ԱՄՈՒՍՆՈՒԹԵԱՆ ՊԱՅՄԱՆՆԵՐ - Վրէժ Թուրեան

Վրէժ Թուրեան ունի նաեւ երգիծական բանաստեղծութիւններ նուիրուած յաջողութեան, ամուսնութեան եւայլն: Ստորեւ կը հրապարակենք իր բանաստեղծութիւններէն մին ուր հեղինակը բարձրաձայն կը խնդայ մերօրեայ պայմանադրեալ ամուսնութեանց վրայ:
«Նշանակ»


«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»



Ա-

Պայմաններս հիմնական՝ զատ տուն, խանութ, ինքնաշարժ,
Ու ասոնց հետ՝ տակաւին աղուոր կալուած մը անշարժ.
Դրամատան մէջ հաշիւ, նուազագոյնը պարտի
Գոնէ ըլլալ մի համեստ՝ կլոր միլիոն մը ոսկի...

Իմ գործս չէ աւել, կար, կեսուր-կեսրայր ժանգոտած,
Կ'ամուսնանամ որպէսզի սա մեր կեանքը վայելեմ.
Արդուզարդս թէ պակսի ՝ սպասուհիս չծեծած,
Իրաւունքովս արդար, ամուսինս կ'ապտակեմ...

Շաբաթը գոնէ երկու կամ ի վերջոյ երեք օր
Վարսայարդար մը կ'ուզեմ.նաեւ...երկու զաւակներ,
Սակայն անոնց խնամքին զիս չեմ զգար պարտաւոր...:

Օրէնքս է արթննալ գրեթէ ճիշդ կէսօրին,
Խոհանոցի կին չեմ ես ու ճաշի հոգ չեմ քաշեր,
Անշուշտ զիս լաւ կ'ըմբռնես այս հարցերովս չնչին...:

Բ-

Արդ քիչ մըն ալ շօշափենք հարցերը մեր պսակին...
Քարտերը պէտք է ըլլան ոսկեզօծ եւ զարդագիր,
Երեք լեզուով, հինգ էջով ու քանակով ահագին...
Հարկ է ուղղեմ հրաւէր ծանօթներուս անխտիր...:

Հարկ է անի կատարուի գոնէ կարգով առաջին...
Տասներկու կղերով ու երեք չորս վիտէոյօվ...:
Հարսանեկան զգեստիս տաղտուկն է ահագին,
Զի այս երկրին մէջ չկայ ապրանք մը շէն-շնորհքով...:

Եկեղեցւոյ սրահին կաթօն ըլլայ եօթը յարկ,
Անկէ փոքրը այս առթիւ գիտես երբեք պատշաճ չէ,
Քանզի անոր կ'ուղղուի միշտ իւրաքանչիւր աչք, ակնարկ...:

...Բայց քոքթէյլը ու՞ր ընենք, ոհ, Աստուած իմ, դժուար է,
Կարգին սրահ մը չկայ...Ո՞ր երգիչը յարմար է...
Որ հանրութեան առջեւը մեզ ամօթով չձգէ...:

Գ-

Ինչքան համեստ ալ ըլլամ՝ միթէ՞ չունիմ իրաւունք,
Գոնէ տարին անգամ մը տանս ապրանքը փոխել.
Ես անոնցմէ չեմ, որոնք պահանջքներով՝ աճող սունկ,
Ամուսինին կը ստիպեն իրենց օրը անիծել...

...Յանցաւոր չեմ ես եթէ՝ ահա կանխաւ կը յայտնեմ,
Տան ներկին գոյնն ու ձեւը չեն պատշաճիր ճաշակիս,
Ոհ, ձեռքս չէ, ի՞նչ ընեմ, նրբաճաշակ ծնած եմ,
Հետզհետէ դեռ դուն զիս լաւ կը ճանչնաս, սիրելիս...:

Այս կէտերը կը յանձնեմ ուշադրութեանդ խորին,
Հաւատալով չես թողուր զիս յուսախաբ ու անճար,
Այլ կը ձգտիս զիս տեսնել երջանկութեան կատարին...:

Այժմէն նաեւ որոշենք մեղրալուսնի պարագան,
Որ համոզուած եմ անշուշտ ալ մօտիկ է, չուշանար
Եւ զայն անշուշտ կ'անցընենք կամ Յունաստան, կամ Լոզան...:

ԱՄՈՒՍՆՈՒԹԵԱՆ ՊԱՅՄԱՆՆԵՐ - Վրէժ Թուրեան

Վրէժ Թուրեան ունի նաեւ երգիծական բանաստեղծութիւններ նուիրուած յաջողութեան, ամուսնութեան եւայլն: Ստորեւ կը հրապարակենք իր բանաստեղծութիւններէն մին ուր հեղինակը բարձրաձայն կը խնդայ մերօրեայ պայմանադրեալ ամուսնութեանց վրայ:
«Նշանակ»


«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»



Ա-

Պայմաններս հիմնական՝ զատ տուն, խանութ, ինքնաշարժ,
Ու ասոնց հետ՝ տակաւին աղուոր կալուած մը անշարժ.
Դրամատան մէջ հաշիւ, նուազագոյնը պարտի
Գոնէ ըլլալ մի համեստ՝ կլոր միլիոն մը ոսկի...

Իմ գործս չէ աւել, կար, կեսուր-կեսրայր ժանգոտած,
Կ'ամուսնանամ որպէսզի սա մեր կեանքը վայելեմ.
Արդուզարդս թէ պակսի ՝ սպասուհիս չծեծած,
Իրաւունքովս արդար, ամուսինս կ'ապտակեմ...

Շաբաթը գոնէ երկու կամ ի վերջոյ երեք օր
Վարսայարդար մը կ'ուզեմ.նաեւ...երկու զաւակներ,
Սակայն անոնց խնամքին զիս չեմ զգար պարտաւոր...:

Օրէնքս է արթննալ գրեթէ ճիշդ կէսօրին,
Խոհանոցի կին չեմ ես ու ճաշի հոգ չեմ քաշեր,
Անշուշտ զիս լաւ կ'ըմբռնես այս հարցերովս չնչին...:

Բ-

Արդ քիչ մըն ալ շօշափենք հարցերը մեր պսակին...
Քարտերը պէտք է ըլլան ոսկեզօծ եւ զարդագիր,
Երեք լեզուով, հինգ էջով ու քանակով ահագին...
Հարկ է ուղղեմ հրաւէր ծանօթներուս անխտիր...:

Հարկ է անի կատարուի գոնէ կարգով առաջին...
Տասներկու կղերով ու երեք չորս վիտէոյօվ...:
Հարսանեկան զգեստիս տաղտուկն է ահագին,
Զի այս երկրին մէջ չկայ ապրանք մը շէն-շնորհքով...:

Եկեղեցւոյ սրահին կաթօն ըլլայ եօթը յարկ,
Անկէ փոքրը այս առթիւ գիտես երբեք պատշաճ չէ,
Քանզի անոր կ'ուղղուի միշտ իւրաքանչիւր աչք, ակնարկ...:

...Բայց քոքթէյլը ու՞ր ընենք, ոհ, Աստուած իմ, դժուար է,
Կարգին սրահ մը չկայ...Ո՞ր երգիչը յարմար է...
Որ հանրութեան առջեւը մեզ ամօթով չձգէ...:

Գ-

Ինչքան համեստ ալ ըլլամ՝ միթէ՞ չունիմ իրաւունք,
Գոնէ տարին անգամ մը տանս ապրանքը փոխել.
Ես անոնցմէ չեմ, որոնք պահանջքներով՝ աճող սունկ,
Ամուսինին կը ստիպեն իրենց օրը անիծել...

...Յանցաւոր չեմ ես եթէ՝ ահա կանխաւ կը յայտնեմ,
Տան ներկին գոյնն ու ձեւը չեն պատշաճիր ճաշակիս,
Ոհ, ձեռքս չէ, ի՞նչ ընեմ, նրբաճաշակ ծնած եմ,
Հետզհետէ դեռ դուն զիս լաւ կը ճանչնաս, սիրելիս...:

Այս կէտերը կը յանձնեմ ուշադրութեանդ խորին,
Հաւատալով չես թողուր զիս յուսախաբ ու անճար,
Այլ կը ձգտիս զիս տեսնել երջանկութեան կատարին...:

Այժմէն նաեւ որոշենք մեղրալուսնի պարագան,
Որ համոզուած եմ անշուշտ ալ մօտիկ է, չուշանար
Եւ զայն անշուշտ կ'անցընենք կամ Յունաստան, կամ Լոզան...:

ԸՆԹԵՐՑՈՂԻՆ - ՎՐԷԺ ԹՈՒՐԵԱՆ

Վրէժ Թուրեան-Գլընճեանի ընթերցողին նուիրուած այս վեց տուննոց բանաստեղծութիւնը առաջին բանաստեղծութիւնն է «Սրտի Բեկորներ» - 1995 - հեղինակի առաջին բանաստեղծական հատորին: Համեստ , Low Profile , արդարութեան համար փոթորկող Վրէժն է որ կը տեսնենք այս էջին ընդմէջէն: Այսօր հեղինակը անկողնոյ կը ծառայէ երկու տարիէ ի վեր ոտքի ցաւերուն պատճառաւեւ դժբաղդաբար դժուարութիւն ունի ստեղծագործելու: «Սրտի Բեկորներ» էն զատ Վրէժ Թուրեան լոյս ընծայած է բանաստեղծական երկու հատորներու՝ «Հայրենի Ղօղանջներ» - 1997 - եւ «Սէր , Ափսոսանք ու Կարօտ »- 2003 - : Իր արձակը նոյնքան գեղեցիկ է որքան իր չափածոն: Յուսով ենք որ օր մը կը հրատարակուին նաեւ իր արձակ անտիպները:

«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»

ԸՆԹԵՐՑՈՂԻՆ

Քեզ թող գտնէ , ընթերցող , այս գրքոյկս ազազուն՝
Ջերմ սիրով եւ մաղթանքով.
Եթէ կրցար դուն ըմպել անկէ շիթ մը հայ աւիւն՝
Զիս կ'ողողես նոր խանդով:

Բանաստեղծ չեմ ես անշուշտ, բայց մեր կեանքն է ներշնչող,
Իսկ ես՝ սիրահար գրի.
Կը գրեմ ես, մտահոգ՝գրածներուս սպասող
Ճակատագրովը որբի...

Երնէկ եթէ կրցած եմ երգերովս այս տկար
Արձագանգել հայ վշտին
Եւ տողերովս անզօր, անարուեստ եւ անքանքար՝
Հպիլ ազգիս ոգիին:

Որքան պիտի ուզէի ներկայանալ ես ձեզի
Լոկ անմռունչ էջերով,
Բայց, ոհ, հնա՞ր է միթէ մեր այս կեանքով նժդեհի
Չփոթորկիլ դժոխքով ... :

Չեմ սպասեր ես հարկաւ գովեստի ոչ մէկ մրմունջ,
Զի արժանի չեմ բնաւ.
Երնէկ վառած մոմի պէս ծխամ, հատնիմ անտրտունջ
Ազգիս սիրովը անբաւ...:

Կը մտածեմ շարունակ.- ինչ որ առած եմ ազգիս
Ճոխ գանձերէն անսպառ՝
Որքան թանկ է ու անհուն՝ բաղդատմամբ իմ տուածիս
Հիւլէներուն աննշմար...:



«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»

ԸՆԹԵՐՑՈՂԻՆ - ՎՐԷԺ ԹՈՒՐԵԱՆ

Վրէժ Թուրեան-Գլընճեանի ընթերցողին նուիրուած այս վեց տուննոց բանաստեղծութիւնը առաջին բանաստեղծութիւնն է «Սրտի Բեկորներ» - 1995 - հեղինակի առաջին բանաստեղծական հատորին: Համեստ , Low Profile , արդարութեան համար փոթորկող Վրէժն է որ կը տեսնենք այս էջին ընդմէջէն: Այսօր հեղինակը անկողնոյ կը ծառայէ երկու տարիէ ի վեր ոտքի ցաւերուն պատճառաւեւ դժբաղդաբար դժուարութիւն ունի ստեղծագործելու: «Սրտի Բեկորներ» էն զատ Վրէժ Թուրեան լոյս ընծայած է բանաստեղծական երկու հատորներու՝ «Հայրենի Ղօղանջներ» - 1997 - եւ «Սէր , Ափսոսանք ու Կարօտ »- 2003 - : Իր արձակը նոյնքան գեղեցիկ է որքան իր չափածոն: Յուսով ենք որ օր մը կը հրատարակուին նաեւ իր արձակ անտիպները:

«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»

ԸՆԹԵՐՑՈՂԻՆ

Քեզ թող գտնէ , ընթերցող , այս գրքոյկս ազազուն՝
Ջերմ սիրով եւ մաղթանքով.
Եթէ կրցար դուն ըմպել անկէ շիթ մը հայ աւիւն՝
Զիս կ'ողողես նոր խանդով:

Բանաստեղծ չեմ ես անշուշտ, բայց մեր կեանքն է ներշնչող,
Իսկ ես՝ սիրահար գրի.
Կը գրեմ ես, մտահոգ՝գրածներուս սպասող
Ճակատագրովը որբի...

Երնէկ եթէ կրցած եմ երգերովս այս տկար
Արձագանգել հայ վշտին
Եւ տողերովս անզօր, անարուեստ եւ անքանքար՝
Հպիլ ազգիս ոգիին:

Որքան պիտի ուզէի ներկայանալ ես ձեզի
Լոկ անմռունչ էջերով,
Բայց, ոհ, հնա՞ր է միթէ մեր այս կեանքով նժդեհի
Չփոթորկիլ դժոխքով ... :

Չեմ սպասեր ես հարկաւ գովեստի ոչ մէկ մրմունջ,
Զի արժանի չեմ բնաւ.
Երնէկ վառած մոմի պէս ծխամ, հատնիմ անտրտունջ
Ազգիս սիրովը անբաւ...:

Կը մտածեմ շարունակ.- ինչ որ առած եմ ազգիս
Ճոխ գանձերէն անսպառ՝
Որքան թանկ է ու անհուն՝ բաղդատմամբ իմ տուածիս
Հիւլէներուն աննշմար...:



«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»

Ցայտաղբիւրը, Մարթինը եւ մնացեալը - ՎՐԷԺ ԱՐՄԷՆ

«նՇԱՆԱԿ» այս յօդուածը կ'արտատպէ Հորիզոն թերթէն անոր մէջ գտնելով տեղեկութիւններ որոնք ուսանելի են:
Նշանակ

«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
Ա.
Տարին անcամ մը, ուխտագնացութեան մը նման, Քեպէգ քաղաք այցելութիւնը այն
ինքնատու հաճոյքներէն կամ պարգեւներէն (gateries) մէկն է, որ մենք մեզի կը թոյլատրենք.երբեմն երկուքով՝ այր ու կին, երբեմն չորսով՝ մեր »խաղընկերներ«ուն հետ միասին, ակնկալելով, որ պահ մըն ալ պիտի գտնենք «Սգրապլ» խաղալու՝ մեր ուղեղները ժանգոտելէ փրկելու համար...

Խայծեր չեն պակսիր՝ մեզ նահանգի մայրաքաղաքը ներքաշելու համար, ու յուլիսեան
այդ շաբաթավերջին ալ բաւարար պատրուակներ կային - առաջին հերթին՝ արեւոտ, տաքուկ օրեր կը նախատեսուէին Մեթէօ-մետիային կողմէ, ապա Քեպէգի ամառնային փառատօնի ժամանակն էր, թանգարաններէն մէկն ալ մեզ հետաքրքրող ցուցադրութիւն մը կը ծանուցէր։
Բուն պատճառը, սակայն, ամէն տարուան նման... մեր սիրելի ընկերուհին՝ Սեդան տեսնելն էր։ Տարեկան այդ հանդիպումին իրարու մեր լուրերը տալու, իրարու հետ մեր մտորումները փոխանակելու ու պարզապէս միասի՛ն ըլլալու համար կ'արժէ՛ր այս ճաբորդդութիւնը ընելը...

