Յայտարարութիւն

Monday, March 28, 2011

ՆԱՀԱՊԵՏ ՔՈՒՉԱԿ


Վահան Գէորգեանի կարճ ուսումնասիրութիւնը Քուչակի մասին մեծ հետաքրքրութիւն պիտի ստեշծէ «Նշանակ»ի գրասէր ընթերցողներուն մօտ: Յետագայ հրապարակումներով պիտի ներկայացնենք Քուչակի տաղերը արդիականացուած ուսումնասէր Գէորգեանի կողմէ:
«Նշանակ»


»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»»«»«»»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»««»


Այս անունը ծանոթ է քիչ թե շատ գրագետ հայ մարդուն: Նա հայ քնարերգության բոլոր ժամանակների մեծագույն սիրո երգիչն է: Բայց հայերը մեծ ու փոքր, ավելի շատ ծանոթ են Սայաթ-Նովա սիրո երգչին՝ քան Քուչակին:
Քուչակի կյանքի ծննդավայրի մասին մինչև օրս մեզ քիչ բան է հայտնի: Բանաստեղծի թոռանը պատկանող մի ձեռագիր ավետարանի հիշատակարանում 1637 թվականին գրված է եղել հետևյալը.-«Հիշեցեք զՔուչակս և զմեզ պապ իւր Նահապետ վարպետն, որ մականուն Աշըղ Քուչակ ասի...» Ահա միակ գրավոր փաստը, որը մնացել է մեծ բանաստեղծի մասին: Պարզ է, որ մեծ քնարերգուն ապրել ու ստեղծագործել է տասնվեցերրորդ դարում:
Բանասեր Տևկանցը 1882 թ. հրատարակեց «Հայերգ» միջնադարյա հայ բանաստեղծների մի ստվար ժողովածու, որտեղ առաջին անգամ տպագրված 1583 թվի մի ձեռագրից վերցրված քառյակների մի մեծ շարք «Յաղագս հոգւոյ և սիրոյ ոտանաւոր է բանս» ընդհանուր վերնագրով:
Այդ շարքը, որի առաջին քառյակը սկսվում է «Այս ծովական գիշերն ի բուն ես երկու շրջան մանեցի» տողով, մինչև այժմ բանասիրությանը անհայտ աղբյուրի հիման վրա Տևկանցը համարում է Նահապետ Քուչակի ստեղծագործությունը, իսկ նույն ժողովածում տպագրված «Գուզալ մ´ես երեկ տեսայ» տողով սկսվող ոտանավորը համարում է Նահապետ Քուչակի թոռան գործը, որտեղ վերջին քառյակում ասում է .

Ես Քուչակս եմ Վանեցի
Ի գեղէն Խառակոնիսա,
Լցրել եմ հարյուր տարին,
Էլ չի գար մտքիկս ի վերայ...

