը (գլխաւորապէս անոնցմէ, որոնք կողմնակից էին Երկիր խումբ անցկացնելուն):
Շար. 145
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Այդ ձմեռ կը սպաննուի Շէկոն Թաւրիզ իր զինուորներուն կողմէ: Ան չափազանց կոպիտ մարդ մըն էր, թէեւ շատ անձնազոհ, եւ չէր կրնար վարուիլ իր զինուորներու եւ ընկերներու հետ: Հասարակ հարցի մը` ծխախոտի թէ կերակուրի շուրջը վէճ տեղի կ’ունենայ անոր եւ իր զինուորներուն միջեւ, որոնցմէ մէկը, համբերութենէն ելլելով, կը խփէ անոր գլխուն լուացուելու ատեն եւ տեղն ու տեղը կը սպաննէ: Շէկոն կը թաղեն Թաւիրզ: Զայն սպաննող զինուորներէն մէկուն համար կ’որոշեն դուրս նետել ընկերական շարքերէն, մինչեւ որ մեծ քաջութիւն մը չգործէ, իսկ միւսին համար կ’որոշեն տեռոր եւ ան կը սպաննուի Սալմաստ, Կարոյի ձեռքով: Առաջին զինուորը Փարամազի հետ Երկիր կ’երթայ եւ կը սպաննուի Վանի ճանապարհին:
Տարակարծութիւնները արշաւանքի դէմ Երկիր անցնելու շուրջը կը շարունակուին մինչեւ գարուն եւ կարծեմ հարցը կ’որոշուի ի վերջոյ Ընդհ. Ժողովին կողմէ յօգուտ արշաւանքի: Բայց պայքարները սուր կերպարանք կը ստանան եւ Բիւրոն Սալմաստ կ’ուղարկէ Շահիկեանը` հարթելու վէճերը եւ ոյժ տալու արշաւանքի պատրաստութիւններուն: (Մինչ այդ` Երկրէն կանչած էին նաեւ Տէրոյեանը, որպէսզի ան վճռէ խնդիրը, բայց ան անյաջողութեան հանդիպած էր): Շահրիկեանի մասնակցութեամբ տեղի ունեցած խորհրդակցութեանց մէջ կ’որոշեն կազմակերպել պատժիչ արշաւանք, բայց միաժամանակ նաեւ Երկիր ուղարկել գործիչներ ու զինական պաշար Վասպուրականի եւ Դուրանի համար: Երբ լեռները կ’ազատուին ձիւներէ, կը պատրաստուին Երկիր ուղարկել Յունիսին երկու խումբեր, մէկը` Տէրոյեանի եւ միւսը հնչակեան Փարամազի առաջնորդութեամբ: Տէրոյեանի խումբին մէջ կը մտնեն այ ուժերը, որոնք Վասպուրականէն պիտի անցնէին ա՛լ աւելի առաջ` քան Դուրան: Ատոնց մէջն էին Գուրգէնը, Փարսագանը, Անդրանիկը եւ միւսները: Այս խումբը ճանապարհ կ’իյնայ եւ ապահով տեղ կը հասնի, Փարամազի խումբը դեռ Վան չհասած, կռուի կը բռնուի ճանապարհին, որու հետեւանքով անոր մեծ մասը կը կոտորուի եւ միայն քանի մը հոգի կը յաջողին Փարամազի հետ միասին հասնիլ Վան:
Երբ այդ խումբերը կ’երթային, եռանդոտ պատրաստութիւններ կը տեսնուին արշաւանքին համար: Ատրպատականի մարտական եւ միւս բոլոր ուժերը կը կեդրոնացուին Սալմաստ: Թաւրիզէն կու գան Թորոսը, Սամսոնը, Արղութեանը եւ Սալմաստի միւս գործիչները, ինչպէս Բժ. Օհանեանը, Կարոն, Նիկոլը, Վարդանը, Փոխիկը, Ախպէրը, Սաքոն եւ տարբեր կրթութեան ու տարբեր դիրքի ուրիշ ընկերներ ու զինուորականներ: Հաւաքուածներու մէջ կային ներքին խմորումներ այս կամ այն անհատին դէմ: Մեծ դժգոհութիւն կար մանաւանդ Նիկոլի հանդէպ, որուն չէին համակրեր շատերը (գլխաւորապէս անոնցմէ, որոնք կողմնակից էին Երկիր խումբ անցկացնելուն):
Շար. 145
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Հայ Յեղափոխականի մը Յիշատակները - 145 -Ռուբէն
Այս դէպքերէն վերջ կը պատրաստուի մեծ խումբ մը` մօտաւորապէս 80 հոգիէ բաղկացած, որ Կարոյի առաջնորդութեամբ պիտի անցնէր Վան` միանալու Վարդանին եւ Տէրոյեանին: Խումբը արդէն պատրաստ էր ճանապարհ ընկնելու, երբ Խոյէն հեռագիր կուգայ, թէ Վարդանը իր խումբով վերադարձեր է Սալմաստ: Կը պարզուի, որ երբ Սեմերճեանի եւ Շէկոյի խումբերը ապահով մինչեւ Վան կը հասնին, կը գրաւեն կառավարութեան ուշադրութիւնը Վանի վրայ եւ քաղաքին մէջ նորէն կը սկսի կռիւներ, որմէ յետոյ ստիպուած կը լինին թողնել քաղաքը եւ դուրս գալ այնտեղէն եւ կռիւ մըն ալ Կէմի մօտ տալէն յետոյ, ապաստանիլ Սալմաստ, ձգելով Տէրոյեանը հիւանդ վիճակի մէջ Վասպուրական: Երբ Երկիր գացած խումբերը ստիպուած կը լինին իրենց ղեկավարներով թողնել Երկիրը եւ դուրս գալ այնտեղէն, այլեւս անիմաստ կը դառնայ Կարոյի խումբը ուղարկելը: Նորէն կ’ուժեղանայ այն հոսանքը, թէ Սալմաստ հաւաքուած ուժերը պէտք է օգտագործուին արշաւախումբ մը կազմակերպելու քրտերու վրայ` առնելու համար Աւետիսեանի, Պետոյի եւ Մարտիկի վրէժը: Նիկոլ աւելի ուժգին կը պնդէ այդ տեսակէտին վրայ, թէեւ Երկիր գնալու եւ Երկիրը ուժեղացնելու միտքը կը պաշտպանէին կարգ մը մարդիկ, որոնց մեծ մասը տաճկահայեր էին: Վրայ հանող ձմեռը ժամանակաւորապէս վերջ կու տայ այս տարակարծութիւններուն, անհնարին դարձնելով ե՛ւ արշաւանք, ե՛ւ Երկիր խումբեր ուղարկելը: Ստիպուած կը լինին ցրել զինուորներու մէկ մասը, ուղարկելով զանոնք մինչեւ Թաւրիզ եւ Կովկաս, որպէսզի թեթեւանայ Սալմաստի վիճակը, մինչեւ գարնան գալը:
Այդ ձմեռ կը սպաննուի Շէկոն Թաւրիզ իր զինուորներուն կողմէ: Ան չափազանց կոպիտ մարդ մըն էր, թէեւ շատ անձնազոհ, եւ չէր կրնար վարուիլ իր զինուորներու եւ ընկերներու հետ: Հասարակ հարցի մը` ծխախոտի թէ կերակուրի շուրջը վէճ տեղի կ’ունենայ անոր եւ իր զինուորներուն միջեւ, որոնցմէ մէկը, համբերութենէն ելլելով, կը խփէ անոր գլխուն լուացուելու ատեն եւ տեղն ու տեղը կը սպաննէ: Շէկոն կը թաղեն Թաւիրզ: Զայն սպաննող զինուորներէն մէկուն համար կ’որոշեն դուրս նետել ընկերական շարքերէն, մինչեւ որ մեծ քաջութիւն մը չգործէ, իսկ միւսին համար կ’որոշեն տեռոր եւ ան կը սպաննուի Սալմաստ, Կարոյի ձեռքով: Առաջին զինուորը Փարամազի հետ Երկիր կ’երթայ եւ կը սպաննուի Վանի ճանապարհին:
Տարակարծութիւնները արշաւանքի դէմ Երկիր անցնելու շուրջը կը շարունակուին մինչեւ գարուն եւ կարծեմ հարցը կ’որոշուի ի վերջոյ Ընդհ. Ժողովին կողմէ յօգուտ արշաւանքի: Բայց պայքարները սուր կերպարանք կը ստանան եւ Բիւրոն Սալմաստ կ’ուղարկէ Շահիկեանը` հարթելու վէճերը եւ ոյժ տալու արշաւանքի պատրաստութիւններուն: (Մինչ այդ` Երկրէն կանչած էին նաեւ Տէրոյեանը, որպէսզի ան վճռէ խնդիրը, բայց ան անյաջողութեան հանդիպած էր): Շահրիկեանի մասնակցութեամբ տեղի ունեցած խորհրդակցութեանց մէջ կ’որոշեն կազմակերպել պատժիչ արշաւանք, բայց միաժամանակ նաեւ Երկիր ուղարկել գործիչներ ու զինական պաշար Վասպուրականի եւ Դուրանի համար: Երբ լեռները կ’ազատուին ձիւներէ, կը պատրաստուին Երկիր ուղարկել Յունիսին երկու խումբեր, մէկը` Տէրոյեանի եւ միւսը հնչակեան Փարամազի առաջնորդութեամբ: Տէրոյեանի խումբին մէջ կը մտնեն այ ուժերը, որոնք Վասպուրականէն պիտի անցնէին ա՛լ աւելի առաջ` քան Դուրան: Ատոնց մէջն էին Գուրգէնը, Փարսագանը, Անդրանիկը եւ միւսները: Այս խումբը ճանապարհ կ’իյնայ եւ ապահով տեղ կը հասնի, Փարամազի խումբը դեռ Վան չհասած, կռուի կը բռնուի ճանապարհին, որու հետեւանքով անոր մեծ մասը կը կոտորուի եւ միայն քանի մը հոգի կը յաջողին Փարամազի հետ միասին հասնիլ Վան:
Երբ այդ խումբերը կ’երթային, եռանդոտ պատրաստութիւններ կը տեսնուին արշաւանքին համար: Ատրպատականի մարտական եւ միւս բոլոր ուժերը կը կեդրոնացուին Սալմաստ: Թաւրիզէն կու գան Թորոսը, Սամսոնը, Արղութեանը եւ Սալմաստի միւս գործիչները, ինչպէս Բժ. Օհանեանը, Կարոն, Նիկոլը, Վարդանը, Փոխիկը, Ախպէրը, Սաքոն եւ տարբեր կրթութեան ու տարբեր դիրքի ուրիշ ընկերներ ու զինուորականներ: Հաւաքուածներու մէջ կային ներքին խմորումներ այս կամ այն անհատին դէմ: Մեծ դժգոհութիւն կար մանաւանդ Նիկոլի հանդէպ, որուն չէին համակրեր շատերը (գլխաւորապէս անոնցմէ, որոնք կողմնակից էին Երկիր խումբ անցկացնելուն):
Շար. 145
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Այդ ձմեռ կը սպաննուի Շէկոն Թաւրիզ իր զինուորներուն կողմէ: Ան չափազանց կոպիտ մարդ մըն էր, թէեւ շատ անձնազոհ, եւ չէր կրնար վարուիլ իր զինուորներու եւ ընկերներու հետ: Հասարակ հարցի մը` ծխախոտի թէ կերակուրի շուրջը վէճ տեղի կ’ունենայ անոր եւ իր զինուորներուն միջեւ, որոնցմէ մէկը, համբերութենէն ելլելով, կը խփէ անոր գլխուն լուացուելու ատեն եւ տեղն ու տեղը կը սպաննէ: Շէկոն կը թաղեն Թաւիրզ: Զայն սպաննող զինուորներէն մէկուն համար կ’որոշեն դուրս նետել ընկերական շարքերէն, մինչեւ որ մեծ քաջութիւն մը չգործէ, իսկ միւսին համար կ’որոշեն տեռոր եւ ան կը սպաննուի Սալմաստ, Կարոյի ձեռքով: Առաջին զինուորը Փարամազի հետ Երկիր կ’երթայ եւ կը սպաննուի Վանի ճանապարհին:
Տարակարծութիւնները արշաւանքի դէմ Երկիր անցնելու շուրջը կը շարունակուին մինչեւ գարուն եւ կարծեմ հարցը կ’որոշուի ի վերջոյ Ընդհ. Ժողովին կողմէ յօգուտ արշաւանքի: Բայց պայքարները սուր կերպարանք կը ստանան եւ Բիւրոն Սալմաստ կ’ուղարկէ Շահիկեանը` հարթելու վէճերը եւ ոյժ տալու արշաւանքի պատրաստութիւններուն: (Մինչ այդ` Երկրէն կանչած էին նաեւ Տէրոյեանը, որպէսզի ան վճռէ խնդիրը, բայց ան անյաջողութեան հանդիպած էր): Շահրիկեանի մասնակցութեամբ տեղի ունեցած խորհրդակցութեանց մէջ կ’որոշեն կազմակերպել պատժիչ արշաւանք, բայց միաժամանակ նաեւ Երկիր ուղարկել գործիչներ ու զինական պաշար Վասպուրականի եւ Դուրանի համար: Երբ լեռները կ’ազատուին ձիւներէ, կը պատրաստուին Երկիր ուղարկել Յունիսին երկու խումբեր, մէկը` Տէրոյեանի եւ միւսը հնչակեան Փարամազի առաջնորդութեամբ: Տէրոյեանի խումբին մէջ կը մտնեն այ ուժերը, որոնք Վասպուրականէն պիտի անցնէին ա՛լ աւելի առաջ` քան Դուրան: Ատոնց մէջն էին Գուրգէնը, Փարսագանը, Անդրանիկը եւ միւսները: Այս խումբը ճանապարհ կ’իյնայ եւ ապահով տեղ կը հասնի, Փարամազի խումբը դեռ Վան չհասած, կռուի կը բռնուի ճանապարհին, որու հետեւանքով անոր մեծ մասը կը կոտորուի եւ միայն քանի մը հոգի կը յաջողին Փարամազի հետ միասին հասնիլ Վան:
Երբ այդ խումբերը կ’երթային, եռանդոտ պատրաստութիւններ կը տեսնուին արշաւանքին համար: Ատրպատականի մարտական եւ միւս բոլոր ուժերը կը կեդրոնացուին Սալմաստ: Թաւրիզէն կու գան Թորոսը, Սամսոնը, Արղութեանը եւ Սալմաստի միւս գործիչները, ինչպէս Բժ. Օհանեանը, Կարոն, Նիկոլը, Վարդանը, Փոխիկը, Ախպէրը, Սաքոն եւ տարբեր կրթութեան ու տարբեր դիրքի ուրիշ ընկերներ ու զինուորականներ: Հաւաքուածներու մէջ կային ներքին խմորումներ այս կամ այն անհատին դէմ: Մեծ դժգոհութիւն կար մանաւանդ Նիկոլի հանդէպ, որուն չէին համակրեր շատերը (գլխաւորապէս անոնցմէ, որոնք կողմնակից էին Երկիր խումբ անցկացնելուն):
Շար. 145
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Wednesday, September 22, 2010
Վահան Գէորգեան Բանաստեղծութիւններ
Սոնետ
Ա
Հին աշխարհում դավն է իշխում
Ցավն է խեղդում արեգակին,
Անբնական մահն է արքան:
Խաղաղություն ապրողներին:
Տարաշխարհիկ կարոտներով
Անդարձորեն ուր էլ չվենք
Կասկածների ծովում ծփուն
Անբնական մահն է արքան:
Անարժան ենք դարձել այնքան
Որ կարոտը որբ ու անտեր
Թափառում է տանիքներին:
Չունենք մենք տուն ու հանգրվան,
Անհյուրընկալ խավար է մութ
Դավն է խեղդում արեգակին
Բ
Մեր բաժին երկիրը աշխարհում,
Աշխարհին երկնքից միշտ նայեց
Լեռներով, ձորերով անհամար
Աշխարհին իրենից միշտ զատեց:
Պահ մտած դարերով ձորերում
Ամեն ինչ թողեցինք թշնամուն
Լեռների ծերպերին ծվարած
Աստծո դեմ դռները բացեցինք:
Տեսիլքն ու հրաշք էր մեզ թիկունք,
Միշտ թվաց կհաղթենք գազանին
Թե կըռվենք բարձյալի անունով:
Թերացանք , հեռացանք , ակունքից,
Պարտված, մոլորված ու անտուն
Ծերացանք կորստի կարոտից:
Գ
Ծերացանք կորստի կարոտից
Ապրում ենք անցյալի հուշերով.
Խոսում ենք վերհիշում հայրենին
Բայց ով է ունկնդիր մեր երգին:
Մեր նախնիք իմաստուն-միամիտ
Ապրել ենք ծերպերին անդընդի
Ու կապող կամուրջը դարերին
Առկախ է երկնքից օրն ի բուն:
Մեզնով է աշխարհը շեն մնում
Մեր սրտի իղձերն են անմեկին
Մեղվի պես շրջում ենք ու տքնում:
Ձեռնբաց փարվել ենք անմեռին
-Որ նա էլ մեր շրթով աղոթի .
Աղ ու հաց աշխարհի սեղանին:
***
Հավքը` բնից, լույսն` արևից,
Հույզը` սրտից, երգը` շուրթից,
Հույսն` աշխարհից,ջուրն էլ ակից,
Մենք էլ, մենք էլ մեր հայրենի
Տուն ու տեղից դարեր անվերջ
Նահանջում ենք անվերադարձ
Եւ ամենուր խռով բախտից
Իրար խառնած երազ ու ճիչ
Հեռանում ենք ակունքներից:
*****
Մենք սիրեցինք մեր թշնամուն,
Որն ամենուր մեզ էր մորթում,
Մեր արյուն էր հողին խառնում:
Եւ շատ անգամ հանուն նրա
Խաչին փարված, ցցի վրա,
Գտանք միշտ նոր աստըվածներ,
Ամեն անգամ խեղճ ու անճար
Այս աշխարհում մերն ատեցինք,
Օտարինը հեշտ կապկեցինք :
***
Մեր հոգսերը հազար տարի
Երեսն ի վար բարձիթողի,
Մեր պապերը սարսափահար,
Միամիտ ու խեղճ ու բարի
Վախից բեկված դարձել են քար:
Դու ամենուր շուրջդ նայիր
Քշված, փախված տուն ու տեղից
Քո երկրում արևատուն
Աստըվածներ ունես բազում:
Քարանձավում , խոր ձորերում
Լեռան լանջին անհող , անջուր
Կառուցեցիր հազար ու մի
Վանք ու խաչքար` ոնց դիմացար
Որձաքարով լեցուն աշխարհ,
Երբ ճար չկար դարձար խաչքար:
****
Քարերի մեջ, քարերի դեմ
Դարեր անվերջ տվիր-առար,
Քարերն անգամ ծով դավերից
Քո վախերի հոգս ու ցավից
Թևավորված դարձան խաչքար:
Շուրջդ լեցուն դաշտ խաչերի
Եւ քո խաչն էլ ծանր քարից
Քո ուսերին աշխարհն անցար
Տունդ դարձավ մթին անձավ:
Եւ ամենուր քարեր, քարեր
Վանք ու մատուռ` քարանձավներ
Վախըդ վանող զենք են թվում
Հեթանոսի երգն են երգում
Քո վանքերի քիվերն անգամ
Որ նման են անթև հավքի:
****
Հազարամյա իմ երկիր
Հազար դավի դեմ - դիմաց
Հազար խաչքարդ մնաց:
Որդիներդ միամիտ
Գալիք օրվա շնչով տաք
Արար աշխարհը անցան:
Դու բնավեր ու անտեր
Աչքդ հավերժ ճամփեքին
Արցունքից աղ քամեցիր:
Անեացար, սրբացար,
Դարերի դեմ չարաղետ
Փյունիկի պես հառնեցիր:
Որդիներդ առհավետ
Քո գրկի մեջ հին ու նոր
Կամ կռունկ են, կամ` բազե:
Դարերի դեմ միշտ անզեն
Դարձավ ավար, դարձավ քար
Քո եզերքով հողմահար:
Քարն ու հողդ սրբացան
Բուռդ` բռունցք չդարձավ,
Դու բարության սերմնացան:
****
Տաճարներ կառուցող ժողովուրդ,
Կամուրջներ արարող ժողովուրդ ,
Մաղթանք ու անեծքով շրըջշըրջուն
Հին ուխտի փառքերն ես օրորում :
Քո բախտից շվարած, քեզանից` խռոված,
Հին ուխտի Անմեռին նվիրված
Սապատդ դեմ տված արևին
Ապրում ես ուխտի պես շուրթդ կախ:
Քեզ զրկում ապրում ես անցյալում
Աշխարհին քո ուխտից միշտ պատմում
Համառն ես, անկոտրուն հավիտյան,
Ապրում ես , որ հաղթես Անմահին:
***
Լեռներով խճողված երկնքում
Արևը գայթում է ամենուր,
Հասնում է մի լեռան կատարի
Հաջորդի լանջերից գլորվում:
Փարվում է անդունդի շուրթերին
Մոլորված, ծեծված, արյունոտ
Կառչում է մասրենու թփերից,
Արյունը թափվում է երակից:
Արյունը թափվում է երակից
Ձորերում կակաչի փոխարկվում
Համառ է, ջահել է ու արի
Կռվի մեջ մեռնում է ու հառնում :
Փարվում են ամպերը պագշոտ,
Շուլալվում արևի փեշերին,
Ձորերում մոլորված դեգերում
Լողում են ու սուզվում ջրերում:
Դառնում են գինի, արբեցում,
Գրկում են ու գգվում մեկ-մեկու,
Երկինքը, որ գիտե Արևին
Մթնում է ու մեկեն մռայլվում :
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Ա
Հին աշխարհում դավն է իշխում
Ցավն է խեղդում արեգակին,
Անբնական մահն է արքան:
Խաղաղություն ապրողներին:
Տարաշխարհիկ կարոտներով
Անդարձորեն ուր էլ չվենք
Կասկածների ծովում ծփուն
Անբնական մահն է արքան:
Անարժան ենք դարձել այնքան
Որ կարոտը որբ ու անտեր
Թափառում է տանիքներին:
Չունենք մենք տուն ու հանգրվան,
Անհյուրընկալ խավար է մութ
Դավն է խեղդում արեգակին
Բ
Մեր բաժին երկիրը աշխարհում,
Աշխարհին երկնքից միշտ նայեց
Լեռներով, ձորերով անհամար
Աշխարհին իրենից միշտ զատեց:
Պահ մտած դարերով ձորերում
Ամեն ինչ թողեցինք թշնամուն
Լեռների ծերպերին ծվարած
Աստծո դեմ դռները բացեցինք:
Տեսիլքն ու հրաշք էր մեզ թիկունք,
Միշտ թվաց կհաղթենք գազանին
Թե կըռվենք բարձյալի անունով:
Թերացանք , հեռացանք , ակունքից,
Պարտված, մոլորված ու անտուն
Ծերացանք կորստի կարոտից:
Գ
Ծերացանք կորստի կարոտից
Ապրում ենք անցյալի հուշերով.
Խոսում ենք վերհիշում հայրենին
Բայց ով է ունկնդիր մեր երգին:
Մեր նախնիք իմաստուն-միամիտ
Ապրել ենք ծերպերին անդընդի
Ու կապող կամուրջը դարերին
Առկախ է երկնքից օրն ի բուն:
Մեզնով է աշխարհը շեն մնում
Մեր սրտի իղձերն են անմեկին
Մեղվի պես շրջում ենք ու տքնում:
Ձեռնբաց փարվել ենք անմեռին
-Որ նա էլ մեր շրթով աղոթի .
Աղ ու հաց աշխարհի սեղանին:
***
Հավքը` բնից, լույսն` արևից,
Հույզը` սրտից, երգը` շուրթից,
Հույսն` աշխարհից,ջուրն էլ ակից,
Մենք էլ, մենք էլ մեր հայրենի
Տուն ու տեղից դարեր անվերջ
Նահանջում ենք անվերադարձ
Եւ ամենուր խռով բախտից
Իրար խառնած երազ ու ճիչ
Հեռանում ենք ակունքներից:
*****
Մենք սիրեցինք մեր թշնամուն,
Որն ամենուր մեզ էր մորթում,
Մեր արյուն էր հողին խառնում:
Եւ շատ անգամ հանուն նրա
Խաչին փարված, ցցի վրա,
Գտանք միշտ նոր աստըվածներ,
Ամեն անգամ խեղճ ու անճար
Այս աշխարհում մերն ատեցինք,
Օտարինը հեշտ կապկեցինք :
***
Մեր հոգսերը հազար տարի
Երեսն ի վար բարձիթողի,
Մեր պապերը սարսափահար,
Միամիտ ու խեղճ ու բարի
Վախից բեկված դարձել են քար:
Դու ամենուր շուրջդ նայիր
Քշված, փախված տուն ու տեղից
Քո երկրում արևատուն
Աստըվածներ ունես բազում:
Քարանձավում , խոր ձորերում
Լեռան լանջին անհող , անջուր
Կառուցեցիր հազար ու մի
Վանք ու խաչքար` ոնց դիմացար
Որձաքարով լեցուն աշխարհ,
Երբ ճար չկար դարձար խաչքար:
****
Քարերի մեջ, քարերի դեմ
Դարեր անվերջ տվիր-առար,
Քարերն անգամ ծով դավերից
Քո վախերի հոգս ու ցավից
Թևավորված դարձան խաչքար:
Շուրջդ լեցուն դաշտ խաչերի
Եւ քո խաչն էլ ծանր քարից
Քո ուսերին աշխարհն անցար
Տունդ դարձավ մթին անձավ:
Եւ ամենուր քարեր, քարեր
Վանք ու մատուռ` քարանձավներ
Վախըդ վանող զենք են թվում
Հեթանոսի երգն են երգում
Քո վանքերի քիվերն անգամ
Որ նման են անթև հավքի:
****
Հազարամյա իմ երկիր
Հազար դավի դեմ - դիմաց
Հազար խաչքարդ մնաց:
Որդիներդ միամիտ
Գալիք օրվա շնչով տաք
Արար աշխարհը անցան:
Դու բնավեր ու անտեր
Աչքդ հավերժ ճամփեքին
Արցունքից աղ քամեցիր:
Անեացար, սրբացար,
Դարերի դեմ չարաղետ
Փյունիկի պես հառնեցիր:
Որդիներդ առհավետ
Քո գրկի մեջ հին ու նոր
Կամ կռունկ են, կամ` բազե:
Դարերի դեմ միշտ անզեն
Դարձավ ավար, դարձավ քար
Քո եզերքով հողմահար:
Քարն ու հողդ սրբացան
Բուռդ` բռունցք չդարձավ,
Դու բարության սերմնացան:
****
Տաճարներ կառուցող ժողովուրդ,
Կամուրջներ արարող ժողովուրդ ,
Մաղթանք ու անեծքով շրըջշըրջուն
Հին ուխտի փառքերն ես օրորում :
Քո բախտից շվարած, քեզանից` խռոված,
Հին ուխտի Անմեռին նվիրված
Սապատդ դեմ տված արևին
Ապրում ես ուխտի պես շուրթդ կախ:
Քեզ զրկում ապրում ես անցյալում
Աշխարհին քո ուխտից միշտ պատմում
Համառն ես, անկոտրուն հավիտյան,
Ապրում ես , որ հաղթես Անմահին:
***
Լեռներով խճողված երկնքում
Արևը գայթում է ամենուր,
Հասնում է մի լեռան կատարի
Հաջորդի լանջերից գլորվում:
Փարվում է անդունդի շուրթերին
Մոլորված, ծեծված, արյունոտ
Կառչում է մասրենու թփերից,
Արյունը թափվում է երակից:
Արյունը թափվում է երակից
Ձորերում կակաչի փոխարկվում
Համառ է, ջահել է ու արի
Կռվի մեջ մեռնում է ու հառնում :
Փարվում են ամպերը պագշոտ,
Շուլալվում արևի փեշերին,
Ձորերում մոլորված դեգերում
Լողում են ու սուզվում ջրերում:
Դառնում են գինի, արբեցում,
Գրկում են ու գգվում մեկ-մեկու,
Երկինքը, որ գիտե Արևին
Մթնում է ու մեկեն մռայլվում :
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Վահան Գէորգեան Բանաստեղծութիւններ
Սոնետ
Ա
Հին աշխարհում դավն է իշխում
Ցավն է խեղդում արեգակին,
Անբնական մահն է արքան:
Խաղաղություն ապրողներին:
Տարաշխարհիկ կարոտներով
Անդարձորեն ուր էլ չվենք
Կասկածների ծովում ծփուն
Անբնական մահն է արքան:
Անարժան ենք դարձել այնքան
Որ կարոտը որբ ու անտեր
Թափառում է տանիքներին:
Չունենք մենք տուն ու հանգրվան,
Անհյուրընկալ խավար է մութ
Դավն է խեղդում արեգակին
Բ
Մեր բաժին երկիրը աշխարհում,
Աշխարհին երկնքից միշտ նայեց
Լեռներով, ձորերով անհամար
Աշխարհին իրենից միշտ զատեց:
Պահ մտած դարերով ձորերում
Ամեն ինչ թողեցինք թշնամուն
Լեռների ծերպերին ծվարած
Աստծո դեմ դռները բացեցինք:
Տեսիլքն ու հրաշք էր մեզ թիկունք,
Միշտ թվաց կհաղթենք գազանին
Թե կըռվենք բարձյալի անունով:
Թերացանք , հեռացանք , ակունքից,
Պարտված, մոլորված ու անտուն
Ծերացանք կորստի կարոտից:
Գ
Ծերացանք կորստի կարոտից
Ապրում ենք անցյալի հուշերով.