Թէեւ այնքան հեռու տեղ մը չէ արդէն երեք տարի առաջ իր 400-ամեակը տօնած այս
քաղաքը, ու շատեր Մոնթրէալէն 2-2.5 ժամէն կը հասնին հոն, մենք սուրալու պատճառ մը
չունինք, պանդոկի սենեակն ալ յետմիջօրէին միայն մեզի պիտի յանձնուի, ուստի մեր
ժամանակը կ'առնենք, ճանապարհի կէսին մեր աւանդական փիգ-նիգն ալ կ'ընենք՝ ճամբեզրի վերջերս վերանորոգուած հանգստավայրի բացօթեայ սեղաններէն մէկուն շուրջ։ Չենք զարմանար, ենբ մեր քովի երկու սեղանները արաμախօս ընտանիք մը - գերդաստա՛ն մը – կը գրաւէ, ու ինչե՜ր ըսես չի հաներ ինքնաշարժներէն՝ իսկական խնջոյքի մը վերածելով երթեւեկային այդ դադարը։ »Հայրենակիցնե՜ր են«, դիտել կու տայ կինս, դատելով իրենց խօսած ու մեր ականջներուն աւելի ծանօթ եգիպտական շեշտէն... Չենք զարմանար, որովհետեւ ո՛ւր որ երթանք, ո՛ր զբօսայգին ալ այցելենք նահանգի տարբեր կողմերը, բնութեան մէջ ըլլալու, օ՛դ առնելու, արե՛ւ առնելու եկողներուն մէկ կարեւոր տոկոսը, երբեմն ալ մեծամասնութիւնը միջին-արեւելքցիներ կ'ըլլան։

Պանդոկը՝ Հին Քեպէգի նեղլիկ փոխոցներէն մէկուն վրայ, մեր նախորդ այցելութեան նկատեր էինք, դիրքն ու տեսքը սիրեր, այցաքարտն ալ վերցուցեր էինք, ու բախտաւոր եղանք, որ հակառակ փառատօնին, միայն երկու-երեք օր առաջ հեռաձայնելով, կրցանք վերջին ազատ սենեակը ապահովել։ Եւրոպական ոճով, ջերմ միջավայրով, սիրալիր անձնակազմով համեստ պանդոկ մը՝ անհրաժեշտ յարմարութիւններով։ Կը ստուգենք, ու կը տեսնենք որ սգրապըլ խաղալու անկիւն մըն ալ կրնանք գտնել ճաշասրահին մէջ...
Անմիջապէս որ կը հասնինք, կը հեռաձայնենք Սեդային, ինչպէս իրեն խոստացեր էինք նախորդ օրը։ Ինքն ի հարկէ նեղուած է, որ ի՛ր մօտ չենք իջեւաներ. -»Տո՛ւն ունիք այստեղ,ինչո՞ւ ուրիշ տեղ կ'երթաք...«։
Կը ժամադրուինք անմիջապէս։ Պիտի երթանք զինք ալ առնենք, ու վերադառնանք քաղաքամէջ, հի՛ն քաղաքը, ու պտտինք, վայելենք լուսավառուած ու տօնական հանդերձանքը հագուած փողոցներու գիշերային կեանքը։ Ամէն անկիւն բան մը կայ՝ եգ•իչներ, աճպարարներ,նուագածուներ, եւայլն։
- Բարի եկաք, հազար բարով, - ըսելով եւ իր մեծ ժպիտն ու թեւերը լայն բանալով մեզ
կը դիմաւորէ մեր ընկերուհին իր տան սեմին, տուն, որ հազիւ 20-25 վայրկեան հեռու է մեր
պանդոկէն. - հրամեցէք, մաման ալ թող ձեզ տեսնէ, աղուոր հայկական սուրճ մըն ալ
կ'առնէք, ապա կ'երթանք, - կ'աւելցնէ ու ներս կ'առաջնորդէ մեզ։ Երեկոյեան ժամը հինգն է։

Սեդան Քեպէգի մեր հիւպատոսն է, փոքրաթիւ հայ գաղութի (30-50 հոգի՞)
քաղաքապե՛տը, Հայ դատի զինուորեալը։ Մեր բարեկամութիւնը երեք-չորս տասնամեակ
առաջ սկսած է, ի հարկէ Մոնթրէալէն, ուր Լիբանանէն նոր հասած էր, ուրկէ սակայն, իր
ծնողքին ալ հետ, ան ինքզինք պիտի հո՛ս աքսորէ՝ իբր երկրորդական վարժարանի
ուսուցչուհի հո՛ս գտնելով իր գործը, սիրելով միջավայրը ու մանաւանդ սիրուելով ու
գնահատուելով շրջապատէն։ Ափսոս, որ նման ոյժ մը չենք կրցեր ատենին ներգրաւել մե՛ր
կրթական համակարգին մէջ,բμայց այդ արդէն ուրիշ պատմութիւն ըլլալու է։
Երեկոյեանան ժամը տասին կը մեկնինք իր տունէն, արդէն հայութեան բոլոր հարցերը
ծեծուած են, ընտանեկան բոլոր մանրամասնութիւնները փոխանակուած. սուրճին հետեւած է պտուղի սեղանը, պտուղին՝ »փոքր ընթրիք« մը։ Փառատօնի լոյսերէն ու աղմուկէ հեռու, մենք տարբե՜ր ոլորտներու մէջ սաւառնած ենք աննկատ անցնող այդ ժամերուն ընթացքին։
Ինք կը կարծէր, որ տակաւին քաղաքն ալ պտտելու ոյժ կար մեր վրան, մինչ մենք անկողի՜ն
կ'երազէինք այլեւս... Կը ժամադրուինք յաջորդ կէսօր, ճաշելու Ազգային ժողովի ճաշարանը, ուր ինք կանխօրօք սեղան ապահոված է։ Կրնա՞նք մերժել։
Յաջորդ առաւօտ, իրեն միանալէ առաջ, պահ մը պիտի անցնինք Հռոմէն, ըսել կ'ուզեմ
Քաղաքակրթութեան թանգարանէն, ուր Հռոմի նուիրուած ցուցահանդէս կար, հին դարերէն մինչեւ ԺԹ. դար։ Մտքիս մէջ պիտի վերանորոգուին ճարտարապետութեան պատմութեան ու արուեստի՛ պատմութեան դասերէն մնացած գիտելիքներս, պիտի սքանչանանք հռովմէական քաղաքակրթութեան թողած մեծ ժառանգութեան վրայ, ժառանգութիւն՝ որուն բնօրինակներէն ալ կարգ մը նմոյշներ բերուած էին այստեղ այս առթիւ։
Սեդային հետ մեր ժամադրութիւնը Թուռնիի ցայտաղբիւր աւազանին շուրջն է։ Ասիկա
նուէրն է մեծ գործարարի մը, քաղաքի 400-ամեակին առթիւ, բերուած Ֆրանսայէն, ուր ան
կերտուած է 1854-ին ու զետեղուած Պորտօ քաղաքին մէջ ։ Իրմէ վեց օրինակ գոյութիւն ունի։ Եօթ մեթր բարձրութեամբ, չորս մեթր տրամագիծով, 43 ցայտանի, քանդակազարդ ձուլածոյ գլուխ գործոց մըն է։ Քիչ մը կանուխ հասած ենք, ու առիթ ունինք ամեն կողմէ զայն լուսանկարելու, տակաւին դիտելու արդի պարի խումբի մըն ալ ելոյթը՝ աւազանին շուրջ ու անկէ մինչեւ Խորհրդարանի մուտքը երկարող բացատը, ուր պիտի դէմ յանդիման գանք մեզ հիւրընկալող ընկերուհիին լայն ժպիտին։

Բ.

Քեպէգի Խորհրդարանը, ուր կը գումարուի նահանգի Ազգային ժողովը, պատկառելի շէնք մըն է, կերտուած 1877-1886-ին, Eugene-Etienne Tache ճարտարապետին յօրինմաmb’ Իր դասական (Երկրորդ կայսրութեան) ոճով, իր կեդրոնական աշտարակով, որ գլխաւոր մուտքը կը շեշտէ, իր ճակատը զարդարող՝ Քեպէգի պատմութեան մէջ իրենց դրոշմը ձգած ականաւոր այրերու եւ կիներու 26 պրոնզէ արձաններու շարքով՝ իրապէս տեսարժան վայր մըն է ոչ միայն դուրսէն, այլեւ ներսէն։
Զայն տեսնելու առիթը ահաւասիկ մեզի շնորհողը մեր ընկերուհին է, Սեդան, որուն ընկերակցութեամբ պիտի մտնենք ներս, սակայն ոչ գլխաւոր մուտքէն, քանի որ հոս ալ, ինչպէս քիչ մը ամեն տեղ, նորոգութիւններ կը կատարուին։ Վստահելի՜ ու անվնա՛սքաղաքացիներ ըլլալու մեր հանգամանքը փաստուելէ ետք, քանի մը միջանցքներէ պիտի անցնինք ու հասնինք ճաշասրահը, ուր սիրալիր հիւրընկալուհի մը մեզ ներս՝ մեր ապահոված սեղանը պիտի առաջնորդէ: - Այստեղ կը ճաշեն մեր պատգամաւորները, - կը բացատրէ Սեդա, - բայց այսօր շաբաթ է, հոս չեն։ Իրապէս հետաքրքրական է։ Արդեօք իրենց ժողովի օրերո՞ւն ալ կարելի է գալ ու հոս ճաշել։ - Այո՛, բայց միշտ նախապէս ապահովելու ես, որովհետեւ շատ տեղ չի մնար։
Ինք հո՛ս է, որ իր »քաղաքական աշխատանքները« կը տանի, կը տեսնուի այս կամ այն պատգամաւորին հետ, Հայ դատի ի նպաստ տրամադրութիւններ կը ջանայ հրահրել...Քեպէգի մէջ համեղ ճաշ սպասարկող ճաշարան չի պակսիր, սակայն այստեղ հո՜վ մը կայ, մթնոլո՜րտ մը, լրջութի՛ւն մը, որ սակայն ճնշիչ չէ, ու չենք անդրադառնար ինչպէս ապսպրանքները կ'ընենք, ճաշերը կը սպասարկուին, սուրճն ու անուշեղէնը՝ նոյնպէս, ու արդէն ոտքի ելած ենք։
- Կրնանք թերեւս շրջիլ, այցելել ժողովասրահը, - կ'առաջարկէ մեր ընկերուհին, ու կը հետեւինք իրեն։
Ճաշարանի ելքին խարտեաշ կին մը ժպտելով կը հարցնէ, որ կրնա՞յ մեզի օգտակար ըլլալ։ - Կարելի՞ է պտտիլ, կը հարցնենք։ Հիմա ոչ պտտելու ժամ է, ոչ ալ պտտցնող առաջնորդները հոս են։
- Ես կրնամ ձեզ պտտցել, - կ'ըսէ Մարթին )անունը կը կարդանք կուրծքի պիտակին վրայ(, հանգիստի պահս է, ինչո՞ւ ոչ։
Ինք տեղւոյն ապահովութեան հսկող պահակներէն մէկը կը թուի ըլլալ։ Միւսները այրեր են, ինք միակ կինն է, որոշ տարիքի, սակայն բարեձեւ ու ջղուտ, կորովի ու շատ բարեացակամ։
Նահանգի վարչապետներուն լուսանկարներով զարդարուած գաւիթէն պիտի բարձրանանք վեր, որովհետեւ մեզի պէս պարզ մահկանացուներուս արտօնուած է Խորհրդարանի ժողովասրահի միայն վերնատունը մտնել։
Դիտել կու տամ, որ վերջին 30-40 տարուան վարչապետներէն գրեթէ բոլորն ալ անձամբ ճանչնալու առիթ ունեցած ենք, քանի որ բոլորն ալ Մոնթրէալի մեր կեդրոնները այցելած ու մեզի՝ հայ գաղութիւն հետ լաւ յարաμերութիւններ են մշակած։ Սառը կը կոտրուի, ու արդէն մտերմացած ենք Մարթինի հետ։ Ինք եւս այդ բոլորին հետ »ապրած« է, զիրենք ճանչցած է իրենց բոլոր մարդկային թերութիւններով, ու կը զանազանէ անոնց մէջ համեստն ու գոռոզը, մարդկավայելն ու սնապարծը, եւայլն։ Ամենէն աւելի զինք տպաւորած է Րոպեր Պուրասան՝ իր չափազանց պարզ ու անսեթեւեթ բնաւորութեամբ’
- Բոլորիս հետ կը խօսէր հաւասարէ հաւասար, որպէս գործակից, նոյնիսկ եթէ պարզ հսկիչ մը կամ բարապան մը ըլլայինք, - կը վկայէ տիկինը։ Կը հարցնեմ, որ Ազգային ժողովի անդամները նիստերէն դուրս ինչպէ՞ս կը վարուին իրարու հանդէպ, հակառակորդները ժողովէն ետք կը շարունակե՞ն առճակատիլ...
- Բոլորն ալ մտերիմ ընկերներ են, ժողովէ դուրս կը կատակեն, միասին կը ճաշեն, շատ ընկերական յարաբերութիւններ ունին։
Հետաքրքրական էր ասիկա գիտնալը, որովհետեւ այդ ուղղութեամբ հաւանաμար մենք ալ սորվելիք ունինք...
Վերնատունը, հոն ուր թղթակիցները ու հասարակ ժողովուրդը կրնան մտնել եւ ունկնդրել պատգամաւորներու վիճաբանութիւնները, իբր շարունակութիւնը բարձր ատեանին, ինքնին արուեստի գլուխ գործոց վայր մըն է՝ իր զարդերով ու նախշերով։ Մարթին մեզ կը տանի նաեւ անոր ետեւը, վերի այդ յարկին վրայ գտնուող հիւրասրահը, ուր դադարներուն պատգամաւորները կրնային... հատ մը ճնկել։ Ըստ երեւոյթին ատիկա հիմա անցեալին կը պատկանի, քանի որ ներկայ վարչապետ Ժան Շարէն արգիլեր է՝ աւելի պայծառ մտքով ժողովականներ ունենալու համար սրահէն ներս...
Մարթին շատ կը խօսի, սակայն մեզի համար շատ հետաքրքրական է ի՛ր կենսագրութիւնը։ Կու գայ գաւառաբնակ աւանդական ընտանիքէ մը, որուն տասը զաւակներէն մէկն էր ինք։ Օր մըն ալ մայրը ի վերջոյ տունէն դուրս դրած է գիւղի քահանան, որ եկած էր մղելու զիրենք, որ տակաւին ծծնդաբերեն։ Մարթին, հակառակ ընկալեալ սովորութեան, քաղաք գացած է ուսանելու, ու ա՛լ տուն չէ վերադարձած։ Ապրած է վերիվայրումներով լի կեանք մը, բայց թօթափած է եկեղեցւոյ տիրապետութիւնը, ազատագրու՛ած է, այն տարիներուն, որ Քեպէգ կ'ապրէր իր խաղաղ յեղափոխութիւնը։ Ինք այդ յեղափոխութեան զաւակն է, տեսած է անոր »բարիքներ«ն ալ »չարիքներ«ն ալ...
Օրը տակաւին երկար է մեր առջեւ։ Կ'որոշենք երթալ քալել, բայց ո՛չ որեւէ տեղ։
Նահանգի կառավարութիւնը իր մայրաքաղաքի յոբելեանին առթիւ աղուոր նուէր մը ըրած է՝ Սէն-Լօրան գետի եզերքը, երկուքուկէս քիլոմեթր երկարութեան վրայ, քալողներուն եւ
վարգողներուն համար ասֆալթապատ արահետ մը կառուցելով, անոր զուգահեռ հատ մըն
ալ՝ հեծելանւորդներուն համար –ամբողջութիւնը կոչելով քաղաքի հիմնադիրի անունով՝ Promenade Samuel-De Champlain ։ Կը տեղեկանանք, որ զայն երկարելու ծրագիր մըն ալ կայ։ Իրապէս հաճելի է այդտեղ ճեմել, լսել ալիքներուն շառաչիւնը եզերքի ժայռերուն վրայ, դիտել արդի արուեստի գործերը, որոնք այդ ճամբուն երկայնքին զետեղուած են յարակից մարգագետիններուն վրայ կամ նոյնիսկ արահետին եզերքին։
Երեկոյեան ընթրիքը, այս անգամ մե՛ր նախաձեռնութեամբ, դարձեալ գետին ափին պիտի ըլլայ, զբօսանաւերու քարափին մօտ, դարատափով այն ճաշարանը, ուր ուրի՛շ առիթով նոյնինքն Սեդան է մեզ հիւրասիրած։ Բացօթեայ կեանքի կարօտով կ'ապրինք ամբողջ տարին, ու հիմա որ այս տաքուկ օրերը շնորհուած են մեզի, պէտք է առաւելագոյնը օգտուիլ...

Իրարմէ բաժնուելէ ետք երեկոյեան պիտի կարենանք այր ու կին մենամարտիլ բառախաղի մեր սեղանին շուրջ։ Կարեւոր չէ ո՛վ է յաղթողը, այնքան ատեն որ մեզմէ մէկն է...
Կիրակի առաւօտ քիչ մը կը դեգերինք պանդոկին շրջակայ՝ Հին քաղաքի փողոցներուն մէջ, կը լուսանկարեմ շէնքեր, արձաններ, ծաղիկներ, ու անգամ մը եւս, քանիերորդ անգամ, Կոմիտասի կիսանդրին՝ d’auteuil փողոցի ծառուղիին վրայ զետեղուած, այդ ալ մե՛ր՝ Քեպէգ նահանգի հայութեա՛ն նուէրը՝ քաղաքի 400-ամեակին առթիւ։ Հետաքրքրականը, սակայն, այդ օր Քեպէգի Աստուածածնայ մայր տաճարին առջեւ պարզուած տեսարանն էր։ Հիւսիսային Ամերիկայի ամենէն հին ծուխին՝ 1647-ին շինուած ու երկիցս հրոյ ճարակ դարձած եկեղեցւոյ վայրին վրայ այժմ կանգուն տաճարն է, որ ամեն տեսակ զարդերով հարուստ է, մեծ մասամբ նուիրուած Ֆրանսայի Լուի ԺԴ. արքային կողմէ։ Տակաւին գործող քիչ եկեղեցիներէն մէկն է։Երբ կը մօտենանք՝ ձայներ, նուագ, ծափ ու ցնծղայ կը լսենք։ Կը հետաքրքրուինք, կը տեղեկանանք, որ եկեղեցասէր տիկնանց ու այրերու խումբ մըն է, ոմանք՝ Մոնթրէալէն, որոնք կը շրջին եկեղեցիէ եկեղեցի, ու երգելով, ծափելով անցորդները ներս՝ պատարագի կը հրաւիրեն... Ահա թէ ինչ։ Ուրիշ տաճարներ, այստեղ կամ այլուր կամ կը փակուին՝հաւատացեալի ու նիւթականի պակասի պատճառաւ, կամ թանգարանի, թատերասրահի կամ ալ թանկարժէք յարկաμաժիններու կը վերածուին...