Հարյուրամյա բանաստեղծը թեև գանգատվում է հասունացած տարիքից, բայց չի զլանում գովերգելու կանացի գեղեցկությունը, գերազանցելով բոլոր «լաուրաներին գովերգող»՝ Պետրարքաներին, ու «մարգարիտներից խենթացող» Գյոթեներին նրանցից էլ վաղ ու արևելքցուն հատուկ ջերմությամբ, անզուսպ, տաք կրքով, առանց ձևաթափությունների ու կեղծ բարոյախոսության:
Թեպետ գանգատվում է հասուն տարիքից, բայց մեկառմեկ հիշում է իր դարի բոլոր նշանավոր երկիրներն ու քաղաքները: Բերված քառատողը հուշում է ,որ Նահապետն էլ պիտի ծնված լիներ հենց այդ գյուղում, բայց այստեղ արդեն պատմությունն ու բանասիրական պրպտումները առաջարկում են հազար ու մի վարկածներ: Իհարկե եղած փաստերը, մանավանդ բանավոր զրույցները թելադրում են ,որ Քուչակը նույնպես ծնվել է Վանի խառակոնիս գյուղում: Գյուղում է գտնվում նրա սրբավայր դարձած գերեզմանը: Միայն թե այստեղից էլ սկսվում է հրաշալի լեգենդանման պատմությունը, լեգենդ, որովհետև իրականը դեռ ոչ ոք չի կարողանում ապացուցել:
Քուչակի ծննդավայրը ՝ Վանը թե Ակնա գավառը, այսօր հավանաբար այնքան էլ ընթերցողի համար չի կարևորվում, խնդիրը՝ ծննդավայրի զուտ բանասիրական պրպտումների համար է կարևոր: Մեզ նման ընթերցողներս գոհ ենք ,որ կա նրա հաշափառ պոեզիան և պարտավոր ենք իմանալ ու կարդալ:
Ժամանակին Մեծ Կոմիտասը Ակնա շրջանից բազմաթիվ «հայրեններ» հավաքեց: «հայրեններ» բանաստեղծության մի հրաշալի տեսակ են ,որի արմատները գնում են դարերի խորքը, դեռ Մովսես Խորենացին է իր ժամանակին գրի առել բանավոր նմուշներ հայկական համարվող այդ տեսակից, իսկ քրիստոնության տարածումից հետո տասերրորդ դարի նշանավոր մտածողներից ՆԱՐԵԿԱՑԻՆ տվեց հայրենների երկրորդ կյանքը, որը իր կատարելությանը հասավ Նահապետ Քուչակի ժամանակ:
Փաստորեն Նահապետ Քուչակը եթե հավատանք լեգենդին Ակնեցի նշանավոր բանաստեղծը թուրքերի տիրապետության ժամանակ, միջնադարի ծանր տարիներին, գաղթեց Վանի շրջանը ուր էլ բոլորեց իր հարյուր տարին: Նա նշանավոր էր անգամ թուրքերի շրջանում: Ինչպես գիտենք աշուղական ՝ թառ ու սազի երկրպագուները հիմնականում թուրքերն էին, և մեծ բանաստեղծ ու հայ մարդը, հայրենները պիտի ինչ որ կերպ օրինականացներ ու բնականաբար ինքն էլ դարձավ առաջին մեծ նշանավոր աշուղը՝ ողջ արևելքում , որի ուղղակի իմաստով հաջորդ նշանավորը պիտի լիներ Սայաթ-Նովան:
ճակատագիրն ու պատմությունը ասես կրկնվում էր, հեթանոսական երգերի կատարին եկավ քրիստոնեությունը, ամենինչ քանդեց ու ավերակների վրա սկսեց կառուցել իր եկեղեցին: Մեսրոպ Մաշտոցի, Խորենացու և մյուսների ջանքերով ինչը հնարավոր էր հարմարացրեցին եկեղեցուն ու փրկեցին՝ Անահիտի, Աստղիկի, մյուս հեթանոսական աստվածներին ու մշակույթի մի մասը. մազապուրծ այդ շյուղի վրա էլ բացվեց արդեն եկեղեցու հովանավորությամբ մեր խցանված գեղարվեստի իսկական ակունքը, Նարեկացիներն ու Մխիթար Գոշերը ավելի բախտավոր էին, նրանց ժամանակ եկած ու մշակույթի տարածքին տեր դարձած քրիստոնեությունը խրախուսում էր ակունքից բխած ու արդեն խաչով զարդարված մեր արվեստը: Հազարամյակի ավարտին, այսինքն տասնհինգերրորդ դարի սկզբներին երկիր մտան նախորդներից էլ ավելի վայրագ ու մարդակեր գազանները՝ թուրքերը, որոնք արյուն ավերից հետո սիրում էին թառ ածել:
Ծնվում էր թուրքական արվեստը՝ աշուղությունը, մեր հայրեններին էլ մնում էր համակերպվելու, մի կերպ դիմանալու տոկալու ձեը: Աշուղությունը շուլալվում էր հայրեններին Քուչակը մեծ էր ու իմաստուն նա նվագով ու երգով հասցրեց բթացնել գազանին: Դարձավ առաջին ու խոշորագույն աշուղր բանավոր շուրթից շուրթ Ակնից մինչև Վան ստեղծագործած հայրենները տարածելով:
Այսօր մենք ունենք , սիրո, հայրենասիրության ու պանդխտության հայրեններ: Այդ հայրեններից շատերը հետագայում են գրի առնվել, շատերը ժողովուրդն է հորինել ու ավելացրել մի խոշոր ու կարևոր մասն էլ ունեն հեղինակներ: Նրանք մեր միջնադարի նշանավոր տաղերգուներն են, որոնք հալածված թուրք զավթիչներից, վանքերում ու վանքապատկան տարածքներին կից քարայրներում հորինել են «Հայրենները», որին ժողովուրդը պահել ու պահպանելով երբեմն էլ «Անտուննիներ» կրկնակի իմաստ տալով հասցրել է մեր օրերը:
Ապրող լեգենդ է, բանասերները լավ գիտեն անտունին՝ բառացիորեն իր անտուն լինելուց առաջ ունի զուտ բանաստեղծական իմաստ՝ բանաստեղծության ներքին կառույցի հետ կապնված, նույն երկակի իմասը ունի ժողովրդի համար նաև «Հայրենները», հայրենները ժողովուրդը սիրում է կապել նաև կորցրած հայրենիքի հետ, այդ պատճառով էլ ավելի շատ տարածված են պանդխտության ու սիրո, մանավանդ պանդուխտի սիրո տաղերը:
Այստեղ ժողովրդի համար կարևորը երգն ու տաղն է տաղը, որի ինչ լինելը մասնագետների խնդիրն է: Թող նրանք վերլուծեն համադրեն, իսկ մինչ այդ հարկավոր է այդ տաղերից մաքրել բոլոր թուրքական, արաբական, պարսկական, միջնադարյան բարբառաբառերը, թեթևակի թափ տալ կպչուն փոշին ու մաքրված վիճակում ներկայացնել ընթերցողներին:
Օգնենք մեր սերունդներին, որ կարողանան կարդալ Քուչակներին ու հասկանալ ինչպես կարդում են ու հասկանում Թումանյաններին ու Վարուժաններին, Տերյաններին ու Շիրազներին:
Քուչակյան տաղերով, հայրեններով, անտունիներով սկսենք ճանաչել մեր մեծերին, որ մի օր էլ նրանց չկորցնենք մեր խառնակ օրերում: Կորցնելը հեշտ է, դժվարը՝ գտնելն է:
Այս բոլորը նվիրում եմ մեր հազարյոթհարյուր ամյա հոբելյանական հանդիսություններին:
Նվիրում եմ ավել ջահել ՄԵՍՐՈՊ ՄԱՇՏՈՑԻՆ , որի անունով առ այսօր մենք չունենք եկեղեցի, քանզի նրա տառերը մեզ համար եղեղեցիներ են ու տաճարներ, որտեղ բացվում են մեր բոլոր նորածին հայորդիների թոթովախոս լեզուները:
Փա՜ռք Մեսրոպին ու նրա ժառանգներին:

ՎԱՀԱՆ ԳԷՈՐԳԵԱՆ

«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»

0 comments:

Հայտնեք Ձեր կարծիքը՝