Խոսում ենք վերհիշում հայրենին
Բայց ով է ունկնդիր մեր երգին:
Մեր նախնիք իմաստուն-միամիտ
Ապրել ենք ծերպերին անդընդի
Ու կապող կամուրջը դարերին
Առկախ է երկնքից օրն ի բուն:
Մեզնով է աշխարհը շեն մնում
Մեր սրտի իղձերն են անմեկին
Մեղվի պես շրջում ենք ու տքնում:
Ձեռնբաց փարվել ենք անմեռին
-Որ նա էլ մեր շրթով աղոթի .
Աղ ու հաց աշխարհի սեղանին:
***
Հավքը` բնից, լույսն` արևից,
Հույզը` սրտից, երգը` շուրթից,
Հույսն` աշխարհից,ջուրն էլ ակից,
Մենք էլ, մենք էլ մեր հայրենի
Տուն ու տեղից դարեր անվերջ
Նահանջում ենք անվերադարձ
Եւ ամենուր խռով բախտից
Իրար խառնած երազ ու ճիչ
Հեռանում ենք ակունքներից:
*****
Մենք սիրեցինք մեր թշնամուն,
Որն ամենուր մեզ էր մորթում,
Մեր արյուն էր հողին խառնում:
Եւ շատ անգամ հանուն նրա
Խաչին փարված, ցցի վրա,
Գտանք միշտ նոր աստըվածներ,
Ամեն անգամ խեղճ ու անճար
Այս աշխարհում մերն ատեցինք,
Օտարինը հեշտ կապկեցինք :
***
Մեր հոգսերը հազար տարի
Երեսն ի վար բարձիթողի,
Մեր պապերը սարսափահար,
Միամիտ ու խեղճ ու բարի
Վախից բեկված դարձել են քար:
Դու ամենուր շուրջդ նայիր
Քշված, փախված տուն ու տեղից
Քո երկրում արևատուն
Աստըվածներ ունես բազում:
Քարանձավում , խոր ձորերում
Լեռան լանջին անհող , անջուր
Կառուցեցիր հազար ու մի
Վանք ու խաչքար` ոնց դիմացար
Որձաքարով լեցուն աշխարհ,
Երբ ճար չկար դարձար խաչքար:
****
Քարերի մեջ, քարերի դեմ
Դարեր անվերջ տվիր-առար,
Քարերն անգամ ծով դավերից
Քո վախերի հոգս ու ցավից
Թևավորված դարձան խաչքար:
Շուրջդ լեցուն դաշտ խաչերի
Եւ քո խաչն էլ ծանր քարից
Քո ուսերին աշխարհն անցար
Տունդ դարձավ մթին անձավ:
Եւ ամենուր քարեր, քարեր
Վանք ու մատուռ` քարանձավներ
Վախըդ վանող զենք են թվում
Հեթանոսի երգն են երգում
Քո վանքերի քիվերն անգամ
Որ նման են անթև հավքի:
****
Հազարամյա իմ երկիր
Հազար դավի դեմ - դիմաց
Հազար խաչքարդ մնաց:
Որդիներդ միամիտ
Գալիք օրվա շնչով տաք
Արար աշխարհը անցան:
Դու բնավեր ու անտեր
Աչքդ հավերժ ճամփեքին
Արցունքից աղ քամեցիր:
Անեացար, սրբացար,
Դարերի դեմ չարաղետ
Փյունիկի պես հառնեցիր:
Որդիներդ առհավետ
Քո գրկի մեջ հին ու նոր
Կամ կռունկ են, կամ` բազե:
Դարերի դեմ միշտ անզեն
Դարձավ ավար, դարձավ քար
Քո եզերքով հողմահար:
Քարն ու հողդ սրբացան
Բուռդ` բռունցք չդարձավ,
Դու բարության սերմնացան:
****
Տաճարներ կառուցող ժողովուրդ,
Կամուրջներ արարող ժողովուրդ ,
Մաղթանք ու անեծքով շրըջշըրջուն
Հին ուխտի փառքերն ես օրորում :
Քո բախտից շվարած, քեզանից` խռոված,
Հին ուխտի Անմեռին նվիրված
Սապատդ դեմ տված արևին
Ապրում ես ուխտի պես շուրթդ կախ:
Քեզ զրկում ապրում ես անցյալում
Աշխարհին քո ուխտից միշտ պատմում
Համառն ես, անկոտրուն հավիտյան,
Ապրում ես , որ հաղթես Անմահին:
***
Լեռներով խճողված երկնքում
Արևը գայթում է ամենուր,
Հասնում է մի լեռան կատարի
Հաջորդի լանջերից գլորվում:
Փարվում է անդունդի շուրթերին
Մոլորված, ծեծված, արյունոտ
Կառչում է մասրենու թփերից,
Արյունը թափվում է երակից:
Արյունը թափվում է երակից
Ձորերում կակաչի փոխարկվում
Համառ է, ջահել է ու արի
Կռվի մեջ մեռնում է ու հառնում :
Փարվում են ամպերը պագշոտ,
Շուլալվում արևի փեշերին,
Ձորերում մոլորված դեգերում
Լողում են ու սուզվում ջրերում:
Դառնում են գինի, արբեցում,
Գրկում են ու գգվում մեկ-մեկու,
Երկինքը, որ գիտե Արևին
Մթնում է ու մեկեն մռայլվում :
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Ա
Հին աշխարհում դավն է իշխում
Ցավն է խեղդում արեգակին,
Անբնական մահն է արքան:
Խաղաղություն ապրողներին:
Տարաշխարհիկ կարոտներով
Անդարձորեն ուր էլ չվենք
Կասկածների ծովում ծփուն
Անբնական մահն է արքան:
Անարժան ենք դարձել այնքան
Որ կարոտը որբ ու անտեր
Թափառում է տանիքներին:
Չունենք մենք տուն ու հանգրվան,
Անհյուրընկալ խավար է մութ
Դավն է խեղդում արեգակին
Բ
Մեր բաժին երկիրը աշխարհում,
Աշխարհին երկնքից միշտ նայեց
Լեռներով, ձորերով անհամար
Աշխարհին իրենից միշտ զատեց:
Պահ մտած դարերով ձորերում
Ամեն ինչ թողեցինք թշնամուն
Լեռների ծերպերին ծվարած
Աստծո դեմ դռները բացեցինք:
Տեսիլքն ու հրաշք էր մեզ թիկունք,
Միշտ թվաց կհաղթենք գազանին
Թե կըռվենք բարձյալի անունով:
Թերացանք , հեռացանք , ակունքից,
Պարտված, մոլորված ու անտուն
Ծերացանք կորստի կարոտից:
Գ
Ծերացանք կորստի կարոտից
Ապրում ենք անցյալի հուշերով.
Խոսում ենք վերհիշում հայրենին
Բայց ով է ունկնդիր մեր երգին:
Մեր նախնիք իմաստուն-միամիտ
Ապրել ենք ծերպերին անդընդի
Ու կապող կամուրջը դարերին
Առկախ է երկնքից օրն ի բուն:
Մեզնով է աշխարհը շեն մնում
Մեր սրտի իղձերն են անմեկին
Մեղվի պես շրջում ենք ու տքնում:
Ձեռնբաց փարվել ենք անմեռին
-Որ նա էլ մեր շրթով աղոթի .
Աղ ու հաց աշխարհի սեղանին:
***
Հավքը` բնից, լույսն` արևից,
Հույզը` սրտից, երգը` շուրթից,
Հույսն` աշխարհից,ջուրն էլ ակից,
Մենք էլ, մենք էլ մեր հայրենի
Տուն ու տեղից դարեր անվերջ
Նահանջում ենք անվերադարձ
Եւ ամենուր խռով բախտից
Իրար խառնած երազ ու ճիչ
Հեռանում ենք ակունքներից:
*****
Մենք սիրեցինք մեր թշնամուն,
Որն ամենուր մեզ էր մորթում,
Մեր արյուն էր հողին խառնում:
Եւ շատ անգամ հանուն նրա
Խաչին փարված, ցցի վրա,
Գտանք միշտ նոր աստըվածներ,
Ամեն անգամ խեղճ ու անճար
Այս աշխարհում մերն ատեցինք,
Օտարինը հեշտ կապկեցինք :
***
Մեր հոգսերը հազար տարի
Երեսն ի վար բարձիթողի,
Մեր պապերը սարսափահար,
Միամիտ ու խեղճ ու բարի
Վախից բեկված դարձել են քար:
Դու ամենուր շուրջդ նայիր
Քշված, փախված տուն ու տեղից
Քո երկրում արևատուն
Աստըվածներ ունես բազում:
Քարանձավում , խոր ձորերում
Լեռան լանջին անհող , անջուր
Կառուցեցիր հազար ու մի
Վանք ու խաչքար` ոնց դիմացար
Որձաքարով լեցուն աշխարհ,
Երբ ճար չկար դարձար խաչքար:
****
Քարերի մեջ, քարերի դեմ
Դարեր անվերջ տվիր-առար,
Քարերն անգամ ծով դավերից
Քո վախերի հոգս ու ցավից
Թևավորված դարձան խաչքար:
Շուրջդ լեցուն դաշտ խաչերի
Եւ քո խաչն էլ ծանր քարից
Քո ուսերին աշխարհն անցար
Տունդ դարձավ մթին անձավ:
Եւ ամենուր քարեր, քարեր
Վանք ու մատուռ` քարանձավներ
Վախըդ վանող զենք են թվում
Հեթանոսի երգն են երգում
Քո վանքերի քիվերն անգամ
Որ նման են անթև հավքի:
****
Հազարամյա իմ երկիր
Հազար դավի դեմ - դիմաց
Հազար խաչքարդ մնաց:
Որդիներդ միամիտ
Գալիք օրվա շնչով տաք
Արար աշխարհը անցան:
Դու բնավեր ու անտեր
Աչքդ հավերժ ճամփեքին
Արցունքից աղ քամեցիր:
Անեացար, սրբացար,
Դարերի դեմ չարաղետ
Փյունիկի պես հառնեցիր:
Որդիներդ առհավետ
Քո գրկի մեջ հին ու նոր
Կամ կռունկ են, կամ` բազե:
Դարերի դեմ միշտ անզեն
Դարձավ ավար, դարձավ քար
Քո եզերքով հողմահար:
Քարն ու հողդ սրբացան
Բուռդ` բռունցք չդարձավ,
Դու բարության սերմնացան:
****
Տաճարներ կառուցող ժողովուրդ,
Կամուրջներ արարող ժողովուրդ ,
Մաղթանք ու անեծքով շրըջշըրջուն
Հին ուխտի փառքերն ես օրորում :
Քո բախտից շվարած, քեզանից` խռոված,
Հին ուխտի Անմեռին նվիրված
Սապատդ դեմ տված արևին
Ապրում ես ուխտի պես շուրթդ կախ:
Քեզ զրկում ապրում ես անցյալում
Աշխարհին քո ուխտից միշտ պատմում
Համառն ես, անկոտրուն հավիտյան,
Ապրում ես , որ հաղթես Անմահին:
***
Լեռներով խճողված երկնքում
Արևը գայթում է ամենուր,
Հասնում է մի լեռան կատարի
Հաջորդի լանջերից գլորվում:
Փարվում է անդունդի շուրթերին
Մոլորված, ծեծված, արյունոտ
Կառչում է մասրենու թփերից,
Արյունը թափվում է երակից:
Արյունը թափվում է երակից
Ձորերում կակաչի փոխարկվում
Համառ է, ջահել է ու արի
Կռվի մեջ մեռնում է ու հառնում :
Փարվում են ամպերը պագշոտ,
Շուլալվում արևի փեշերին,
Ձորերում մոլորված դեգերում
Լողում են ու սուզվում ջրերում:
Դառնում են գինի, արբեցում,
Գրկում են ու գգվում մեկ-մեկու,
Երկինքը, որ գիտե Արևին
Մթնում է ու մեկեն մռայլվում :
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Tuesday, September 21, 2010
Հայ Յեղափոխականի մը Յիշատակները-144-Ռուբէն
Նիկոլի ու Ներսէսի Երկրէն դուրս գալէն քիչ մը ետք, կը սկսի Վասպուրականի կոտորածներն ու կռիւները: Այդ ատենները, Սալմաստ միացեալ ուժերով աշխատանք կը կատարուէր: Հոն հաւաքուած էին ամէն կողմէ, բոլոր կուսակցութիւններէ գործիչներ ու զինուորներ, որոնք կը պատրաստուէին Երկիր անցնելու: Կը կազմակերպուի մեծ խումբ մը` բաղկացած Արմենականներէ եւ Դաշնակցականներէ: Այդ իսկ ժամանակ լուր կը ստացուի, որ Վանի կռիւն ու կոտորածը սկսուած են: Աւետիսեանի խումբի առաջապահ Մուշեղի խումբէն քանի մը հոգի ազատուելով տաճիկներու ու քիւրտերու հալածանքներէն, կու գան եւ կը պատմեն Վանի կռիւներու մասին: Անոնք կը յայտնեն, որ Վանը դատարկուեր է յեղափոխականներէ, որ Աւետիսեանի (արմենական), Պետոյի (դաշնակցական) եւ Մարտիկի (հնչակեան) խումբերը ճանապարհին կռիւներու բռնուեր են քիւրտերու հետ: Իսկոյն Սալմաստի բոլոր գիւղերէն կը հաւաքուին զինուորները, մօտ 200 հոգի, 24 ժամուան մէջ ռեկւիզիցիայի (բռնագրաւման) կ’ենթարկուին բոլոր ձիերը եւ ճանապարհ կ’իյնան դէպի տաճկական սահմանը` օգնելու Վանէն նահանջող խումբերուն: Բայց ուշ էր արդէն: Պետոյի եւ Մարտիկի միացեալ խումբերը Կոթուրի ճանապարհին ամբողջովին կոտորուած էին (միայն ասորի մը ազատած էր), իսկ Աւետիսեանի մեծ խումբին մեծ մասը փճացած էր Բարթողիմէոս Վանքի մօտերը, փոքր մասը 30-40 հոգի, փախած էր Սալմաստ, եւ մնացածն ալ յետ նահանջած էր դէպի Վան եւ շրջակայքը:
Ինչպէս ըսի, Երկիր գնալու եւ զէնք փոխադրելու նպատակով ամէն կողմէ Սալմաստ եկած էին բազմաթիւ գործիչներ եւ զինուորներ: Այդտեղ հաւաքուեր էին հին գործիչներէն ընկերներ Օհանեանը, Իշխան Արղութեանը, Սաթենիկը, Նիկոլը եւ նորերէն Սեմերճեանը, Գուրգէն եւ ուրիշներ: Կային նաեւ բազմաթիւ զինուորներ` տաճկահայ եւ ռուսահայ: Սալմաստի գաւառակը, որ տնտեսապէս խեղճ վիճակի մէջ էր, անկարող էր պահել այդ հարիւրաւոր օտարականները, որոնք զուրկ էին ապրուստի սեփական միջոցներէ եւ կը կերակրուէին տեղացիներու հաշւոյն: Զինուորներու եւ գործիչներու վրայ պիտի աւելցնել նաեւ Երկրի մէջ տեղի ունեցած կռիւներու ու կոտորածներու հետեւանքով փախած ժողովուրդն ու զինուորները, որոնք նոյնպէս կը ծանրանային Սալմաստի բնակիչներուն վրայ:
Այս ամէնը առաջ բերած էին Սալմաստի մէջ երկուստեք դժգոհութիւններ եւ ստեղծած էին մթնոլորտ մը, ուր կը բացակայէր փոխադարձ սէրն ու միաբանութիւնը: Այս կացութենէն դուրս գալու համար պէտք էր ելք մը գտնել: Հարցը դրուած էր այսպէս` Վանի անյաջող կռիւներէն յետոյ, երբ այնտեղի ուժերը դուրս կու գային Երկրէն, պէ՞տք էր, արդեօք, հոն գնալ խումբերով կամ զէնք ուղարկել Վան:
Այս հարցին շուրջ կարծիքները կը տարբերէին: Սալմաստ գտնուող գործիչներէն մաս մը, հիմնուած Վասպուրականէն ուղարկուած Վարդանի եւ Տէրոյեան նամակներուն վրայ, կ’ըսէին թէ պէտք է հոն օգնութիւն հասցնել ու ոյժ ուղարկել, իսկ միւսները կը կարծէին, թէ պէտք է Սալմաստ հաւաքուած ուժերը տրամադրուին մեծ արշաւանք մը կազմակերպելու եւ վրէժ առնելու` խումբերը կոտորող աշիրէթներէն: Առաջին տեսակէտին ջերմ կողմնակից էին` Սեմերճեանը, Կարոն, Գուրգէնը, Արամայիսը եւ տաճկահայ զինուորութեան մեծը մասը, ինչպէս նաեւ Վասպուրականի գաւառական գործիչները` Նոր Գեղի Հաջին, Շախտու Բազիկը, Յոխնին, եւն.: Արշաւանքի կողմակից էին` Նիկոլը, Բժ. Օհանեանը, Իշխանը, Սաթենիկը: Այդ երկու հարցերու շուրջը նոյնիսկ կիրքեր կը յուզուէին: Զինուորներու պահելը դժուարութիւններու կը հանդիպէր տնտեսական նեղ վիճակի պատճառով, եւ եթէ անհրաժեշտ էր զանոնք ճամբել, ատիկա պէտք էր ընեկ շուտ: Ի վերջոյ կանգ կ’առնուի միջին ճանապարհի մը վրայ: Կ’որոշուի մաս մը զինուորներ պարբերաբար ուղարկել Երկիր, իսկ միւս մասը ցրել շրջակայքը:
Առաջին խումբը կ’որոշուի Օգոստոսի կէսին ուղարկել Պետրոս Սեմերճեանի ղեկավարութեամբ: Այդ խումբին մէջ կը մտնեն` Գուրգէնը` Սասունի ապագայ ղեկավարը, Արամայիսը, Խեչոն, Նիկոլը, թիւով մինչեւ 13 հոգի: Ասոնք ապահով եւ անվնաս կը հասնին Վան, ուր կը միանան Տէրոյեանի խումբին: Երբ այս խումբը տեղ կը հասնի եւ միւս կողմէ Երկրէն լուր կը ստացուի, որ Դաշնակցութիւնը չէ մեռած, որ ողջ են թէ Վարդանը եւ թէ Տէրոյեանը, կ’ուղարկուի Սեմերճեանի ճանապարհով երկրորդ խումբ մը` 35էն անց: Իսկ Թադէոս Առաքեալի վրայով, Աբաղայով, փոքրիկ խումբ մը, 7 հոգիէ բաղկացած, Սահակեանի ղեկավարութեամբ: Շէկոյի խումբը Սեպտեմբեր ամսի մօտերքն է, ճանապարհ կ’իյնայ Սեմերճեան ճանապարհով եւ ապահով տեղ կը հասնի (մի երկու թեթեւ եւ աննշան պատահարներու կը հանդիպին): Իսկ Աբաղայով գացող խումբը աւելի ուշ դուրս կը գայ, երբ արդէն ցուրտը սկսած էր: Կը պաշարուի Հայտարանցի քիւրտերով, տեղի կ’ունենայ կատաղի կռիւ մը խումբը, թշնամիէն երկու անգամ աւելի զոհեր խլելէն յետոյ, ամբողջովին կ’ոչնչանայ:
Շար . 144
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Ինչպէս ըսի, Երկիր գնալու եւ զէնք փոխադրելու նպատակով ամէն կողմէ Սալմաստ եկած էին բազմաթիւ գործիչներ եւ զինուորներ: Այդտեղ հաւաքուեր էին հին գործիչներէն ընկերներ Օհանեանը, Իշխան Արղութեանը, Սաթենիկը, Նիկոլը եւ նորերէն Սեմերճեանը, Գուրգէն եւ ուրիշներ: Կային նաեւ բազմաթիւ զինուորներ` տաճկահայ եւ ռուսահայ: Սալմաստի գաւառակը, որ տնտեսապէս խեղճ վիճակի մէջ էր, անկարող էր պահել այդ հարիւրաւոր օտարականները, որոնք զուրկ էին ապրուստի սեփական միջոցներէ եւ կը կերակրուէին տեղացիներու հաշւոյն: Զինուորներու եւ գործիչներու վրայ պիտի աւելցնել նաեւ Երկրի մէջ տեղի ունեցած կռիւներու ու կոտորածներու հետեւանքով փախած ժողովուրդն ու զինուորները, որոնք նոյնպէս կը ծանրանային Սալմաստի բնակիչներուն վրայ:
Այս ամէնը առաջ բերած էին Սալմաստի մէջ երկուստեք դժգոհութիւններ եւ ստեղծած էին մթնոլորտ մը, ուր կը բացակայէր փոխադարձ սէրն ու միաբանութիւնը: Այս կացութենէն դուրս գալու համար պէտք էր ելք մը գտնել: Հարցը դրուած էր այսպէս` Վանի անյաջող կռիւներէն յետոյ, երբ այնտեղի ուժերը դուրս կու գային Երկրէն, պէ՞տք էր, արդեօք, հոն գնալ խումբերով կամ զէնք ուղարկել Վան:
Այս հարցին շուրջ կարծիքները կը տարբերէին: Սալմաստ գտնուող գործիչներէն մաս մը, հիմնուած Վասպուրականէն ուղարկուած Վարդանի եւ Տէրոյեան նամակներուն վրայ, կ’ըսէին թէ պէտք է հոն օգնութիւն հասցնել ու ոյժ ուղարկել, իսկ միւսները կը կարծէին, թէ պէտք է Սալմաստ հաւաքուած ուժերը տրամադրուին մեծ արշաւանք մը կազմակերպելու եւ վրէժ առնելու` խումբերը կոտորող աշիրէթներէն: Առաջին տեսակէտին ջերմ կողմնակից էին` Սեմերճեանը, Կարոն, Գուրգէնը, Արամայիսը եւ տաճկահայ զինուորութեան մեծը մասը, ինչպէս նաեւ Վասպուրականի գաւառական գործիչները` Նոր Գեղի Հաջին, Շախտու Բազիկը, Յոխնին, եւն.: Արշաւանքի կողմակից էին` Նիկոլը, Բժ. Օհանեանը, Իշխանը, Սաթենիկը: Այդ երկու հարցերու շուրջը նոյնիսկ կիրքեր կը յուզուէին: Զինուորներու պահելը դժուարութիւններու կը հանդիպէր տնտեսական նեղ վիճակի պատճառով, եւ եթէ անհրաժեշտ էր զանոնք ճամբել, ատիկա պէտք էր ընեկ շուտ: Ի վերջոյ կանգ կ’առնուի միջին ճանապարհի մը վրայ: Կ’որոշուի մաս մը զինուորներ պարբերաբար ուղարկել Երկիր, իսկ միւս մասը ցրել շրջակայքը:
Առաջին խումբը կ’որոշուի Օգոստոսի կէսին ուղարկել Պետրոս Սեմերճեանի ղեկավարութեամբ: Այդ խումբին մէջ կը մտնեն` Գուրգէնը` Սասունի ապագայ ղեկավարը, Արամայիսը, Խեչոն, Նիկոլը, թիւով մինչեւ 13 հոգի: Ասոնք ապահով եւ անվնաս կը հասնին Վան, ուր կը միանան Տէրոյեանի խումբին: Երբ այս խումբը տեղ կը հասնի եւ միւս կողմէ Երկրէն լուր կը ստացուի, որ Դաշնակցութիւնը չէ մեռած, որ ողջ են թէ Վարդանը եւ թէ Տէրոյեանը, կ’ուղարկուի Սեմերճեանի ճանապարհով երկրորդ խումբ մը` 35էն անց: Իսկ Թադէոս Առաքեալի վրայով, Աբաղայով, փոքրիկ խումբ մը, 7 հոգիէ բաղկացած, Սահակեանի ղեկավարութեամբ: Շէկոյի խումբը Սեպտեմբեր ամսի մօտերքն է, ճանապարհ կ’իյնայ Սեմերճեան ճանապարհով եւ ապահով տեղ կը հասնի (մի երկու թեթեւ եւ աննշան պատահարներու կը հանդիպին): Իսկ Աբաղայով գացող խումբը աւելի ուշ դուրս կը գայ, երբ արդէն ցուրտը սկսած էր: Կը պաշարուի Հայտարանցի քիւրտերով, տեղի կ’ունենայ կատաղի կռիւ մը խումբը, թշնամիէն երկու անգամ աւելի զոհեր խլելէն յետոյ, ամբողջովին կ’ոչնչանայ:
Շար . 144
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Հայ Յեղափոխականի մը Յիշատակները-144-Ռուբէն
Նիկոլի ու Ներսէսի Երկրէն դուրս գալէն քիչ մը ետք, կը սկսի Վասպուրականի կոտորածներն ու կռիւները: Այդ ատենները, Սալմաստ միացեալ ուժերով աշխատանք կը կատարուէր: Հոն հաւաքուած էին ամէն կողմէ, բոլոր կուսակցութիւններէ գործիչներ ու զինուորներ, որոնք կը պատրաստուէին Երկիր անցնելու: Կը կազմակերպուի մեծ խումբ մը` բաղկացած Արմենականներէ եւ Դաշնակցականներէ: Այդ իսկ ժամանակ լուր կը ստացուի, որ Վանի կռիւն ու կոտորածը սկսուած են: Աւետիսեանի խումբի առաջապահ Մուշեղի խումբէն քանի մը հոգի ազատուելով տաճիկներու ու քիւրտերու հալածանքներէն, կու գան եւ կը պատմեն Վանի կռիւներու մասին: Անոնք կը յայտնեն, որ Վանը դատարկուեր է յեղափոխականներէ, որ Աւետիսեանի (արմենական), Պետոյի (դաշնակցական) եւ Մարտիկի (հնչակեան) խումբերը ճանապարհին կռիւներու բռնուեր են քիւրտերու հետ: Իսկոյն Սալմաստի բոլոր գիւղերէն կը հաւաքուին զինուորները, մօտ 200 հոգի, 24 ժամուան մէջ ռեկւիզիցիայի (բռնագրաւման) կ’ենթարկուին բոլոր ձիերը եւ ճանապարհ կ’իյնան դէպի տաճկական սահմանը` օգնելու Վանէն նահանջող խումբերուն: Բայց ուշ էր արդէն: Պետոյի եւ Մարտիկի միացեալ խումբերը Կոթուրի ճանապարհին ամբողջովին կոտորուած էին (միայն ասորի մը ազատած էր), իսկ Աւետիսեանի մեծ խումբին մեծ մասը փճացած էր Բարթողիմէոս Վանքի մօտերը, փոքր մասը 30-40 հոգի, փախած էր Սալմաստ, եւ մնացածն ալ յետ նահանջած էր դէպի Վան եւ շրջակայքը:
Ինչպէս ըսի, Երկիր գնալու եւ զէնք փոխադրելու նպատակով ամէն կողմէ Սալմաստ եկած էին բազմաթիւ գործիչներ եւ զինուորներ: Այդտեղ հաւաքուեր էին հին գործիչներէն ընկերներ Օհանեանը, Իշխան Արղութեանը, Սաթենիկը, Նիկոլը եւ նորերէն Սեմերճեանը, Գուրգէն եւ ուրիշներ: Կային նաեւ բազմաթիւ զինուորներ` տաճկահայ եւ ռուսահայ: Սալմաստի գաւառակը, որ տնտեսապէս խեղճ վիճակի մէջ էր, անկարող էր պահել այդ հարիւրաւոր օտարականները, որոնք զուրկ էին ապրուստի սեփական միջոցներէ եւ կը կերակրուէին տեղացիներու հաշւոյն: Զինուորներու եւ գործիչներու վրայ պիտի աւելցնել նաեւ Երկրի մէջ տեղի ունեցած կռիւներու ու կոտորածներու հետեւանքով փախած ժողովուրդն ու զինուորները, որոնք նոյնպէս կը ծանրանային Սալմաստի բնակիչներուն վրայ:
Այս ամէնը առաջ բերած էին Սալմաստի մէջ երկուստեք դժգոհութիւններ եւ ստեղծած էին մթնոլորտ մը, ուր կը բացակայէր փոխադարձ սէրն ու միաբանութիւնը: Այս կացութենէն դուրս գալու համար պէտք էր ելք մը գտնել: Հարցը դրուած էր այսպէս` Վանի անյաջող կռիւներէն յետոյ, երբ այնտեղի ուժերը դուրս կու գային Երկրէն, պէ՞տք էր, արդեօք, հոն գնալ խումբերով կամ զէնք ուղարկել Վան:
Այս հարցին շուրջ կարծիքները կը տարբերէին: Սալմաստ գտնուող գործիչներէն մաս մը, հիմնուած Վասպուրականէն ուղարկուած Վարդանի եւ Տէրոյեան նամակներուն վրայ, կ’ըսէին թէ պէտք է հոն օգնութիւն հասցնել ու ոյժ ուղարկել, իսկ միւսները կը կարծէին, թէ պէտք է Սալմաստ հաւաքուած ուժերը տրամադրուին մեծ արշաւանք մը կազմակերպելու եւ վրէժ առնելու` խումբերը կոտորող աշիրէթներէն: Առաջին տեսակէտին ջերմ կողմնակից էին` Սեմերճեանը, Կարոն, Գուրգէնը, Արամայիսը եւ տաճկահայ զինուորութեան մեծը մասը, ինչպէս նաեւ Վասպուրականի գաւառական գործիչները` Նոր Գեղի Հաջին, Շախտու Բազիկը, Յոխնին, եւն.: Արշաւանքի կողմակից էին` Նիկոլը, Բժ. Օհանեանը, Իշխանը, Սաթենիկը: Այդ երկու հարցերու շուրջը նոյնիսկ կիրքեր կը յուզուէին: Զինուորներու պահելը դժուարութիւններու կը հանդիպէր տնտեսական նեղ վիճակի պատճառով, եւ եթէ անհրաժեշտ էր զանոնք ճամբել, ատիկա պէտք էր ընեկ շուտ: Ի վերջոյ կանգ կ’առնուի միջին ճանապարհի մը վրայ: Կ’որոշուի մաս մը զինուորներ պարբերաբար ուղարկել Երկիր, իսկ միւս մասը ցրել շրջակայքը:
Առաջին խումբը կ’որոշուի Օգոստոսի կէսին ուղարկել Պետրոս Սեմերճեանի ղեկավարութեամբ: Այդ խումբին մէջ կը մտնեն` Գուրգէնը` Սասունի ապագայ ղեկավարը, Արամայիսը, Խեչոն, Նիկոլը, թիւով մինչեւ 13 հոգի: Ասոնք ապահով եւ անվնաս կը հասնին Վան, ուր կը միանան Տէրոյեանի խումբին: Երբ այս խումբը տեղ կը հասնի եւ միւս կողմէ Երկրէն լուր կը ստացուի, որ Դաշնակցութիւնը չէ մեռած, որ ողջ են թէ Վարդանը եւ թէ Տէրոյեանը, կ’ուղարկուի Սեմերճեանի ճանապարհով երկրորդ խումբ մը` 35էն անց: Իսկ Թադէոս Առաքեալի վրայով, Աբաղայով, փոքրիկ խումբ մը, 7 հոգիէ բաղկացած, Սահակեանի ղեկավարութեամբ: Շէկոյի խումբը Սեպտեմբեր ամսի մօտերքն է, ճանապարհ կ’իյնայ Սեմերճեան ճանապարհով եւ ապահով տեղ կը հասնի (մի երկու թեթեւ եւ աննշան պատահարներու կը հանդիպին): Իսկ Աբաղայով գացող խումբը աւելի ուշ դուրս կը գայ, երբ արդէն ցուրտը սկսած էր: Կը պաշարուի Հայտարանցի քիւրտերով, տեղի կ’ունենայ կատաղի կռիւ մը խումբը, թշնամիէն երկու անգամ աւելի զոհեր խլելէն յետոյ, ամբողջովին կ’ոչնչանայ:
Շար . 144
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Ինչպէս ըսի, Երկիր գնալու եւ զէնք փոխադրելու նպատակով ամէն կողմէ Սալմաստ եկած էին բազմաթիւ գործիչներ եւ զինուորներ: Այդտեղ հաւաքուեր էին հին գործիչներէն ընկերներ Օհանեանը, Իշխան Արղութեանը, Սաթենիկը, Նիկոլը եւ նորերէն Սեմերճեանը, Գուրգէն եւ ուրիշներ: Կային նաեւ բազմաթիւ զինուորներ` տաճկահայ եւ ռուսահայ: Սալմաստի գաւառակը, որ տնտեսապէս խեղճ վիճակի մէջ էր, անկարող էր պահել այդ հարիւրաւոր օտարականները, որոնք զուրկ էին ապրուստի սեփական միջոցներէ եւ կը կերակրուէին տեղացիներու հաշւոյն: Զինուորներու եւ գործիչներու վրայ պիտի աւելցնել նաեւ Երկրի մէջ տեղի ունեցած կռիւներու ու կոտորածներու հետեւանքով փախած ժողովուրդն ու զինուորները, որոնք նոյնպէս կը ծանրանային Սալմաստի բնակիչներուն վրայ:
Այս ամէնը առաջ բերած էին Սալմաստի մէջ երկուստեք դժգոհութիւններ եւ ստեղծած էին մթնոլորտ մը, ուր կը բացակայէր փոխադարձ սէրն ու միաբանութիւնը: Այս կացութենէն դուրս գալու համար պէտք էր ելք մը գտնել: Հարցը դրուած էր այսպէս` Վանի անյաջող կռիւներէն յետոյ, երբ այնտեղի ուժերը դուրս կու գային Երկրէն, պէ՞տք էր, արդեօք, հոն գնալ խումբերով կամ զէնք ուղարկել Վան:
Այս հարցին շուրջ կարծիքները կը տարբերէին: Սալմաստ գտնուող գործիչներէն մաս մը, հիմնուած Վասպուրականէն ուղարկուած Վարդանի եւ Տէրոյեան նամակներուն վրայ, կ’ըսէին թէ պէտք է հոն օգնութիւն հասցնել ու ոյժ ուղարկել, իսկ միւսները կը կարծէին, թէ պէտք է Սալմաստ հաւաքուած ուժերը տրամադրուին մեծ արշաւանք մը կազմակերպելու եւ վրէժ առնելու` խումբերը կոտորող աշիրէթներէն: Առաջին տեսակէտին ջերմ կողմնակից էին` Սեմերճեանը, Կարոն, Գուրգէնը, Արամայիսը եւ տաճկահայ զինուորութեան մեծը մասը, ինչպէս նաեւ Վասպուրականի գաւառական գործիչները` Նոր Գեղի Հաջին, Շախտու Բազիկը, Յոխնին, եւն.: Արշաւանքի կողմակից էին` Նիկոլը, Բժ. Օհանեանը, Իշխանը, Սաթենիկը: Այդ երկու հարցերու շուրջը նոյնիսկ կիրքեր կը յուզուէին: Զինուորներու պահելը դժուարութիւններու կը հանդիպէր տնտեսական նեղ վիճակի պատճառով, եւ եթէ անհրաժեշտ էր զանոնք ճամբել, ատիկա պէտք էր ընեկ շուտ: Ի վերջոյ կանգ կ’առնուի միջին ճանապարհի մը վրայ: Կ’որոշուի մաս մը զինուորներ պարբերաբար ուղարկել Երկիր, իսկ միւս մասը ցրել շրջակայքը:
Առաջին խումբը կ’որոշուի Օգոստոսի կէսին ուղարկել Պետրոս Սեմերճեանի ղեկավարութեամբ: Այդ խումբին մէջ կը մտնեն` Գուրգէնը` Սասունի ապագայ ղեկավարը, Արամայիսը, Խեչոն, Նիկոլը, թիւով մինչեւ 13 հոգի: Ասոնք ապահով եւ անվնաս կը հասնին Վան, ուր կը միանան Տէրոյեանի խումբին: Երբ այս խումբը տեղ կը հասնի եւ միւս կողմէ Երկրէն լուր կը ստացուի, որ Դաշնակցութիւնը չէ մեռած, որ ողջ են թէ Վարդանը եւ թէ Տէրոյեանը, կ’ուղարկուի Սեմերճեանի ճանապարհով երկրորդ խումբ մը` 35էն անց: Իսկ Թադէոս Առաքեալի վրայով, Աբաղայով, փոքրիկ խումբ մը, 7 հոգիէ բաղկացած, Սահակեանի ղեկավարութեամբ: Շէկոյի խումբը Սեպտեմբեր ամսի մօտերքն է, ճանապարհ կ’իյնայ Սեմերճեան ճանապարհով եւ ապահով տեղ կը հասնի (մի երկու թեթեւ եւ աննշան պատահարներու կը հանդիպին): Իսկ Աբաղայով գացող խումբը աւելի ուշ դուրս կը գայ, երբ արդէն ցուրտը սկսած էր: Կը պաշարուի Հայտարանցի քիւրտերով, տեղի կ’ունենայ կատաղի կռիւ մը խումբը, թշնամիէն երկու անգամ աւելի զոհեր խլելէն յետոյ, ամբողջովին կ’ոչնչանայ:
Շար . 144
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Monday, September 20, 2010
Վահան Գէորգեան Բանաստեղծութիւններ
Մեսրոպ Մաշտոցին
Բախտավոր այրդ դու մեր դպրության
Հավերժին միտող արքայից -արքան:
-Ես պիտի գովեմ քո փառքը վսեմ,
Երբ աստվածային աջն արարչի
Դարերին գետնող քոնն է վեհ անձիդ:
Ես քո որերրորդ ժառանգը արդեն
Ձենով Օհանի տագնապն եմ ապրում
Վախը իմ սրտում դեռ քեզ եմ ձայնում
Ինքդ մեր բախտի հրաշքն ես հավերժ:
Մեր հին էպոսի ` էպոսը ներկա
Թոնրից պոկված հացն հանապազոր,
Քաղցրախոս բարբառ` մերանը ցեղի,
Թև ես պարգևում , տանում ճախրանքի:
Մեր միացումից բառերն են շիկնում
Յուրաքանչյուրիս ձև ու կերպ տվող
Խոսքերը բոլոր քեզ ուղղած երդում
Քո գործն Արարիչ մեր բախտն Է կերտում :
***
Արարեց տառեր
Բախտին ապավեն
Գովերգեց փառքը,
Դարեր դիմացան
Երեսունվեցը` իրար թև թիկունք:
Զրահավորված անհաղթ մշակներ
Էությամբ հզոր սերմնացան հույսի
Ընդեմ խավարի արթուն թշնամի
Թանձրամիտ մթին:
Ժամանակների հարափոխ խաղից,
Ինքնահորդ հոսքից
Լույսը հենց զատվեց
Խայտաց , ծավալվեց,
Ծովի պես ծփաց
Կուրծքը դեմ տվեց
Հողմերին բոլոր:
Ձայնեց ու կանչեց
Ղողանջը զանգի
Ճանապարհներից
Մեղանչումների
Յուրայիններին
Նախապաշարված
Շնորհեց հավատ,
Ողջյունեց բարուն,
Չարը խափանեց ,
Պանդուխտին պատվար
Ջահ ու ջահակիր
Ռազմադաշտում դարձավ աննկուն
Սառնասիրտ զինվոր,
Վահան-զրահով
Տոկաց դիմացավ
Րոպե առ րոպե
Ցնցագին այգն է հաղթական կանչով
Ուչճացած լցվում
Փրկության երթիդ
Քայլերգն է Արփին ավետուն կրկին:
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Բախտավոր այրդ դու մեր դպրության
Հավերժին միտող արքայից -արքան:
-Ես պիտի գովեմ քո փառքը վսեմ,
Երբ աստվածային աջն արարչի
Դարերին գետնող քոնն է վեհ անձիդ:
Ես քո որերրորդ ժառանգը արդեն
Ձենով Օհանի տագնապն եմ ապրում
Վախը իմ սրտում դեռ քեզ եմ ձայնում
Ինքդ մեր բախտի հրաշքն ես հավերժ:
Մեր հին էպոսի ` էպոսը ներկա
Թոնրից պոկված հացն հանապազոր,
Քաղցրախոս բարբառ` մերանը ցեղի,
Թև ես պարգևում , տանում ճախրանքի:
Մեր միացումից բառերն են շիկնում
Յուրաքանչյուրիս ձև ու կերպ տվող
Խոսքերը բոլոր քեզ ուղղած երդում
Քո գործն Արարիչ մեր բախտն Է կերտում :
***
Արարեց տառեր
Բախտին ապավեն
Գովերգեց փառքը,
Դարեր դիմացան
Երեսունվեցը` իրար թև թիկունք:
Զրահավորված անհաղթ մշակներ
Էությամբ հզոր սերմնացան հույսի
Ընդեմ խավարի արթուն թշնամի
Թանձրամիտ մթին:
Ժամանակների հարափոխ խաղից,
Ինքնահորդ հոսքից
Լույսը հենց զատվեց
Խայտաց , ծավալվեց,
Ծովի պես ծփաց
Կուրծքը դեմ տվեց
Հողմերին բոլոր:
Ձայնեց ու կանչեց
Ղողանջը զանգի
Ճանապարհներից
Մեղանչումների
Յուրայիններին
Նախապաշարված
Շնորհեց հավատ,
Ողջյունեց բարուն,
Չարը խափանեց ,
Պանդուխտին պատվար
Ջահ ու ջահակիր
Ռազմադաշտում դարձավ աննկուն
Սառնասիրտ զինվոր,
Վահան-զրահով
Տոկաց դիմացավ
Րոպե առ րոպե
Ցնցագին այգն է հաղթական կանչով
Ուչճացած լցվում
Փրկության երթիդ
Քայլերգն է Արփին ավետուն կրկին:
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Վահան Գէորգեան Բանաստեղծութիւններ
Մեսրոպ Մաշտոցին
Բախտավոր այրդ դու մեր դպրության
Հավերժին միտող արքայից -արքան:
-Ես պիտի գովեմ քո փառքը վսեմ,
Երբ աստվածային աջն արարչի
Դարերին գետնող քոնն է վեհ անձիդ:
Ես քո որերրորդ ժառանգը արդեն
Ձենով Օհանի տագնապն եմ ապրում
Վախը իմ սրտում դեռ քեզ եմ ձայնում
Ինքդ մեր բախտի հրաշքն ես հավերժ:
Մեր հին էպոսի ` էպոսը ներկա
Թոնրից պոկված հացն հանապազոր,
Քաղցրախոս բարբառ` մերանը ցեղի,
Թև ես պարգևում , տանում ճախրանքի:
Մեր միացումից բառերն են շիկնում
Յուրաքանչյուրիս ձև ու կերպ տվող
Խոսքերը բոլոր քեզ ուղղած երդում
Քո գործն Արարիչ մեր բախտն Է կերտում :
***
Արարեց տառեր
Բախտին ապավեն
Գովերգեց փառքը,
Դարեր դիմացան
Երեսունվեցը` իրար թև թիկունք:
Զրահավորված անհաղթ մշակներ
Էությամբ հզոր սերմնացան հույսի
Ընդեմ խավարի արթուն թշնամի
Թանձրամիտ մթին:
Ժամանակների հարափոխ խաղից,
Ինքնահորդ հոսքից
Լույսը հենց զատվեց
Խայտաց , ծավալվեց,
Ծովի պես ծփաց
Կուրծքը դեմ տվեց
Հողմերին բոլոր:
Ձայնեց ու կանչեց
Ղողանջը զանգի
Ճանապարհներից
Մեղանչումների
Յուրայիններին
Նախապաշարված
Շնորհեց հավատ,
Ողջյունեց բարուն,
Չարը խափանեց ,
Պանդուխտին պատվար
Ջահ ու ջահակիր
Ռազմադաշտում դարձավ աննկուն
Սառնասիրտ զինվոր,
Վահան-զրահով
Տոկաց դիմացավ
Րոպե առ րոպե
Ցնցագին այգն է հաղթական կանչով
Ուչճացած լցվում
Փրկության երթիդ
Քայլերգն է Արփին ավետուն կրկին:
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Բախտավոր այրդ դու մեր դպրության
Հավերժին միտող արքայից -արքան:
-Ես պիտի գովեմ քո փառքը վսեմ,
Երբ աստվածային աջն արարչի
Դարերին գետնող քոնն է վեհ անձիդ:
Ես քո որերրորդ ժառանգը արդեն
Ձենով Օհանի տագնապն եմ ապրում
Վախը իմ սրտում դեռ քեզ եմ ձայնում
Ինքդ մեր բախտի հրաշքն ես հավերժ:
Մեր հին էպոսի ` էպոսը ներկա
Թոնրից պոկված հացն հանապազոր,
Քաղցրախոս բարբառ` մերանը ցեղի,
Թև ես պարգևում , տանում ճախրանքի:
Մեր միացումից բառերն են շիկնում
Յուրաքանչյուրիս ձև ու կերպ տվող
Խոսքերը բոլոր քեզ ուղղած երդում
Քո գործն Արարիչ մեր բախտն Է կերտում :
***
Արարեց տառեր
Բախտին ապավեն
Գովերգեց փառքը,
Դարեր դիմացան
Երեսունվեցը` իրար թև թիկունք:
Զրահավորված անհաղթ մշակներ
Էությամբ հզոր սերմնացան հույսի
Ընդեմ խավարի արթուն թշնամի
Թանձրամիտ մթին:
Ժամանակների հարափոխ խաղից,
Ինքնահորդ հոսքից
Լույսը հենց զատվեց
Խայտաց , ծավալվեց,
Ծովի պես ծփաց
Կուրծքը դեմ տվեց
Հողմերին բոլոր:
Ձայնեց ու կանչեց
Ղողանջը զանգի
Ճանապարհներից
Մեղանչումների
Յուրայիններին
Նախապաշարված
Շնորհեց հավատ,
Ողջյունեց բարուն,
Չարը խափանեց ,
Պանդուխտին պատվար
Ջահ ու ջահակիր
Ռազմադաշտում դարձավ աննկուն
Սառնասիրտ զինվոր,
Վահան-զրահով
Տոկաց դիմացավ
Րոպե առ րոպե
Ցնցագին այգն է հաղթական կանչով
Ուչճացած լցվում
Փրկության երթիդ
Քայլերգն է Արփին ավետուն կրկին:
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Sunday, September 19, 2010
Հայ Յեղափոխականի մը Յիշատակները-143-Ռուբէն
1894 թուին, երբ արդէն ֆետայիները ուժեղացած էին թէ՛ Սալմաստի եւ թէ Դերիկի վանքին մէջ, որոշւում է Պետոյին օգնելու համար ուղարկել առաջին զինատար խումբը: Մինչ այդ զէնքերու փոխադրութիւնը կ’ընէին հատ հատ մարդիկ կամ կը կատարուէր քիւրտերու միջոցով: Վարդանը կ’անցնի Վան, ուր կը մնայ իր խումբով մինչեւ 96 թուի կռիւները: Այս յաջող փորձը պատճառ կը դառնայ, որ կազմակերպուին ուրիշ խումբեր:
Արմենականները ուժեղ էին Վանի մէջ: Անոնք նաեւ Սալմաստ ունէին բաւականաչափ ոյժ, մանաւանդ որ այդ կուսակցութեան ոգին ու ղեկավարը կը գտնուէին Սալմաստ: Խրախուսուած Վարդանի օրինակէն, Աւետիսեանը կը կազմէ մեծ խումբ մը, մօտ 100 հոգի, որոնց մէջ կը լինին Արմենական գործիչներէն` Ուզունը, Սեւ Լաճը, Չարւադարը, Արսէնը, Մուշեղը եւ ուրիշներ: Այդ խումբը նոյն ճանապարհով կը հասնի Վան:
Այդ խումբէն յետոյ, Դաշնակցութիւնը կ’որոշէ երկրորդ խումբ մը ուղարկել Երկիր, Նիկոլի ղեկավարութեամբ, որ Սալմաստ կը գտնուէր այդ ատենը իբրեւ ուսուցիչ: Կը հաւաքուին մօտ 60 զինուորներ եւ Հոկտեմբերի մէջ, երբ արդէն պիտի ձիւնէր, կ’ուղեւորուին դէպի Երկիր: Անոնք կ’աճապարէին, որովհետեւ կոտորածի շշուկներ կային: Խումբին հետ էր Տէրոյեանը, որ եկած էր Երկրէն: Խումբին կը միանան նաեւ Արմենականներէն 12 հոգի, որոնց մէջ յայտնի Ուստա Փանոսը:
Խումբը երբ ճամբայ կ’իյնայ, ձիւնը կը սկսի տեղալ եւ ծածկել ճանապարհները: Խոշապ հասնելուն, ոմանք կ’առաջարկեն յետ դառնալ, բայց Նիկոլը կը յամառի եւ կ’որոշէ ինչ գնով ալ լինի, անցնիլ Երկիր: Առաջ կը շարժուին ու կը հասնին Սարայ: Տասը հոգիի չափ կը մտնեն մարագ մը, ցուրտէն պատսպարուելու համար: Միւս մասը կը մնայ լեռը` ձիւնին ու բուքին տակ: Քիւրտերը եւ զօրքը կը նկատեն զանոնք եւ կու գան ու կը պաշարեն: Կը սկսի կատաղի կռիւ մը, որ կը տեւէ ամբողջ օրը: Այդտեղ կը սառին Ուստա Փանոսին ոտքերը:
Խումբը, քանի մը զոհ տալով, կը յաջողի գիշերը պատռել թշնամիի շղթան եւ առաջ կը շարժի դէպի Վասպուրական: Գետի մը մէջ կը թրջուին զինուորները եւ անոնցմէ տասէն մէկը կը սառի ու կը մնայ ճանապարհին: Տէրոյեանը, որ 12 հոգիով մարագներն էր ապաստանած, ուրիշ ճանապարհով կը յաջողի Վան հասնիլ, իսկ Նիկլոը, խումբի մնացորդով, կը մտնէ Բողազ Քեասան գիւղը: Հազիւ քիչ մը հանգիստ կ’առնեն, երբ նախորդ օրուան կռուողները կու գան ու կը պաշարեն խումբի ապաստանած տունը: Տեղի կ’ունենայ ա՛լ աւելի սաստիկ կռիւ մը: Քիւրտերը եւ զօրքը ցախեր կը բերեն եւ տան շուրջը դնելով կը վառեն: Կրակի ու բոցի մէջէն ֆետայիները դուրս կը թռչին ու շեշտակի կրակոցներով կը սպաննեն բազմաթիւ քիւրտեր, որոնց մէջ նաեւ երկու ցեղապետեր` Շա եւ Ջնդի: Քիւրտերը սարսափի եւ շփոթութեան կը մատնուին այս ամենակատաղի կռիւէն, եւ խումբը, օգտուելով ատկէ, դուրս կու գայ գիւղէն ու կը շարունակէ կռիւը, բարձրանալով մօտակայ լերան վրայ: Ձիւնը ճեղքելով, ֆետայիները, միշտ հետապնդուելով քիւրտերէ, առաջ կը շարժին եւ գիշերը իրենց հետքը կորսնցնելով, կը հասնին Վարագ ու կ’ազատին:
Այդ խումբի դժուարութեամբ Երկիր անցնելէն ետքը, Սալմաստի մէջ պարապ չեն մնար եւ կը սկսին աւելի ուժգին պատրաստել մարդիկ ու ռազմամթերք: Այդ ձմեռը կ’անցնեն նախապատրաստական աշխատանքեր կատարելով:
96ի գարնան Վասպուրականէն կը վերադառնան այնտեղ գացողները, որպէսզի նոր ուժեր տանեն Սալմաստէն: Նողազ Քեասանի հերոսը` Նիկոլը իր շուրջ կը հաւաքէ 10ի չափ հրացանաւորներ, 40ի չափ անզէն զինուորներ, որպէսզի զինէ եւ վերադարձնէ Վան: Արմենական Ներսէսը նոյնպէս կը վերադառնայ, Խոյի ճանապարհով, 10-12 հոգիով, որպէսզի զէնք տանի: Այս երկու խումբերուն ալ դժբախտութիւն կը պատահի: Ներսէսը թէեւ ապահով կը հասնի Խոյ, հոն կը ձերբակալուի, իսկ Նիկոլը կը հասնի Դերիկ, որ 95ի գարնանը, քանի մը գիւղերու հետ, քանդուած էր պարսից կառավարութեան կողմէ, տաճիկներու ստիպման տակ: Նիկոլը կ’ապաստանի աւերակներու մէջ, բայց այդտեղ կը պաշարուի քիւրտերէ: Մերոնք կը համոզեն քիւրտերը չկրուիլ, անոնք, սակայն, համարելով այդ թուլութեան նշան, աւելի համարձակօրէն կը սեղմեն պաշարման օղակը վանքին շուրջը, կը գրաւեն իշխող դիրքերը եւ կը սպաննեն Շերոն ու իր մէկ ընկերը:
Զինուած միայն ութը հրացաններով, ֆետայիները կը պաշտպանեն վանքին դուռները: Քիւրտերը քանդուած գմբէթէն կը կրակեն: Նիկոլը խոտեր ու գազեր կը լեցնէ վանքը, կը վառէ ու ծուխով կը պաշտպանուի: Երբ գիշերը վրայ կը հասնի, ֆետայիները դուրս կը թռչին վանքի դռնէն եւ սպաննելով քանի մը քիւրտեր, կ’ազատին: Խումբէն փոքրիկ մաս մը կ’երթայ Սանամէրիկ, իսկ մնացածները կը մտնեն Քեօհնա-Շահար, ուր բոլորն ալ, մէջն ըլլալով նաեւ Նիկոլը, կը ձերբակալուին: Յետոյ կաշառքով կ’ազատուին պարսիկներու ձեռքէն: Այդպէսով մեծ վնաս կը հասցնէ Վասպուրականի 1896 թուի կռիւներուն:
Շար. 143
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Արմենականները ուժեղ էին Վանի մէջ: Անոնք նաեւ Սալմաստ ունէին բաւականաչափ ոյժ, մանաւանդ որ այդ կուսակցութեան ոգին ու ղեկավարը կը գտնուէին Սալմաստ: Խրախուսուած Վարդանի օրինակէն, Աւետիսեանը կը կազմէ մեծ խումբ մը, մօտ 100 հոգի, որոնց մէջ կը լինին Արմենական գործիչներէն` Ուզունը, Սեւ Լաճը, Չարւադարը, Արսէնը, Մուշեղը եւ ուրիշներ: Այդ խումբը նոյն ճանապարհով կը հասնի Վան:
Այդ խումբէն յետոյ, Դաշնակցութիւնը կ’որոշէ երկրորդ խումբ մը ուղարկել Երկիր, Նիկոլի ղեկավարութեամբ, որ Սալմաստ կը գտնուէր այդ ատենը իբրեւ ուսուցիչ: Կը հաւաքուին մօտ 60 զինուորներ եւ Հոկտեմբերի մէջ, երբ արդէն պիտի ձիւնէր, կ’ուղեւորուին դէպի Երկիր: Անոնք կ’աճապարէին, որովհետեւ կոտորածի շշուկներ կային: Խումբին հետ էր Տէրոյեանը, որ եկած էր Երկրէն: Խումբին կը միանան նաեւ Արմենականներէն 12 հոգի, որոնց մէջ յայտնի Ուստա Փանոսը:
Խումբը երբ ճամբայ կ’իյնայ, ձիւնը կը սկսի տեղալ եւ ծածկել ճանապարհները: Խոշապ հասնելուն, ոմանք կ’առաջարկեն յետ դառնալ, բայց Նիկոլը կը յամառի եւ կ’որոշէ ինչ գնով ալ լինի, անցնիլ Երկիր: Առաջ կը շարժուին ու կը հասնին Սարայ: Տասը հոգիի չափ կը մտնեն մարագ մը, ցուրտէն պատսպարուելու համար: Միւս մասը կը մնայ լեռը` ձիւնին ու բուքին տակ: Քիւրտերը եւ զօրքը կը նկատեն զանոնք եւ կու գան ու կը պաշարեն: Կը սկսի կատաղի կռիւ մը, որ կը տեւէ ամբողջ օրը: Այդտեղ կը սառին Ուստա Փանոսին ոտքերը:
Խումբը, քանի մը զոհ տալով, կը յաջողի գիշերը պատռել թշնամիի շղթան եւ առաջ կը շարժի դէպի Վասպուրական: Գետի մը մէջ կը թրջուին զինուորները եւ անոնցմէ տասէն մէկը կը սառի ու կը մնայ ճանապարհին: Տէրոյեանը, որ 12 հոգիով մարագներն էր ապաստանած, ուրիշ ճանապարհով կը յաջողի Վան հասնիլ, իսկ Նիկլոը, խումբի մնացորդով, կը մտնէ Բողազ Քեասան գիւղը: Հազիւ քիչ մը հանգիստ կ’առնեն, երբ նախորդ օրուան կռուողները կու գան ու կը պաշարեն խումբի ապաստանած տունը: Տեղի կ’ունենայ ա՛լ աւելի սաստիկ կռիւ մը: Քիւրտերը եւ զօրքը ցախեր կը բերեն եւ տան շուրջը դնելով կը վառեն: Կրակի ու բոցի մէջէն ֆետայիները դուրս կը թռչին ու շեշտակի կրակոցներով կը սպաննեն բազմաթիւ քիւրտեր, որոնց մէջ նաեւ երկու ցեղապետեր` Շա եւ Ջնդի: Քիւրտերը սարսափի եւ շփոթութեան կը մատնուին այս ամենակատաղի կռիւէն, եւ խումբը, օգտուելով ատկէ, դուրս կու գայ գիւղէն ու կը շարունակէ կռիւը, բարձրանալով մօտակայ լերան վրայ: Ձիւնը ճեղքելով, ֆետայիները, միշտ հետապնդուելով քիւրտերէ, առաջ կը շարժին եւ գիշերը իրենց հետքը կորսնցնելով, կը հասնին Վարագ ու կ’ազատին:
Այդ խումբի դժուարութեամբ Երկիր անցնելէն ետքը, Սալմաստի մէջ պարապ չեն մնար եւ կը սկսին աւելի ուժգին պատրաստել մարդիկ ու ռազմամթերք: Այդ ձմեռը կ’անցնեն նախապատրաստական աշխատանքեր կատարելով:
96ի գարնան Վասպուրականէն կը վերադառնան այնտեղ գացողները, որպէսզի նոր ուժեր տանեն Սալմաստէն: Նողազ Քեասանի հերոսը` Նիկոլը իր շուրջ կը հաւաքէ 10ի չափ հրացանաւորներ, 40ի չափ անզէն զինուորներ, որպէսզի զինէ եւ վերադարձնէ Վան: Արմենական Ներսէսը նոյնպէս կը վերադառնայ, Խոյի ճանապարհով, 10-12 հոգիով, որպէսզի զէնք տանի: Այս երկու խումբերուն ալ դժբախտութիւն կը պատահի: Ներսէսը թէեւ ապահով կը հասնի Խոյ, հոն կը ձերբակալուի, իսկ Նիկոլը կը հասնի Դերիկ, որ 95ի գարնանը, քանի մը գիւղերու հետ, քանդուած էր պարսից կառավարութեան կողմէ, տաճիկներու ստիպման տակ: Նիկոլը կ’ապաստանի աւերակներու մէջ, բայց այդտեղ կը պաշարուի քիւրտերէ: Մերոնք կը համոզեն քիւրտերը չկրուիլ, անոնք, սակայն, համարելով այդ թուլութեան նշան, աւելի համարձակօրէն կը սեղմեն պաշարման օղակը վանքին շուրջը, կը գրաւեն իշխող դիրքերը եւ կը սպաննեն Շերոն ու իր մէկ ընկերը:
Զինուած միայն ութը հրացաններով, ֆետայիները կը պաշտպանեն վանքին դուռները: Քիւրտերը քանդուած գմբէթէն կը կրակեն: Նիկոլը խոտեր ու գազեր կը լեցնէ վանքը, կը վառէ ու ծուխով կը պաշտպանուի: Երբ գիշերը վրայ կը հասնի, ֆետայիները դուրս կը թռչին վանքի դռնէն եւ սպաննելով քանի մը քիւրտեր, կ’ազատին: Խումբէն փոքրիկ մաս մը կ’երթայ Սանամէրիկ, իսկ մնացածները կը մտնեն Քեօհնա-Շահար, ուր բոլորն ալ, մէջն ըլլալով նաեւ Նիկոլը, կը ձերբակալուին: Յետոյ կաշառքով կ’ազատուին պարսիկներու ձեռքէն: Այդպէսով մեծ վնաս կը հասցնէ Վասպուրականի 1896 թուի կռիւներուն:
Շար. 143
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Հայ Յեղափոխականի մը Յիշատակները-143-Ռուբէն
1894 թուին, երբ արդէն ֆետայիները ուժեղացած էին թէ՛ Սալմաստի եւ թէ Դերիկի վանքին մէջ, որոշւում է Պետոյին օգնելու համար ուղարկել առաջին զինատար խումբը: Մինչ այդ զէնքերու փոխադրութիւնը կ’ընէին հատ հատ մարդիկ կամ կը կատարուէր քիւրտերու միջոցով: Վարդանը կ’անցնի Վան, ուր կը մնայ իր խումբով մինչեւ 96 թուի կռիւները: Այս յաջող փորձը պատճառ կը դառնայ, որ կազմակերպուին ուրիշ խումբեր:
Արմենականները ուժեղ էին Վանի մէջ: Անոնք նաեւ Սալմաստ ունէին բաւականաչափ ոյժ, մանաւանդ որ այդ կուսակցութեան ոգին ու ղեկավարը կը գտնուէին Սալմաստ: Խրախուսուած Վարդանի օրինակէն, Աւետիսեանը կը կազմէ մեծ խումբ մը, մօտ 100 հոգի, որոնց մէջ կը լինին Արմենական գործիչներէն` Ուզունը, Սեւ Լաճը, Չարւադարը, Արսէնը, Մուշեղը եւ ուրիշներ: Այդ խումբը նոյն ճանապարհով կը հասնի Վան:
Այդ խումբէն յետոյ, Դաշնակցութիւնը կ’որոշէ երկրորդ խումբ մը ուղարկել Երկիր, Նիկոլի ղեկավարութեամբ, որ Սալմաստ կը գտնուէր այդ ատենը իբրեւ ուսուցիչ: Կը հաւաքուին մօտ 60 զինուորներ եւ Հոկտեմբերի մէջ, երբ արդէն պիտի ձիւնէր, կ’ուղեւորուին դէպի Երկիր: Անոնք կ’աճապարէին, որովհետեւ կոտորածի շշուկներ կային: Խումբին հետ էր Տէրոյեանը, որ եկած էր Երկրէն: Խումբին կը միանան նաեւ Արմենականներէն 12 հոգի, որոնց մէջ յայտնի Ուստա Փանոսը:
Խումբը երբ ճամբայ կ’իյնայ, ձիւնը կը սկսի տեղալ եւ ծածկել ճանապարհները: Խոշապ հասնելուն, ոմանք կ’առաջարկեն յետ դառնալ, բայց Նիկոլը կը յամառի եւ կ’որոշէ ինչ գնով ալ լինի, անցնիլ Երկիր: Առաջ կը շարժուին ու կը հասնին Սարայ: Տասը հոգիի չափ կը մտնեն մարագ մը, ցուրտէն պատսպարուելու համար: Միւս մասը կը մնայ լեռը` ձիւնին ու բուքին տակ: Քիւրտերը եւ զօրքը կը նկատեն զանոնք եւ կու գան ու կը պաշարեն: Կը սկսի կատաղի կռիւ մը, որ կը տեւէ ամբողջ օրը: Այդտեղ կը սառին Ուստա Փանոսին ոտքերը:
Խումբը, քանի մը զոհ տալով, կը յաջողի գիշերը պատռել թշնամիի շղթան եւ առաջ կը շարժի դէպի Վասպուրական: Գետի մը մէջ կը թրջուին զինուորները եւ անոնցմէ տասէն մէկը կը սառի ու կը մնայ ճանապարհին: Տէրոյեանը, որ 12 հոգիով մարագներն էր ապաստանած, ուրիշ ճանապարհով կը յաջողի Վան հասնիլ, իսկ Նիկլոը, խումբի մնացորդով, կը մտնէ Բողազ Քեասան գիւղը: Հազիւ քիչ մը հանգիստ կ’առնեն, երբ նախորդ օրուան կռուողները կու գան ու կը պաշարեն խումբի ապաստանած տունը: Տեղի կ’ունենայ ա՛լ աւելի սաստիկ կռիւ մը: Քիւրտերը եւ զօրքը ցախեր կը բերեն եւ տան շուրջը դնելով կը վառեն: Կրակի ու բոցի մէջէն ֆետայիները դուրս կը թռչին ու շեշտակի կրակոցներով կը սպաննեն բազմաթիւ քիւրտեր, որոնց մէջ նաեւ երկու ցեղապետեր` Շա եւ Ջնդի: Քիւրտերը սարսափի եւ շփոթութեան կը մատնուին այս ամենակատաղի կռիւէն, եւ խումբը, օգտուելով ատկէ, դուրս կու գայ գիւղէն ու կը շարունակէ կռիւը, բարձրանալով մօտակայ լերան վրայ: Ձիւնը ճեղքելով, ֆետայիները, միշտ հետապնդուելով քիւրտերէ, առաջ կը շարժին եւ գիշերը իրենց հետքը կորսնցնելով, կը հասնին Վարագ ու կ’ազատին:
Այդ խումբի դժուարութեամբ Երկիր անցնելէն ետքը, Սալմաստի մէջ պարապ չեն մնար եւ կը սկսին աւելի ուժգին պատրաստել մարդիկ ու ռազմամթերք: Այդ ձմեռը կ’անցնեն նախապատրաստական աշխատանքեր կատարելով:
96ի գարնան Վասպուրականէն կը վերադառնան այնտեղ գացողները, որպէսզի նոր ուժեր տանեն Սալմաստէն: Նողազ Քեասանի հերոսը` Նիկոլը իր շուրջ կը հաւաքէ 10ի չափ հրացանաւորներ, 40ի չափ անզէն զինուորներ, որպէսզի զինէ եւ վերադարձնէ Վան: Արմենական Ներսէսը նոյնպէս կը վերադառնայ, Խոյի ճանապարհով, 10-12 հոգիով, որպէսզի զէնք տանի: Այս երկու խումբերուն ալ դժբախտութիւն կը պատահի: Ներսէսը թէեւ ապահով կը հասնի Խոյ, հոն կը ձերբակալուի, իսկ Նիկոլը կը հասնի Դերիկ, որ 95ի գարնանը, քանի մը գիւղերու հետ, քանդուած էր պարսից կառավարութեան կողմէ, տաճիկներու ստիպման տակ: Նիկոլը կ’ապաստանի աւերակներու մէջ, բայց այդտեղ կը պաշարուի քիւրտերէ: Մերոնք կը համոզեն քիւրտերը չկրուիլ, անոնք, սակայն, համարելով այդ թուլութեան նշան, աւելի համարձակօրէն կը սեղմեն պաշարման օղակը վանքին շուրջը, կը գրաւեն իշխող դիրքերը եւ կը սպաննեն Շերոն ու իր մէկ ընկերը:
Զինուած միայն ութը հրացաններով, ֆետայիները կը պաշտպանեն վանքին դուռները: Քիւրտերը քանդուած գմբէթէն կը կրակեն: Նիկոլը խոտեր ու գազեր կը լեցնէ վանքը, կը վառէ ու ծուխով կը պաշտպանուի: Երբ գիշերը վրայ կը հասնի, ֆետայիները դուրս կը թռչին վանքի դռնէն եւ սպաննելով քանի մը քիւրտեր, կ’ազատին: Խումբէն փոքրիկ մաս մը կ’երթայ Սանամէրիկ, իսկ մնացածները կը մտնեն Քեօհնա-Շահար, ուր բոլորն ալ, մէջն ըլլալով նաեւ Նիկոլը, կը ձերբակալուին: Յետոյ կաշառքով կ’ազատուին պարսիկներու ձեռքէն: Այդպէսով մեծ վնաս կը հասցնէ Վասպուրականի 1896 թուի կռիւներուն:
Շար. 143
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Արմենականները ուժեղ էին Վանի մէջ: Անոնք նաեւ Սալմաստ ունէին բաւականաչափ ոյժ, մանաւանդ որ այդ կուսակցութեան ոգին ու ղեկավարը կը գտնուէին Սալմաստ: Խրախուսուած Վարդանի օրինակէն, Աւետիսեանը կը կազմէ մեծ խումբ մը, մօտ 100 հոգի, որոնց մէջ կը լինին Արմենական գործիչներէն` Ուզունը, Սեւ Լաճը, Չարւադարը, Արսէնը, Մուշեղը եւ ուրիշներ: Այդ խումբը նոյն ճանապարհով կը հասնի Վան:
Այդ խումբէն յետոյ, Դաշնակցութիւնը կ’որոշէ երկրորդ խումբ մը ուղարկել Երկիր, Նիկոլի ղեկավարութեամբ, որ Սալմաստ կը գտնուէր այդ ատենը իբրեւ ուսուցիչ: Կը հաւաքուին մօտ 60 զինուորներ եւ Հոկտեմբերի մէջ, երբ արդէն պիտի ձիւնէր, կ’ուղեւորուին դէպի Երկիր: Անոնք կ’աճապարէին, որովհետեւ կոտորածի շշուկներ կային: Խումբին հետ էր Տէրոյեանը, որ եկած էր Երկրէն: Խումբին կը միանան նաեւ Արմենականներէն 12 հոգի, որոնց մէջ յայտնի Ուստա Փանոսը:
Խումբը երբ ճամբայ կ’իյնայ, ձիւնը կը սկսի տեղալ եւ ծածկել ճանապարհները: Խոշապ հասնելուն, ոմանք կ’առաջարկեն յետ դառնալ, բայց Նիկոլը կը յամառի եւ կ’որոշէ ինչ գնով ալ լինի, անցնիլ Երկիր: Առաջ կը շարժուին ու կը հասնին Սարայ: Տասը հոգիի չափ կը մտնեն մարագ մը, ցուրտէն պատսպարուելու համար: Միւս մասը կը մնայ լեռը` ձիւնին ու բուքին տակ: Քիւրտերը եւ զօրքը կը նկատեն զանոնք եւ կու գան ու կը պաշարեն: Կը սկսի կատաղի կռիւ մը, որ կը տեւէ ամբողջ օրը: Այդտեղ կը սառին Ուստա Փանոսին ոտքերը:
Խումբը, քանի մը զոհ տալով, կը յաջողի գիշերը պատռել թշնամիի շղթան եւ առաջ կը շարժի դէպի Վասպուրական: Գետի մը մէջ կը թրջուին զինուորները եւ անոնցմէ տասէն մէկը կը սառի ու կը մնայ ճանապարհին: Տէրոյեանը, որ 12 հոգիով մարագներն էր ապաստանած, ուրիշ ճանապարհով կը յաջողի Վան հասնիլ, իսկ Նիկլոը, խումբի մնացորդով, կը մտնէ Բողազ Քեասան գիւղը: Հազիւ քիչ մը հանգիստ կ’առնեն, երբ նախորդ օրուան կռուողները կու գան ու կը պաշարեն խումբի ապաստանած տունը: Տեղի կ’ունենայ ա՛լ աւելի սաստիկ կռիւ մը: Քիւրտերը եւ զօրքը ցախեր կը բերեն եւ տան շուրջը դնելով կը վառեն: Կրակի ու բոցի մէջէն ֆետայիները դուրս կը թռչին ու շեշտակի կրակոցներով կը սպաննեն բազմաթիւ քիւրտեր, որոնց մէջ նաեւ երկու ցեղապետեր` Շա եւ Ջնդի: Քիւրտերը սարսափի եւ շփոթութեան կը մատնուին այս ամենակատաղի կռիւէն, եւ խումբը, օգտուելով ատկէ, դուրս կու գայ գիւղէն ու կը շարունակէ կռիւը, բարձրանալով մօտակայ լերան վրայ: Ձիւնը ճեղքելով, ֆետայիները, միշտ հետապնդուելով քիւրտերէ, առաջ կը շարժին եւ գիշերը իրենց հետքը կորսնցնելով, կը հասնին Վարագ ու կ’ազատին:
Այդ խումբի դժուարութեամբ Երկիր անցնելէն ետքը, Սալմաստի մէջ պարապ չեն մնար եւ կը սկսին աւելի ուժգին պատրաստել մարդիկ ու ռազմամթերք: Այդ ձմեռը կ’անցնեն նախապատրաստական աշխատանքեր կատարելով:
96ի գարնան Վասպուրականէն կը վերադառնան այնտեղ գացողները, որպէսզի նոր ուժեր տանեն Սալմաստէն: Նողազ Քեասանի հերոսը` Նիկոլը իր շուրջ կը հաւաքէ 10ի չափ հրացանաւորներ, 40ի չափ անզէն զինուորներ, որպէսզի զինէ եւ վերադարձնէ Վան: Արմենական Ներսէսը նոյնպէս կը վերադառնայ, Խոյի ճանապարհով, 10-12 հոգիով, որպէսզի զէնք տանի: Այս երկու խումբերուն ալ դժբախտութիւն կը պատահի: Ներսէսը թէեւ ապահով կը հասնի Խոյ, հոն կը ձերբակալուի, իսկ Նիկոլը կը հասնի Դերիկ, որ 95ի գարնանը, քանի մը գիւղերու հետ, քանդուած էր պարսից կառավարութեան կողմէ, տաճիկներու ստիպման տակ: Նիկոլը կ’ապաստանի աւերակներու մէջ, բայց այդտեղ կը պաշարուի քիւրտերէ: Մերոնք կը համոզեն քիւրտերը չկրուիլ, անոնք, սակայն, համարելով այդ թուլութեան նշան, աւելի համարձակօրէն կը սեղմեն պաշարման օղակը վանքին շուրջը, կը գրաւեն իշխող դիրքերը եւ կը սպաննեն Շերոն ու իր մէկ ընկերը:
Զինուած միայն ութը հրացաններով, ֆետայիները կը պաշտպանեն վանքին դուռները: Քիւրտերը քանդուած գմբէթէն կը կրակեն: Նիկոլը խոտեր ու գազեր կը լեցնէ վանքը, կը վառէ ու ծուխով կը պաշտպանուի: Երբ գիշերը վրայ կը հասնի, ֆետայիները դուրս կը թռչին վանքի դռնէն եւ սպաննելով քանի մը քիւրտեր, կ’ազատին: Խումբէն փոքրիկ մաս մը կ’երթայ Սանամէրիկ, իսկ մնացածները կը մտնեն Քեօհնա-Շահար, ուր բոլորն ալ, մէջն ըլլալով նաեւ Նիկոլը, կը ձերբակալուին: Յետոյ կաշառքով կ’ազատուին պարսիկներու ձեռքէն: Այդպէսով մեծ վնաս կը հասցնէ Վասպուրականի 1896 թուի կռիւներուն:
Շար. 143
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Saturday, September 18, 2010
Բանաստեղծութիւններ Վահան Գէորգեան
Հայաստան աշխարհ, քո կարոտն հիմա
Օրերս խառնել, քունս փախցրել,
Եւ իմ ճամփեքին դեպի քեզ դարձող
Հազար ու մի նոր կապանք է դրել:
Հայաստան աշխարհ , քո կարոտն հիմա
Իմ տարիքն առել այնպես է շրջել
Որ ես մանկան պես հավատում եմ դեռ
Առաջվա նման քոնն եմ հավիտյան:
Հայաստան աշխարհ, երկիր հայրենի
Ուր ամեն մի հավք ու թուփ մասրենու
Իմ բախտի նման ինձ անգիր գիտի
Ինչպես որ կայի, նույնն եմ մնացել:
Հայաստան աշխարհ իմ միակ օրրան
Քոնն են հավիտյան խինդը օրերիս
Ես մի շյուղը քո մտքիդ մորմոքը
Դու իմ շուրթերի երգն ես կարոտի:
****
Սիրտս հավք է վանդակում
Օրն ի բուն զարկում է թևում
Մտքերս հովի պես արթուն
Կարոտիս ամպերն են մանում
Շուրթերիս փշերը վարդի
Արցունքից աղոթք են հյուսում
Ու ես էլ իմ ապրած դարի
Տագնապն եմ ուսերիս կըրում:
***
Խաղաղությունն էլ այս նոր աշխարհի
Այնքան նման է հզոր երկրի
Իրիկնամուտի բանուկ մայթերին
Վաճառքի հանված կնոջ մարմնին:
Խաղաղությունն էլ անտարբեր, նկուն,
Բռնադատված է լոկ բռնաբարվում,
Կնոջ պես գիտե վճարողն արդեն
Տերն է մարմնի արարած կրքին:
Խաղաղությո՛ւնը օրվա խաղաթուղթ,
Հզոր կոչվածին մի նո՛ր իրավունք,
Ազատությունը զոհվում է անշուշտ.
Արդարությունը փողոց նետված որբ:
****
Գիշերվա կապտաթույր երկնքում
Ուր չկան աստղեր առկայծող
Լուսինն է մոլորված դեգերում,
Իր կորած կեսին է փնտրում:
****
Հոնքերից մինչև կոնքերը
Ծփում է, ծով է ծեքծեքուն:
Ոտքերը սլացիկ, ցատկռտուն
Մտքերիս պարանն են մկրատում:
Դու կին ես թովչանքդ անծանոթ
Շողում է ցանկասեր շուրթերիդ,
Ըղձանույշ մարմինդ միշտ գերում,
Զիստերիդ պարն է կախարդում:
Իղձերիս աղեղից պրկված
Նետեր են բառերս լուսաշող
Սևորակ աչքերիդ ակունքում
Արցունքի շիթերն են արարվում:
***
Ուր էլ գնամ ես արդեն
Դու իմ մտքում միշտ ներկա
Սիրտս կանչում է արթուն
Անթև հավք եմ երկնքում:
***
Թշնամիներս անթիվ, անհամար
Բարեկամներս նրանց թիվն անշուշտ
Ամենքին հայտնի, չնայած բնավ
Ես չեմ պարծենում իմ ունեցածով:
Ունայն աշխարհում մենք միշտ անցողիկ
Նրանք իմ սրտում, մտքիս քուրայում
Անվերջ թրծըվում, միշտ վերածընվում
Շուրթերիս փարված, երգի են փոխվում:
Ոգեղեն լույս են, հույսերիս նեցուկ
Տքնության պահին ինձ հետ թևանցուկ
Վիշտըս սփոփում ու խինդըս կիսում
Բախտիս զարտուղի ճամբեքին անգամ
Հառնում են մթում դառնում ուղենիշ
Ապրած օրերիս լեգենդը հյուսում:
Դարակեսը
Դարակեսն էլ անցավ, այս նոր դարի շեմին
Որոգայթն եմ տեսնում դարանակալ Վեհիդ,
Որ հյուսել ես թաքուն մեր քարքարոտ ճամբին,
ԵՎ ո՞վ պիտի անսա ներկա դարը դաժան:
Ես մեղավոր գրիչ, դու արարի՛չ հզոր,
Նարեկացու նման ես էլ գրեմ ողբեր,
Գո՞ւթ աղերսեմ քեզնից , Հոբի ճամբան անցնե՞մ
Թե՞Արտավազդ դարձած ժայռի ներսում փակվեմ:
Մեր արևն էր հառնում արևելքի ծիրից,
Երազներից սերված մեր արև կերար
Ինչպես վիշապն հնում իր զոհին էր լափում
Որոգայթիդ խորքում մեր արևն էլ կորավ:
Անգոսնելի օրը մայրամուտ է թեքվում,
Հորիզոնն է նորից մեր արյունով ցողվում,
Արևմուտքի խարդախ սկյուտեղի վրա
Մեռած մանկան օրորոցն է ներկա:
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Օրերս խառնել, քունս փախցրել,
Եւ իմ ճամփեքին դեպի քեզ դարձող
Հազար ու մի նոր կապանք է դրել:
Հայաստան աշխարհ , քո կարոտն հիմա
Իմ տարիքն առել այնպես է շրջել
Որ ես մանկան պես հավատում եմ դեռ
Առաջվա նման քոնն եմ հավիտյան:
Հայաստան աշխարհ, երկիր հայրենի
Ուր ամեն մի հավք ու թուփ մասրենու
Իմ բախտի նման ինձ անգիր գիտի
Ինչպես որ կայի, նույնն եմ մնացել:
Հայաստան աշխարհ իմ միակ օրրան
Քոնն են հավիտյան խինդը օրերիս
Ես մի շյուղը քո մտքիդ մորմոքը
Դու իմ շուրթերի երգն ես կարոտի:
****
Սիրտս հավք է վանդակում
Օրն ի բուն զարկում է թևում
Մտքերս հովի պես արթուն
Կարոտիս ամպերն են մանում
Շուրթերիս փշերը վարդի
Արցունքից աղոթք են հյուսում
Ու ես էլ իմ ապրած դարի
Տագնապն եմ ուսերիս կըրում:
***
Խաղաղությունն էլ այս նոր աշխարհի
Այնքան նման է հզոր երկրի
Իրիկնամուտի բանուկ մայթերին
Վաճառքի հանված կնոջ մարմնին:
Խաղաղությունն էլ անտարբեր, նկուն,
Բռնադատված է լոկ բռնաբարվում,
Կնոջ պես գիտե վճարողն արդեն
Տերն է մարմնի արարած կրքին:
Խաղաղությո՛ւնը օրվա խաղաթուղթ,
Հզոր կոչվածին մի նո՛ր իրավունք,
Ազատությունը զոհվում է անշուշտ.