Մոնթրէալ վերադարձի ճամբան բռնելէ առաջ պիտի երթանք քաղաքէն քիչ մը դուրս՝ Montmorency ջրվէժը, 83 մեթր բարձրութենէ գահավիժող ջուրի այդ հսկայ զանգուածի
գեղեցկութեամբ անգամ մը եւս ներշնչուելու։ Հոն, անոր շրջապատի զբօսայգիին մէջ ականատես պիտի ըլլանք նորօրեայ հարսանեկան արարողութեան մը, միշտ բացօթեայ, խորանի տեղ՝ գրակալ մը, ծալուող ճերմակ աթոռներու տարածք մը՝ որպէս ատեան, եւ քահանան ու հարսնեւորները իրենց տօնական փայլփլուն տեսակաւոր զգեստներով։ Արարողութենէն ետք խնջոյքը պիտի շարունակուի այն փոքր դղեակի սրահներէն մէկուն մէջ, որուն ջրվէժահայեաց դարատափին վրայ ալ մենք մեր կէսօրուան ճաշը առինք։ Առի նաեւ լուսանկարներու շարք մը, որոնցմէ մէկը հիմա կը լեցնէ համակարգիչիս »սեղան«ը՝ պաստառը։ Ջրվէժը կողքէն կ'երեւի, իսկ վար հասած ջուրին փրփուրը կ'արձակուի բարձրութենէն աւելի երկար հորիզոնական տարածքի մը վրայ, իր հետ տանելով նաեւ ծիրանի գօտի մը։

ՎՐԷԺ-ԱՐՄԷՆ







«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»

Ցայտաղբիւրը, Մարթինը եւ մնացեալը - ՎՐԷԺ ԱՐՄԷՆ

«նՇԱՆԱԿ» այս յօդուածը կ'արտատպէ Հորիզոն թերթէն անոր մէջ գտնելով տեղեկութիւններ որոնք ուսանելի են:
Նշանակ

«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
Ա.
Տարին անcամ մը, ուխտագնացութեան մը նման, Քեպէգ քաղաք այցելութիւնը այն
ինքնատու հաճոյքներէն կամ պարգեւներէն (gateries) մէկն է, որ մենք մեզի կը թոյլատրենք.երբեմն երկուքով՝ այր ու կին, երբեմն չորսով՝ մեր »խաղընկերներ«ուն հետ միասին, ակնկալելով, որ պահ մըն ալ պիտի գտնենք «Սգրապլ» խաղալու՝ մեր ուղեղները ժանգոտելէ փրկելու համար...

Խայծեր չեն պակսիր՝ մեզ նահանգի մայրաքաղաքը ներքաշելու համար, ու յուլիսեան
այդ շաբաթավերջին ալ բաւարար պատրուակներ կային - առաջին հերթին՝ արեւոտ, տաքուկ օրեր կը նախատեսուէին Մեթէօ-մետիային կողմէ, ապա Քեպէգի ամառնային փառատօնի ժամանակն էր, թանգարաններէն մէկն ալ մեզ հետաքրքրող ցուցադրութիւն մը կը ծանուցէր։
Բուն պատճառը, սակայն, ամէն տարուան նման... մեր սիրելի ընկերուհին՝ Սեդան տեսնելն էր։ Տարեկան այդ հանդիպումին իրարու մեր լուրերը տալու, իրարու հետ մեր մտորումները փոխանակելու ու պարզապէս միասի՛ն ըլլալու համար կ'արժէ՛ր այս ճաբորդդութիւնը ընելը...

Թէեւ այնքան հեռու տեղ մը չէ արդէն երեք տարի առաջ իր 400-ամեակը տօնած այս
քաղաքը, ու շատեր Մոնթրէալէն 2-2.5 ժամէն կը հասնին հոն, մենք սուրալու պատճառ մը
չունինք, պանդոկի սենեակն ալ յետմիջօրէին միայն մեզի պիտի յանձնուի, ուստի մեր
ժամանակը կ'առնենք, ճանապարհի կէսին մեր աւանդական փիգ-նիգն ալ կ'ընենք՝ ճամբեզրի վերջերս վերանորոգուած հանգստավայրի բացօթեայ սեղաններէն մէկուն շուրջ։ Չենք զարմանար, ենբ մեր քովի երկու սեղանները արաμախօս ընտանիք մը - գերդաստա՛ն մը – կը գրաւէ, ու ինչե՜ր ըսես չի հաներ ինքնաշարժներէն՝ իսկական խնջոյքի մը վերածելով երթեւեկային այդ դադարը։ »Հայրենակիցնե՜ր են«, դիտել կու տայ կինս, դատելով իրենց խօսած ու մեր ականջներուն աւելի ծանօթ եգիպտական շեշտէն... Չենք զարմանար, որովհետեւ ո՛ւր որ երթանք, ո՛ր զբօսայգին ալ այցելենք նահանգի տարբեր կողմերը, բնութեան մէջ ըլլալու, օ՛դ առնելու, արե՛ւ առնելու եկողներուն մէկ կարեւոր տոկոսը, երբեմն ալ մեծամասնութիւնը միջին-արեւելքցիներ կ'ըլլան։

Պանդոկը՝ Հին Քեպէգի նեղլիկ փոխոցներէն մէկուն վրայ, մեր նախորդ այցելութեան նկատեր էինք, դիրքն ու տեսքը սիրեր, այցաքարտն ալ վերցուցեր էինք, ու բախտաւոր եղանք, որ հակառակ փառատօնին, միայն երկու-երեք օր առաջ հեռաձայնելով, կրցանք վերջին ազատ սենեակը ապահովել։ Եւրոպական ոճով, ջերմ միջավայրով, սիրալիր անձնակազմով համեստ պանդոկ մը՝ անհրաժեշտ յարմարութիւններով։ Կը ստուգենք, ու կը տեսնենք որ սգրապըլ խաղալու անկիւն մըն ալ կրնանք գտնել ճաշասրահին մէջ...
Անմիջապէս որ կը հասնինք, կը հեռաձայնենք Սեդային, ինչպէս իրեն խոստացեր էինք նախորդ օրը։ Ինքն ի հարկէ նեղուած է, որ ի՛ր մօտ չենք իջեւաներ. -»Տո՛ւն ունիք այստեղ,ինչո՞ւ ուրիշ տեղ կ'երթաք...«։
Կը ժամադրուինք անմիջապէս։ Պիտի երթանք զինք ալ առնենք, ու վերադառնանք քաղաքամէջ, հի՛ն քաղաքը, ու պտտինք, վայելենք լուսավառուած ու տօնական հանդերձանքը հագուած փողոցներու գիշերային կեանքը։ Ամէն անկիւն բան մը կայ՝ եգ•իչներ, աճպարարներ,նուագածուներ, եւայլն։
- Բարի եկաք, հազար բարով, - ըսելով եւ իր մեծ ժպիտն ու թեւերը լայն բանալով մեզ
կը դիմաւորէ մեր ընկերուհին իր տան սեմին, տուն, որ հազիւ 20-25 վայրկեան հեռու է մեր
պանդոկէն. - հրամեցէք, մաման ալ թող ձեզ տեսնէ, աղուոր հայկական սուրճ մըն ալ
կ'առնէք, ապա կ'երթանք, - կ'աւելցնէ ու ներս կ'առաջնորդէ մեզ։ Երեկոյեան ժամը հինգն է։

Սեդան Քեպէգի մեր հիւպատոսն է, փոքրաթիւ հայ գաղութի (30-50 հոգի՞)
քաղաքապե՛տը, Հայ դատի զինուորեալը։ Մեր բարեկամութիւնը երեք-չորս տասնամեակ
առաջ սկսած է, ի հարկէ Մոնթրէալէն, ուր Լիբանանէն նոր հասած էր, ուրկէ սակայն, իր
ծնողքին ալ հետ, ան ինքզինք պիտի հո՛ս աքսորէ՝ իբր երկրորդական վարժարանի
ուսուցչուհի հո՛ս գտնելով իր գործը, սիրելով միջավայրը ու մանաւանդ սիրուելով ու
գնահատուելով շրջապատէն։ Ափսոս, որ նման ոյժ մը չենք կրցեր ատենին ներգրաւել մե՛ր
կրթական համակարգին մէջ,բμայց այդ արդէն ուրիշ պատմութիւն ըլլալու է։
Երեկոյեանան ժամը տասին կը մեկնինք իր տունէն, արդէն հայութեան բոլոր հարցերը
ծեծուած են, ընտանեկան բոլոր մանրամասնութիւնները փոխանակուած. սուրճին հետեւած է պտուղի սեղանը, պտուղին՝ »փոքր ընթրիք« մը։ Փառատօնի լոյսերէն ու աղմուկէ հեռու, մենք տարբե՜ր ոլորտներու մէջ սաւառնած ենք աննկատ անցնող այդ ժամերուն ընթացքին։
Ինք կը կարծէր, որ տակաւին քաղաքն ալ պտտելու ոյժ կար մեր վրան, մինչ մենք անկողի՜ն
կ'երազէինք այլեւս... Կը ժամադրուինք յաջորդ կէսօր, ճաշելու Ազգային ժողովի ճաշարանը, ուր ինք կանխօրօք սեղան ապահոված է։ Կրնա՞նք մերժել։
Յաջորդ առաւօտ, իրեն միանալէ առաջ, պահ մը պիտի անցնինք Հռոմէն, ըսել կ'ուզեմ
Քաղաքակրթութեան թանգարանէն, ուր Հռոմի նուիրուած ցուցահանդէս կար, հին դարերէն մինչեւ ԺԹ. դար։ Մտքիս մէջ պիտի վերանորոգուին ճարտարապետութեան պատմութեան ու արուեստի՛ պատմութեան դասերէն մնացած գիտելիքներս, պիտի սքանչանանք հռովմէական քաղաքակրթութեան թողած մեծ ժառանգութեան վրայ, ժառանգութիւն՝ որուն բնօրինակներէն ալ կարգ մը նմոյշներ բերուած էին այստեղ այս առթիւ։
Սեդային հետ մեր ժամադրութիւնը Թուռնիի ցայտաղբիւր աւազանին շուրջն է։ Ասիկա
նուէրն է մեծ գործարարի մը, քաղաքի 400-ամեակին առթիւ, բերուած Ֆրանսայէն, ուր ան
կերտուած է 1854-ին ու զետեղուած Պորտօ քաղաքին մէջ ։ Իրմէ վեց օրինակ գոյութիւն ունի։ Եօթ մեթր բարձրութեամբ, չորս մեթր տրամագիծով, 43 ցայտանի, քանդակազարդ ձուլածոյ գլուխ գործոց մըն է։ Քիչ մը կանուխ հասած ենք, ու առիթ ունինք ամեն կողմէ զայն լուսանկարելու, տակաւին դիտելու արդի պարի խումբի մըն ալ ելոյթը՝ աւազանին շուրջ ու անկէ մինչեւ Խորհրդարանի մուտքը երկարող բացատը, ուր պիտի դէմ յանդիման գանք մեզ հիւրընկալող ընկերուհիին լայն ժպիտին։

Բ.

Քեպէգի Խորհրդարանը, ուր կը գումարուի նահանգի Ազգային ժողովը, պատկառելի շէնք մըն է, կերտուած 1877-1886-ին, Eugene-Etienne Tache ճարտարապետին յօրինմաmb’ Իր դասական (Երկրորդ կայսրութեան) ոճով, իր կեդրոնական աշտարակով, որ գլխաւոր մուտքը կը շեշտէ, իր ճակատը զարդարող՝ Քեպէգի պատմութեան մէջ իրենց դրոշմը ձգած ականաւոր այրերու եւ կիներու 26 պրոնզէ արձաններու շարքով՝ իրապէս տեսարժան վայր մըն է ոչ միայն դուրսէն, այլեւ ներսէն։
Զայն տեսնելու առիթը ահաւասիկ մեզի շնորհողը մեր ընկերուհին է, Սեդան, որուն ընկերակցութեամբ պիտի մտնենք ներս, սակայն ոչ գլխաւոր մուտքէն, քանի որ հոս ալ, ինչպէս քիչ մը ամեն տեղ, նորոգութիւններ կը կատարուին։ Վստահելի՜ ու անվնա՛սքաղաքացիներ ըլլալու մեր հանգամանքը փաստուելէ ետք, քանի մը միջանցքներէ պիտի անցնինք ու հասնինք ճաշասրահը, ուր սիրալիր հիւրընկալուհի մը մեզ ներս՝ մեր ապահոված սեղանը պիտի առաջնորդէ: - Այստեղ կը ճաշեն մեր պատգամաւորները, - կը բացատրէ Սեդա, - բայց այսօր շաբաթ է, հոս չեն։ Իրապէս հետաքրքրական է։ Արդեօք իրենց ժողովի օրերո՞ւն ալ կարելի է գալ ու հոս ճաշել։ - Այո՛, բայց միշտ նախապէս ապահովելու ես, որովհետեւ շատ տեղ չի մնար։
Ինք հո՛ս է, որ իր »քաղաքական աշխատանքները« կը տանի, կը տեսնուի այս կամ այն պատգամաւորին հետ, Հայ դատի ի նպաստ տրամադրութիւններ կը ջանայ հրահրել...Քեպէգի մէջ համեղ ճաշ սպասարկող ճաշարան չի պակսիր, սակայն այստեղ հո՜վ մը կայ, մթնոլո՜րտ մը, լրջութի՛ւն մը, որ սակայն ճնշիչ չէ, ու չենք անդրադառնար ինչպէս ապսպրանքները կ'ընենք, ճաշերը կը սպասարկուին, սուրճն ու անուշեղէնը՝ նոյնպէս, ու արդէն ոտքի ելած ենք։
- Կրնանք թերեւս շրջիլ, այցելել ժողովասրահը, - կ'առաջարկէ մեր ընկերուհին, ու կը հետեւինք իրեն։
Ճաշարանի ելքին խարտեաշ կին մը ժպտելով կը հարցնէ, որ կրնա՞յ մեզի օգտակար ըլլալ։ - Կարելի՞ է պտտիլ, կը հարցնենք։ Հիմա ոչ պտտելու ժամ է, ոչ ալ պտտցնող առաջնորդները հոս են։
- Ես կրնամ ձեզ պտտցել, - կ'ըսէ Մարթին )անունը կը կարդանք կուրծքի պիտակին վրայ(, հանգիստի պահս է, ինչո՞ւ ոչ։
Ինք տեղւոյն ապահովութեան հսկող պահակներէն մէկը կը թուի ըլլալ։ Միւսները այրեր են, ինք միակ կինն է, որոշ տարիքի, սակայն բարեձեւ ու ջղուտ, կորովի ու շատ բարեացակամ։
Նահանգի վարչապետներուն լուսանկարներով զարդարուած գաւիթէն պիտի բարձրանանք վեր, որովհետեւ մեզի պէս պարզ մահկանացուներուս արտօնուած է Խորհրդարանի ժողովասրահի միայն վերնատունը մտնել։
Դիտել կու տամ, որ վերջին 30-40 տարուան վարչապետներէն գրեթէ բոլորն ալ անձամբ ճանչնալու առիթ ունեցած ենք, քանի որ բոլորն ալ Մոնթրէալի մեր կեդրոնները այցելած ու մեզի՝ հայ գաղութիւն հետ լաւ յարաμերութիւններ են մշակած։ Սառը կը կոտրուի, ու արդէն մտերմացած ենք Մարթինի հետ։ Ինք եւս այդ բոլորին հետ »ապրած« է, զիրենք ճանչցած է իրենց բոլոր մարդկային թերութիւններով, ու կը զանազանէ անոնց մէջ համեստն ու գոռոզը, մարդկավայելն ու սնապարծը, եւայլն։ Ամենէն աւելի զինք տպաւորած է Րոպեր Պուրասան՝ իր չափազանց պարզ ու անսեթեւեթ բնաւորութեամբ’
- Բոլորիս հետ կը խօսէր հաւասարէ հաւասար, որպէս գործակից, նոյնիսկ եթէ պարզ հսկիչ մը կամ բարապան մը ըլլայինք, - կը վկայէ տիկինը։ Կը հարցնեմ, որ Ազգային ժողովի անդամները նիստերէն դուրս ինչպէ՞ս կը վարուին իրարու հանդէպ, հակառակորդները ժողովէն ետք կը շարունակե՞ն առճակատիլ...
- Բոլորն ալ մտերիմ ընկերներ են, ժողովէ դուրս կը կատակեն, միասին կը ճաշեն, շատ ընկերական յարաբերութիւններ ունին։
Հետաքրքրական էր ասիկա գիտնալը, որովհետեւ այդ ուղղութեամբ հաւանաμար մենք ալ սորվելիք ունինք...
Վերնատունը, հոն ուր թղթակիցները ու հասարակ ժողովուրդը կրնան մտնել եւ ունկնդրել պատգամաւորներու վիճաբանութիւնները, իբր շարունակութիւնը բարձր ատեանին, ինքնին արուեստի գլուխ գործոց վայր մըն է՝ իր զարդերով ու նախշերով։ Մարթին մեզ կը տանի նաեւ անոր ետեւը, վերի այդ յարկին վրայ գտնուող հիւրասրահը, ուր դադարներուն պատգամաւորները կրնային... հատ մը ճնկել։ Ըստ երեւոյթին ատիկա հիմա անցեալին կը պատկանի, քանի որ ներկայ վարչապետ Ժան Շարէն արգիլեր է՝ աւելի պայծառ մտքով ժողովականներ ունենալու համար սրահէն ներս...
Մարթին շատ կը խօսի, սակայն մեզի համար շատ հետաքրքրական է ի՛ր կենսագրութիւնը։ Կու գայ գաւառաբնակ աւանդական ընտանիքէ մը, որուն տասը զաւակներէն մէկն էր ինք։ Օր մըն ալ մայրը ի վերջոյ տունէն դուրս դրած է գիւղի քահանան, որ եկած էր մղելու զիրենք, որ տակաւին ծծնդաբերեն։ Մարթին, հակառակ ընկալեալ սովորութեան, քաղաք գացած է ուսանելու, ու ա՛լ տուն չէ վերադարձած։ Ապրած է վերիվայրումներով լի կեանք մը, բայց թօթափած է եկեղեցւոյ տիրապետութիւնը, ազատագրու՛ած է, այն տարիներուն, որ Քեպէգ կ'ապրէր իր խաղաղ յեղափոխութիւնը։ Ինք այդ յեղափոխութեան զաւակն է, տեսած է անոր »բարիքներ«ն ալ »չարիքներ«ն ալ...
Օրը տակաւին երկար է մեր առջեւ։ Կ'որոշենք երթալ քալել, բայց ո՛չ որեւէ տեղ։
Նահանգի կառավարութիւնը իր մայրաքաղաքի յոբելեանին առթիւ աղուոր նուէր մը ըրած է՝ Սէն-Լօրան գետի եզերքը, երկուքուկէս քիլոմեթր երկարութեան վրայ, քալողներուն եւ
վարգողներուն համար ասֆալթապատ արահետ մը կառուցելով, անոր զուգահեռ հատ մըն
ալ՝ հեծելանւորդներուն համար –ամբողջութիւնը կոչելով քաղաքի հիմնադիրի անունով՝ Promenade Samuel-De Champlain ։ Կը տեղեկանանք, որ զայն երկարելու ծրագիր մըն ալ կայ։ Իրապէս հաճելի է այդտեղ ճեմել, լսել ալիքներուն շառաչիւնը եզերքի ժայռերուն վրայ, դիտել արդի արուեստի գործերը, որոնք այդ ճամբուն երկայնքին զետեղուած են յարակից մարգագետիններուն վրայ կամ նոյնիսկ արահետին եզերքին։
Երեկոյեան ընթրիքը, այս անգամ մե՛ր նախաձեռնութեամբ, դարձեալ գետին ափին պիտի ըլլայ, զբօսանաւերու քարափին մօտ, դարատափով այն ճաշարանը, ուր ուրի՛շ առիթով նոյնինքն Սեդան է մեզ հիւրասիրած։ Բացօթեայ կեանքի կարօտով կ'ապրինք ամբողջ տարին, ու հիմա որ այս տաքուկ օրերը շնորհուած են մեզի, պէտք է առաւելագոյնը օգտուիլ...

Իրարմէ բաժնուելէ ետք երեկոյեան պիտի կարենանք այր ու կին մենամարտիլ բառախաղի մեր սեղանին շուրջ։ Կարեւոր չէ ո՛վ է յաղթողը, այնքան ատեն որ մեզմէ մէկն է...
Կիրակի առաւօտ քիչ մը կը դեգերինք պանդոկին շրջակայ՝ Հին քաղաքի փողոցներուն մէջ, կը լուսանկարեմ շէնքեր, արձաններ, ծաղիկներ, ու անգամ մը եւս, քանիերորդ անգամ, Կոմիտասի կիսանդրին՝ d’auteuil փողոցի ծառուղիին վրայ զետեղուած, այդ ալ մե՛ր՝ Քեպէգ նահանգի հայութեա՛ն նուէրը՝ քաղաքի 400-ամեակին առթիւ։ Հետաքրքրականը, սակայն, այդ օր Քեպէգի Աստուածածնայ մայր տաճարին առջեւ պարզուած տեսարանն էր։ Հիւսիսային Ամերիկայի ամենէն հին ծուխին՝ 1647-ին շինուած ու երկիցս հրոյ ճարակ դարձած եկեղեցւոյ վայրին վրայ այժմ կանգուն տաճարն է, որ ամեն տեսակ զարդերով հարուստ է, մեծ մասամբ նուիրուած Ֆրանսայի Լուի ԺԴ. արքային կողմէ։ Տակաւին գործող քիչ եկեղեցիներէն մէկն է։Երբ կը մօտենանք՝ ձայներ, նուագ, ծափ ու ցնծղայ կը լսենք։ Կը հետաքրքրուինք, կը տեղեկանանք, որ եկեղեցասէր տիկնանց ու այրերու խումբ մըն է, ոմանք՝ Մոնթրէալէն, որոնք կը շրջին եկեղեցիէ եկեղեցի, ու երգելով, ծափելով անցորդները ներս՝ պատարագի կը հրաւիրեն... Ահա թէ ինչ։ Ուրիշ տաճարներ, այստեղ կամ այլուր կամ կը փակուին՝հաւատացեալի ու նիւթականի պակասի պատճառաւ, կամ թանգարանի, թատերասրահի կամ ալ թանկարժէք յարկաμաժիններու կը վերածուին...

Մոնթրէալ վերադարձի ճամբան բռնելէ առաջ պիտի երթանք քաղաքէն քիչ մը դուրս՝ Montmorency ջրվէժը, 83 մեթր բարձրութենէ գահավիժող ջուրի այդ հսկայ զանգուածի
գեղեցկութեամբ անգամ մը եւս ներշնչուելու։ Հոն, անոր շրջապատի զբօսայգիին մէջ ականատես պիտի ըլլանք նորօրեայ հարսանեկան արարողութեան մը, միշտ բացօթեայ, խորանի տեղ՝ գրակալ մը, ծալուող ճերմակ աթոռներու տարածք մը՝ որպէս ատեան, եւ քահանան ու հարսնեւորները իրենց տօնական փայլփլուն տեսակաւոր զգեստներով։ Արարողութենէն ետք խնջոյքը պիտի շարունակուի այն փոքր դղեակի սրահներէն մէկուն մէջ, որուն ջրվէժահայեաց դարատափին վրայ ալ մենք մեր կէսօրուան ճաշը առինք։ Առի նաեւ լուսանկարներու շարք մը, որոնցմէ մէկը հիմա կը լեցնէ համակարգիչիս »սեղան«ը՝ պաստառը։ Ջրվէժը կողքէն կ'երեւի, իսկ վար հասած ջուրին փրփուրը կ'արձակուի բարձրութենէն աւելի երկար հորիզոնական տարածքի մը վրայ, իր հետ տանելով նաեւ ծիրանի գօտի մը։

ՎՐԷԺ-ԱՐՄԷՆ







«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»

ԴԵԳԵՐՈՒՄՆԵՐ, ԱՐՁԱԿ ՀԱՄԱՐՁԱԿ

ԱՄԲԱՍՏԱՆՈՒԹԵԱՆ ՏԱԿ


Համակարգիչի պաստառիս առջեւ նստած կ'աշխատիմ, հերթական յօդուածս
գրելու համար, երբ յանկարծ բացած էջս կ'անհետանայ, ու ամբողջովին սեւ պաստառ
մը կը ցցուի առջեւս։ Չեմ զարմանար, գիտեմ, որ ասանկ բաներ կը պատահին, ուստի
մինչ ես կը պատրաստուիմ գործիքս փակելու ու դարձեալ միացնելու – ընդհանրապէս
ամեն ինչ ետ տեղը կու գայ այդ արարքով, լոյսի կէտեր կը սկսին երեւիլ սեւ
քառանկիւնին վրայ, կէտեր որոնք հետզհետէ մօտենալով կը վերածուին աչքերու,
բերաններու ու ձեռքերու։
Ի՞նչ է այս, կ'անցնի մտքէս։ Պատկերները հետզհետէ կը շատնան ու կը
մեծնան, բայց դէմքեր չեն երեւիր - այդպէս, ինծի ուղղուած զոյգ զոյգ աչքեր են միայն,
իրենց ներքեւ՝ բերաններ, ու ձեռքերը՝ ցուցամատները նոյնպէս իմ կողմս ցոյց տուող։
Աչքերը շատ ծանօթ կը թուին – հարազատներու, ընկերներու, բարեկամներու աչքեր
ըլլան կարծես, բերանները, բացուող-գոցուող շրթունքներով, տեւաբար կը շարժին՝
կ'երեւի բաներ մը ըսել կը ջանան, իսկ ցուցամատներն ալ վեր-վար կ'իջնեն-կ'ելլեն՝
յանդիմանող ուսուցիչի կամ ամբաստանող դատախազի ձեռքերու նման։ Ի՞նչ յանցանք
գործած եմ, արդեօք, կը մտածեմ։ Յանկարծ բոլորը միասին դուրս կուգան
պաստառէն, գլխուս շուրջ մի քանի շրջան կ'ընեն, կը բարձրանան մինչեւ առաստաղ,
ետ կ'իջնեն, ու նոյնքան յանկարծակի կը վերադառնան պաստառ։ Կ'ըսեմ,
բարձրախօսը բանամ, տեսնեմ ձայն մը կ'ելլէ՞ այդ շարժող բերաններէն։
Բարձրախօսին կոճակը դարձնելս ու բոլորին անհետանալը մէկ կ'ըլլայ, սակայն
հիմա պաստառիս վրայ կ'երեւին բոլոր այն գոյներն ու գիծերը, մանիշակագոյն,
կապոյտ կամ կանաչ, որ կը տեսնես, երբ ոեւէ ձայնային առաքում կ'ունկնդրես
համակարգիչիդ վրայ, առանց նկարի։ Սկիզբը ժխոր մըն է, որ կը լսեմ վերացական
արուեստը յիշեցնող ու տեւական շարժման մէջ գտնուող այդ պատկերներուն հետ,
սակայն հետզհետէ բառեր կը սկսին հասնիլ ականջիս, ծանօթ բառեր, ի՛մ գործածած
բառերը, իմ շա՛տ գործածած բառերս – հայ, հայերէն, Հայաստան... հայ, հայերէն,
Հայաստան. այդպէս բազմաթիւ անգամներ, յետոյ ուրիշ բառեր, նախադասութիւններ,
որոնք կարծես իմ յօդուածներէն առնուած ըլլային, բայց տարբեր շեշտով մը
արտասանուած, ըսես մեղադրանքնե՜ր ըլլային։
Մինչ ձայները կը յստականան, բերանները, աչքերուն ու ձեռքերուն հետ
վերստին կ'երեւին, ու պաստառս կը լեցուի անոնցմով։ Կը սկսիմ լսել ըսուածները.
- Ի՜նչ է միշտ կը սրբագրես մեր խօսած լեզուն, տեւաμար հայերէն բառեր կը
յուշես, երբ օտար μառեր կը գործածենք, հանգիստ ձգէ մեզ, ի՛նչ բառ ուզենք կրնանք
գործածել, ամեն բառի հայերէ՞նը կայ, կը բաւէ՛ ոստիկանութիւն ընես մեր վրայ...
- Քու գիտնալիքդ չէ, հայերէն կը խօսինք թէ չենք խօսիր, ինչպէս կ'ուզենք
այնպէս ալ կը խօսինք, ազատ աշխարհ է, դուն իրաւունք չունիս մեզի պարտադրելու,
որ քու ուզած լեզուով խօսինք...
- Մի՛ տանիր մեր գլուխը, որ հայերէն գրենք։ Ո՞վ հայերէն կը գրէ այսօր։
Ձգէ անգլերէն գրենք, այնքան աւելի դիւրին է մեզի համար, մի քանի տառով արդէն
կրնանք մեզ ուզածը հասկցնել մեր ձեռքի սարքերուն վրայ, հայերէնի ի՞նչ պէտք կայ...
- Հայերէ՞ն կարդանք... իրա՞ւ։ Ո՞վ հայերէն կը կարդայ այլեւս, մի խենթեցներ
մեզ։ Ի՞նչ գիրք կայ հայերէն, որ կրնայ հետաքրքրական ըլլալ, մինչ ֆրանսերէն ու
անգլերէն՝ որքա՛ն ուզենք...
- Ի՞նչ է, այդքան կը պնդես, որ հայկական վարժարան ղրկենք մեր զաւակները։
Ի՞նչ պէտք ունին հայերէն սորվելու համար ժամանակ վատնելու անոնք։ Մենք լա՜ւ
ուսում կ'ուզենք տալ մեր զաւակներուն...
- Հայ կեդրոններէն մի՛ հեռանաք, կ'ըսես, ձեր զաւակները հայութեան մէջ
պահեցէք կ'ըսես, վասն ինչի՞։ Ի՞նչ կը շահին անոնք հայկական նեղլիկ
շրջանակներուն մէջ։ Մինչդեռ որքա՜ն դուռներ կը բացուին իրենց առջեւ, երբ օտար
ընկերներ կ'ունենան, օտարներուն հետ կը շփուին, օտարներուն հետ կ'ամուսնանան...
Խոչընդոտ չի՜ մնար իրենց առջեւ, կրնան բարձրագոյն դիրքերու հասնիլ,
հարստանա՛լ...
- Այո, ի՞նչ կարծեցիր, հարստանալէն աւելի վեհ նպատակ չկայ կեանքի մէջ -
ամեն բան դրամի կապուած է - մեծ տուն, շքեղ ինքնաշարժ,
ճամբորդութիւններ, ի՛նչ որ կ'ուզես. մնացեալ ամեն ինչը իմաստ չունի։ Դրամ, դրա՜մ,
դրա՛մ...
Յետոյ քրքիջներ կը լսուին, կը բարձրանան ձայները, անգամ մը եւս պաստառէն
դուրս կու գան ու գլխուս վերեւ կը դառնան աչքերը, բերաններն ու ամբաստանող
ձեռքերը, ապա ետ՝ պաստառ կը վերադառնան ու կը շարունակեն
ամբաստանութիւնները.
- Հայաստանին օգնեցէք, կ'ըսես, Հայաստանը մեզի օգնած ունի՞։ Ինչո՞ւ
օգնենք, եnμ իրենք մտահոգ չեն իրենց երկիրը պահելու, կրցողը երկիրը կը կողոպտէ,
չկրցողը երկիրը կը լքէ, մե՞նք պիտի ըլլանք Հայաստանը փրկողը...
- Հայ դա՜տ, հայրենի՜ք, պայքա՜ր... ինչ պարապ խօսքեր, ո՞վ կը հաւատայ,
այլեւս, որ մեր հողերը ետ կրնանք առնել, ինչի՞ համար պիտի պայքարինք ու մեր
կեանքը մաշեցնենք։ Ի՞նչ միացեալ Հայաստան։ Այս եղածն ալ պահելու ի վիճակի չենք
ահա, ալ ի՞նչ երազ, ի՞նչ վերադարձ։ Ամբողջական հայութիւն՝ Հայաստանէն դո՛ւրս,
ահա մեր բռնած ճամբան, ի զուր յոյսեր մի՛ ունենար...
- Ժողովներ, անվերջ ժողովներ, ի՞նչ հետապնդելու, ի՞նչ իրականացնելու
համար։ Ժամավաճառութիւն պարզապէս. տունդ նստէ, տնային հանգիստ զգեստներդ
հագուէ, հեռատեսիլը բաց, ուզածդ դիտէ, աւելի լաւ բան մը ըրած կ'ըլլաս, քան
ժողովի երթաս, ի զուր փորձես ջուրը պատէն վեր հանել...
- Ալ կը μաւէ, մեզի՛ ալ մի ըսեր ժողովի երթանք, հայկական ձեռնարկներուն
ներկայ ըլլանք, հանգանակութիւններու մասնակցինք, Հայ դատ հետապնդենք,
Հայաստան երթանք... Ա՛լ յոգնեցանք, ա՛լ յոգնեցանք, յոգնեցանք, յոգնեց, յոգն...
Ու հետզհետէ կը լռեն ձայները, կ'անհետանան պատկերները։ Երկվայկեան մը
եւս, ու համակարգիչիս սեւ պաստառը ետ՝ սպիտակ էջիս կը վերադառնայ։ Սակայն...
Աչքերուս չեմ հաւատար։ Յօդուածս գրուած է...
ՎՐէԺ-ԱՐՄԷՆ
Հորիզոն, 2011-10-24



«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»