Արդարությունը փողոց նետված որբ:
****
Գիշերվա կապտաթույր երկնքում
Ուր չկան աստղեր առկայծող
Լուսինն է մոլորված դեգերում,
Իր կորած կեսին է փնտրում:
****
Հոնքերից մինչև կոնքերը
Ծփում է, ծով է ծեքծեքուն:
Ոտքերը սլացիկ, ցատկռտուն
Մտքերիս պարանն են մկրատում:
Դու կին ես թովչանքդ անծանոթ
Շողում է ցանկասեր շուրթերիդ,
Ըղձանույշ մարմինդ միշտ գերում,
Զիստերիդ պարն է կախարդում:
Իղձերիս աղեղից պրկված
Նետեր են բառերս լուսաշող
Սևորակ աչքերիդ ակունքում
Արցունքի շիթերն են արարվում:
***
Ուր էլ գնամ ես արդեն
Դու իմ մտքում միշտ ներկա
Սիրտս կանչում է արթուն
Անթև հավք եմ երկնքում:
***
Թշնամիներս անթիվ, անհամար
Բարեկամներս նրանց թիվն անշուշտ
Ամենքին հայտնի, չնայած բնավ
Ես չեմ պարծենում իմ ունեցածով:
Ունայն աշխարհում մենք միշտ անցողիկ
Նրանք իմ սրտում, մտքիս քուրայում
Անվերջ թրծըվում, միշտ վերածընվում
Շուրթերիս փարված, երգի են փոխվում:
Ոգեղեն լույս են, հույսերիս նեցուկ
Տքնության պահին ինձ հետ թևանցուկ
Վիշտըս սփոփում ու խինդըս կիսում
Բախտիս զարտուղի ճամբեքին անգամ
Հառնում են մթում դառնում ուղենիշ
Ապրած օրերիս լեգենդը հյուսում:
Դարակեսը
Դարակեսն էլ անցավ, այս նոր դարի շեմին
Որոգայթն եմ տեսնում դարանակալ Վեհիդ,
Որ հյուսել ես թաքուն մեր քարքարոտ ճամբին,
ԵՎ ո՞վ պիտի անսա ներկա դարը դաժան:
Ես մեղավոր գրիչ, դու արարի՛չ հզոր,
Նարեկացու նման ես էլ գրեմ ողբեր,
Գո՞ւթ աղերսեմ քեզնից , Հոբի ճամբան անցնե՞մ
Թե՞Արտավազդ դարձած ժայռի ներսում փակվեմ:
Մեր արևն էր հառնում արևելքի ծիրից,
Երազներից սերված մեր արև կերար
Ինչպես վիշապն հնում իր զոհին էր լափում
Որոգայթիդ խորքում մեր արևն էլ կորավ:
Անգոսնելի օրը մայրամուտ է թեքվում,
Հորիզոնն է նորից մեր արյունով ցողվում,
Արևմուտքի խարդախ սկյուտեղի վրա
Մեռած մանկան օրորոցն է ներկա:
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Բանաստեղծութիւններ Վահան Գէորգեան
Հայաստան աշխարհ, քո կարոտն հիմա
Օրերս խառնել, քունս փախցրել,
Եւ իմ ճամփեքին դեպի քեզ դարձող
Հազար ու մի նոր կապանք է դրել:
Հայաստան աշխարհ , քո կարոտն հիմա
Իմ տարիքն առել այնպես է շրջել
Որ ես մանկան պես հավատում եմ դեռ
Առաջվա նման քոնն եմ հավիտյան:
Հայաստան աշխարհ, երկիր հայրենի
Ուր ամեն մի հավք ու թուփ մասրենու
Իմ բախտի նման ինձ անգիր գիտի
Ինչպես որ կայի, նույնն եմ մնացել:
Հայաստան աշխարհ իմ միակ օրրան
Քոնն են հավիտյան խինդը օրերիս
Ես մի շյուղը քո մտքիդ մորմոքը
Դու իմ շուրթերի երգն ես կարոտի:
****
Սիրտս հավք է վանդակում
Օրն ի բուն զարկում է թևում
Մտքերս հովի պես արթուն
Կարոտիս ամպերն են մանում
Շուրթերիս փշերը վարդի
Արցունքից աղոթք են հյուսում
Ու ես էլ իմ ապրած դարի
Տագնապն եմ ուսերիս կըրում:
***
Խաղաղությունն էլ այս նոր աշխարհի
Այնքան նման է հզոր երկրի
Իրիկնամուտի բանուկ մայթերին
Վաճառքի հանված կնոջ մարմնին:
Խաղաղությունն էլ անտարբեր, նկուն,
Բռնադատված է լոկ բռնաբարվում,
Կնոջ պես գիտե վճարողն արդեն
Տերն է մարմնի արարած կրքին:
Խաղաղությո՛ւնը օրվա խաղաթուղթ,
Հզոր կոչվածին մի նո՛ր իրավունք,
Ազատությունը զոհվում է անշուշտ.
Արդարությունը փողոց նետված որբ:
****
Գիշերվա կապտաթույր երկնքում
Ուր չկան աստղեր առկայծող
Լուսինն է մոլորված դեգերում,
Իր կորած կեսին է փնտրում:
****
Հոնքերից մինչև կոնքերը
Ծփում է, ծով է ծեքծեքուն:
Ոտքերը սլացիկ, ցատկռտուն
Մտքերիս պարանն են մկրատում:
Դու կին ես թովչանքդ անծանոթ
Շողում է ցանկասեր շուրթերիդ,
Ըղձանույշ մարմինդ միշտ գերում,
Զիստերիդ պարն է կախարդում:
Իղձերիս աղեղից պրկված
Նետեր են բառերս լուսաշող
Սևորակ աչքերիդ ակունքում
Արցունքի շիթերն են արարվում:
***
Ուր էլ գնամ ես արդեն
Դու իմ մտքում միշտ ներկա
Սիրտս կանչում է արթուն
Անթև հավք եմ երկնքում:
***
Թշնամիներս անթիվ, անհամար
Բարեկամներս նրանց թիվն անշուշտ
Ամենքին հայտնի, չնայած բնավ
Ես չեմ պարծենում իմ ունեցածով:
Ունայն աշխարհում մենք միշտ անցողիկ
Նրանք իմ սրտում, մտքիս քուրայում
Անվերջ թրծըվում, միշտ վերածընվում
Շուրթերիս փարված, երգի են փոխվում:
Ոգեղեն լույս են, հույսերիս նեցուկ
Տքնության պահին ինձ հետ թևանցուկ
Վիշտըս սփոփում ու խինդըս կիսում
Բախտիս զարտուղի ճամբեքին անգամ
Հառնում են մթում դառնում ուղենիշ
Ապրած օրերիս լեգենդը հյուսում:
Դարակեսը
Դարակեսն էլ անցավ, այս նոր դարի շեմին
Որոգայթն եմ տեսնում դարանակալ Վեհիդ,
Որ հյուսել ես թաքուն մեր քարքարոտ ճամբին,
ԵՎ ո՞վ պիտի անսա ներկա դարը դաժան:
Ես մեղավոր գրիչ, դու արարի՛չ հզոր,
Նարեկացու նման ես էլ գրեմ ողբեր,
Գո՞ւթ աղերսեմ քեզնից , Հոբի ճամբան անցնե՞մ
Թե՞Արտավազդ դարձած ժայռի ներսում փակվեմ:
Մեր արևն էր հառնում արևելքի ծիրից,
Երազներից սերված մեր արև կերար
Ինչպես վիշապն հնում իր զոհին էր լափում
Որոգայթիդ խորքում մեր արևն էլ կորավ:
Անգոսնելի օրը մայրամուտ է թեքվում,
Հորիզոնն է նորից մեր արյունով ցողվում,
Արևմուտքի խարդախ սկյուտեղի վրա
Մեռած մանկան օրորոցն է ներկա:
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Օրերս խառնել, քունս փախցրել,
Եւ իմ ճամփեքին դեպի քեզ դարձող
Հազար ու մի նոր կապանք է դրել:
Հայաստան աշխարհ , քո կարոտն հիմա
Իմ տարիքն առել այնպես է շրջել
Որ ես մանկան պես հավատում եմ դեռ
Առաջվա նման քոնն եմ հավիտյան:
Հայաստան աշխարհ, երկիր հայրենի
Ուր ամեն մի հավք ու թուփ մասրենու
Իմ բախտի նման ինձ անգիր գիտի
Ինչպես որ կայի, նույնն եմ մնացել:
Հայաստան աշխարհ իմ միակ օրրան
Քոնն են հավիտյան խինդը օրերիս
Ես մի շյուղը քո մտքիդ մորմոքը
Դու իմ շուրթերի երգն ես կարոտի:
****
Սիրտս հավք է վանդակում
Օրն ի բուն զարկում է թևում
Մտքերս հովի պես արթուն
Կարոտիս ամպերն են մանում
Շուրթերիս փշերը վարդի
Արցունքից աղոթք են հյուսում
Ու ես էլ իմ ապրած դարի
Տագնապն եմ ուսերիս կըրում:
***
Խաղաղությունն էլ այս նոր աշխարհի
Այնքան նման է հզոր երկրի
Իրիկնամուտի բանուկ մայթերին
Վաճառքի հանված կնոջ մարմնին:
Խաղաղությունն էլ անտարբեր, նկուն,
Բռնադատված է լոկ բռնաբարվում,
Կնոջ պես գիտե վճարողն արդեն
Տերն է մարմնի արարած կրքին:
Խաղաղությո՛ւնը օրվա խաղաթուղթ,
Հզոր կոչվածին մի նո՛ր իրավունք,
Ազատությունը զոհվում է անշուշտ.
Արդարությունը փողոց նետված որբ:
****
Գիշերվա կապտաթույր երկնքում
Ուր չկան աստղեր առկայծող
Լուսինն է մոլորված դեգերում,
Իր կորած կեսին է փնտրում:
****
Հոնքերից մինչև կոնքերը
Ծփում է, ծով է ծեքծեքուն:
Ոտքերը սլացիկ, ցատկռտուն
Մտքերիս պարանն են մկրատում:
Դու կին ես թովչանքդ անծանոթ
Շողում է ցանկասեր շուրթերիդ,
Ըղձանույշ մարմինդ միշտ գերում,
Զիստերիդ պարն է կախարդում:
Իղձերիս աղեղից պրկված
Նետեր են բառերս լուսաշող
Սևորակ աչքերիդ ակունքում
Արցունքի շիթերն են արարվում:
***
Ուր էլ գնամ ես արդեն
Դու իմ մտքում միշտ ներկա
Սիրտս կանչում է արթուն
Անթև հավք եմ երկնքում:
***
Թշնամիներս անթիվ, անհամար
Բարեկամներս նրանց թիվն անշուշտ
Ամենքին հայտնի, չնայած բնավ
Ես չեմ պարծենում իմ ունեցածով:
Ունայն աշխարհում մենք միշտ անցողիկ
Նրանք իմ սրտում, մտքիս քուրայում
Անվերջ թրծըվում, միշտ վերածընվում
Շուրթերիս փարված, երգի են փոխվում:
Ոգեղեն լույս են, հույսերիս նեցուկ
Տքնության պահին ինձ հետ թևանցուկ
Վիշտըս սփոփում ու խինդըս կիսում
Բախտիս զարտուղի ճամբեքին անգամ
Հառնում են մթում դառնում ուղենիշ
Ապրած օրերիս լեգենդը հյուսում:
Դարակեսը
Դարակեսն էլ անցավ, այս նոր դարի շեմին
Որոգայթն եմ տեսնում դարանակալ Վեհիդ,
Որ հյուսել ես թաքուն մեր քարքարոտ ճամբին,
ԵՎ ո՞վ պիտի անսա ներկա դարը դաժան:
Ես մեղավոր գրիչ, դու արարի՛չ հզոր,
Նարեկացու նման ես էլ գրեմ ողբեր,
Գո՞ւթ աղերսեմ քեզնից , Հոբի ճամբան անցնե՞մ
Թե՞Արտավազդ դարձած ժայռի ներսում փակվեմ:
Մեր արևն էր հառնում արևելքի ծիրից,
Երազներից սերված մեր արև կերար
Ինչպես վիշապն հնում իր զոհին էր լափում
Որոգայթիդ խորքում մեր արևն էլ կորավ:
Անգոսնելի օրը մայրամուտ է թեքվում,
Հորիզոնն է նորից մեր արյունով ցողվում,
Արևմուտքի խարդախ սկյուտեղի վրա
Մեռած մանկան օրորոցն է ներկա:
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Friday, September 17, 2010
Հայ Յեղաթոխականի մը Յիշատակները -142- Ռուբէն
Թաւիրզը վերին հսկողն էր Սալմաստի եւ Խոյի շրջաններու վրայ, որոնք կեդրոն կը հանդիսանային Ատրպատականի կենդանի գործունէութեան: Այդտեղ կուսակցութիւնը միայն մշակութային ու բարոյական նշանակութիւն չունէր: Սալմաստ եւ Խոյ տեսակ մը պահեստ էին Երկրի թէ՛ մարտական ուժերու եւ թէ ռազմամթերքի: Այդ շրջանները մեծ ծառայութիւններ են մատուցած, եւ առանց անոնց գուցէ Վասպուրականի գործունէութիւնը այն թափն ու գոյնը չունենար, ինչ որ ունեցաւ: Այս պարագան ի նկատի առնելով, կ’արժէ համառօտակի կանգ առնել Սալմաստ-Խոյ շրջաններու յեղափոխական պատմութեան վրայ:
Դեռ 80ական թուականներու վերջերին էր, Պարսկաստանի այս գաւառները կու գան մեր յեղափոխութեան առաջին կարապետները` Ագրիպասեան եւ Գոլոշեան, որոնք կը ստանձնեն զուտ քարոզչական դեր: Կարճ ժամանակ մը հոն մնալով, անոնք կ’անցնին Տաճկահայաստան, աւելի հիմնական գործ ստեղծելու համար: Բայց դեռ Վան չհասած, Չուխի գեադուկը կը սպաննուին քիւրտերու կողմէ:
Անոնց արժէքը պէտք է փնտռել անոնց գաղափարականութեան եւ անձնազոհութեան մէջ: Ասոնք էին, որ առաջին անգամ իրենց արիւնով բաց ըրին մահուան ճանապարհը, զոհելով իրենց կեանքը, օրինակ դարձան հետագայ սերունդներուն, աւանդելով, որ հայրենիքի փրկութեան համար` անհրաժեշտ է զոհուիլ: Այդ է պատճառը, որ այս նախակարապետները միշտ պատկառանքով կը յիշուին հայրենիքի համար մեռնելու ճանապարհի վրայ կանգնողներու կողմէ:
Ագրիպասեան եւ Գոլոշեան ցոյց չեն տուած առանձին գործունէութիւն մը, բայց անոնց մահը կը հրաւիրէ ուշադրութիւնը մասնաւորապէս Կովկասի ու Հայաստանի շատ գաղափարական գործիչներու, որոնք մէկը միւսի ետեւէն կու գան Սալմաստ եւ շրջակայ գաւառները` Երկրի համար գործելու նպատակով: Այդ կը կատարուի 90-94 թուականներուն, երբ կուսակցութիւնները դեռ կը շփոթուէին մի միմեանց հետ եւ պարզ ու յստակ բաժանում չկար անոնց միջեւ, մարդոց գիտակցութեան մէջ: Ահա այդ ժամանակներն է, որ Սալմաստ կու գան Տիգրան Բեգլարիչը, Բագրատ Վարդապետը (Թաւաքալեան), Իշխան Արղութեանը, Աւետիսեանը (Արմենական), Սեւքարեցի Սաքոն, Պետոն, Վարդանը, Ջալլաթը, ինչպէս նաեւ Թորոսը, Երուանդ Թաղիանոսեանը, Սարգիս Օհանջանեանը, Մովսէսը, Բժ. Յակոբեանը եւ ուրիշներ: Ասոնք նպատակ ունէին Երկրի համար գործիչներ ուղարկել, ուժեր հասցնել այստեղ, կազմակերպել եւ ապա հաստատել սուրհանդակային յարաբերութիւն Երկրի հետ: Որպէսզի կազմակերպութիւնը հեռու լինի ժողովուրդի եւ թուրք ու պարսիկ կառավարութիւններու աչքէն, անոնք կ’որոշեն խարիսխ դարձնել Դերիկի վանքը եւ այդ նպատակով կը ձեռնարկեն անոր վերանորոգման: Վանքը եւ իր շրջակայքը փաստօրէն ենթակայ չէին ոչ պարդսից եւ ոչ ալ տաճկաց իշխանութիւններուն: Այնտեղ կային միայն քրտական աշիրէթներ: Քանի մը տասնեակ ֆետայիներ, գրաւելով վանքը, կը հիմնեն այնտեղ տեսակ մը կիսանկախ իշխանութիւն: Ֆետայիները կը տարածեն իրենց պաշտպանութիւնը նաեւ Դերիկի մօտ գտնուող քանի մը գիւղերու վրայ (Հխվերան, Փարիկ, Ասլանիկ եւայլն):
Դերիկը շարունակ ենթակայ էր քրտական յարձակումներուն, ինկած լինելով քրտութեան գրեթէ սրտին մէջը, բայց այդտեղ հաւաքուած զինուորները, որոնք յայտնի էին իրենց քաջութեամբ, յետ կը մղէին այս յարձակումները: Վանքը, այսպէսով, դարձած էր կենդանի մարզարան մը կռիւներուն վարժուելու համար: Այդտեղ էին Վարդանը եւ Սեւքարեցի Սաքոն, որ չունգուրը ուսին, հրացանի հետ միասին, ման կու գար այդ վտանգաւոր ճանապարհները եւ պահակութիւն կ’ընէր: Այդտեղ էր Մովսէսը, որ իր քաջութեամբ հռչակ էր հանած քիւրտերու մէջ (բայց որ կը սպաննուի քիւրտերու հետ իր ունեցած ընդհարման ժամանակ), Վանեցի Կարապետը եւ շատ ուրիշներ, որոնք փոխն ի փոխ կ’երթային Երկիր ու կը վերադառնային:
Շար. 142
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Դեռ 80ական թուականներու վերջերին էր, Պարսկաստանի այս գաւառները կու գան մեր յեղափոխութեան առաջին կարապետները` Ագրիպասեան եւ Գոլոշեան, որոնք կը ստանձնեն զուտ քարոզչական դեր: Կարճ ժամանակ մը հոն մնալով, անոնք կ’անցնին Տաճկահայաստան, աւելի հիմնական գործ ստեղծելու համար: Բայց դեռ Վան չհասած, Չուխի գեադուկը կը սպաննուին քիւրտերու կողմէ:
Անոնց արժէքը պէտք է փնտռել անոնց գաղափարականութեան եւ անձնազոհութեան մէջ: Ասոնք էին, որ առաջին անգամ իրենց արիւնով բաց ըրին մահուան ճանապարհը, զոհելով իրենց կեանքը, օրինակ դարձան հետագայ սերունդներուն, աւանդելով, որ հայրենիքի փրկութեան համար` անհրաժեշտ է զոհուիլ: Այդ է պատճառը, որ այս նախակարապետները միշտ պատկառանքով կը յիշուին հայրենիքի համար մեռնելու ճանապարհի վրայ կանգնողներու կողմէ:
Ագրիպասեան եւ Գոլոշեան ցոյց չեն տուած առանձին գործունէութիւն մը, բայց անոնց մահը կը հրաւիրէ ուշադրութիւնը մասնաւորապէս Կովկասի ու Հայաստանի շատ գաղափարական գործիչներու, որոնք մէկը միւսի ետեւէն կու գան Սալմաստ եւ շրջակայ գաւառները` Երկրի համար գործելու նպատակով: Այդ կը կատարուի 90-94 թուականներուն, երբ կուսակցութիւնները դեռ կը շփոթուէին մի միմեանց հետ եւ պարզ ու յստակ բաժանում չկար անոնց միջեւ, մարդոց գիտակցութեան մէջ: Ահա այդ ժամանակներն է, որ Սալմաստ կու գան Տիգրան Բեգլարիչը, Բագրատ Վարդապետը (Թաւաքալեան), Իշխան Արղութեանը, Աւետիսեանը (Արմենական), Սեւքարեցի Սաքոն, Պետոն, Վարդանը, Ջալլաթը, ինչպէս նաեւ Թորոսը, Երուանդ Թաղիանոսեանը, Սարգիս Օհանջանեանը, Մովսէսը, Բժ. Յակոբեանը եւ ուրիշներ: Ասոնք նպատակ ունէին Երկրի համար գործիչներ ուղարկել, ուժեր հասցնել այստեղ, կազմակերպել եւ ապա հաստատել սուրհանդակային յարաբերութիւն Երկրի հետ: Որպէսզի կազմակերպութիւնը հեռու լինի ժողովուրդի եւ թուրք ու պարսիկ կառավարութիւններու աչքէն, անոնք կ’որոշեն խարիսխ դարձնել Դերիկի վանքը եւ այդ նպատակով կը ձեռնարկեն անոր վերանորոգման: Վանքը եւ իր շրջակայքը փաստօրէն ենթակայ չէին ոչ պարդսից եւ ոչ ալ տաճկաց իշխանութիւններուն: Այնտեղ կային միայն քրտական աշիրէթներ: Քանի մը տասնեակ ֆետայիներ, գրաւելով վանքը, կը հիմնեն այնտեղ տեսակ մը կիսանկախ իշխանութիւն: Ֆետայիները կը տարածեն իրենց պաշտպանութիւնը նաեւ Դերիկի մօտ գտնուող քանի մը գիւղերու վրայ (Հխվերան, Փարիկ, Ասլանիկ եւայլն):
Դերիկը շարունակ ենթակայ էր քրտական յարձակումներուն, ինկած լինելով քրտութեան գրեթէ սրտին մէջը, բայց այդտեղ հաւաքուած զինուորները, որոնք յայտնի էին իրենց քաջութեամբ, յետ կը մղէին այս յարձակումները: Վանքը, այսպէսով, դարձած էր կենդանի մարզարան մը կռիւներուն վարժուելու համար: Այդտեղ էին Վարդանը եւ Սեւքարեցի Սաքոն, որ չունգուրը ուսին, հրացանի հետ միասին, ման կու գար այդ վտանգաւոր ճանապարհները եւ պահակութիւն կ’ընէր: Այդտեղ էր Մովսէսը, որ իր քաջութեամբ հռչակ էր հանած քիւրտերու մէջ (բայց որ կը սպաննուի քիւրտերու հետ իր ունեցած ընդհարման ժամանակ), Վանեցի Կարապետը եւ շատ ուրիշներ, որոնք փոխն ի փոխ կ’երթային Երկիր ու կը վերադառնային:
Շար. 142
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Հայ Յեղաթոխականի մը Յիշատակները -142- Ռուբէն
Թաւիրզը վերին հսկողն էր Սալմաստի եւ Խոյի շրջաններու վրայ, որոնք կեդրոն կը հանդիսանային Ատրպատականի կենդանի գործունէութեան: Այդտեղ կուսակցութիւնը միայն մշակութային ու բարոյական նշանակութիւն չունէր: Սալմաստ եւ Խոյ տեսակ մը պահեստ էին Երկրի թէ՛ մարտական ուժերու եւ թէ ռազմամթերքի: Այդ շրջանները մեծ ծառայութիւններ են մատուցած, եւ առանց անոնց գուցէ Վասպուրականի գործունէութիւնը այն թափն ու գոյնը չունենար, ինչ որ ունեցաւ: Այս պարագան ի նկատի առնելով, կ’արժէ համառօտակի կանգ առնել Սալմաստ-Խոյ շրջաններու յեղափոխական պատմութեան վրայ:
Դեռ 80ական թուականներու վերջերին էր, Պարսկաստանի այս գաւառները կու գան մեր յեղափոխութեան առաջին կարապետները` Ագրիպասեան եւ Գոլոշեան, որոնք կը ստանձնեն զուտ քարոզչական դեր: Կարճ ժամանակ մը հոն մնալով, անոնք կ’անցնին Տաճկահայաստան, աւելի հիմնական գործ ստեղծելու համար: Բայց դեռ Վան չհասած, Չուխի գեադուկը կը սպաննուին քիւրտերու կողմէ:
Անոնց արժէքը պէտք է փնտռել անոնց գաղափարականութեան եւ անձնազոհութեան մէջ: Ասոնք էին, որ առաջին անգամ իրենց արիւնով բաց ըրին մահուան ճանապարհը, զոհելով իրենց կեանքը, օրինակ դարձան հետագայ սերունդներուն, աւանդելով, որ հայրենիքի փրկութեան համար` անհրաժեշտ է զոհուիլ: Այդ է պատճառը, որ այս նախակարապետները միշտ պատկառանքով կը յիշուին հայրենիքի համար մեռնելու ճանապարհի վրայ կանգնողներու կողմէ:
Ագրիպասեան եւ Գոլոշեան ցոյց չեն տուած առանձին գործունէութիւն մը, բայց անոնց մահը կը հրաւիրէ ուշադրութիւնը մասնաւորապէս Կովկասի ու Հայաստանի շատ գաղափարական գործիչներու, որոնք մէկը միւսի ետեւէն կու գան Սալմաստ եւ շրջակայ գաւառները` Երկրի համար գործելու նպատակով: Այդ կը կատարուի 90-94 թուականներուն, երբ կուսակցութիւնները դեռ կը շփոթուէին մի միմեանց հետ եւ պարզ ու յստակ բաժանում չկար անոնց միջեւ, մարդոց գիտակցութեան մէջ: Ահա այդ ժամանակներն է, որ Սալմաստ կու գան Տիգրան Բեգլարիչը, Բագրատ Վարդապետը (Թաւաքալեան), Իշխան Արղութեանը, Աւետիսեանը (Արմենական), Սեւքարեցի Սաքոն, Պետոն, Վարդանը, Ջալլաթը, ինչպէս նաեւ Թորոսը, Երուանդ Թաղիանոսեանը, Սարգիս Օհանջանեանը, Մովսէսը, Բժ. Յակոբեանը եւ ուրիշներ: Ասոնք նպատակ ունէին Երկրի համար գործիչներ ուղարկել, ուժեր հասցնել այստեղ, կազմակերպել եւ ապա հաստատել սուրհանդակային յարաբերութիւն Երկրի հետ: Որպէսզի կազմակերպութիւնը հեռու լինի ժողովուրդի եւ թուրք ու պարսիկ կառավարութիւններու աչքէն, անոնք կ’որոշեն խարիսխ դարձնել Դերիկի վանքը եւ այդ նպատակով կը ձեռնարկեն անոր վերանորոգման: Վանքը եւ իր շրջակայքը փաստօրէն ենթակայ չէին ոչ պարդսից եւ ոչ ալ տաճկաց իշխանութիւններուն: Այնտեղ կային միայն քրտական աշիրէթներ: Քանի մը տասնեակ ֆետայիներ, գրաւելով վանքը, կը հիմնեն այնտեղ տեսակ մը կիսանկախ իշխանութիւն: Ֆետայիները կը տարածեն իրենց պաշտպանութիւնը նաեւ Դերիկի մօտ գտնուող քանի մը գիւղերու վրայ (Հխվերան, Փարիկ, Ասլանիկ եւայլն):
Դերիկը շարունակ ենթակայ էր քրտական յարձակումներուն, ինկած լինելով քրտութեան գրեթէ սրտին մէջը, բայց այդտեղ հաւաքուած զինուորները, որոնք յայտնի էին իրենց քաջութեամբ, յետ կը մղէին այս յարձակումները: Վանքը, այսպէսով, դարձած էր կենդանի մարզարան մը կռիւներուն վարժուելու համար: Այդտեղ էին Վարդանը եւ Սեւքարեցի Սաքոն, որ չունգուրը ուսին, հրացանի հետ միասին, ման կու գար այդ վտանգաւոր ճանապարհները եւ պահակութիւն կ’ընէր: Այդտեղ էր Մովսէսը, որ իր քաջութեամբ հռչակ էր հանած քիւրտերու մէջ (բայց որ կը սպաննուի քիւրտերու հետ իր ունեցած ընդհարման ժամանակ), Վանեցի Կարապետը եւ շատ ուրիշներ, որոնք փոխն ի փոխ կ’երթային Երկիր ու կը վերադառնային:
Շար. 142
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Դեռ 80ական թուականներու վերջերին էր, Պարսկաստանի այս գաւառները կու գան մեր յեղափոխութեան առաջին կարապետները` Ագրիպասեան եւ Գոլոշեան, որոնք կը ստանձնեն զուտ քարոզչական դեր: Կարճ ժամանակ մը հոն մնալով, անոնք կ’անցնին Տաճկահայաստան, աւելի հիմնական գործ ստեղծելու համար: Բայց դեռ Վան չհասած, Չուխի գեադուկը կը սպաննուին քիւրտերու կողմէ:
Անոնց արժէքը պէտք է փնտռել անոնց գաղափարականութեան եւ անձնազոհութեան մէջ: Ասոնք էին, որ առաջին անգամ իրենց արիւնով բաց ըրին մահուան ճանապարհը, զոհելով իրենց կեանքը, օրինակ դարձան հետագայ սերունդներուն, աւանդելով, որ հայրենիքի փրկութեան համար` անհրաժեշտ է զոհուիլ: Այդ է պատճառը, որ այս նախակարապետները միշտ պատկառանքով կը յիշուին հայրենիքի համար մեռնելու ճանապարհի վրայ կանգնողներու կողմէ:
Ագրիպասեան եւ Գոլոշեան ցոյց չեն տուած առանձին գործունէութիւն մը, բայց անոնց մահը կը հրաւիրէ ուշադրութիւնը մասնաւորապէս Կովկասի ու Հայաստանի շատ գաղափարական գործիչներու, որոնք մէկը միւսի ետեւէն կու գան Սալմաստ եւ շրջակայ գաւառները` Երկրի համար գործելու նպատակով: Այդ կը կատարուի 90-94 թուականներուն, երբ կուսակցութիւնները դեռ կը շփոթուէին մի միմեանց հետ եւ պարզ ու յստակ բաժանում չկար անոնց միջեւ, մարդոց գիտակցութեան մէջ: Ահա այդ ժամանակներն է, որ Սալմաստ կու գան Տիգրան Բեգլարիչը, Բագրատ Վարդապետը (Թաւաքալեան), Իշխան Արղութեանը, Աւետիսեանը (Արմենական), Սեւքարեցի Սաքոն, Պետոն, Վարդանը, Ջալլաթը, ինչպէս նաեւ Թորոսը, Երուանդ Թաղիանոսեանը, Սարգիս Օհանջանեանը, Մովսէսը, Բժ. Յակոբեանը եւ ուրիշներ: Ասոնք նպատակ ունէին Երկրի համար գործիչներ ուղարկել, ուժեր հասցնել այստեղ, կազմակերպել եւ ապա հաստատել սուրհանդակային յարաբերութիւն Երկրի հետ: Որպէսզի կազմակերպութիւնը հեռու լինի ժողովուրդի եւ թուրք ու պարսիկ կառավարութիւններու աչքէն, անոնք կ’որոշեն խարիսխ դարձնել Դերիկի վանքը եւ այդ նպատակով կը ձեռնարկեն անոր վերանորոգման: Վանքը եւ իր շրջակայքը փաստօրէն ենթակայ չէին ոչ պարդսից եւ ոչ ալ տաճկաց իշխանութիւններուն: Այնտեղ կային միայն քրտական աշիրէթներ: Քանի մը տասնեակ ֆետայիներ, գրաւելով վանքը, կը հիմնեն այնտեղ տեսակ մը կիսանկախ իշխանութիւն: Ֆետայիները կը տարածեն իրենց պաշտպանութիւնը նաեւ Դերիկի մօտ գտնուող քանի մը գիւղերու վրայ (Հխվերան, Փարիկ, Ասլանիկ եւայլն):
Դերիկը շարունակ ենթակայ էր քրտական յարձակումներուն, ինկած լինելով քրտութեան գրեթէ սրտին մէջը, բայց այդտեղ հաւաքուած զինուորները, որոնք յայտնի էին իրենց քաջութեամբ, յետ կը մղէին այս յարձակումները: Վանքը, այսպէսով, դարձած էր կենդանի մարզարան մը կռիւներուն վարժուելու համար: Այդտեղ էին Վարդանը եւ Սեւքարեցի Սաքոն, որ չունգուրը ուսին, հրացանի հետ միասին, ման կու գար այդ վտանգաւոր ճանապարհները եւ պահակութիւն կ’ընէր: Այդտեղ էր Մովսէսը, որ իր քաջութեամբ հռչակ էր հանած քիւրտերու մէջ (բայց որ կը սպաննուի քիւրտերու հետ իր ունեցած ընդհարման ժամանակ), Վանեցի Կարապետը եւ շատ ուրիշներ, որոնք փոխն ի փոխ կ’երթային Երկիր ու կը վերադառնային:
Շար. 142
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Thursday, September 16, 2010
Մտորումներ՝ Համահայկական Կրթական 4-րդ Խորհրդաժողովի մասին
Գէորգ Պետիկեանի այս յօդուածը իրական պատկերն է Կրթական Դ. Խորհրդաջողովին, որ տեղի ունեցաւ Ծաղկաձորի մէջ 13-17 Օգոստոսին:Կարելի է աւելցնել մէկ բան միայն, որ մեր սիրելի մասնակիցները ՝ անխտիր ,ցուցաբերեցին մանկավարժի փրոֆէսիօնալ եւ արժանավայել կեցուածք բոլոր մարզերու մէջ, բոլոր մակարդակներու վրայ:Գովելի միայն:
«Նշանակ»
»«»«»«»«»«»«»«»«»»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Մտորումներ՝
Համահայկական Կրթական 4-րդ Խորհրդաժողովի մասին
(Ծաղկաձոր 13 17 Օգոստոս, 2010)
Գէորգ Պետիկեան
Նախաձեռնութեամբ Հայաստանի Հանրապետութեան Կրթութեան եւ Գիտութեան նախարարութեան, 13 ՎՆ 17 Օգոստոս, 2010-ին, Ծաղկաձորի Multi Rest շքեղ պանդոկին մէջ տեղի ունեցաւ Հայաստան-Սփիւռք Համահայկական 4-րդ Կրթական խորհրդաժողովը, որուն հրաւիրուած էին 18 երկիրներէ, ինչպէս նաեւ Հայաստանէն եւ Լեռնային Ղարաբա-ղէն, ամէնօրեայ, միօրեայ եւ կամ կիրակնօրեայ վարժարաններու ուսուցիչներ, տնօրէններ եւ փոխ տնօրէններ, համալսրանական փրոֆէսէօրներ, մշակութային կեդրոններու անդամներ, վերահսկիչներ, թեմական կրթական խորհուրդի անդամներ եւ ներկայացուցիչ-ներ, կրթական բաժիններու ղեկավարներ եւ բաժանմունքներու վարիչներ, մասնագէտներ, աշխատակիցներ, դաստիարակներ, մեթոտիստներ, հոգաբարձուներ, փորձագէտներ, գիտաշխատողներ՝ շուրջ 150 կրթական մշակներ:
***
Այս առթիւ՝ կ'արժէ որոշ չափով լոյսին բերել խոհրդաժողովին լիագումար եւ կամ մասնակի ժողովներու ընթացքին սրտբացօրէն արծարծուած կարեւոր այն կէտերը՝ մտահոգութիւններէն մինչեւ թելադրանք-առաջարկները, մինչեւ հարցերն ու դժուարու-թիւնները, որոնք արծարծուեցան եւ կամ ներկայացուեցան ժողովին մասնակից Սփիւռքի եւ Հայաստանի կրթական մշակներու կողմէ:
Ու ինչ մեղքս պահեմ, խորհրդաժողովի առաջին օրն իսկ, ես ինծի համար հարց, թէ այս խորհրդաժողով մենք ներկաներս ուր կÿուզէինք երթալ եւ որ ուղղութեամբ քալել:
Ըստ իս ներկայացուած կամ արծարծուած բազմազան խնդիրները այնքան ալ դիւրին կամ հեզասահ լուծուելիք ճամբաներ չունէին: Եթէ նոյնիսկ նման բաներ կային, այդ բոլորը պիտի կարօտէին լուրջ ուսուամնասիրութիւններու, որոշ նիւթականի եւ մանաւանդ որոշ ժամանակի եւ հետեւողական աշխատանքի:
Նախ ըսեմ, որ մեր հայրենիքը իսկապաէս փոխուած էր: Արդիականացած էր: Միւս կողմէ չեմ կարծեր, որ բոլորին համար նորութիւն էր, որ այսօրուայ Սփիւռքն ալ իր կարգին տարբեր կառոյց դարձած էր:
Արեւու նման յայտնի էր, թէ այսօրուան Սփիւռքի թիւը աւելցած եւ նոյնիսկ կարգ մը գաղութներէ ներս բազմապակուած էր, Հայաստանէն զանազան պատճառներով արտագաղթածներով:
Ուստի, ինծի համար անվիճելի կը մնար Հայաստան-Սփիւռք կապի հիմնական ամրապն-դումը:
Այս ժողովին մասնակիցները, բոլորս ալ Մեսրոպ Մաշտոցի դարաւոր բանակին զինուո-րագրեալներ կամ կամաւորներ, այդ հինգ օրերու վրայ երկարող կարճ ժամանակին մէջ, անշուշտ որ որոշակի եւ յստակ ըսելիքներ ունէինք, համագործակցութեան մտահոգու-թիւններէն մինչեւ կրթական եւ ուսումնական հարցերուն իրազեկ եւ բաժնեկից դարձնելու միտումներ, հայերէն լեզուի դասագիրքերու զանազանութիններէն մինչեւ ամէն տեղ եւ ամէն առիթներով մաքուր հայերէն խօսելու անհրաժեշտութիւնը եւ տակաւին զանազան եւ բազմազան կէտերու մասին լուծումներ եւ խորհուրդներ:
Կը կարծէին, որ այդ բոլորին մէջ էականն էր Սփիւռքի եւ Հայաստանի խրամատը նեղցնել փորձող այս նախաձեռնութեան յաջողութիւնն ու արդիւնաւորումը, որ իր կարգին պիտի ամրապնդէր նաեւ կապը հսկայ մեր երկու հատուածներուն միջեւ:
Այսինքն կրթակա-դպրոցական-ուսումնական-եւ զանազան հասարակական բազմազան եւ բազմաշերտ հարցերու կողքին, ժողովը պիտի միտէր նաեւ նոր շունչ եւ ոգի տալ Հայաս-տան-Սփիւռք յարաբերութեան եւ մանաւանդ ազգային մեր ներկայ ինքնութեան:
Տեղի ունեցած անկաշկանդ արտայայտութիւններն ու տրուած թելադրանքները դրական իրենց արձագանգը ձգեցին մեր նոր սերունդի հայապահպանման հարցին վրայ:
Մէկ խօսքով մեզ՝ մասնակիցներս տանջող մեծ խնդիր մըն էր այս մէկը:
Գնահատելի էր այն երեւոյթը, որ ամէն անգամ եւ ամէն առիթով ներկաներէն շեշտուեցաւ, թէ ազգային մեր լեզուն իր որոշիչ դերը ունէր մեր գոյութեան մէջ: Ասոր իբրեւ հարազատ ծնունդ շեշտուեցաւ աշխարհի տարածքին հայ ըլլալու եւ մանաւանդ հայ մնալու առաջնահերթ խնդիրը:
Մեր նոր սերունդի մօտ ինքնագիտակցութեան, զոհողութեան, ինքնաճանաչման, պատկանելիութեան ու մանաւանդ հայախօսութեան կէտերը թելադրական շունչով վերարծարծուեցան:
Խորհրդաժողովին մեր բոլորին անձնական կամ հաւաքական շփումները անկասկած, որ իրենց բարերար դերն ու գործը ունեցան մեր մտքերու զարգացման բաժնէն ներս:
Շեփորուեցան հայ աշակերտին մօտ հայերէնախօսութեան նուազումը, անոր ունեցած բառապաշարի պակասը, այս ձեւով հայերէն լեզուի նահանջը, ինչպէս նաեւ որոշ ծրագիրներու չգոյութիւնը, ուսուցման կերպերը, յարմարագոյն դասագիրքերու ոճը, պակասն ու ներկայ բազմաշերտ իրավիճակը:
Ինծի համար բացարձակ իրականութիւն էր այն վարկածը, որ հայկական ամէն տեսակի ուսումնարաններէն ներս հայերէնը ապրումի պէտք էր վերածել եւ թէ կրթական մշակը պէտք էր ունենար իր յանձնառութեան նկատմամբ յստակ հաւատք եւ առաքելութիւն:
Այս մասին ող մէկ առարկութիւն:
Կը յուսայի, որ կարելի պիտի ըլլար նաեւ ուսումնական եւ կրթական ծրագիրներու բարեփոխումներն ու արդիականացումները տեսնել եւ մանաւանդ՝ արեւելահայերէն ու արեւմտահայերէն նոր դասագիրք պատրաստելու կամ ունենալու ճշգրիտ ու կողմորոշուած քայլերը լսել եւ տեսնել:
Ըսի դասագիրեր, որոնք քայլ պահելով հանդերձ ներկայ մեր ապրած դարուն եւ ժամանակաշրջանին հետ, միւս կողմէ ոչ միայն պիտի պահէին մեր ազգային արժէքները, այլեւ պիտի պահպանէին զանոնք, զանազան մօտեցումներով կամ որդեգրումներով ու արդիական մեթոտոով ու ոճով:
Այս մէկուն՝ դասագիրքերուն կապակցութեամբ, տակաւին յոյսս չեմ կտրած:
Աւելցնեմ նաեւ, որ թէեւ բացայայտուած քննարկումներուն եւ հարցադրումներուն ընթացքին կը գիտակցէի, թէ վերջ ի վերջոյ ներկայացուած մտահոգութիւնները որոշ չափով եւ ձեւով մեր բոլորին մօտ նոյնն էին, սակայն էական այն էր թէ ինչպէ՞ս եւ որքա՞ն շուտ կարելի պիտի ըլլար զանոնք լուծելը:
Այս մէկն ալ մօտս հարցական եւ մտահոգիչ մնաց մինչեւ ժողովի աւարտը:
Ուստի կարեւոր նկատեցի մեր ներուժը համախմբելու եւ մէկտեղելու խնդիրը։
Պէտք էր, ըսել նաեւ, որ լոկ կրթական կամ ուսումնական ծրագիրներ մշակելու չէինք հաւաքուած, այլ անոնց մշակումներէն ետք, անոնց հետապնդումը ապահովելու եւ գործադրութեան անցնելու առաջադրանքերն ու հարցերն ալ կային: Ասոնց մասին ալ պէտք էր որ մտածուէր:
Անոր համար էր, որ մեր բառերուն մէջ կար կշիռք եւ մտահոգութիւն: Կար նաեւ հայկական դիմագիծի պահպանման ակունքէն ծնած կուտակուած հարցեր:
Հայրենի եւ այլ Սփիւռքի մեր գործընկերներուն համար հաստատօրէն պարզած էինք, որ մենք սփիւռքահայ ուսուցիչներս, ամէնօրեայ կամ Շաբաթօրեայ մեր պաշտօնավարած վարժարաններէն ներս, իբրեւ հայ մտքի մշակներ, թէեւ հեռու էինք հայրենի մեր հարա-զատ հողէն, սակայն նոյն ատեն մեր ապրած երկիրներուն մէջ մեր աշակերտներուն մտքերուն եւ հոգիներուն մէջ ստեղծած էինք հայուն պապենական հայրենիքը, միաժամանակ փոխանցելով նաեւ հայու ոգի եւ ապրում:
Մեր անհատական կամ խմբական խորհրդածութիւններու ընթացքին շեշտած էինք նաեւ, որ մեր մօտ ստեղծուած այդ հայրենիքը միշտ միաձուլուած կը մնար համայն հայութեան մեծ եւ մէկ հայրենքին՝ որ Հայաստան կը կոչուի:
Վերջ ի վերջոյ մեզի համար՝ հայեցի դաստիարակութեան նպատակն էր, պատրաստել հայ անհատը հասարակական կեանքին, նաեւ հայկական արժէքներ փոխանցել եւ ասոնց կողքին աշակերտներուն սրտին ու հոգիին մէջ հաւատք ներշնչել եւ ինքնագիտակցութիւն արթնցնել, հայութիւն ստեղծել, որպէսզի Սփիւռքի տարածքին հայ աշակերտը չդառնար ծագումով հայ:
Այս բոլորին համար էական էր հայերէն լեզուի դասագիրքը, մեր մայրենի լեզուին մաքրու-թիւնն ու ճիշդ գործածութիւնը, անոր՝ օտար բառերէն զերծ մնալու ու մաքրագործուելու անհրաժեշտութիւնը, յատկապէս մեր մատղաշ սերունդի բերնին մէջ՝ հայրենքի կամ Սփիւռքի տարածքին, հաւասարապէս:
Ժողովին՝ հպարտալի երւեոյթ էր մէջբերումը, թէ իր կոչումին գիտակից հայ ուսուցիչը, կամ իր սրբազան առաքելութեան հաւատարիմ հայ դաստիարակը կը հաստատէ, թէ միայն հայերէն լեզուով կարելի էր հայեցի կրթութիւն տալ: Որովհետեւ վերջ ի վերջոյ բոլորս ալ կը հաւատայինք, որ մեր ինքնութիւնը պահելու համար լեզուն եւ կամ մեր մայրենի լեզուի էականութիւնը նախապայման էր:
Հայը նախ պէտք էր հայօրէն ապրէր եւ այս մէկը կու գար իր պատկանելիութեան զգացումէն: Որովհետեւ վերջին հաշուով ինչ է ազգը, եթէ ոչ մայրենի լեզուն:
Լեզուն՝ մանաւանդ մաքուր ձեւով արտասանուած մայրենին, մեր գոյութեան մեծագոյն կռուանն է, կ'աւելցնեմ, ըսելով նաեւ թէ ան մեզի կու տայ աւիշ եւ զօրութիւն: Տարիներ առաջ մեր ծնողներն ու մեր ապրած երկիրներու անմիջական միջավայրը ու մանաւանդ մեր յաճախած ազգային վարժարանները մեզի սորվեցուցած էին, թէ մեր լեզուն մեր ոգեղէն հայրենիքն է ու նաեւ հոգեմտաւոր մեր արժէքներու շտեմարանը: Ուստի պէտք էր զայն խնամքով ու մաքուր պահել ու պահպանել եւ աւելին՝ անոր տէր կանգնիլ:
Ահա թէ ինչու ինծի համար լեզուն կը նմանի մարդու առողջութեան: Սպաննեցէք զայն՝ անմիջապէս այլ խօսքով՝ կը մեռնի զայն գործածող ժողովուրդը:
Ուստի հայօրէն ապրելու, գոյատեւելու եւ մեր արմատներուն հաղորդակից դառնալու միակ ձեւը եւ բանալին մեր մայրենի լեզուն է: Անոր համար իւրաքանչիւր սերունդ պարտաւո-րութիւն մը ունի մեր մայրենիին հանդէպ եւ առաջին իսկ հերթին զայն լաւ իւրացնելն ու մաքուր պահելն էր:
Այս օրերուն, Սփիւռքի կամ հայրենիքի փողոցներէն մինչեւ մեր ժողովասրահները գրեթէ ամենուրեք, կարելի է լսել աղաւաղուած կամ »կարկտնուած« ձեւով խօսուած կամ արտայայտուած մեր մայրենին:
Այս մէկը ահազանգ դառնալէ աւելի ուրիշ սարսափազդու երեւոյթ ալ է:
Մտածել պէտք է: Անմիջական լուծման կը կարօտի:
Ասկէ մեկնած կը կրկնեմ, որ սփիւռքահայերուս համար առաջնահերթ է, որ մեր հայրենքիը չկորսնցնէ իր հայկական նկարագիրն ու դիմագիծը՝ հաւատքը, մշակոյթը, լեզուն։ Որովհետեւ պարզ է, որ Սփիւռքը չի կրնար երկար ապրիլ, առանց հզօր հայրենիքի։
Կը հաւատամ նաեւ, որ մենք իբրեւ սփիւռքահայեր, ուժեղ ենք, երբ հայրենքիը զօրաւոր է:
Այս բոլորը կÿըսեմ անոր համար, որովհետեւ կը կարծեմ, որ մենք արտրեկրի մէջ ապրող-ներս, մեր նկարագիրը հիմնած ենք մեր հայկականութեան վրայ: Այս մէկն է, որ մեզ ապրեցուցած է մինչեւ հիմա: Սակայն ի տես ներկայ տգեղ երեւոյթներուն, մեր յաջորդներուն մասին չեմ կրնար որեւէ ձեւով կողմնորոշուիլ կամ գուշակութիւններ կատարել: Միայն յոյսով եմ...:
Անցնելով խորհրդաժողովի մասնակից երկիրներու եւ անոնց ներկայացուցիչներու բաժնին, ըսեմ, որ յստակ էր բացակայութիւնը գանատահայ, Հարաւային Ամերիկայի, Արեւմտեան եւ Արեւելեան Միացեալ Նահանգներու ազգային կամ յարանուանական ամէնօրեայ կամ միօրեայ վարժարաններու ներկայացուցիչներուն, որոնք կրնային իրենց փորձառութիւն-ները բաժնեկից դարձնել բոլորին:
Իսկ հայերէն լեզուի դասագիրքերու հարցին կապակցութեամբ, ընդահանուր տպաւորու-թիւնը այն էր, թէ բոլոր անոնք որոնք հայերէն լեզուի կամ այլ նիւթերու դասագիրքի պատրաստութեան աշխատանք կը տանին, միշտ նկատի պէտք է ունենան իրենց ապրած գաղութի պայմաններու ընդարձակ դաշտն ու անոր ակնկալութիւնները:
Եւ աւելին՝ լաւ կ'ըլլայ, որ հայ դպրոցը ենթարկուի իր շնչած հայ համայնքի զարգացման հոլովոյթին: Որովհետեւ վերջ ի վերջոյ հայ դպրոցն է, որ պէտք է կազմաւորէ իրեն յանձնուած հայ մատղաշ երեխան կամ պատանին: Մէկ խօսքով, հայ դպրոցը իր բոլոր երեսներով եւ ձեւերով պէտք է գոհացնէ արդիական կրթական հաստատութեան մը բոլոր պահանջները, գործնական միջոցներով:
Իսկ հոն աւանդուած հայերէն լեզուի պարագային, այդ լեզուն պէտք է դառնայ հաղոր-դակցութեան, դատողութեան եւ տրամաբանութեան ճշգրիտ գործիք:
Արդ, իբրեւ վերջաբան, այս 4-րդ Խորհրդաժողովի բոլոր տուեալներէն մեկնած, իմ կարգիս համեստօրէն կը թելադրեմ.-
- յետ այսու նման ժողով-հանդիպում-խորհրդածութիւններուն ապահովել նաեւ ներկայութիւնը Սփիւռքեան կրթական զանազան հաստատութիւններու ներկայա-ցուցիչներուն:
- բոլոր մասնակիցները, նախապէս իրենց մօտ ունենան զրուցակիրներուն գրաւոր զեկուցումները կամ յանձնարարականները:
- խորհրդաժողովները առաւել եւս գործնական դարձնելու միտումով, զանոնք մասնագի-տական բաժանմունքներով դասաւորել եւ մասնայատկել:
- փափաքելի է, որ բաւականաչափ ժամանակ տրամադրուի դասագիրքեր ունենալու կամ պատրաստելու հնարաւորութիւններու բաժնին:
- անպայմանօրէն շեշտուի էնթերնէթին ընձեռած ծառայութիւններուն օգտագործումը եւ այս ձեւով, օրին պէտք եղած նորութիւններն ու լուրերը բաժնեկից դարձնելու անհրաժեշտութիւնը
- խորհրդաժողովները իրենց լիագումար եւ մասնակի նիստերուն այնպայմանօրէն ունենան իրենց ժողովավարը, խուսաբելու համար աւելորդաբանութիւններէն եւ ժամավաճառութիւններէն:
- անպայմանօրէն ապահովել եւ կամ յատկապէս հրաւիրել մեր նոր սերունդէն ներկայա-ցուցիչները, որոնք ընդհանրապէս ընտրած են կրթական ասպարէզը եւ դարձած են կամ պիտի դառնան կրթական մշակներ, ուսուցիչներ կամ դասատուներ:
- էական է նաեւ ներկայութեան ապահովումը բոլոր այն ուսանողներուն, որոնք կրթութեան եւ գիտութեան մարզերէն ներս որոշ հետաքրքրութիւններ եւ մանաւանդ փորձառութիւններ ունին:
- անհրաժեշտ է մօտէն եւ յարատեւ հետապնդումը սոյն ժողովներուն առնուած քայլերուն, առաջարկ-ներուն եւ կամ որոշումներու իրագործման:
Եւ վերջապէս պէտք է, անպայմանօրէն յիշել եւ ծափահարել ՀՀ Կրթական նախարարու-թեան այն երեք պաշտօնուհիները, յանձինս՝ Նունէ Վարդանեանի, Թամարա Զալինեանի եւ Ամալիա Քոչարեանի անունները, որոնք այս 4-րդ խորհրդաժողովի յաջողութեան ի խնդիր ոչ մէկ ճիգ խնայած էին:
Ուստի՝ մինչեւ յաջորդ հանդիպում:
****
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
«Նշանակ»
»«»«»«»«»«»«»«»«»»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Մտորումներ՝
Համահայկական Կրթական 4-րդ Խորհրդաժողովի մասին
(Ծաղկաձոր 13 17 Օգոստոս, 2010)
Գէորգ Պետիկեան
Նախաձեռնութեամբ Հայաստանի Հանրապետութեան Կրթութեան եւ Գիտութեան նախարարութեան, 13 ՎՆ 17 Օգոստոս, 2010-ին, Ծաղկաձորի Multi Rest շքեղ պանդոկին մէջ տեղի ունեցաւ Հայաստան-Սփիւռք Համահայկական 4-րդ Կրթական խորհրդաժողովը, որուն հրաւիրուած էին 18 երկիրներէ, ինչպէս նաեւ Հայաստանէն եւ Լեռնային Ղարաբա-ղէն, ամէնօրեայ, միօրեայ եւ կամ կիրակնօրեայ վարժարաններու ուսուցիչներ, տնօրէններ եւ փոխ տնօրէններ, համալսրանական փրոֆէսէօրներ, մշակութային կեդրոններու անդամներ, վերահսկիչներ, թեմական կրթական խորհուրդի անդամներ եւ ներկայացուցիչ-ներ, կրթական բաժիններու ղեկավարներ եւ բաժանմունքներու վարիչներ, մասնագէտներ, աշխատակիցներ, դաստիարակներ, մեթոտիստներ, հոգաբարձուներ, փորձագէտներ, գիտաշխատողներ՝ շուրջ 150 կրթական մշակներ:
***
Այս առթիւ՝ կ'արժէ որոշ չափով լոյսին բերել խոհրդաժողովին լիագումար եւ կամ մասնակի ժողովներու ընթացքին սրտբացօրէն արծարծուած կարեւոր այն կէտերը՝ մտահոգութիւններէն մինչեւ թելադրանք-առաջարկները, մինչեւ հարցերն ու դժուարու-թիւնները, որոնք արծարծուեցան եւ կամ ներկայացուեցան ժողովին մասնակից Սփիւռքի եւ Հայաստանի կրթական մշակներու կողմէ:
Ու ինչ մեղքս պահեմ, խորհրդաժողովի առաջին օրն իսկ, ես ինծի համար հարց, թէ այս խորհրդաժողով մենք ներկաներս ուր կÿուզէինք երթալ եւ որ ուղղութեամբ քալել:
Ըստ իս ներկայացուած կամ արծարծուած բազմազան խնդիրները այնքան ալ դիւրին կամ հեզասահ լուծուելիք ճամբաներ չունէին: Եթէ նոյնիսկ նման բաներ կային, այդ բոլորը պիտի կարօտէին լուրջ ուսուամնասիրութիւններու, որոշ նիւթականի եւ մանաւանդ որոշ ժամանակի եւ հետեւողական աշխատանքի:
Նախ ըսեմ, որ մեր հայրենիքը իսկապաէս փոխուած էր: Արդիականացած էր: Միւս կողմէ չեմ կարծեր, որ բոլորին համար նորութիւն էր, որ այսօրուայ Սփիւռքն ալ իր կարգին տարբեր կառոյց դարձած էր:
Արեւու նման յայտնի էր, թէ այսօրուան Սփիւռքի թիւը աւելցած եւ նոյնիսկ կարգ մը գաղութներէ ներս բազմապակուած էր, Հայաստանէն զանազան պատճառներով արտագաղթածներով:
Ուստի, ինծի համար անվիճելի կը մնար Հայաստան-Սփիւռք կապի հիմնական ամրապն-դումը:
Այս ժողովին մասնակիցները, բոլորս ալ Մեսրոպ Մաշտոցի դարաւոր բանակին զինուո-րագրեալներ կամ կամաւորներ, այդ հինգ օրերու վրայ երկարող կարճ ժամանակին մէջ, անշուշտ որ որոշակի եւ յստակ ըսելիքներ ունէինք, համագործակցութեան մտահոգու-թիւններէն մինչեւ կրթական եւ ուսումնական հարցերուն իրազեկ եւ բաժնեկից դարձնելու միտումներ, հայերէն լեզուի դասագիրքերու զանազանութիններէն մինչեւ ամէն տեղ եւ ամէն առիթներով մաքուր հայերէն խօսելու անհրաժեշտութիւնը եւ տակաւին զանազան եւ բազմազան կէտերու մասին լուծումներ եւ խորհուրդներ:
Կը կարծէին, որ այդ բոլորին մէջ էականն էր Սփիւռքի եւ Հայաստանի խրամատը նեղցնել փորձող այս նախաձեռնութեան յաջողութիւնն ու արդիւնաւորումը, որ իր կարգին պիտի ամրապնդէր նաեւ կապը հսկայ մեր երկու հատուածներուն միջեւ:
Այսինքն կրթակա-դպրոցական-ուսումնական-եւ զանազան հասարակական բազմազան եւ բազմաշերտ հարցերու կողքին, ժողովը պիտի միտէր նաեւ նոր շունչ եւ ոգի տալ Հայաս-տան-Սփիւռք յարաբերութեան եւ մանաւանդ ազգային մեր ներկայ ինքնութեան:
Տեղի ունեցած անկաշկանդ արտայայտութիւններն ու տրուած թելադրանքները դրական իրենց արձագանգը ձգեցին մեր նոր սերունդի հայապահպանման հարցին վրայ:
Մէկ խօսքով մեզ՝ մասնակիցներս տանջող մեծ խնդիր մըն էր այս մէկը:
Գնահատելի էր այն երեւոյթը, որ ամէն անգամ եւ ամէն առիթով ներկաներէն շեշտուեցաւ, թէ ազգային մեր լեզուն իր որոշիչ դերը ունէր մեր գոյութեան մէջ: Ասոր իբրեւ հարազատ ծնունդ շեշտուեցաւ աշխարհի տարածքին հայ ըլլալու եւ մանաւանդ հայ մնալու առաջնահերթ խնդիրը:
Մեր նոր սերունդի մօտ ինքնագիտակցութեան, զոհողութեան, ինքնաճանաչման, պատկանելիութեան ու մանաւանդ հայախօսութեան կէտերը թելադրական շունչով վերարծարծուեցան:
Խորհրդաժողովին մեր բոլորին անձնական կամ հաւաքական շփումները անկասկած, որ իրենց բարերար դերն ու գործը ունեցան մեր մտքերու զարգացման բաժնէն ներս:
Շեփորուեցան հայ աշակերտին մօտ հայերէնախօսութեան նուազումը, անոր ունեցած բառապաշարի պակասը, այս ձեւով հայերէն լեզուի նահանջը, ինչպէս նաեւ որոշ ծրագիրներու չգոյութիւնը, ուսուցման կերպերը, յարմարագոյն դասագիրքերու ոճը, պակասն ու ներկայ բազմաշերտ իրավիճակը:
Ինծի համար բացարձակ իրականութիւն էր այն վարկածը, որ հայկական ամէն տեսակի ուսումնարաններէն ներս հայերէնը ապրումի պէտք էր վերածել եւ թէ կրթական մշակը պէտք էր ունենար իր յանձնառութեան նկատմամբ յստակ հաւատք եւ առաքելութիւն:
Այս մասին ող մէկ առարկութիւն:
Կը յուսայի, որ կարելի պիտի ըլլար նաեւ ուսումնական եւ կրթական ծրագիրներու բարեփոխումներն ու արդիականացումները տեսնել եւ մանաւանդ՝ արեւելահայերէն ու արեւմտահայերէն նոր դասագիրք պատրաստելու կամ ունենալու ճշգրիտ ու կողմորոշուած քայլերը լսել եւ տեսնել:
Ըսի դասագիրեր, որոնք քայլ պահելով հանդերձ ներկայ մեր ապրած դարուն եւ ժամանակաշրջանին հետ, միւս կողմէ ոչ միայն պիտի պահէին մեր ազգային արժէքները, այլեւ պիտի պահպանէին զանոնք, զանազան մօտեցումներով կամ որդեգրումներով ու արդիական մեթոտոով ու ոճով:
Այս մէկուն՝ դասագիրքերուն կապակցութեամբ, տակաւին յոյսս չեմ կտրած:
Աւելցնեմ նաեւ, որ թէեւ բացայայտուած քննարկումներուն եւ հարցադրումներուն ընթացքին կը գիտակցէի, թէ վերջ ի վերջոյ ներկայացուած մտահոգութիւնները որոշ չափով եւ ձեւով մեր բոլորին մօտ նոյնն էին, սակայն էական այն էր թէ ինչպէ՞ս եւ որքա՞ն շուտ կարելի պիտի ըլլար զանոնք լուծելը:
Այս մէկն ալ մօտս հարցական եւ մտահոգիչ մնաց մինչեւ ժողովի աւարտը:
Ուստի կարեւոր նկատեցի մեր ներուժը համախմբելու եւ մէկտեղելու խնդիրը։
Պէտք էր, ըսել նաեւ, որ լոկ կրթական կամ ուսումնական ծրագիրներ մշակելու չէինք հաւաքուած, այլ անոնց մշակումներէն ետք, անոնց հետապնդումը ապահովելու եւ գործադրութեան անցնելու առաջադրանքերն ու հարցերն ալ կային: Ասոնց մասին ալ պէտք էր որ մտածուէր:
Անոր համար էր, որ մեր բառերուն մէջ կար կշիռք եւ մտահոգութիւն: Կար նաեւ հայկական դիմագիծի պահպանման ակունքէն ծնած կուտակուած հարցեր:
Հայրենի եւ այլ Սփիւռքի մեր գործընկերներուն համար հաստատօրէն պարզած էինք, որ մենք սփիւռքահայ ուսուցիչներս, ամէնօրեայ կամ Շաբաթօրեայ մեր պաշտօնավարած վարժարաններէն ներս, իբրեւ հայ մտքի մշակներ, թէեւ հեռու էինք հայրենի մեր հարա-զատ հողէն, սակայն նոյն ատեն մեր ապրած երկիրներուն մէջ մեր աշակերտներուն մտքերուն եւ հոգիներուն մէջ ստեղծած էինք հայուն պապենական հայրենիքը, միաժամանակ փոխանցելով նաեւ հայու ոգի եւ ապրում:
Մեր անհատական կամ խմբական խորհրդածութիւններու ընթացքին շեշտած էինք նաեւ, որ մեր մօտ ստեղծուած այդ հայրենիքը միշտ միաձուլուած կը մնար համայն հայութեան մեծ եւ մէկ հայրենքին՝ որ Հայաստան կը կոչուի:
Վերջ ի վերջոյ մեզի համար՝ հայեցի դաստիարակութեան նպատակն էր, պատրաստել հայ անհատը հասարակական կեանքին, նաեւ հայկական արժէքներ փոխանցել եւ ասոնց կողքին աշակերտներուն սրտին ու հոգիին մէջ հաւատք ներշնչել եւ ինքնագիտակցութիւն արթնցնել, հայութիւն ստեղծել, որպէսզի Սփիւռքի տարածքին հայ աշակերտը չդառնար ծագումով հայ:
Այս բոլորին համար էական էր հայերէն լեզուի դասագիրքը, մեր մայրենի լեզուին մաքրու-թիւնն ու ճիշդ գործածութիւնը, անոր՝ օտար բառերէն զերծ մնալու ու մաքրագործուելու անհրաժեշտութիւնը, յատկապէս մեր մատղաշ սերունդի բերնին մէջ՝ հայրենքի կամ Սփիւռքի տարածքին, հաւասարապէս:
Ժողովին՝ հպարտալի երւեոյթ էր մէջբերումը, թէ իր կոչումին գիտակից հայ ուսուցիչը, կամ իր սրբազան առաքելութեան հաւատարիմ հայ դաստիարակը կը հաստատէ, թէ միայն հայերէն լեզուով կարելի էր հայեցի կրթութիւն տալ: Որովհետեւ վերջ ի վերջոյ բոլորս ալ կը հաւատայինք, որ մեր ինքնութիւնը պահելու համար լեզուն եւ կամ մեր մայրենի լեզուի էականութիւնը նախապայման էր:
Հայը նախ պէտք էր հայօրէն ապրէր եւ այս մէկը կու գար իր պատկանելիութեան զգացումէն: Որովհետեւ վերջին հաշուով ինչ է ազգը, եթէ ոչ մայրենի լեզուն:
Լեզուն՝ մանաւանդ մաքուր ձեւով արտասանուած մայրենին, մեր գոյութեան մեծագոյն կռուանն է, կ'աւելցնեմ, ըսելով նաեւ թէ ան մեզի կու տայ աւիշ եւ զօրութիւն: Տարիներ առաջ մեր ծնողներն ու մեր ապրած երկիրներու անմիջական միջավայրը ու մանաւանդ մեր յաճախած ազգային վարժարանները մեզի սորվեցուցած էին, թէ մեր լեզուն մեր ոգեղէն հայրենիքն է ու նաեւ հոգեմտաւոր մեր արժէքներու շտեմարանը: Ուստի պէտք էր զայն խնամքով ու մաքուր պահել ու պահպանել եւ աւելին՝ անոր տէր կանգնիլ:
Ահա թէ ինչու ինծի համար լեզուն կը նմանի մարդու առողջութեան: Սպաննեցէք զայն՝ անմիջապէս այլ խօսքով՝ կը մեռնի զայն գործածող ժողովուրդը:
Ուստի հայօրէն ապրելու, գոյատեւելու եւ մեր արմատներուն հաղորդակից դառնալու միակ ձեւը եւ բանալին մեր մայրենի լեզուն է: Անոր համար իւրաքանչիւր սերունդ պարտաւո-րութիւն մը ունի մեր մայրենիին հանդէպ եւ առաջին իսկ հերթին զայն լաւ իւրացնելն ու մաքուր պահելն էր:
Այս օրերուն, Սփիւռքի կամ հայրենիքի փողոցներէն մինչեւ մեր ժողովասրահները գրեթէ ամենուրեք, կարելի է լսել աղաւաղուած կամ »կարկտնուած« ձեւով խօսուած կամ արտայայտուած մեր մայրենին:
Այս մէկը ահազանգ դառնալէ աւելի ուրիշ սարսափազդու երեւոյթ ալ է:
Մտածել պէտք է: Անմիջական լուծման կը կարօտի:
Ասկէ մեկնած կը կրկնեմ, որ սփիւռքահայերուս համար առաջնահերթ է, որ մեր հայրենքիը չկորսնցնէ իր հայկական նկարագիրն ու դիմագիծը՝ հաւատքը, մշակոյթը, լեզուն։ Որովհետեւ պարզ է, որ Սփիւռքը չի կրնար երկար ապրիլ, առանց հզօր հայրենիքի։
Կը հաւատամ նաեւ, որ մենք իբրեւ սփիւռքահայեր, ուժեղ ենք, երբ հայրենքիը զօրաւոր է:
Այս բոլորը կÿըսեմ անոր համար, որովհետեւ կը կարծեմ, որ մենք արտրեկրի մէջ ապրող-ներս, մեր նկարագիրը հիմնած ենք մեր հայկականութեան վրայ: Այս մէկն է, որ մեզ ապրեցուցած է մինչեւ հիմա: Սակայն ի տես ներկայ տգեղ երեւոյթներուն, մեր յաջորդներուն մասին չեմ կրնար որեւէ ձեւով կողմնորոշուիլ կամ գուշակութիւններ կատարել: Միայն յոյսով եմ...:
Անցնելով խորհրդաժողովի մասնակից երկիրներու եւ անոնց ներկայացուցիչներու բաժնին, ըսեմ, որ յստակ էր բացակայութիւնը գանատահայ, Հարաւային Ամերիկայի, Արեւմտեան եւ Արեւելեան Միացեալ Նահանգներու ազգային կամ յարանուանական ամէնօրեայ կամ միօրեայ վարժարաններու ներկայացուցիչներուն, որոնք կրնային իրենց փորձառութիւն-ները բաժնեկից դարձնել բոլորին:
Իսկ հայերէն լեզուի դասագիրքերու հարցին կապակցութեամբ, ընդահանուր տպաւորու-թիւնը այն էր, թէ բոլոր անոնք որոնք հայերէն լեզուի կամ այլ նիւթերու դասագիրքի պատրաստութեան աշխատանք կը տանին, միշտ նկատի պէտք է ունենան իրենց ապրած գաղութի պայմաններու ընդարձակ դաշտն ու անոր ակնկալութիւնները:
Եւ աւելին՝ լաւ կ'ըլլայ, որ հայ դպրոցը ենթարկուի իր շնչած հայ համայնքի զարգացման հոլովոյթին: Որովհետեւ վերջ ի վերջոյ հայ դպրոցն է, որ պէտք է կազմաւորէ իրեն յանձնուած հայ մատղաշ երեխան կամ պատանին: Մէկ խօսքով, հայ դպրոցը իր բոլոր երեսներով եւ ձեւերով պէտք է գոհացնէ արդիական կրթական հաստատութեան մը բոլոր պահանջները, գործնական միջոցներով:
Իսկ հոն աւանդուած հայերէն լեզուի պարագային, այդ լեզուն պէտք է դառնայ հաղոր-դակցութեան, դատողութեան եւ տրամաբանութեան ճշգրիտ գործիք:
Արդ, իբրեւ վերջաբան, այս 4-րդ Խորհրդաժողովի բոլոր տուեալներէն մեկնած, իմ կարգիս համեստօրէն կը թելադրեմ.-
- յետ այսու նման ժողով-հանդիպում-խորհրդածութիւններուն ապահովել նաեւ ներկայութիւնը Սփիւռքեան կրթական զանազան հաստատութիւններու ներկայա-ցուցիչներուն:
- բոլոր մասնակիցները, նախապէս իրենց մօտ ունենան զրուցակիրներուն գրաւոր զեկուցումները կամ յանձնարարականները:
- խորհրդաժողովները առաւել եւս գործնական դարձնելու միտումով, զանոնք մասնագի-տական բաժանմունքներով դասաւորել եւ մասնայատկել:
- փափաքելի է, որ բաւականաչափ ժամանակ տրամադրուի դասագիրքեր ունենալու կամ պատրաստելու հնարաւորութիւններու բաժնին:
- անպայմանօրէն շեշտուի էնթերնէթին ընձեռած ծառայութիւններուն օգտագործումը եւ այս ձեւով, օրին պէտք եղած նորութիւններն ու լուրերը բաժնեկից դարձնելու անհրաժեշտութիւնը
- խորհրդաժողովները իրենց լիագումար եւ մասնակի նիստերուն այնպայմանօրէն ունենան իրենց ժողովավարը, խուսաբելու համար աւելորդաբանութիւններէն եւ ժամավաճառութիւններէն:
- անպայմանօրէն ապահովել եւ կամ յատկապէս հրաւիրել մեր նոր սերունդէն ներկայա-ցուցիչները, որոնք ընդհանրապէս ընտրած են կրթական ասպարէզը եւ դարձած են կամ պիտի դառնան կրթական մշակներ, ուսուցիչներ կամ դասատուներ:
- էական է նաեւ ներկայութեան ապահովումը բոլոր այն ուսանողներուն, որոնք կրթութեան եւ գիտութեան մարզերէն ներս որոշ հետաքրքրութիւններ եւ մանաւանդ փորձառութիւններ ունին:
- անհրաժեշտ է մօտէն եւ յարատեւ հետապնդումը սոյն ժողովներուն առնուած քայլերուն, առաջարկ-ներուն եւ կամ որոշումներու իրագործման:
Եւ վերջապէս պէտք է, անպայմանօրէն յիշել եւ ծափահարել ՀՀ Կրթական նախարարու-թեան այն երեք պաշտօնուհիները, յանձինս՝ Նունէ Վարդանեանի, Թամարա Զալինեանի եւ Ամալիա Քոչարեանի անունները, որոնք այս 4-րդ խորհրդաժողովի յաջողութեան ի խնդիր ոչ մէկ ճիգ խնայած էին:
Ուստի՝ մինչեւ յաջորդ հանդիպում:
****
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Մտորումներ՝ Համահայկական Կրթական 4-րդ Խորհրդաժողովի մասին
Գէորգ Պետիկեանի այս յօդուածը իրական պատկերն է Կրթական Դ. Խորհրդաջողովին, որ տեղի ունեցաւ Ծաղկաձորի մէջ 13-17 Օգոստոսին:Կարելի է աւելցնել մէկ բան միայն, որ մեր սիրելի մասնակիցները ՝ անխտիր ,ցուցաբերեցին մանկավարժի փրոֆէսիօնալ եւ արժանավայել կեցուածք բոլոր մարզերու մէջ, բոլոր մակարդակներու վրայ:Գովելի միայն:
«Նշանակ»
»«»«»«»«»«»«»«»«»»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Մտորումներ՝
Համահայկական Կրթական 4-րդ Խորհրդաժողովի մասին
(Ծաղկաձոր 13 17 Օգոստոս, 2010)
Գէորգ Պետիկեան
Նախաձեռնութեամբ Հայաստանի Հանրապետութեան Կրթութեան եւ Գիտութեան նախարարութեան, 13 ՎՆ 17 Օգոստոս, 2010-ին, Ծաղկաձորի Multi Rest շքեղ պանդոկին մէջ տեղի ունեցաւ Հայաստան-Սփիւռք Համահայկական 4-րդ Կրթական խորհրդաժողովը, որուն հրաւիրուած էին 18 երկիրներէ, ինչպէս նաեւ Հայաստանէն եւ Լեռնային Ղարաբա-ղէն, ամէնօրեայ, միօրեայ եւ կամ կիրակնօրեայ վարժարաններու ուսուցիչներ, տնօրէններ եւ փոխ տնօրէններ, համալսրանական փրոֆէսէօրներ, մշակութային կեդրոններու անդամներ, վերահսկիչներ, թեմական կրթական խորհուրդի անդամներ եւ ներկայացուցիչ-ներ, կրթական բաժիններու ղեկավարներ եւ բաժանմունքներու վարիչներ, մասնագէտներ, աշխատակիցներ, դաստիարակներ, մեթոտիստներ, հոգաբարձուներ, փորձագէտներ, գիտաշխատողներ՝ շուրջ 150 կրթական մշակներ:
***
Այս առթիւ՝ կ'արժէ որոշ չափով լոյսին բերել խոհրդաժողովին լիագումար եւ կամ մասնակի ժողովներու ընթացքին սրտբացօրէն արծարծուած կարեւոր այն կէտերը՝ մտահոգութիւններէն մինչեւ թելադրանք-առաջարկները, մինչեւ հարցերն ու դժուարու-թիւնները, որոնք արծարծուեցան եւ կամ ներկայացուեցան ժողովին մասնակից Սփիւռքի եւ Հայաստանի կրթական մշակներու կողմէ:
Ու ինչ մեղքս պահեմ, խորհրդաժողովի առաջին օրն իսկ, ես ինծի համար հարց, թէ այս խորհրդաժողով մենք ներկաներս ուր կÿուզէինք երթալ եւ որ ուղղութեամբ քալել:
Ըստ իս ներկայացուած կամ արծարծուած բազմազան խնդիրները այնքան ալ դիւրին կամ հեզասահ լուծուելիք ճամբաներ չունէին: Եթէ նոյնիսկ նման բաներ կային, այդ բոլորը պիտի կարօտէին լուրջ ուսուամնասիրութիւններու, որոշ նիւթականի եւ մանաւանդ որոշ ժամանակի եւ հետեւողական աշխատանքի:
Նախ ըսեմ, որ մեր հայրենիքը իսկապաէս փոխուած էր: Արդիականացած էր: Միւս կողմէ չեմ կարծեր, որ բոլորին համար նորութիւն էր, որ այսօրուայ Սփիւռքն ալ իր կարգին տարբեր կառոյց դարձած էր:
Արեւու նման յայտնի էր, թէ այսօրուան Սփիւռքի թիւը աւելցած եւ նոյնիսկ կարգ մը գաղութներէ ներս բազմապակուած էր, Հայաստանէն զանազան պատճառներով արտագաղթածներով:
Ուստի, ինծի համար անվիճելի կը մնար Հայաստան-Սփիւռք կապի հիմնական ամրապն-դումը:
Այս ժողովին մասնակիցները, բոլորս ալ Մեսրոպ Մաշտոցի դարաւոր բանակին զինուո-րագրեալներ կամ կամաւորներ, այդ հինգ օրերու վրայ երկարող կարճ ժամանակին մէջ, անշուշտ որ որոշակի եւ յստակ ըսելիքներ ունէինք, համագործակցութեան մտահոգու-թիւններէն մինչեւ կրթական եւ ուսումնական հարցերուն իրազեկ եւ բաժնեկից դարձնելու միտումներ, հայերէն լեզուի դասագիրքերու զանազանութիններէն մինչեւ ամէն տեղ եւ ամէն առիթներով մաքուր հայերէն խօսելու անհրաժեշտութիւնը եւ տակաւին զանազան եւ բազմազան կէտերու մասին լուծումներ եւ խորհուրդներ:
Կը կարծէին, որ այդ բոլորին մէջ էականն էր Սփիւռքի եւ Հայաստանի խրամատը նեղցնել փորձող այս նախաձեռնութեան յաջողութիւնն ու արդիւնաւորումը, որ իր կարգին պիտի ամրապնդէր նաեւ կապը հսկայ մեր երկու հատուածներուն միջեւ:
Այսինքն կրթակա-դպրոցական-ուսումնական-եւ զանազան հասարակական բազմազան եւ բազմաշերտ հարցերու կողքին, ժողովը պիտի միտէր նաեւ նոր շունչ եւ ոգի տալ Հայաս-տան-Սփիւռք յարաբերութեան եւ մանաւանդ ազգային մեր ներկայ ինքնութեան:
Տեղի ունեցած անկաշկանդ արտայայտութիւններն ու տրուած թելադրանքները դրական իրենց արձագանգը ձգեցին մեր նոր սերունդի հայապահպանման հարցին վրայ:
Մէկ խօսքով մեզ՝ մասնակիցներս տանջող մեծ խնդիր մըն էր այս մէկը:
Գնահատելի էր այն երեւոյթը, որ ամէն անգամ եւ ամէն առիթով ներկաներէն շեշտուեցաւ, թէ ազգային մեր լեզուն իր որոշիչ դերը ունէր մեր գոյութեան մէջ: Ասոր իբրեւ հարազատ ծնունդ շեշտուեցաւ աշխարհի տարածքին հայ ըլլալու եւ մանաւանդ հայ մնալու առաջնահերթ խնդիրը:
Մեր նոր սերունդի մօտ ինքնագիտակցութեան, զոհողութեան, ինքնաճանաչման, պատկանելիութեան ու մանաւանդ հայախօսութեան կէտերը թելադրական շունչով վերարծարծուեցան:
Խորհրդաժողովին մեր բոլորին անձնական կամ հաւաքական շփումները անկասկած, որ իրենց բարերար դերն ու գործը ունեցան մեր մտքերու զարգացման բաժնէն ներս:
Շեփորուեցան հայ աշակերտին մօտ հայերէնախօսութեան նուազումը, անոր ունեցած բառապաշարի պակասը, այս ձեւով հայերէն լեզուի նահանջը, ինչպէս նաեւ որոշ ծրագիրներու չգոյութիւնը, ուսուցման կերպերը, յարմարագոյն դասագիրքերու ոճը, պակասն ու ներկայ բազմաշերտ իրավիճակը:
Ինծի համար բացարձակ իրականութիւն էր այն վարկածը, որ հայկական ամէն տեսակի ուսումնարաններէն ներս հայերէնը ապրումի պէտք էր վերածել եւ թէ կրթական մշակը պէտք էր ունենար իր յանձնառութեան նկատմամբ յստակ հաւատք եւ առաքելութիւն:
Այս մասին ող մէկ առարկութիւն:
Կը յուսայի, որ կարելի պիտի ըլլար նաեւ ուսումնական եւ կրթական ծրագիրներու բարեփոխումներն ու արդիականացումները տեսնել եւ մանաւանդ՝ արեւելահայերէն ու արեւմտահայերէն նոր դասագիրք պատրաստելու կամ ունենալու ճշգրիտ ու կողմորոշուած քայլերը լսել եւ տեսնել:
Ըսի դասագիրեր, որոնք քայլ պահելով հանդերձ ներկայ մեր ապրած դարուն եւ ժամանակաշրջանին հետ, միւս կողմէ ոչ միայն պիտի պահէին մեր ազգային արժէքները, այլեւ պիտի պահպանէին զանոնք, զանազան մօտեցումներով կամ որդեգրումներով ու արդիական մեթոտոով ու ոճով:
Այս մէկուն՝ դասագիրքերուն կապակցութեամբ, տակաւին յոյսս չեմ կտրած:
Աւելցնեմ նաեւ, որ թէեւ բացայայտուած քննարկումներուն եւ հարցադրումներուն ընթացքին կը գիտակցէի, թէ վերջ ի վերջոյ ներկայացուած մտահոգութիւնները որոշ չափով եւ ձեւով մեր բոլորին մօտ նոյնն էին, սակայն էական այն էր թէ ինչպէ՞ս եւ որքա՞ն շուտ կարելի պիտի ըլլար զանոնք լուծելը:
Այս մէկն ալ մօտս հարցական եւ մտահոգիչ մնաց մինչեւ ժողովի աւարտը:
Ուստի կարեւոր նկատեցի մեր ներուժը համախմբելու եւ մէկտեղելու խնդիրը։
Պէտք էր, ըսել նաեւ, որ լոկ կրթական կամ ուսումնական ծրագիրներ մշակելու չէինք հաւաքուած, այլ անոնց մշակումներէն ետք, անոնց հետապնդումը ապահովելու եւ գործադրութեան անցնելու առաջադրանքերն ու հարցերն ալ կային: Ասոնց մասին ալ պէտք էր որ մտածուէր:
Անոր համար էր, որ մեր բառերուն մէջ կար կշիռք եւ մտահոգութիւն: Կար նաեւ հայկական դիմագիծի պահպանման ակունքէն ծնած կուտակուած հարցեր:
Հայրենի եւ այլ Սփիւռքի մեր գործընկերներուն համար հաստատօրէն պարզած էինք, որ մենք սփիւռքահայ ուսուցիչներս, ամէնօրեայ կամ Շաբաթօրեայ մեր պաշտօնավարած վարժարաններէն ներս, իբրեւ հայ մտքի մշակներ, թէեւ հեռու էինք հայրենի մեր հարա-զատ հողէն, սակայն նոյն ատեն մեր ապրած երկիրներուն մէջ մեր աշակերտներուն մտքերուն եւ հոգիներուն մէջ ստեղծած էինք հայուն պապենական հայրենիքը, միաժամանակ փոխանցելով նաեւ հայու ոգի եւ ապրում:
Մեր անհատական կամ խմբական խորհրդածութիւններու ընթացքին շեշտած էինք նաեւ, որ մեր մօտ ստեղծուած այդ հայրենիքը միշտ միաձուլուած կը մնար համայն հայութեան մեծ եւ մէկ հայրենքին՝ որ Հայաստան կը կոչուի:
Վերջ ի վերջոյ մեզի համար՝ հայեցի դաստիարակութեան նպատակն էր, պատրաստել հայ անհատը հասարակական կեանքին, նաեւ հայկական արժէքներ փոխանցել եւ ասոնց կողքին աշակերտներուն սրտին ու հոգիին մէջ հաւատք ներշնչել եւ ինքնագիտակցութիւն արթնցնել, հայութիւն ստեղծել, որպէսզի Սփիւռքի տարածքին հայ աշակերտը չդառնար ծագումով հայ:
Այս բոլորին համար էական էր հայերէն լեզուի դասագիրքը, մեր մայրենի լեզուին մաքրու-թիւնն ու ճիշդ գործածութիւնը, անոր՝ օտար բառերէն զերծ մնալու ու մաքրագործուելու անհրաժեշտութիւնը, յատկապէս մեր մատղաշ սերունդի բերնին մէջ՝ հայրենքի կամ Սփիւռքի տարածքին, հաւասարապէս:
Ժողովին՝ հպարտալի երւեոյթ էր մէջբերումը, թէ իր կոչումին գիտակից հայ ուսուցիչը, կամ իր սրբազան առաքելութեան հաւատարիմ հայ դաստիարակը կը հաստատէ, թէ միայն հայերէն լեզուով կարելի էր հայեցի կրթութիւն տալ: Որովհետեւ վերջ ի վերջոյ բոլորս ալ կը հաւատայինք, որ մեր ինքնութիւնը պահելու համար լեզուն եւ կամ մեր մայրենի լեզուի էականութիւնը նախապայման էր:
Հայը նախ պէտք էր հայօրէն ապրէր եւ այս մէկը կու գար իր պատկանելիութեան զգացումէն: Որովհետեւ վերջին հաշուով ինչ է ազգը, եթէ ոչ մայրենի լեզուն:
Լեզուն՝ մանաւանդ մաքուր ձեւով արտասանուած մայրենին, մեր գոյութեան մեծագոյն կռուանն է, կ'աւելցնեմ, ըսելով նաեւ թէ ան մեզի կու տայ աւիշ եւ զօրութիւն: Տարիներ առաջ մեր ծնողներն ու մեր ապրած երկիրներու անմիջական միջավայրը ու մանաւանդ մեր յաճախած ազգային վարժարանները մեզի սորվեցուցած էին, թէ մեր լեզուն մեր ոգեղէն հայրենիքն է ու նաեւ հոգեմտաւոր մեր արժէքներու շտեմարանը: Ուստի պէտք էր զայն խնամքով ու մաքուր պահել ու պահպանել եւ աւելին՝ անոր տէր կանգնիլ:
Ահա թէ ինչու ինծի համար լեզուն կը նմանի մարդու առողջութեան: Սպաննեցէք զայն՝ անմիջապէս այլ խօսքով՝ կը մեռնի զայն գործածող ժողովուրդը:
Ուստի հայօրէն ապրելու, գոյատեւելու եւ մեր արմատներուն հաղորդակից դառնալու միակ ձեւը եւ բանալին մեր մայրենի լեզուն է: Անոր համար իւրաքանչիւր սերունդ պարտաւո-րութիւն մը ունի մեր մայրենիին հանդէպ եւ առաջին իսկ հերթին զայն լաւ իւրացնելն ու մաքուր պահելն էր:
Այս օրերուն, Սփիւռքի կամ հայրենիքի փողոցներէն մինչեւ մեր ժողովասրահները գրեթէ ամենուրեք, կարելի է լսել աղաւաղուած կամ »կարկտնուած« ձեւով խօսուած կամ արտայայտուած մեր մայրենին:
Այս մէկը ահազանգ դառնալէ աւելի ուրիշ սարսափազդու երեւոյթ ալ է:
Մտածել պէտք է: Անմիջական լուծման կը կարօտի:
Ասկէ մեկնած կը կրկնեմ, որ սփիւռքահայերուս համար առաջնահերթ է, որ մեր հայրենքիը չկորսնցնէ իր հայկական նկարագիրն ու դիմագիծը՝ հաւատքը, մշակոյթը, լեզուն։ Որովհետեւ պարզ է, որ Սփիւռքը չի կրնար երկար ապրիլ, առանց հզօր հայրենիքի։
Կը հաւատամ նաեւ, որ մենք իբրեւ սփիւռքահայեր, ուժեղ ենք, երբ հայրենքիը զօրաւոր է:
Այս բոլորը կÿըսեմ անոր համար, որովհետեւ կը կարծեմ, որ մենք արտրեկրի մէջ ապրող-ներս, մեր նկարագիրը հիմնած ենք մեր հայկականութեան վրայ: Այս մէկն է, որ մեզ ապրեցուցած է մինչեւ հիմա: Սակայն ի տես ներկայ տգեղ երեւոյթներուն, մեր յաջորդներուն մասին չեմ կրնար որեւէ ձեւով կողմնորոշուիլ կամ գուշակութիւններ կատարել: Միայն յոյսով եմ...:
Անցնելով խորհրդաժողովի մասնակից երկիրներու եւ անոնց ներկայացուցիչներու բաժնին, ըսեմ, որ յստակ էր բացակայութիւնը գանատահայ, Հարաւային Ամերիկայի, Արեւմտեան եւ Արեւելեան Միացեալ Նահանգներու ազգային կամ յարանուանական ամէնօրեայ կամ միօրեայ վարժարաններու ներկայացուցիչներուն, որոնք կրնային իրենց փորձառութիւն-ները բաժնեկից դարձնել բոլորին:
Իսկ հայերէն լեզուի դասագիրքերու հարցին կապակցութեամբ, ընդահանուր տպաւորու-թիւնը այն էր, թէ բոլոր անոնք որոնք հայերէն լեզուի կամ այլ նիւթերու դասագիրքի պատրաստութեան աշխատանք կը տանին, միշտ նկատի պէտք է ունենան իրենց ապրած գաղութի պայմաններու ընդարձակ դաշտն ու անոր ակնկալութիւնները:
Եւ աւելին՝ լաւ կ'ըլլայ, որ հայ դպրոցը ենթարկուի իր շնչած հայ համայնքի զարգացման հոլովոյթին: Որովհետեւ վերջ ի վերջոյ հայ դպրոցն է, որ պէտք է կազմաւորէ իրեն յանձնուած հայ մատղաշ երեխան կամ պատանին: Մէկ խօսքով, հայ դպրոցը իր բոլոր երեսներով եւ ձեւերով պէտք է գոհացնէ արդիական կրթական հաստատութեան մը բոլոր պահանջները, գործնական միջոցներով:
Իսկ հոն աւանդուած հայերէն լեզուի պարագային, այդ լեզուն պէտք է դառնայ հաղոր-դակցութեան, դատողութեան եւ տրամաբանութեան ճշգրիտ գործիք:
Արդ, իբրեւ վերջաբան, այս 4-րդ Խորհրդաժողովի բոլոր տուեալներէն մեկնած, իմ կարգիս համեստօրէն կը թելադրեմ.-
- յետ այսու նման ժողով-հանդիպում-խորհրդածութիւններուն ապահովել նաեւ ներկայութիւնը Սփիւռքեան կրթական զանազան հաստատութիւններու ներկայա-ցուցիչներուն:
- բոլոր մասնակիցները, նախապէս իրենց մօտ ունենան զրուցակիրներուն գրաւոր զեկուցումները կամ յանձնարարականները:
- խորհրդաժողովները առաւել եւս գործնական դարձնելու միտումով, զանոնք մասնագի-տական բաժանմունքներով դասաւորել եւ մասնայատկել:
- փափաքելի է, որ բաւականաչափ ժամանակ տրամադրուի դասագիրքեր ունենալու կամ պատրաստելու հնարաւորութիւններու բաժնին:
- անպայմանօրէն շեշտուի էնթերնէթին ընձեռած ծառայութիւններուն օգտագործումը եւ այս ձեւով, օրին պէտք եղած նորութիւններն ու լուրերը բաժնեկից դարձնելու անհրաժեշտութիւնը
- խորհրդաժողովները իրենց լիագումար եւ մասնակի նիստերուն այնպայմանօրէն ունենան իրենց ժողովավարը, խուսաբելու համար աւելորդաբանութիւններէն եւ ժամավաճառութիւններէն:
- անպայմանօրէն ապահովել եւ կամ յատկապէս հրաւիրել մեր նոր սերունդէն ներկայա-ցուցիչները, որոնք ընդհանրապէս ընտրած են կրթական ասպարէզը եւ դարձած են կամ պիտի դառնան կրթական մշակներ, ուսուցիչներ կամ դասատուներ:
- էական է նաեւ ներկայութեան ապահովումը բոլոր այն ուսանողներուն, որոնք կրթութեան եւ գիտութեան մարզերէն ներս որոշ հետաքրքրութիւններ եւ մանաւանդ փորձառութիւններ ունին:
- անհրաժեշտ է մօտէն եւ յարատեւ հետապնդումը սոյն ժողովներուն առնուած քայլերուն, առաջարկ-ներուն եւ կամ որոշումներու իրագործման:
Եւ վերջապէս պէտք է, անպայմանօրէն յիշել եւ ծափահարել ՀՀ Կրթական նախարարու-թեան այն երեք պաշտօնուհիները, յանձինս՝ Նունէ Վարդանեանի, Թամարա Զալինեանի եւ Ամալիա Քոչարեանի անունները, որոնք այս 4-րդ խորհրդաժողովի յաջողութեան ի խնդիր ոչ մէկ ճիգ խնայած էին:
Ուստի՝ մինչեւ յաջորդ հանդիպում:
****
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
«Նշանակ»
»«»«»«»«»«»«»«»«»»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Մտորումներ՝
Համահայկական Կրթական 4-րդ Խորհրդաժողովի մասին
(Ծաղկաձոր 13 17 Օգոստոս, 2010)
Գէորգ Պետիկեան
Նախաձեռնութեամբ Հայաստանի Հանրապետութեան Կրթութեան եւ Գիտութեան նախարարութեան, 13 ՎՆ 17 Օգոստոս, 2010-ին, Ծաղկաձորի Multi Rest շքեղ պանդոկին մէջ տեղի ունեցաւ Հայաստան-Սփիւռք Համահայկական 4-րդ Կրթական խորհրդաժողովը, որուն հրաւիրուած էին 18 երկիրներէ, ինչպէս նաեւ Հայաստանէն եւ Լեռնային Ղարաբա-ղէն, ամէնօրեայ, միօրեայ եւ կամ կիրակնօրեայ վարժարաններու ուսուցիչներ, տնօրէններ եւ փոխ տնօրէններ, համալսրանական փրոֆէսէօրներ, մշակութային կեդրոններու անդամներ, վերահսկիչներ, թեմական կրթական խորհուրդի անդամներ եւ ներկայացուցիչ-ներ, կրթական բաժիններու ղեկավարներ եւ բաժանմունքներու վարիչներ, մասնագէտներ, աշխատակիցներ, դաստիարակներ, մեթոտիստներ, հոգաբարձուներ, փորձագէտներ, գիտաշխատողներ՝ շուրջ 150 կրթական մշակներ:
***
Այս առթիւ՝ կ'արժէ որոշ չափով լոյսին բերել խոհրդաժողովին լիագումար եւ կամ մասնակի ժողովներու ընթացքին սրտբացօրէն արծարծուած կարեւոր այն կէտերը՝ մտահոգութիւններէն մինչեւ թելադրանք-առաջարկները, մինչեւ հարցերն ու դժուարու-թիւնները, որոնք արծարծուեցան եւ կամ ներկայացուեցան ժողովին մասնակից Սփիւռքի եւ Հայաստանի կրթական մշակներու կողմէ:
Ու ինչ մեղքս պահեմ, խորհրդաժողովի առաջին օրն իսկ, ես ինծի համար հարց, թէ այս խորհրդաժողով մենք ներկաներս ուր կÿուզէինք երթալ եւ որ ուղղութեամբ քալել:
Ըստ իս ներկայացուած կամ արծարծուած բազմազան խնդիրները այնքան ալ դիւրին կամ հեզասահ լուծուելիք ճամբաներ չունէին: Եթէ նոյնիսկ նման բաներ կային, այդ բոլորը պիտի կարօտէին լուրջ ուսուամնասիրութիւններու, որոշ նիւթականի եւ մանաւանդ որոշ ժամանակի եւ հետեւողական աշխատանքի:
Նախ ըսեմ, որ մեր հայրենիքը իսկապաէս փոխուած էր: Արդիականացած էր: Միւս կողմէ չեմ կարծեր, որ բոլորին համար նորութիւն էր, որ այսօրուայ Սփիւռքն ալ իր կարգին տարբեր կառոյց դարձած էր:
Արեւու նման յայտնի էր, թէ այսօրուան Սփիւռքի թիւը աւելցած եւ նոյնիսկ կարգ մը գաղութներէ ներս բազմապակուած էր, Հայաստանէն զանազան պատճառներով արտագաղթածներով:
Ուստի, ինծի համար անվիճելի կը մնար Հայաստան-Սփիւռք կապի հիմնական ամրապն-դումը:
Այս ժողովին մասնակիցները, բոլորս ալ Մեսրոպ Մաշտոցի դարաւոր բանակին զինուո-րագրեալներ կամ կամաւորներ, այդ հինգ օրերու վրայ երկարող կարճ ժամանակին մէջ, անշուշտ որ որոշակի եւ յստակ ըսելիքներ ունէինք, համագործակցութեան մտահոգու-թիւններէն մինչեւ կրթական եւ ուսումնական հարցերուն իրազեկ եւ բաժնեկից դարձնելու միտումներ, հայերէն լեզուի դասագիրքերու զանազանութիններէն մինչեւ ամէն տեղ եւ ամէն առիթներով մաքուր հայերէն խօսելու անհրաժեշտութիւնը եւ տակաւին զանազան եւ բազմազան կէտերու մասին լուծումներ եւ խորհուրդներ:
Կը կարծէին, որ այդ բոլորին մէջ էականն էր Սփիւռքի եւ Հայաստանի խրամատը նեղցնել փորձող այս նախաձեռնութեան յաջողութիւնն ու արդիւնաւորումը, որ իր կարգին պիտի ամրապնդէր նաեւ կապը հսկայ մեր երկու հատուածներուն միջեւ:
Այսինքն կրթակա-դպրոցական-ուսումնական-եւ զանազան հասարակական բազմազան եւ բազմաշերտ հարցերու կողքին, ժողովը պիտի միտէր նաեւ նոր շունչ եւ ոգի տալ Հայաս-տան-Սփիւռք յարաբերութեան եւ մանաւանդ ազգային մեր ներկայ ինքնութեան:
Տեղի ունեցած անկաշկանդ արտայայտութիւններն ու տրուած թելադրանքները դրական իրենց արձագանգը ձգեցին մեր նոր սերունդի հայապահպանման հարցին վրայ:
Մէկ խօսքով մեզ՝ մասնակիցներս տանջող մեծ խնդիր մըն էր այս մէկը:
Գնահատելի էր այն երեւոյթը, որ ամէն անգամ եւ ամէն առիթով ներկաներէն շեշտուեցաւ, թէ ազգային մեր լեզուն իր որոշիչ դերը ունէր մեր գոյութեան մէջ: Ասոր իբրեւ հարազատ ծնունդ շեշտուեցաւ աշխարհի տարածքին հայ ըլլալու եւ մանաւանդ հայ մնալու առաջնահերթ խնդիրը:
Մեր նոր սերունդի մօտ ինքնագիտակցութեան, զոհողութեան, ինքնաճանաչման, պատկանելիութեան ու մանաւանդ հայախօսութեան կէտերը թելադրական շունչով վերարծարծուեցան:
Խորհրդաժողովին մեր բոլորին անձնական կամ հաւաքական շփումները անկասկած, որ իրենց բարերար դերն ու գործը ունեցան մեր մտքերու զարգացման բաժնէն ներս:
Շեփորուեցան հայ աշակերտին մօտ հայերէնախօսութեան նուազումը, անոր ունեցած բառապաշարի պակասը, այս ձեւով հայերէն լեզուի նահանջը, ինչպէս նաեւ որոշ ծրագիրներու չգոյութիւնը, ուսուցման կերպերը, յարմարագոյն դասագիրքերու ոճը, պակասն ու ներկայ բազմաշերտ իրավիճակը:
Ինծի համար բացարձակ իրականութիւն էր այն վարկածը, որ հայկական ամէն տեսակի ուսումնարաններէն ներս հայերէնը ապրումի պէտք էր վերածել եւ թէ կրթական մշակը պէտք էր ունենար իր յանձնառութեան նկատմամբ յստակ հաւատք եւ առաքելութիւն:
Այս մասին ող մէկ առարկութիւն:
Կը յուսայի, որ կարելի պիտի ըլլար նաեւ ուսումնական եւ կրթական ծրագիրներու բարեփոխումներն ու արդիականացումները տեսնել եւ մանաւանդ՝ արեւելահայերէն ու արեւմտահայերէն նոր դասագիրք պատրաստելու կամ ունենալու ճշգրիտ ու կողմորոշուած քայլերը լսել եւ տեսնել:
Ըսի դասագիրեր, որոնք քայլ պահելով հանդերձ ներկայ մեր ապրած դարուն եւ ժամանակաշրջանին հետ, միւս կողմէ ոչ միայն պիտի պահէին մեր ազգային արժէքները, այլեւ պիտի պահպանէին զանոնք, զանազան մօտեցումներով կամ որդեգրումներով ու արդիական մեթոտոով ու ոճով:
Այս մէկուն՝ դասագիրքերուն կապակցութեամբ, տակաւին յոյսս չեմ կտրած:
Աւելցնեմ նաեւ, որ թէեւ բացայայտուած քննարկումներուն եւ հարցադրումներուն ընթացքին կը գիտակցէի, թէ վերջ ի վերջոյ ներկայացուած մտահոգութիւնները որոշ չափով եւ ձեւով մեր բոլորին մօտ նոյնն էին, սակայն էական այն էր թէ ինչպէ՞ս եւ որքա՞ն շուտ կարելի պիտի ըլլար զանոնք լուծելը:
Այս մէկն ալ մօտս հարցական եւ մտահոգիչ մնաց մինչեւ ժողովի աւարտը:
Ուստի կարեւոր նկատեցի մեր ներուժը համախմբելու եւ մէկտեղելու խնդիրը։
Պէտք էր, ըսել նաեւ, որ լոկ կրթական կամ ուսումնական ծրագիրներ մշակելու չէինք հաւաքուած, այլ անոնց մշակումներէն ետք, անոնց հետապնդումը ապահովելու եւ գործադրութեան անցնելու առաջադրանքերն ու հարցերն ալ կային: Ասոնց մասին ալ պէտք էր որ մտածուէր:
Անոր համար էր, որ մեր բառերուն մէջ կար կշիռք եւ մտահոգութիւն: Կար նաեւ հայկական դիմագիծի պահպանման ակունքէն ծնած կուտակուած հարցեր:
Հայրենի եւ այլ Սփիւռքի մեր գործընկերներուն համար հաստատօրէն պարզած էինք, որ մենք սփիւռքահայ ուսուցիչներս, ամէնօրեայ կամ Շաբաթօրեայ մեր պաշտօնավարած վարժարաններէն ներս, իբրեւ հայ մտքի մշակներ, թէեւ հեռու էինք հայրենի մեր հարա-զատ հողէն, սակայն նոյն ատեն մեր ապրած երկիրներուն մէջ մեր աշակերտներուն մտքերուն եւ հոգիներուն մէջ ստեղծած էինք հայուն պապենական հայրենիքը, միաժամանակ փոխանցելով նաեւ հայու ոգի եւ ապրում:
Մեր անհատական կամ խմբական խորհրդածութիւններու ընթացքին շեշտած էինք նաեւ, որ մեր մօտ ստեղծուած այդ հայրենիքը միշտ միաձուլուած կը մնար համայն հայութեան մեծ եւ մէկ հայրենքին՝ որ Հայաստան կը կոչուի:
Վերջ ի վերջոյ մեզի համար՝ հայեցի դաստիարակութեան նպատակն էր, պատրաստել հայ անհատը հասարակական կեանքին, նաեւ հայկական արժէքներ փոխանցել եւ ասոնց կողքին աշակերտներուն սրտին ու հոգիին մէջ հաւատք ներշնչել եւ ինքնագիտակցութիւն արթնցնել, հայութիւն ստեղծել, որպէսզի Սփիւռքի տարածքին հայ աշակերտը չդառնար ծագումով հայ:
Այս բոլորին համար էական էր հայերէն լեզուի դասագիրքը, մեր մայրենի լեզուին մաքրու-թիւնն ու ճիշդ գործածութիւնը, անոր՝ օտար բառերէն զերծ մնալու ու մաքրագործուելու անհրաժեշտութիւնը, յատկապէս մեր մատղաշ սերունդի բերնին մէջ՝ հայրենքի կամ Սփիւռքի տարածքին, հաւասարապէս:
Ժողովին՝ հպարտալի երւեոյթ էր մէջբերումը, թէ իր կոչումին գիտակից հայ ուսուցիչը, կամ իր սրբազան առաքելութեան հաւատարիմ հայ դաստիարակը կը հաստատէ, թէ միայն հայերէն լեզուով կարելի էր հայեցի կրթութիւն տալ: Որովհետեւ վերջ ի վերջոյ բոլորս ալ կը հաւատայինք, որ մեր ինքնութիւնը պահելու համար լեզուն եւ կամ մեր մայրենի լեզուի էականութիւնը նախապայման էր:
Հայը նախ պէտք էր հայօրէն ապրէր եւ այս մէկը կու գար իր պատկանելիութեան զգացումէն: Որովհետեւ վերջին հաշուով ինչ է ազգը, եթէ ոչ մայրենի լեզուն:
Լեզուն՝ մանաւանդ մաքուր ձեւով արտասանուած մայրենին, մեր գոյութեան մեծագոյն կռուանն է, կ'աւելցնեմ, ըսելով նաեւ թէ ան մեզի կու տայ աւիշ եւ զօրութիւն: Տարիներ առաջ մեր ծնողներն ու մեր ապրած երկիրներու անմիջական միջավայրը ու մանաւանդ մեր յաճախած ազգային վարժարանները մեզի սորվեցուցած էին, թէ մեր լեզուն մեր ոգեղէն հայրենիքն է ու նաեւ հոգեմտաւոր մեր արժէքներու շտեմարանը: Ուստի պէտք էր զայն խնամքով ու մաքուր պահել ու պահպանել եւ աւելին՝ անոր տէր կանգնիլ:
Ահա թէ ինչու ինծի համար լեզուն կը նմանի մարդու առողջութեան: Սպաննեցէք զայն՝ անմիջապէս այլ խօսքով՝ կը մեռնի զայն գործածող ժողովուրդը:
Ուստի հայօրէն ապրելու, գոյատեւելու եւ մեր արմատներուն հաղորդակից դառնալու միակ ձեւը եւ բանալին մեր մայրենի լեզուն է: Անոր համար իւրաքանչիւր սերունդ պարտաւո-րութիւն մը ունի մեր մայրենիին հանդէպ եւ առաջին իսկ հերթին զայն լաւ իւրացնելն ու մաքուր պահելն էր:
Այս օրերուն, Սփիւռքի կամ հայրենիքի փողոցներէն մինչեւ մեր ժողովասրահները գրեթէ ամենուրեք, կարելի է լսել աղաւաղուած կամ »կարկտնուած« ձեւով խօսուած կամ արտայայտուած մեր մայրենին:
Այս մէկը ահազանգ դառնալէ աւելի ուրիշ սարսափազդու երեւոյթ ալ է:
Մտածել պէտք է: Անմիջական լուծման կը կարօտի:
Ասկէ մեկնած կը կրկնեմ, որ սփիւռքահայերուս համար առաջնահերթ է, որ մեր հայրենքիը չկորսնցնէ իր հայկական նկարագիրն ու դիմագիծը՝ հաւատքը, մշակոյթը, լեզուն։ Որովհետեւ պարզ է, որ Սփիւռքը չի կրնար երկար ապրիլ, առանց հզօր հայրենիքի։
Կը հաւատամ նաեւ, որ մենք իբրեւ սփիւռքահայեր, ուժեղ ենք, երբ հայրենքիը զօրաւոր է:
Այս բոլորը կÿըսեմ անոր համար, որովհետեւ կը կարծեմ, որ մենք արտրեկրի մէջ ապրող-ներս, մեր նկարագիրը հիմնած ենք մեր հայկականութեան վրայ: Այս մէկն է, որ մեզ ապրեցուցած է մինչեւ հիմա: Սակայն ի տես ներկայ տգեղ երեւոյթներուն, մեր յաջորդներուն մասին չեմ կրնար որեւէ ձեւով կողմնորոշուիլ կամ գուշակութիւններ կատարել: Միայն յոյսով եմ...:
Անցնելով խորհրդաժողովի մասնակից երկիրներու եւ անոնց ներկայացուցիչներու բաժնին, ըսեմ, որ յստակ էր բացակայութիւնը գանատահայ, Հարաւային Ամերիկայի, Արեւմտեան եւ Արեւելեան Միացեալ Նահանգներու ազգային կամ յարանուանական ամէնօրեայ կամ միօրեայ վարժարաններու ներկայացուցիչներուն, որոնք կրնային իրենց փորձառութիւն-ները բաժնեկից դարձնել բոլորին:
Իսկ հայերէն լեզուի դասագիրքերու հարցին կապակցութեամբ, ընդահանուր տպաւորու-թիւնը այն էր, թէ բոլոր անոնք որոնք հայերէն լեզուի կամ այլ նիւթերու դասագիրքի պատրաստութեան աշխատանք կը տանին, միշտ նկատի պէտք է ունենան իրենց ապրած գաղութի պայմաններու ընդարձակ դաշտն ու անոր ակնկալութիւնները:
Եւ աւելին՝ լաւ կ'ըլլայ, որ հայ դպրոցը ենթարկուի իր շնչած հայ համայնքի զարգացման հոլովոյթին: Որովհետեւ վերջ ի վերջոյ հայ դպրոցն է, որ պէտք է կազմաւորէ իրեն յանձնուած հայ մատղաշ երեխան կամ պատանին: Մէկ խօսքով, հայ դպրոցը իր բոլոր երեսներով եւ ձեւերով պէտք է գոհացնէ արդիական կրթական հաստատութեան մը բոլոր պահանջները, գործնական միջոցներով:
Իսկ հոն աւանդուած հայերէն լեզուի պարագային, այդ լեզուն պէտք է դառնայ հաղոր-դակցութեան, դատողութեան եւ տրամաբանութեան ճշգրիտ գործիք:
Արդ, իբրեւ վերջաբան, այս 4-րդ Խորհրդաժողովի բոլոր տուեալներէն մեկնած, իմ կարգիս համեստօրէն կը թելադրեմ.-
- յետ այսու նման ժողով-հանդիպում-խորհրդածութիւններուն ապահովել նաեւ ներկայութիւնը Սփիւռքեան կրթական զանազան հաստատութիւններու ներկայա-ցուցիչներուն:
- բոլոր մասնակիցները, նախապէս իրենց մօտ ունենան զրուցակիրներուն գրաւոր զեկուցումները կամ յանձնարարականները:
- խորհրդաժողովները առաւել եւս գործնական դարձնելու միտումով, զանոնք մասնագի-տական բաժանմունքներով դասաւորել եւ մասնայատկել:
- փափաքելի է, որ բաւականաչափ ժամանակ տրամադրուի դասագիրքեր ունենալու կամ պատրաստելու հնարաւորութիւններու բաժնին:
- անպայմանօրէն շեշտուի էնթերնէթին ընձեռած ծառայութիւններուն օգտագործումը եւ այս ձեւով, օրին պէտք եղած նորութիւններն ու լուրերը բաժնեկից դարձնելու անհրաժեշտութիւնը
- խորհրդաժողովները իրենց լիագումար եւ մասնակի նիստերուն այնպայմանօրէն ունենան իրենց ժողովավարը, խուսաբելու համար աւելորդաբանութիւններէն եւ ժամավաճառութիւններէն:
- անպայմանօրէն ապահովել եւ կամ յատկապէս հրաւիրել մեր նոր սերունդէն ներկայա-ցուցիչները, որոնք ընդհանրապէս ընտրած են կրթական ասպարէզը եւ դարձած են կամ պիտի դառնան կրթական մշակներ, ուսուցիչներ կամ դասատուներ:
- էական է նաեւ ներկայութեան ապահովումը բոլոր այն ուսանողներուն, որոնք կրթութեան եւ գիտութեան մարզերէն ներս որոշ հետաքրքրութիւններ եւ մանաւանդ փորձառութիւններ ունին:
- անհրաժեշտ է մօտէն եւ յարատեւ հետապնդումը սոյն ժողովներուն առնուած քայլերուն, առաջարկ-ներուն եւ կամ որոշումներու իրագործման:
Եւ վերջապէս պէտք է, անպայմանօրէն յիշել եւ ծափահարել ՀՀ Կրթական նախարարու-թեան այն երեք պաշտօնուհիները, յանձինս՝ Նունէ Վարդանեանի, Թամարա Զալինեանի եւ Ամալիա Քոչարեանի անունները, որոնք այս 4-րդ խորհրդաժողովի յաջողութեան ի խնդիր ոչ մէկ ճիգ խնայած էին:
Ուստի՝ մինչեւ յաջորդ հանդիպում:
****
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»