ԴԵԳԵՐՈՒՄՆԵՐ, ԱՐՁԱԿ ՀԱՄԱՐՁԱԿ

ԱՄԲԱՍՏԱՆՈՒԹԵԱՆ ՏԱԿ


Համակարգիչի պաստառիս առջեւ նստած կ'աշխատիմ, հերթական յօդուածս
գրելու համար, երբ յանկարծ բացած էջս կ'անհետանայ, ու ամբողջովին սեւ պաստառ
մը կը ցցուի առջեւս։ Չեմ զարմանար, գիտեմ, որ ասանկ բաներ կը պատահին, ուստի
մինչ ես կը պատրաստուիմ գործիքս փակելու ու դարձեալ միացնելու – ընդհանրապէս
ամեն ինչ ետ տեղը կու գայ այդ արարքով, լոյսի կէտեր կը սկսին երեւիլ սեւ
քառանկիւնին վրայ, կէտեր որոնք հետզհետէ մօտենալով կը վերածուին աչքերու,
բերաններու ու ձեռքերու։
Ի՞նչ է այս, կ'անցնի մտքէս։ Պատկերները հետզհետէ կը շատնան ու կը
մեծնան, բայց դէմքեր չեն երեւիր - այդպէս, ինծի ուղղուած զոյգ զոյգ աչքեր են միայն,
իրենց ներքեւ՝ բերաններ, ու ձեռքերը՝ ցուցամատները նոյնպէս իմ կողմս ցոյց տուող։
Աչքերը շատ ծանօթ կը թուին – հարազատներու, ընկերներու, բարեկամներու աչքեր
ըլլան կարծես, բերանները, բացուող-գոցուող շրթունքներով, տեւաբար կը շարժին՝
կ'երեւի բաներ մը ըսել կը ջանան, իսկ ցուցամատներն ալ վեր-վար կ'իջնեն-կ'ելլեն՝
յանդիմանող ուսուցիչի կամ ամբաստանող դատախազի ձեռքերու նման։ Ի՞նչ յանցանք
գործած եմ, արդեօք, կը մտածեմ։ Յանկարծ բոլորը միասին դուրս կուգան
պաստառէն, գլխուս շուրջ մի քանի շրջան կ'ընեն, կը բարձրանան մինչեւ առաստաղ,
ետ կ'իջնեն, ու նոյնքան յանկարծակի կը վերադառնան պաստառ։ Կ'ըսեմ,
բարձրախօսը բանամ, տեսնեմ ձայն մը կ'ելլէ՞ այդ շարժող բերաններէն։
Բարձրախօսին կոճակը դարձնելս ու բոլորին անհետանալը մէկ կ'ըլլայ, սակայն
հիմա պաստառիս վրայ կ'երեւին բոլոր այն գոյներն ու գիծերը, մանիշակագոյն,
կապոյտ կամ կանաչ, որ կը տեսնես, երբ ոեւէ ձայնային առաքում կ'ունկնդրես
համակարգիչիդ վրայ, առանց նկարի։ Սկիզբը ժխոր մըն է, որ կը լսեմ վերացական
արուեստը յիշեցնող ու տեւական շարժման մէջ գտնուող այդ պատկերներուն հետ,
սակայն հետզհետէ բառեր կը սկսին հասնիլ ականջիս, ծանօթ բառեր, ի՛մ գործածած
բառերը, իմ շա՛տ գործածած բառերս – հայ, հայերէն, Հայաստան... հայ, հայերէն,
Հայաստան. այդպէս բազմաթիւ անգամներ, յետոյ ուրիշ բառեր, նախադասութիւններ,
որոնք կարծես իմ յօդուածներէն առնուած ըլլային, բայց տարբեր շեշտով մը
արտասանուած, ըսես մեղադրանքնե՜ր ըլլային։
Մինչ ձայները կը յստականան, բերանները, աչքերուն ու ձեռքերուն հետ
վերստին կ'երեւին, ու պաստառս կը լեցուի անոնցմով։ Կը սկսիմ լսել ըսուածները.
- Ի՜նչ է միշտ կը սրբագրես մեր խօսած լեզուն, տեւաμար հայերէն բառեր կը
յուշես, երբ օտար μառեր կը գործածենք, հանգիստ ձգէ մեզ, ի՛նչ բառ ուզենք կրնանք
գործածել, ամեն բառի հայերէ՞նը կայ, կը բաւէ՛ ոստիկանութիւն ընես մեր վրայ...
- Քու գիտնալիքդ չէ, հայերէն կը խօսինք թէ չենք խօսիր, ինչպէս կ'ուզենք
այնպէս ալ կը խօսինք, ազատ աշխարհ է, դուն իրաւունք չունիս մեզի պարտադրելու,
որ քու ուզած լեզուով խօսինք...
- Մի՛ տանիր մեր գլուխը, որ հայերէն գրենք։ Ո՞վ հայերէն կը գրէ այսօր։
Ձգէ անգլերէն գրենք, այնքան աւելի դիւրին է մեզի համար, մի քանի տառով արդէն
կրնանք մեզ ուզածը հասկցնել մեր ձեռքի սարքերուն վրայ, հայերէնի ի՞նչ պէտք կայ...
- Հայերէ՞ն կարդանք... իրա՞ւ։ Ո՞վ հայերէն կը կարդայ այլեւս, մի խենթեցներ
մեզ։ Ի՞նչ գիրք կայ հայերէն, որ կրնայ հետաքրքրական ըլլալ, մինչ ֆրանսերէն ու
անգլերէն՝ որքա՛ն ուզենք...
- Ի՞նչ է, այդքան կը պնդես, որ հայկական վարժարան ղրկենք մեր զաւակները։
Ի՞նչ պէտք ունին հայերէն սորվելու համար ժամանակ վատնելու անոնք։ Մենք լա՜ւ
ուսում կ'ուզենք տալ մեր զաւակներուն...
- Հայ կեդրոններէն մի՛ հեռանաք, կ'ըսես, ձեր զաւակները հայութեան մէջ
պահեցէք կ'ըսես, վասն ինչի՞։ Ի՞նչ կը շահին անոնք հայկական նեղլիկ
շրջանակներուն մէջ։ Մինչդեռ որքա՜ն դուռներ կը բացուին իրենց առջեւ, երբ օտար
ընկերներ կ'ունենան, օտարներուն հետ կը շփուին, օտարներուն հետ կ'ամուսնանան...
Խոչընդոտ չի՜ մնար իրենց առջեւ, կրնան բարձրագոյն դիրքերու հասնիլ,
հարստանա՛լ...
- Այո, ի՞նչ կարծեցիր, հարստանալէն աւելի վեհ նպատակ չկայ կեանքի մէջ -
ամեն բան դրամի կապուած է - մեծ տուն, շքեղ ինքնաշարժ,
ճամբորդութիւններ, ի՛նչ որ կ'ուզես. մնացեալ ամեն ինչը իմաստ չունի։ Դրամ, դրա՜մ,
դրա՛մ...
Յետոյ քրքիջներ կը լսուին, կը բարձրանան ձայները, անգամ մը եւս պաստառէն
դուրս կու գան ու գլխուս վերեւ կը դառնան աչքերը, բերաններն ու ամբաստանող
ձեռքերը, ապա ետ՝ պաստառ կը վերադառնան ու կը շարունակեն
ամբաստանութիւնները.
- Հայաստանին օգնեցէք, կ'ըսես, Հայաստանը մեզի օգնած ունի՞։ Ինչո՞ւ
օգնենք, եnμ իրենք մտահոգ չեն իրենց երկիրը պահելու, կրցողը երկիրը կը կողոպտէ,
չկրցողը երկիրը կը լքէ, մե՞նք պիտի ըլլանք Հայաստանը փրկողը...
- Հայ դա՜տ, հայրենի՜ք, պայքա՜ր... ինչ պարապ խօսքեր, ո՞վ կը հաւատայ,
այլեւս, որ մեր հողերը ետ կրնանք առնել, ինչի՞ համար պիտի պայքարինք ու մեր
կեանքը մաշեցնենք։ Ի՞նչ միացեալ Հայաստան։ Այս եղածն ալ պահելու ի վիճակի չենք
ահա, ալ ի՞նչ երազ, ի՞նչ վերադարձ։ Ամբողջական հայութիւն՝ Հայաստանէն դո՛ւրս,
ահա մեր բռնած ճամբան, ի զուր յոյսեր մի՛ ունենար...
- Ժողովներ, անվերջ ժողովներ, ի՞նչ հետապնդելու, ի՞նչ իրականացնելու
համար։ Ժամավաճառութիւն պարզապէս. տունդ նստէ, տնային հանգիստ զգեստներդ
հագուէ, հեռատեսիլը բաց, ուզածդ դիտէ, աւելի լաւ բան մը ըրած կ'ըլլաս, քան
ժողովի երթաս, ի զուր փորձես ջուրը պատէն վեր հանել...
- Ալ կը μաւէ, մեզի՛ ալ մի ըսեր ժողովի երթանք, հայկական ձեռնարկներուն
ներկայ ըլլանք, հանգանակութիւններու մասնակցինք, Հայ դատ հետապնդենք,
Հայաստան երթանք... Ա՛լ յոգնեցանք, ա՛լ յոգնեցանք, յոգնեցանք, յոգնեց, յոգն...
Ու հետզհետէ կը լռեն ձայները, կ'անհետանան պատկերները։ Երկվայկեան մը
եւս, ու համակարգիչիս սեւ պաստառը ետ՝ սպիտակ էջիս կը վերադառնայ։ Սակայն...
Աչքերուս չեմ հաւատար։ Յօդուածս գրուած է...
ՎՐէԺ-ԱՐՄԷՆ
Հորիզոն, 2011-10-24



«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»

Ա Ն Է Ծ Ք Ը - ՍԵԴԱ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ

Բռնաբարման չիրագործումը Համոյին բարկութիւնը հասցուց գազանային չափերու: «Մայրդ ... պաճընը ... շարմու ...» եռալեզու յիշոցներու անվերջանալի շարան մը անասելի ոռնոցներով դուրս թռաւ բերնէն: Պէտք էր բզկտէր էգը, այդ քածը, որ յանդգներ էր պոռալ երեսին՝ «Չեմ սիրեր քեզ, չեմ, չե'մ սիրեր, հասկցի՜ր», ու նոյն վայրկեանին իսկ յաջողած էր փախչիլ իր հուժկու բազուկներէն...

Կայծակի արագութեամբ նետուեցաւ առջեւ եւ տեղաւորուեցաւ ընկերոջմէ մը փոխ առած սպիտակ Վէնին վարորդական նստարանին եւ ջղային շարժումով մը աշխատցուց մեքենան, ապա արագ-արագ անոր վիզը դարձուց դէպի Մարոյի փախուստի ուղղութեամբ: Նաւթահոտ սպիտակ գոլորշի մը բարձրացաւ աղբակոյտի վերածուած ամայի վայրին մէջ: Խաւարապատ գիշերին մէջ խելագար մեքենայ մը դուրս կու գար լայնատարած աղբանոցէն, զոր Լիբանանի պատերազմի օրերուն էր ստեղծուեր: Հեռու-հեռաւոր շրջաններէ բերուած աղբերն ալ հոն կը հաւաքուէին, ապա, լաւագոյն պարագային, կ'այրուէին, լքուած ու անտէր Պուրճ Համուտի երկնակամարին անփութօրէն աւելցնելով ծուխի ու մուրի նոր թաղանթ մը եւս: Բազմահազար աղբի տոպրակներ մանր ռումբերու պէս կը պայթէին սուրալու փորձ կատարող մեքենայի անիւներուն տակ, որոնք աջ ու ահեակ թեքումներով հազիւ կրնային պահել իրենց հաւասարակշռութիւնը, մինչ իրարու ետեւէ աղմուկով կը ճզմուէին մնացուկներու դէզեր՝ սարսափելի գարշահոտութիւն մը տարածելով մթնոլորտին մէջ...
*
* *
Ամառնային խոնաւ Կիրակին կ'իրիկնանար, անցնող բոլոր կիրակիներու անհամութեամբ: Ռումբերու գոռոցը թէեւ շատ հեռուներէն կու գար, գրեթէ անզգալի ու անվտանգ, բայց երկրին անդամալոյծ վիճակն ու համատարած անգործութիւնը ձանձրոյթի յօրանջներով կը լեցնէին յատկապէս համեստ շրջանները, որոնց շարքին՝ հայահոծ Պուրճ Համուտը, ուր դաստիարակչական ժամանցի, անմեղ հաճոյքներու ոչ մէկ վայր կար յատկապէս երիտասարդ խաւին համար...
Շրջանի երիտասարդները, ընդհանուր առմամբ, երկու տեսակ էին. անոնցմէ հաւատաւորները խճողած էին ակումբները, պահակութեան ու զինուորական տիսիփլինի ենթակայ, գաղափարապաշտ ու անձնուրաց, տուն-տեղ մոռցած, սէր ու ընտանիք իրենց ետին թողած, պատերազմական թոհուբոհի առաջին գիծին վրայ իրենց անձը զոհելու պատրաստ...
Երկրորդ խումբը ակումբ կը յաճախէր հրամայական պահերու եւ ստիպողութեան տակ միայն: Ան իր ձանձրոյթը առաւելաբար կը փարատէր անհրապոյր օրերու վերջալոյսն ու Շաբաթ եւ Կիրակի օրերը անցընելով շրջանի համեմատաբար ապահով փողոցներու անկիւնները, երկարաձգուող պատերազմին հետ ժամանակ առ ժամանակ փոխելով տարիք, խումբ ու իրավիճակ, միշտ նորեր ներգրաւելու պատրաստ, որոնք կու գային նորաբոյս պեխերով, սկսնակ ծխողներու վայել գերիրապաշտ յագեցուածութեամբ, երբ անոնք կարմիր «Մարլպորո»յի գլանիկներուն ծուխը աննկարագրելի կորովով մը կ'իջեցնէին մինչեւ թոքերը, ապա քուլայ-քուլայ կը հանէին դուրս, երջանկութեան այնպիսի զգացողութեամբ մը, որ յատուկ է փողոցային լակոտներու, որոնք ծուխերու մէջ թաղուած, Կիրակի առ Կիրակի նաեւ իրենց ըմպած պիրայի շիշերու թիւը կ'աւելցնէին՝ իբրեւ գերագոյն նշան իրենց տղամարդկային յատկանիշներուն, աչքերնին յառած շէնքերու բակերուն եւ պատշգամներուն...

Անկիւններու թեմա՞ն: Նախ եւ առաջ արդարացի, երկնառաք դժգոհութիւն պատերազմի դէմ, իրենց ծաղիկ կեանքերը մահացու առօրեայի մը մէջ բանտող ոճրագործ մեծ պետութիւններու դէմ, ապա նոր ինքնաշարժ մը գնելու երազներ, յետոյ յանկարծ խումբին մէկն ու մէկը քաշքշուքի զոհ դարձնելու փորձեր, անսանձ խնդուքներ, քանի մը վայրկեան ետք լուրջ նախաձեռնութեանց մասին մտածումներ՝ Ամերիկա-Աւստրալիա անվերադարձ մեկնելու, հոն նոր կեանք հաստատելու գունաւոր գաղափարներ, ապա բռունցք՝ պարապին դէմ, կեանքի անհեթեթութեան դէմ, սակայն սիրելու ու սիրուելու անասելի փափաք, երիտասարդական հրայրք ու անսանձ կիրք, զորս այդ տղաքը կը ծամէին իրենց բերնին մէջ տարօրինակ արտայայտութիւններով՝ կոշտ ու կոպիտ, փողոցային լակոտներու թրքերէն-արաբերէն բառերու ճնշումին տակ ինքնասպանութեան դիմելու պատրաստ խեղճ ու թշուառ հայերէնով մը, որ կու գար կը զարնուէր հայկական թաղերու ցածլիկ պատշգամներու մէջ քով-քովի շարուած, թէ, քիչ ետք, կիրակնօրեայ հագուստներով ճեմելու ելլող դեռատի աղջիկներու շիկնող հայեացքներուն ու անոնց հրաւէրի հանոյն շրթխած ժպիտներուն...
- Ակամ կեցիր եղբայրիս օթոն թռցնեմ-բերեմ, ճունի երթանք, եալլա՜...
- Եաւրիկներուն ըսէ, այսօր պուզան վրաս է... պէլէ՜շ է, պէլէ՜շ...
- Ամմա ղապատայի ես, հա՜...
Յետոյ ճեմողներուն բերանաբաց զրոյցները...
-Հիհիհիհիհիհի՜՜՜...
- Խենթի'ն մէկն է...
- Գնա' աղջիկ, ի'նչ անուշիկ է, տեսա՞ր պեխերը, կուրծքին մազերը...
- Ես հոս մնացողը չեմ ... Ամերիկա հարս պիտի երթամ...
- Էհ, գնա'... դուն ալ գնա', Սոնային պէս խաբուիր, յետոյ ոռիդ նայելով ետ պապայիդ տունը դարձիր...
-Հիհիհիհիհիհի՜՜՜...
Կամ՝ պատշգամները լեցուածներուն ախն ու վախը...
- Այլեւս չեմ դիմանար կոր ... պիտի մեռնիմ եթէ չամուսնանամ հետը...
- Աղջիկ ասիկա «սեւտա է, սեւտա՜... քարա՜ սեւտա» կ'ըսէր նենէս ... այլեւս թող գայ ձեռքդ ուզէ ... ի՞նչ կեցեր է...
-Կեցէ'ք, կեցէ'ք, կու գան կոր...
- Հայտէ՜, գնա' դուն ալ, եալլա՜... նայէ', շատ Ճիլւէ մի' ըներ տղուն, կը բաւէ հալեցնես, հա՜...
-Հիհիհիհիհիհի՜՜՜...

Մէկը սիրատոչոր, միւսը բարկացած, մէկ ուրիշը սրտին մէջ բացուած ծաղիկներուն բոյրով տարուած, երրորդը արդէն սահմանը անցած, բայց անմեղութեան քողին տակ ինքզինք յաջող կերպով թաքցուցած, չորրորդ մը՝ դաւաճանուած ըլլալուն համար ատելութեամբ ու վիշտով լեցուած, բայց բոլորն ալ դեռատի, տակաւին երեխայական ջերմութեամբ վարարուն այս աղջիկները խնդալով ու ծեքծեքուն քայլերով կ'անցնին թաղերէն, կիրքերու նոր ալիք մը բարձրացնելով տղոց ամենադիւրազգաց վայրերուն մէջ...
-Հիհիհիհիհիհի՜՜՜...
Քիչ ետք անոնցմէ մէկ-երկուքը արագ-արագ եւ առանձին-առանձին կամացուկ մը դուրս պիտի գայ հայկական թաղերէն եւ իրեն անծանօթ, բայց արդէն սիրելի փողոցի մը շէնքի մուտքին սրտատրոփ պիտի միանայ իր ասպետին, որպէսզի յետոյ միասին հասնին իրենց գաղտնի անկիւնը, հծծեն սիրոյ կարմիր խօսքեր, ապա շիշ ու կափարիչի պէս փակին իրարու եւ փրփրին գարեջուրի պէս...

Թաղի աղջիկներէն միայն Մարոն էր, որ շուկայ չէր ուզած մտնել: Շրջապատի իր ընկերուհիները, դրացիներուն աղջիկները բոլորն ալ թերաւարտներ էին եւ մեծ մասը անոնցմէ Պուրճ Համուտի շուկային մէջ մէկ-երկու տարիէ ի վեր արդէն իբրեւ վաճառող կ'աշխատէր: Մնացեալները տուներու թէ աշխատանոցներու մէջ կարի, հուլունի գործ կ'ընէին, մեքենայ կամ քերկեախ կը դարձնէին: Մեծցած էին միասին: Գրեթէ նոյն թաղերը, նոյն ապաստանարանները, նոյն պատշգամներն ու փողոցները: Այս խումբէն միայն Մարոն էր, որ տակաւին դպրոց կ'երթար: Ուսումնատենչ աղջիկ էր: Արդէն աւարտական դասարան: Ուսումը շարունակելու ծրագիրներ ալ ունէր, բայց դրամ չունէր, որովհետեւ հայր չունէր: Պարոն Նշանը մահացած էր, երբ աղջիկը ութ տարեկան էր: Կրտսեր զաւկին՝ Գեւոլիկի երկրորդ տարեդարձին յաջորդ օրն իսկ: Երկաթագործի իր խանութին մէջ, արկածի հետեւանքով: Այնուհետեւ տիկին Անժել լերան մը պէս թիկունք կեցած էր իր անչափահաս զաւակներուն: Սակայն օրերը պատերազմական էին: Գեւոլիկը անպայմա՛ն դպրոց պիտի երթար: Իսկ Մարո՞ն... Մայրը խոստացած էր ամէն գնով համալսարան հասցնել աղջիկը: Տիկին Անժել տունը կար կը կարէր, Մարոն ալ պարապոյ ժամերուն մօրը կ'օգնէր: Դրացիներով համատեղ կ'ապրէին բակով տուներու մէջ՝ վեր-վար: Մէկուն ունեցածը բոլորինն էր: Հաց կը կիսուէին, դգալ-դգալ լոլիկի ջուր, ափ-ափ ոսպ ու բրինձ, հատ-հատ հաւկիթ ու աման-աման մածուն:
*
* *
Աղջիկներուն խումբը տակաւին խնդալով կը յառաջանար, երբ անկիւնէ մը երեւցաւ Համոն ու իրեն յատուկ՝ Մարոյին բիբերը ծակելու պատրաստ նոյն սուր նայուածքով երգել սկսաւ արաբերէն ժողովրդային երգի մը ծանօթ յանկերգը...
«Մաալէշ, Ալլահ եիսամհիք, միշ հէք պիքուն ըլ ուաֆա...» (Վնաս չունի, թող ներէ քեզ Աստուած, հաւատարմութիւնը այսպէս չ'ըլլար)...
Զանազան վայրերու մէջ Մարոն լսած էր այս յանկերգը Համոյին բերնէն ու զայն անգիր ըրած: Տղան մի'շտ իրեն նայելով այս բառերը կը հնչեցնէր՝ դրացիներուն տունը, բակը, թէ ապաստանարանն ու փողոցներու անկիւնները: Եթէ մարդոցմով շրջապատուած ըլլային, Համոն քիթին տակէն կը մրմնջէր երգը, ճիգ ընելով կորզել իրմէ քանի մը տարի փոքր Մարոյին ուշադրութիւնը, միաժամանակ խորհրդաւոր ժպիտ մը լայնցնելով դէմքին, ապա աղջիկը գրաւելու միտումով քիչ ետք անոր կու տար միեւնոյն հարցումը. «Կը սիրե՞ս այս երգը, Մարօ»: Աղջիկը թէեւ գլխով նշան կ'ընէր, հիմնականին մէջ քաղաքավարութեան դռնէն, բայց կը զգար որ տղան այսպէս կը դարպասէր, յատուկ ուշադրութեան կ'արժանացնէր զինք, սակայն ինք իր հոգիին խորը ոչինչ կը զգար Համոյին հանդէպ: Իր ասպետը չէր ան: Նոյնիսկ անհանգստութիւն մը կ'ապրէր ներքուստ, կը նեղանար այդ արաբերէն երգէն, Համոյին ուղղակի եւ կտրուկ արարքներէն, երբ, օրինակ, տղան երբեմն ամբողջ հասակով կը ցցուէր իր առջեւ՝ պատսպարանը, ճամբան, թէ տան մուտքի բակերէն մէկուն մէջ ու հաճոյախօսութիւն կը փորձէր ընել, ապա խիստ թոնով մը աղջկան բիբերը ծակելով՝ ակռաներուն մէջէն կը շշնջար համոզումով. «Դուն իմս, ի'մս պիտի ըլլաս, Մա'րօ»։ Հուսկ՝ աղջկան շփոթանքէն, անմիջապէս փախուստի դիմող անոր քայլերէն երջանիկ, ինքնագոհ կը սկսէր սուլել արաբերէն երգին ծանօթ յանկերգը...

Համօ վերի թաղերէն մէկուն բնակիչներէն էր, արդէն կազմաւորուած երիտասարդ, բարձր հասակով, սեւ ու թաւ պեխերով եւ քիչ թէ շատ համակրելի դիմագծերով. ան վերջին շաբաթներուն իրենց գետնայարկ տան պատերը փլցուց եւ զայն վերածեց հագուստի վաճառատան: Դրամ շահիլ սկսաւ: Ընկերներ ունէր, մեծ տղաք էին, որոնք կամ արհեստանոցներու տէրեր էին եւ կամ վաճառականութեամբ կը զբաղէին. անոնց համար «աղջիկ խաղցնելը» սովորական հաճոյք էր, ունէին անձնական ինքնաշարժներ, Պուրճ Համուտի մէջ կը վայելէին ամէն տեսակի ազատութիւն, շրջանի գեղեցիկ կիները, ամուսնացած հարսերն ու դեռատի աղջիկները իրենց համար քաղցր որսեր էին:
Պատսպարաններէն դուրս ելած-չելած՝
-Կարոն փախցուցեր է Յասմիկը ... խաթիֆէ տարեր է ... մաման-պապան խենթացեր են ... ակումբէն դուրս չեն գար կոր ... աղջիկնին ետ կ'ուզեն կոր...
-Մանոն Սիլվային մեղքին մտեր է ... աղջիկը յղի է անկէ ... գալ ամիս պիտի ամուսնանան եղեր ... Տէրտէրը անանկ հրամայեր է...
-Մանուշակը եւ Ալիսը Պետրոսին սիրահարուեր են ... կռիւ կ'ընեն կոր մարդուն համար ... կնիկը չլսէ՜... վաղն իսկ օդանաւ կը նստի եւ վազելով ետ կու գայ Ամերիկայէն...
-Կիրակոսը ակումբ տարին ... բանտարկեցին ... Աղաւնիին պզտիկ տղուն հետ ամօթ բաներ կ'ընէ կոր եղեր ապրիին մէջ...
Օրական դրութեամբ այսպէս, թարմ ու անվերջանալի, շարունակական դրուագներով հարուստ պատմութիւններ, որոնք շրջանը տեսակ-տեսակ իրարանցումով կը լեցնէին: Պոռչտուք, կռիւ, իրարու վրայ յարձակումներ, բայց նաեւ՝ կարճ ու կտրուկ, մեղքեր պարտկելու նպատակով հարսանիքներ, ապա՝ հարսանիքէն եօթ-ութ ամիս ետք ողջ-առողջ ծնունդներ ու նոր ընտանիքներու կազմութիւն, թէկուզ չքաւոր ու անբաւարար, բայց ի՜նչ փոյթ. «Պատերազմը վերջանալիք չունի՜»...

Չվերջացող պատերազմի ամբողջ երկարութեան գայթակղութիւնները կը յաջորդէին իրարու՝ ռումբերու արհաւիրքի, երկրին մէջ տիրող անգործութեան, բնակիչներու մօտ-մօտ ապրելու պարտադրութեան թէ աներազ կեանքի ու անասնական կիրքերու յորձանուտի մը մէջ թաւալող՝ Լիբանանի ամէնէն աւելի խճողուած շրջաններուն մէջ, մարդասպանութեան ու կանխամտածուած ոճիրներու եւ մարդոց գլուխն ի վար անձրեւի պէս տեղացող ռումբերու անաւարտ սուլոցներուն տակ...
«Մաալէշ, Ալլահ եիսամհիք, միշ հէք պիքուն ըլ ուաֆա...»

Ու Մարոն չէր կրնար ըմբռնել Համոյի մտադրութիւնը։ Ինք որոշած էր ուսանիլ եւ տակաւին շաբաթ մը առաջ, ճիշդ նախորդ Կիրակի օր իր վերջնական որոշումը փոխանցած էր անոր՝ ճամբան, տունդարձի պահու մը, երբ Համօ անակնկալօրէն ելած էր դիմացը եւ՝ «Մաալէշ»ը փսփսացած աղջկան ականջին՝ անոր թեւէն ամուր-ամուր բռնելով եւ զայն աւելի մութ անկիւն մը տանիլ փորձելով...
-Համօ ... հաճիս ... մի՛ ըներ ... կեցիր-կեցիր ... հասկցիր ... ես չեմ ուզեր ամուսնանալ, դպրոց պիտի երթամ ... ես ... ես չեմ սիրեր քեզ ... ես ... ես ուրիշ մէկն ալ չեմ սիրեր ... ես ... ես միայն կ'ուզեմ ուսումս շարունակել...

Բառերը թէեւ կմկմալով, բայց եւ քաջաբար Մարոն իր որոշումը նետած էր տղուն երեսն ի վեր, ապա իրենց մօտեցող ինքնաշարժի մը աղմուկէն օգտուելով՝ ճկուն շարժումով մը ինքզինք ազատած էր Համոյէն ու շնչասպառ հասած էր տուն...
Տունը՝ կարի մեքենային ձայնն էր եւ Գեւոլիկին «սուր-սուր» խաղին ճչոցները: Ականջներուն մէջ՝ «Մաալէշ»ի հծծիւնները...
*
* *
Սարսափահար Մարոն կը վազէր առանց ետին նայելու, քրտինքներու մէջ թաղուած, աղջիկը կը վազէ՜ր ու կը վազէ՜ր: Յիշեց, որ դպրոցը գրեթէ ամէն տարի կարճ վազքի մրցումի առաջնութիւնը ինք կը շահէր: Դառն ժպիտ մը գծուեցաւ դողացող շուրթերուն վրայ, կարծես յուսահատութենէն զայն դուրս քաշող ժպիտ մը, որ միեւնոյն ատեն զօրութիւն տուաւ ոտքերուն: Ա. Պաքալորէայի արդիւնքները սպասող Մարոն հիմա ինկած էր անվերջանալի աղբակոյտի մը մէջ, միս-մինակ, խաւարին ու գարշահոտութեան իբրեւ վերջին զոհ... Սիրտը ափերուն մէջ սեղմած՝ փորձեց յիշել թէ ի'նչ էր պատահածը... Պատկերները խառնուեցան իրարու, յուզումը բարձրացաւ կոկորդը եւ զգաց Համոյին պիրկ ու ամուր ձեռքերը մարմնին վրայ, ուսերն ի վար, հագուստին արանքներուն, իր դիմադրութիւնը՝ ձեռքերով, ոտքերով, քիչ ետք նոյնիսկ բռունցքներով, երբ տղան ուժ գործադրեց զինք Վէնին վերջնամասը քշել-տանելու, ուր աւելի լայն էր միջոցը, բռնաբարման համար իտէալ վայր մը...

Մարոյին արցունքները դարձան հեղեղ, սիրտը ճմլուեցաւ աւելի ու աւելի, բայց եւ՝ մանկութենէն ի վեր ստացած կրօնական դաստիարակութիւնը հասաւ օգնութեան: Յիշեց, որ երբ Համոն, այլեւս կատղած ու գազանաբարոյ, ոչ մէկ բացատրութիւն ու խօսք կ'ուզէր լսել իրմէ, այլ միայն կը փորձէր ժամ առաջ «Ի'մս պիտի ըլլաս»ի իր մեքենական խօսքին գործնականութեան անցնիլ, ճիշդ այդ պահուն,հոգիին մէջ լոյս մը բացուած էր, ի պատասխան՝ «Աստուա՜ծ, Աստուա՜ծ» իր սրտակեղեք, լո՜ւռ աղաչանքներուն: Լոյսը պայծառացուցած էր միտքը, ու մինչ Համօ վայրկեան մը բաց ձգած էր աղջկան ուսերը, որպէսզի երկու ձեռքով կարենար աւելի արագ կեղուել մարմնէն հագուստները, Մարօ խոյացած էր առջեւի նստարանը, անմիջապէս բացած էր մեքենային դուռը եւ առանց ետին նայելու՝ վազել սկսած...
Դարձեալ հառաչակոծ «Աստուա՜ծ» մըն էր, որ կը թռչէր մութ ու խաւար սա աղբակոյտի մէջ, մինչ աղջիկը, ոտքերուն զօրութիւնը կրկնապատկած, հասակէն աւելի բարձր ցատքերով կը վազէր անորոշ ուղղութեամբ՝ լոյսի մը, ինքնաշարժի մը յայտնուելու յոյսին ապաւինած:
*
* *
Կանխամտածուած բռնաբարման փորձ էր եղածը: Իրիկնամուտին, երբ աղջիկներէն բաժնուելէ ետք վերադարձած էր տուն՝ Գեւոլիկ ուրախ-ուրախ հաղորդած էր քրոջը.
-Մարօ, Մարօ, մի՛ հաներ կօշիկներդ, Համոն մեզի Ճունի պիտի տանի, պուզա ուտելու...
Ու աղջկան հարցական նայուածքին տակ՝ մայրը շարունակած էր խօսքը.
-Քիչ առաջ հոս եկաւ, աղջիկս, Գեւոլիկին հետ խաղցաւ, ըսաւ որ ճամբան աղջիկներով տեսեր է քեզ. «Թանթիկ, Մարոն երբ գայ թող սպասէ, ձեզի տանիմ պուզա մը կերցնեմ, այսօր ընկերոջս օթոն քովս է», ըսաւ ու գնաց որ օթոն բերէ:
-Դուն ալ պիտի գաս, չէ՞ մամ,- խորունկ շունչ մը քաշեց Մարոն:
-Չէ, աղջիկս, ես վաղուան հասցնելիք գործ ունիմ, յետոյ՝ դուք ճահել էք, ես ի՞նչ գործ ունիմ հետերնիդ, Գեւոլիկն ալ հետդ է, կ'երթաք շունչ մը կ'առնէք, քիչ մը կը փոխուիք, քանի շաբաթ է թաղէն դուրս չէք ելած ... ռումբերն ալ լռեր են այսօր, օգտուեցէք առիթէն, ժամն ալ ուշ չէ ... գացէք, Կիրակի օրով պաղպաղակ մը կերէք-եկէք ... Համոն ալ օտար չէ, մեր թաղին տղան է, վախնալու բան չկայ, աղջիկս...
Մարոն չկրցաւ բանալ բերանը. եղած-չեղածը Ճունի երթալ մըն էր, պաղպաղակ ուտել մը: Եղբայրն ալ հետն էր. ի՞նչ ունէր վախնալիք որ: Արդէն խիղճն ալ հանգիստ էր. առանց ըսի-ըսաւի, առանց երրորդի մը միջամտութեան հասկցուցեր էր Համոյին պէտք եղածը եւ հարցը նկատած՝ փակուած: Վերջապէս, Համոն միշտ իրենց բակերն էր, դրացիներուն տան բարեկամն էր, իրեն ի՞նչ վնաս կրնար հասցնել...
Բայց Համոն ուզած էր վնաս հասցնել: Հազիւ թաղը դարձած, մայր պողոտայի մուտքին ան հարիւր ոսկի մը երկարած էր Գեւոլիկին ու հրահանգած.
-Գեւոլի'կ, ա'ռ աս դրամը, գնա' Սագոյին խանութը ֆլիփփըր խաղցիր ... ես Մարոյին հետ խօսելիք ունիմ...
Աղջիկը անակնկալի եկած, թէեւ փորձած էր հակաճառել, Վէնին մէջ պահել եղբայրը, բայց Համոյի զօրաւոր բազուկները գրեթէ վար նետած էին տղեկը ինքնաշարժէն եւ սուրացած՝ անորոշ ուղղութեամբ...
*
* *
Աղբերու հսկայ դէզեր յայտնուեցան յանկարծ: Մարոն քիթը բռնած, տերեւի մը պէս դողալով ինկաւ դէզի մը վրայ: «Հոս առնէտները կը խածնեն զիս ... հիմա կը մեռնիմ», անցաւ մտքէն, բայց իրեն մօտեցող դժոխային սպիտակ Վէնին զօրաւոր լոյսերէն կարենալ պահուըտելու գաղափարը ուժ տուաւ սրտին: Շունչը բռնած սպասեց, որ գազազած Վէնը անցնի-երթայ իր թաքստոցին քովէն: Մութը օգնեց, որ կատաղած Համոն չնկատէր զինք: Ինքնաշարժը ծանր հռնդիւններով կոխկռտեց գարշահոտ դէզերը, ապա քիչ մըն ալ յառաջանալով մտաւ մայրուղի...
Մարոն մօտաւորապէս հասկցաւ թէ ո'ւր կը գտնուէր, երբ ինքնաշարժին մեծ լոյսերը ինկան ճամբուն երկու կողմերը: Խորունկ տխրութեան մը անձնատուր, աղջիկը կլլեց արցունքները, մէկ ձեռքով բարձրացուց վիզին ինկած գանգուրները, միւս ձեռքի ափով սրբեց երեսին ու ծոծրակին քրտինքը, ապա կարգի բերաւ հագուստը, փորձեց շտկել անոր պատռտած փէշը եւ լլկիչ ոդիսականէ մը ազատելու յոյսին կառչած՝ ամբողջ ուժովը վազեց դէպի մայրուղի, մերթ փողոցներու երկու կողմերուն կանգնած ինքնաշարժներու ետին պահուըտելով, մերթ ալ անոնց պատուհաններէն ճամբան դիտելով: Մտածեց, որ պէտք էր անցնէր ճամբան, պէտք էր Վէնին հակառակ ուղղութեամբ վազէր, որպէսզի եթէ Համոն պատահի որ նշմարէր զինք, բաւարար ժամանակ չունենար հասնելու իրեն...

Թշնամի բերդին վրայ նոր գրոհի մը պատրաստուղ մարզիկի մը պէս կեցաւ քանի մը վայրկեան, խոր շունչ մը քաշեց, փորձեց գիտնալ ժամը, հասկնալ, թէ քանի՞ ժամ անցած էր տունէն հեռանալէն, որքա՞ն եղած էր այս տառապանքին տեւողութիւնը, բայց չկրցաւ յստակ ու մեկին պատասխան մը գտնել իր հարցումին:
Ինքնաշարժներուն հակառակ ուղղութեամբ, ճամբուն մայթէն ընթանալու միտքը թէեւ Մարոյին ահագին առիթ տուաւ յառաջանալու, բայց աղջկան չա'ր բախտէն, ճարտարապետական ոչ մէկ տրամաբանութեան հետեւող մայր պողոտան այնքան նեղցաւ յանկարծ, որ Մարօ ինքզինք յանկարծօրէն դէմ յանդիման գտաւ չարաշուք Վանին, որ բաց երկնքի տակ կարծես իր վրայ կը սուրար: Աղջիկը պաշտպանական իր բնազդին ապաւինած անմիջապէս դարձաւ աջ եւ ինքզինք նետեց Տորայի շրջանի թաղերէն մէկուն մէջ, որ փակ էր ինքնաշարժներու դիմաց: Խորունկ շունչ մը եւս առաւ ու անարգել շարունակեց վազել հանդիպակաց փողոցն ի վեր, ամբողջ զօրութեամբը մուտք-ելք ընելով քովընտի բացուած մանրիկ-մանրիկ թաղերու մէջ, ապա ինքզինք նետեց շէնքի մը պլպլացող մուտքէն ներս եւ մէկ ոստումով անոր երեք-չորս աստիճաններէն սլացաւ վեր...
Անծանօթ շէնքին ծանր հոտը կեցուց զինք մութին մէջ. կծկուեցաւ ինքն իր վրայ եւ ականջ տուաւ ճամբուն: Ոչ մէկ ինքնաշարժ, ոչ մէկ ոտնաձայն, ոչ մէկ իրարանցում: Հասկցաւ, որ Համոն չէր կրնար հասնիլ իրեն այլեւս, Վստահ էր, որ ան կորսնցուցած էր իր հետքը: Այս միտքը ապահովութեան զգացումով մը շոյեց հոգին, ապա ան քանի մը վայրկեան եւս ականջ տալով խաւարին ու լռութեան, շունչը բռնած սկսաւ ոտքի մատներուն վրայ հատիկ-հատիկ կոխելով իջնել ցած...
-Շու ֆի ... շու ֆի ... լա շու քնթի աամթրքտի ... մին ինթի ... ուէյն պէյթիք ... մին քէն ուարաքի ... շու աամէլ ֆիքի... (Ի՞նչ կայ ... ի՞նչ կայ ... ինչո՞ւ կը վազէիր ... ո՞վ ես դուն ... ո՞ւր է տունդ ... ո՞վ կար ետեւդ ... ի՞նչ ըրեր է քեզի)...
Հեւասպառ ներս վազած տեղացի զինեալ երիտասարդ մը Մարոն պատին փակցուցած խստօրէն կը հարցաքննէր զայն...
*
* *
Լլկուած հոգեվիճակն ու ֆիզիքական գեր յոգնութիւնը Մարոյին լո՜ւռ արտասուելուն պատճառ դարձան: Յորդառատ արցունքներ գլորիր սկսան խեղճացած, արդէն մեռնիլ ուզող Մարոյի տխուր աչքերէն: Յոյս չունէր, որ այլեւս կ'ազատէր: Անձրեւէն փախած՝ կարկուտի բռնուած էր: ի՞նչ ըսէր: Հսկայ գնդացիր մը օդին մէջ ճօճող եւ անդադար հարցումներ տեղացնող սա արաբ մարդուն ո՞ր մէկը պատմէր: Ամբողջ իրականութի՞ւնը ըսէր: Ինչպէ՞ս ըսէր: Արդեօք պէ՞տք է ըսէր...
«Կեանքի մէջ, աղջիկս, աւելի կը յաջողի այն մարդը, որ իր մեղմ բնաւորութեամբ գիտէ մարել կրակ եւ ոչ թէ այն, որ աննշան կրակ մը իր բարկութեամբ կը վերածէ խանձող խարոյկի», վրայ հասաւ միայն տարի մը առաջ մահացած մեծ մօր սա խրատականը եւ նոյն վայրկեանին իսկ անդիմադրելի կարօտ մը եկաւ խեղդեց կոկորդը: Կարօտցաւ մայրը, Գեւոլիկը, դպրոցը, ընկերուհիները, դրացիները... Կարօտցաւ մա'նաւանդ իր սենեակն ու գիրքերը...
«Ամէն գնով պէտք է ազատիմ ասկէ եւ հասնիմ տուն», վճռեց Մարօ մտքին մէջ, մանաւանդ երբ զգաց տղուն ձեռքը դէմքին վրայ: Զինեալին ազատ ձեռքը սկսաւ սրբել աղջկան արցունքները, յետոյ շոյեց անոր անարիւն դէմքը, ապա մատներով ճմլեց ահէն խամրած անոր շուրթերը, մինչ տղուն մարմինը աւելի ու աւելի կը մօտենար Մարոյի հագուստին, որուն տակ մահանալու չափ կը դողար աղջիկը ու միաժամանակ կը զգար, որ կարծրութիւն մը աւելի եւ աւելի կը սկսէր հպիլ իր կոյս վայրին...
Մտովին թէեւ «Աստուա՜ծ» սկսած էր կանչել, բայց նաեւ պէտք էր տղուն ուշադրութիւնը այլ կողմ շեղէր: Ինքզինք հաւաքելու շարժում մը ըրաւ, ապա մեղմօրէն բացատրեց, որ ինք հայ էր, նշանուած էր, նշանածին հետ ըսի-ըսաւ ունեցած էր ինքնաշարժին մէջ եւ մերժած էր, որ տղան իրեն տուն հասցնէ: Անհամ քաշքշուք մը անցած էր իրենց միջեւ ... ինք կը սիրէր իր նշանածը եւ պէտք էր տուն երթար, քանի որ, վստահ էր, որ իր նշանածը հիմա իրենց տունն էր եւ ...

Մարօ տակաւին չէր ամբողջացուցած իր խօսքը, երբ ոտնաձայններ լսուեցան դուրսէն: Աղջիկն ու զինեալը գլուխները դարձուցին դէպի մուտքը: Շէնք մտան մարդ մը եւ կին մը: Զինեալը զգաստացաւ, եկուորներուն հետ գրկուեցաւ եւ հալ-քէֆի խօսքի բռնուեցաւ: Շէնքի բնակիչ արաբուհին զարմացական հայեացքով մը նայեցաւ Մարոյին ու մինչ կը պատրաստուէր զինեալ իր բարեկամին հարցնել անծանօթ աղջկան մասին, Մարօ քաղաքավարօրէն «շնորհակալութիւն» շշնջաց, ապա բարի գիշեր մաղթեց բոլորին ու դուրս թռաւ վիրաւոր երէի մը հանգոյն...
Դուրսը թէեւ կը շարունակէր տիրապետել խաւարը, բայց ծանր բեռէ մը ազատած ըլլալու գոհունակութիւնն ու գիշերային զով զեփիւռը զգաստացուցին աղջիկը, որ այլեւս առանց յապաղելու վազեց, վազեց անդադար, մինչեւ հասաւ իրենց տունը եւ ըստ իր սովորութեան, թեթեւ հարուածներով թակեց դուռը: Միակ պահը, որ Մարօ ուրախացաւ ելեկտրականութեան բացակայութենէն, այս էր։ Քանզի մոմի լոյսի տակ մայրը պիտի չկարենար նշմարել աղջկան գլխուն եկած փորձանքները...
Ահուսարսափի մատնուած տիկին Անժել անմիջապէս բացաւ դուռը ու սկսաւ քակել հարցումներուն կծիկը, մինչ աղջիկը մեծ-մեծ քայլերով յառաջացաւ խոհանոց, բացաւ պահարանի դեր կատարող սառնարանը, վերցուց ջուրի տաք շիշը, բայց չկրցաւ լսել մօր վերջին բառերը, թէ՝ «Գեւոլիկը ըսաւ, որ Համոն» ... զի այլեւս ուժասպառ, թոյլ մարմինը աղջկան հալած մոմի պէս տարածուեցաւ խոհանոցի գետնամածին…
*
* *
Անկողնին մէջ էր, դէմքն ու մազերը խխում կտրած, գիշերանոցը ծուռիկ-մուռիկ վրան փակած, մարմինը անտանելի ցաւերով պատուած, երբ Մարօ բացաւ աչքերը ու մօր լացակումած դէմքը գտաւ դիմացը, ձեռքին՝ նոյն Կիրակի օրուան համար մօրը կարած իր պատառոտած հագուստը: Աղիողորմ կու լար մայրը, ինքնախարազանման շեշտով մը: Մարոյին խիստ ծանօթ՝ անճարի ու անզօրի մայրական նոյն լացը...
Պէտք եղաւ հանգստացնել ծնողը: Բացատրեց, որ մտահոգուելիք բան չկայ։ Պարզապէս Համոն ուզած էր, որ միասին Ճունի, սինեմա երթան: Ինքն ալ ընդունած էր հրաւէրը, ապա տղան բացայայտած էր իր զգացումները, սակայն աղջիկը ըսած էր, որ ինք կը փափաքի ուսումը շարունակել, ամուսնանալու միտք չունէր հիմա: Ապա, վերադարձի ճամբուն վրայ, ինքնաշարժին անիւը պայթած էր, ստիպուած եղած էր օգնել Համոյին, երկաթեայ ձող մը պատռած էր հագուստին փէշը, այո՜, տղան շատ լուրջ մնացած էր հետը, ո'չ, բան մը չէր ըրած իրեն, պարզապէս շատ տաք էր օդը, ինքն ալ անօթի էր, այո՛, այո՜, շտապեր էին տուն հասնիլ, բայց անիւը չէին կրցած շինել, ստիպուած՝ տատի-տատի քալած էին պայթած անիւին վրայ, որովհետեւ օրը Կիրակի էր, բաց խանութ մ՚իսկ չկար, ճամբաները մարդ չկար, խեղճ Համոն հոս-հոն վազեր էր, սակայն ապարդիւն, իսկ երբ Տորա հասեր էին, ճամբան Համոյին մէկ ընկերը տեսեր էին, ընկերը խոստացեր էր կէս ժամէն ինքնաշարժով վերադառնալ իրենց մօտ եւ փոխել Վէնին անիւը, բայց ինք չէր ուզած աւելի սպասել, մօրը յաւելեալ մտահոգութիւն չպատճառելու համար եւ ուրեմն Համոյէն խնդրեր էր հասցնել զինք մինչեւ վերի թաղը, յետոյ մինակը վազելով հասեր էր տուն...
-Ուրիշ բան չեղաւ, մա՛մա...
Համոյի բռնաբարման փորձն ու անոր հետեւող դէպքերը մինչեւ առտու սարսռացուցին աղջիկը իր անկողնին մէջ: Ոչ պաղ ջուրով լոգանքը, ոչ ալ մօր դեղահատերու տուփէն գաղտնօրէն վերցուցած վարդագոյն թմրեցուցիչը քուն բերին անոր աչքերուն: Զարմանալիօրէն ո՛չ լալու փափաք ունէր, ոչ ալ բարկութիւն կար մէջը, այլ՝ հոգիին մէջ կը թեւածէր անզգայութիւն մը, կարծես լլկուածներու յատուկ ինքնալքումի տարօրինակ զգացում մը, որ մերթ ընդ մերթ կը վերածուէր հոգիին խորունկ ծալքերէն բարձրացող այրող անէծքի.
-Աստուած հոգիդ առնէ, Հա'մօ...

Յաջորդող օրերուն Համոն չերեւաց բակերը: Վերսկսաւ քանի մը օր դադար առած ռմբակոծումը: Մարօ խնդրեց մօրմէն հանգիստ ձգել զինք տունը, չքաշքշել՝ ապաստանարանները: Մայրը որքան ալ փորձեց հասկնալ իրողութիւնը, չկրցաւ ուրիշ տեսակ պատասխան մը փրցնել Մարոյի բերնէն: Մի'շտ լսեց միեւնոյն նախադասութիւնը.
-Ուրիշ բան չեղաւ, մա՛մա...
Մայրը պատրաստ էր պատժելու մեղաւորը, եթէ Համոն էր իր աղջկան՝ անդարմանելի նկատուող մելամաղձոտութեան պատճառը, սակայն աղջիկը մի'շտ մնաց նոյնը: Անդրդուելի՝ իր պատասխանին մէջ: Ուրիշ բացատրութիւն չտուաւ մօրը, բայց իր հոգիէն բարձրացող անէծքը ան ամէն օր քիչ մը աւելի վճռականութեամբ կրկնեց, միաժամանակ աներկբայ հաւատքով մը փարելով Աստուծոյ անյեղլի արդարութեան.
-Աստուած հոգիդ առնէ, Հա'մօ...
*
* *
Երկրին մէջ ծայր առած քաղաքացիական կռիւներու նոր ալիք մը բնակիչներուն մոռցնել տուած էր իրենց անձնական ցաւերը, երբ լափլիզող հրթիռներ երկրին բոլոր կողմերէն անմեղ կեանքեր կը հնձէին օրուան որեւէ ժամուն եւ առանց թիւ ու համրանքի, առանց կրօնի, առանց սեռի ու տարիքի խտրութեան: Պուրճ Համուտը եւս զերծ չէր կացուցուեր հետզհետէ ընդարձակուող ռումբերու նոր ալիքէն: Չարիքը չունէր չափ, վայրագութիւնը՝ սահման:
Այդ օրերէն մէկն էր. անկանխատեսելի վտանգներով լեցուն յետմիջօրէ մը, երբ անակնկալօրէն հրացանաձգութեան ձայներ լսուեցան շրջանի մօտիկ մէկ վայրէն: Մարոյին սիրտը թունդ ելաւ: Դրացիները վազեցին դուրս, տղամարդիկ նետուեցան փողոց, դուռ-պատուհան ցուցափեղկերու վերածուեցան...
-Ի՞նչ եղաւ, ի՞նչ կրակոց էր աս, որո՞ւ զարկին, ո՞վ մեռաւ...
Ժամ մը չանցած լուրը տարածուեցաւ ու հասաւ Մարոյին ականջին: Համոն սպաննուած էր: Աղտոտ գործերու մէջ մտած էր: Վերջերս կեղծ տոլարի եւ ոսկիի մաքսանենգութեամբ կը զբաղէր: Տունը խանութի վերածելը մեծ «պլըֆ» մըն էր: Մաքրած էին զինք դրամ լուալու գործով զբաղող մարդիկ...
-Միքրոպ մը մաքրուեցաւ մէջտեղէն,- ըսին ոմանք ու քանի մը վայրկեան ետք մոռցան ե'ւ դէպքը, ե'ւ Համոն:

… Այդ պահուն պատսպարան հասնիլը միակ իրական հրամայականն էր Լիբանանի տարածքին տակաւին շնչող բոլոր տեսակի մահկանացուներուն համար...


Պէյրութ






«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»

Ա Ն Է Ծ Ք Ը - ՍԵԴԱ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ

Բռնաբարման չիրագործումը Համոյին բարկութիւնը հասցուց գազանային չափերու: «Մայրդ ... պաճընը ... շարմու ...» եռալեզու յիշոցներու անվերջանալի շարան մը անասելի ոռնոցներով դուրս թռաւ բերնէն: Պէտք էր բզկտէր էգը, այդ քածը, որ յանդգներ էր պոռալ երեսին՝ «Չեմ սիրեր քեզ, չեմ, չե'մ սիրեր, հասկցի՜ր», ու նոյն վայրկեանին իսկ յաջողած էր փախչիլ իր հուժկու բազուկներէն...

Կայծակի արագութեամբ նետուեցաւ առջեւ եւ տեղաւորուեցաւ ընկերոջմէ մը փոխ առած սպիտակ Վէնին վարորդական նստարանին եւ ջղային շարժումով մը աշխատցուց մեքենան, ապա արագ-արագ անոր վիզը դարձուց դէպի Մարոյի փախուստի ուղղութեամբ: Նաւթահոտ սպիտակ գոլորշի մը բարձրացաւ աղբակոյտի վերածուած ամայի վայրին մէջ: Խաւարապատ գիշերին մէջ խելագար մեքենայ մը դուրս կու գար լայնատարած աղբանոցէն, զոր Լիբանանի պատերազմի օրերուն էր ստեղծուեր: Հեռու-հեռաւոր շրջաններէ բերուած աղբերն ալ հոն կը հաւաքուէին, ապա, լաւագոյն պարագային, կ'այրուէին, լքուած ու անտէր Պուրճ Համուտի երկնակամարին անփութօրէն աւելցնելով ծուխի ու մուրի նոր թաղանթ մը եւս: Բազմահազար աղբի տոպրակներ մանր ռումբերու պէս կը պայթէին սուրալու փորձ կատարող մեքենայի անիւներուն տակ, որոնք աջ ու ահեակ թեքումներով հազիւ կրնային պահել իրենց հաւասարակշռութիւնը, մինչ իրարու ետեւէ աղմուկով կը ճզմուէին մնացուկներու դէզեր՝ սարսափելի գարշահոտութիւն մը տարածելով մթնոլորտին մէջ...
*
* *
Ամառնային խոնաւ Կիրակին կ'իրիկնանար, անցնող բոլոր կիրակիներու անհամութեամբ: Ռումբերու գոռոցը թէեւ շատ հեռուներէն կու գար, գրեթէ անզգալի ու անվտանգ, բայց երկրին անդամալոյծ վիճակն ու համատարած անգործութիւնը ձանձրոյթի յօրանջներով կը լեցնէին յատկապէս համեստ շրջանները, որոնց շարքին՝ հայահոծ Պուրճ Համուտը, ուր դաստիարակչական ժամանցի, անմեղ հաճոյքներու ոչ մէկ վայր կար յատկապէս երիտասարդ խաւին համար...
Շրջանի երիտասարդները, ընդհանուր առմամբ, երկու տեսակ էին. անոնցմէ հաւատաւորները խճողած էին ակումբները, պահակութեան ու զինուորական տիսիփլինի ենթակայ, գաղափարապաշտ ու անձնուրաց, տուն-տեղ մոռցած, սէր ու ընտանիք իրենց ետին թողած, պատերազմական թոհուբոհի առաջին գիծին վրայ իրենց անձը զոհելու պատրաստ...
Երկրորդ խումբը ակումբ կը յաճախէր հրամայական պահերու եւ ստիպողութեան տակ միայն: Ան իր ձանձրոյթը առաւելաբար կը փարատէր անհրապոյր օրերու վերջալոյսն ու Շաբաթ եւ Կիրակի օրերը անցընելով շրջանի համեմատաբար ապահով փողոցներու անկիւնները, երկարաձգուող պատերազմին հետ ժամանակ առ ժամանակ փոխելով տարիք, խումբ ու իրավիճակ, միշտ նորեր ներգրաւելու պատրաստ, որոնք կու գային նորաբոյս պեխերով, սկսնակ ծխողներու վայել գերիրապաշտ յագեցուածութեամբ, երբ անոնք կարմիր «Մարլպորո»յի գլանիկներուն ծուխը աննկարագրելի կորովով մը կ'իջեցնէին մինչեւ թոքերը, ապա քուլայ-քուլայ կը հանէին դուրս, երջանկութեան այնպիսի զգացողութեամբ մը, որ յատուկ է փողոցային լակոտներու, որոնք ծուխերու մէջ թաղուած, Կիրակի առ Կիրակի նաեւ իրենց ըմպած պիրայի շիշերու թիւը կ'աւելցնէին՝ իբրեւ գերագոյն նշան իրենց տղամարդկային յատկանիշներուն, աչքերնին յառած շէնքերու բակերուն եւ պատշգամներուն...

Անկիւններու թեմա՞ն: Նախ եւ առաջ արդարացի, երկնառաք դժգոհութիւն պատերազմի դէմ, իրենց ծաղիկ կեանքերը մահացու առօրեայի մը մէջ բանտող ոճրագործ մեծ պետութիւններու դէմ, ապա նոր ինքնաշարժ մը գնելու երազներ, յետոյ յանկարծ խումբին մէկն ու մէկը քաշքշուքի զոհ դարձնելու փորձեր, անսանձ խնդուքներ, քանի մը վայրկեան ետք լուրջ նախաձեռնութեանց մասին մտածումներ՝ Ամերիկա-Աւստրալիա անվերադարձ մեկնելու, հոն նոր կեանք հաստատելու գունաւոր գաղափարներ, ապա բռունցք՝ պարապին դէմ, կեանքի անհեթեթութեան դէմ, սակայն սիրելու ու սիրուելու անասելի փափաք, երիտասարդական հրայրք ու անսանձ կիրք, զորս այդ տղաքը կը ծամէին իրենց բերնին մէջ տարօրինակ արտայայտութիւններով՝ կոշտ ու կոպիտ, փողոցային լակոտներու թրքերէն-արաբերէն բառերու ճնշումին տակ ինքնասպանութեան դիմելու պատրաստ խեղճ ու թշուառ հայերէնով մը, որ կու գար կը զարնուէր հայկական թաղերու ցածլիկ պատշգամներու մէջ քով-քովի շարուած, թէ, քիչ ետք, կիրակնօրեայ հագուստներով ճեմելու ելլող դեռատի աղջիկներու շիկնող հայեացքներուն ու անոնց հրաւէրի հանոյն շրթխած ժպիտներուն...
- Ակամ կեցիր եղբայրիս օթոն թռցնեմ-բերեմ, ճունի երթանք, եալլա՜...
- Եաւրիկներուն ըսէ, այսօր պուզան վրաս է... պէլէ՜շ է, պէլէ՜շ...
- Ամմա ղապատայի ես, հա՜...
Յետոյ ճեմողներուն բերանաբաց զրոյցները...
-Հիհիհիհիհիհի՜՜՜...
- Խենթի'ն մէկն է...
- Գնա' աղջիկ, ի'նչ անուշիկ է, տեսա՞ր պեխերը, կուրծքին մազերը...
- Ես հոս մնացողը չեմ ... Ամերիկա հարս պիտի երթամ...
- Էհ, գնա'... դուն ալ գնա', Սոնային պէս խաբուիր, յետոյ ոռիդ նայելով ետ պապայիդ տունը դարձիր...
-Հիհիհիհիհիհի՜՜՜...
Կամ՝ պատշգամները լեցուածներուն ախն ու վախը...
- Այլեւս չեմ դիմանար կոր ... պիտի մեռնիմ եթէ չամուսնանամ հետը...
- Աղջիկ ասիկա «սեւտա է, սեւտա՜... քարա՜ սեւտա» կ'ըսէր նենէս ... այլեւս թող գայ ձեռքդ ուզէ ... ի՞նչ կեցեր է...
-Կեցէ'ք, կեցէ'ք, կու գան կոր...
- Հայտէ՜, գնա' դուն ալ, եալլա՜... նայէ', շատ Ճիլւէ մի' ըներ տղուն, կը բաւէ հալեցնես, հա՜...
-Հիհիհիհիհիհի՜՜՜...

Մէկը սիրատոչոր, միւսը բարկացած, մէկ ուրիշը սրտին մէջ բացուած ծաղիկներուն բոյրով տարուած, երրորդը արդէն սահմանը անցած, բայց անմեղութեան քողին տակ ինքզինք յաջող կերպով թաքցուցած, չորրորդ մը՝ դաւաճանուած ըլլալուն համար ատելութեամբ ու վիշտով լեցուած, բայց բոլորն ալ դեռատի, տակաւին երեխայական ջերմութեամբ վարարուն այս աղջիկները խնդալով ու ծեքծեքուն քայլերով կ'անցնին թաղերէն, կիրքերու նոր ալիք մը բարձրացնելով տղոց ամենադիւրազգաց վայրերուն մէջ...
-Հիհիհիհիհիհի՜՜՜...
Քիչ ետք անոնցմէ մէկ-երկուքը արագ-արագ եւ առանձին-առանձին կամացուկ մը դուրս պիտի գայ հայկական թաղերէն եւ իրեն անծանօթ, բայց արդէն սիրելի փողոցի մը շէնքի մուտքին սրտատրոփ պիտի միանայ իր ասպետին, որպէսզի յետոյ միասին հասնին իրենց գաղտնի անկիւնը, հծծեն սիրոյ կարմիր խօսքեր, ապա շիշ ու կափարիչի պէս փակին իրարու եւ փրփրին գարեջուրի պէս...

Թաղի աղջիկներէն միայն Մարոն էր, որ շուկայ չէր ուզած մտնել: Շրջապատի իր ընկերուհիները, դրացիներուն աղջիկները բոլորն ալ թերաւարտներ էին եւ մեծ մասը անոնցմէ Պուրճ Համուտի շուկային մէջ մէկ-երկու տարիէ ի վեր արդէն իբրեւ վաճառող կ'աշխատէր: Մնացեալները տուներու թէ աշխատանոցներու մէջ կարի, հուլունի գործ կ'ընէին, մեքենայ կամ քերկեախ կը դարձնէին: Մեծցած էին միասին: Գրեթէ նոյն թաղերը, նոյն ապաստանարանները, նոյն պատշգամներն ու փողոցները: Այս խումբէն միայն Մարոն էր, որ տակաւին դպրոց կ'երթար: Ուսումնատենչ աղջիկ էր: Արդէն աւարտական դասարան: Ուսումը շարունակելու ծրագիրներ ալ ունէր, բայց դրամ չունէր, որովհետեւ հայր չունէր: Պարոն Նշանը մահացած էր, երբ աղջիկը ութ տարեկան էր: Կրտսեր զաւկին՝ Գեւոլիկի երկրորդ տարեդարձին յաջորդ օրն իսկ: Երկաթագործի իր խանութին մէջ, արկածի հետեւանքով: Այնուհետեւ տիկին Անժել լերան մը պէս թիկունք կեցած էր իր անչափահաս զաւակներուն: Սակայն օրերը պատերազմական էին: Գեւոլիկը անպայմա՛ն դպրոց պիտի երթար: Իսկ Մարո՞ն... Մայրը խոստացած էր ամէն գնով համալսարան հասցնել աղջիկը: Տիկին Անժել տունը կար կը կարէր, Մարոն ալ պարապոյ ժամերուն մօրը կ'օգնէր: Դրացիներով համատեղ կ'ապրէին բակով տուներու մէջ՝ վեր-վար: Մէկուն ունեցածը բոլորինն էր: Հաց կը կիսուէին, դգալ-դգալ լոլիկի ջուր, ափ-ափ ոսպ ու բրինձ, հատ-հատ հաւկիթ ու աման-աման մածուն:
*
* *
Աղջիկներուն խումբը տակաւին խնդալով կը յառաջանար, երբ անկիւնէ մը երեւցաւ Համոն ու իրեն յատուկ՝ Մարոյին բիբերը ծակելու պատրաստ նոյն սուր նայուածքով երգել սկսաւ արաբերէն ժողովրդային երգի մը ծանօթ յանկերգը...
«Մաալէշ, Ալլահ եիսամհիք, միշ հէք պիքուն ըլ ուաֆա...» (Վնաս չունի, թող ներէ քեզ Աստուած, հաւատարմութիւնը այսպէս չ'ըլլար)...
Զանազան վայրերու մէջ Մարոն լսած էր այս յանկերգը Համոյին բերնէն ու զայն անգիր ըրած: Տղան մի'շտ իրեն նայելով այս բառերը կը հնչեցնէր՝ դրացիներուն տունը, բակը, թէ ապաստանարանն ու փողոցներու անկիւնները: Եթէ մարդոցմով շրջապատուած ըլլային, Համոն քիթին տակէն կը մրմնջէր երգը, ճիգ ընելով կորզել իրմէ քանի մը տարի փոքր Մարոյին ուշադրութիւնը, միաժամանակ խորհրդաւոր ժպիտ մը լայնցնելով դէմքին, ապա աղջիկը գրաւելու միտումով քիչ ետք անոր կու տար միեւնոյն հարցումը. «Կը սիրե՞ս այս երգը, Մարօ»: Աղջիկը թէեւ գլխով նշան կ'ընէր, հիմնականին մէջ քաղաքավարութեան դռնէն, բայց կը զգար որ տղան այսպէս կը դարպասէր, յատուկ ուշադրութեան կ'արժանացնէր զինք, սակայն ինք իր հոգիին խորը ոչինչ կը զգար Համոյին հանդէպ: Իր ասպետը չէր ան: Նոյնիսկ անհանգստութիւն մը կ'ապրէր ներքուստ, կը նեղանար այդ արաբերէն երգէն, Համոյին ուղղակի եւ կտրուկ արարքներէն, երբ, օրինակ, տղան երբեմն ամբողջ հասակով կը ցցուէր իր առջեւ՝ պատսպարանը, ճամբան, թէ տան մուտքի բակերէն մէկուն մէջ ու հաճոյախօսութիւն կը փորձէր ընել, ապա խիստ թոնով մը աղջկան բիբերը ծակելով՝ ակռաներուն մէջէն կը շշնջար համոզումով. «Դուն իմս, ի'մս պիտի ըլլաս, Մա'րօ»։ Հուսկ՝ աղջկան շփոթանքէն, անմիջապէս փախուստի դիմող անոր քայլերէն երջանիկ, ինքնագոհ կը սկսէր սուլել արաբերէն երգին ծանօթ յանկերգը...

Համօ վերի թաղերէն մէկուն բնակիչներէն էր, արդէն կազմաւորուած երիտասարդ, բարձր հասակով, սեւ ու թաւ պեխերով եւ քիչ թէ շատ համակրելի դիմագծերով. ան վերջին շաբաթներուն իրենց գետնայարկ տան պատերը փլցուց եւ զայն վերածեց հագուստի վաճառատան: Դրամ շահիլ սկսաւ: Ընկերներ ունէր, մեծ տղաք էին, որոնք կամ արհեստանոցներու տէրեր էին եւ կամ վաճառականութեամբ կը զբաղէին. անոնց համար «աղջիկ խաղցնելը» սովորական հաճոյք էր, ունէին անձնական ինքնաշարժներ, Պուրճ Համուտի մէջ կը վայելէին ամէն տեսակի ազատութիւն, շրջանի գեղեցիկ կիները, ամուսնացած հարսերն ու դեռատի աղջիկները իրենց համար քաղցր որսեր էին:
Պատսպարաններէն դուրս ելած-չելած՝
-Կարոն փախցուցեր է Յասմիկը ... խաթիֆէ տարեր է ... մաման-պապան խենթացեր են ... ակումբէն դուրս չեն գար կոր ... աղջիկնին ետ կ'ուզեն կոր...
-Մանոն Սիլվային մեղքին մտեր է ... աղջիկը յղի է անկէ ... գալ ամիս պիտի ամուսնանան եղեր ... Տէրտէրը անանկ հրամայեր է...
-Մանուշակը եւ Ալիսը Պետրոսին սիրահարուեր են ... կռիւ կ'ընեն կոր մարդուն համար ... կնիկը չլսէ՜... վաղն իսկ օդանաւ կը նստի եւ վազելով ետ կու գայ Ամերիկայէն...
-Կիրակոսը ակումբ տարին ... բանտարկեցին ... Աղաւնիին պզտիկ տղուն հետ ամօթ բաներ կ'ընէ կոր եղեր ապրիին մէջ...
Օրական դրութեամբ այսպէս, թարմ ու անվերջանալի, շարունակական դրուագներով հարուստ պատմութիւններ, որոնք շրջանը տեսակ-տեսակ իրարանցումով կը լեցնէին: Պոռչտուք, կռիւ, իրարու վրայ յարձակումներ, բայց նաեւ՝ կարճ ու կտրուկ, մեղքեր պարտկելու նպատակով հարսանիքներ, ապա՝ հարսանիքէն եօթ-ութ ամիս ետք ողջ-առողջ ծնունդներ ու նոր ընտանիքներու կազմութիւն, թէկուզ չքաւոր ու անբաւարար, բայց ի՜նչ փոյթ. «Պատերազմը վերջանալիք չունի՜»...

Չվերջացող պատերազմի ամբողջ երկարութեան գայթակղութիւնները կը յաջորդէին իրարու՝ ռումբերու արհաւիրքի, երկրին մէջ տիրող անգործութեան, բնակիչներու մօտ-մօտ ապրելու պարտադրութեան թէ աներազ կեանքի ու անասնական կիրքերու յորձանուտի մը մէջ թաւալող՝ Լիբանանի ամէնէն աւելի խճողուած շրջաններուն մէջ, մարդասպանութեան ու կանխամտածուած ոճիրներու եւ մարդոց գլուխն ի վար անձրեւի պէս տեղացող ռումբերու անաւարտ սուլոցներուն տակ...
«Մաալէշ, Ալլահ եիսամհիք, միշ հէք պիքուն ըլ ուաֆա...»

Ու Մարոն չէր կրնար ըմբռնել Համոյի մտադրութիւնը։ Ինք որոշած էր ուսանիլ եւ տակաւին շաբաթ մը առաջ, ճիշդ նախորդ Կիրակի օր իր վերջնական որոշումը փոխանցած էր անոր՝ ճամբան, տունդարձի պահու մը, երբ Համօ անակնկալօրէն ելած էր դիմացը եւ՝ «Մաալէշ»ը փսփսացած աղջկան ականջին՝ անոր թեւէն ամուր-ամուր բռնելով եւ զայն աւելի մութ անկիւն մը տանիլ փորձելով...
-Համօ ... հաճիս ... մի՛ ըներ ... կեցիր-կեցիր ... հասկցիր ... ես չեմ ուզեր ամուսնանալ, դպրոց պիտի երթամ ... ես ... ես չեմ սիրեր քեզ ... ես ... ես ուրիշ մէկն ալ չեմ սիրեր ... ես ... ես միայն կ'ուզեմ ուսումս շարունակել...

Բառերը թէեւ կմկմալով, բայց եւ քաջաբար Մարոն իր որոշումը նետած էր տղուն երեսն ի վեր, ապա իրենց մօտեցող ինքնաշարժի մը աղմուկէն օգտուելով՝ ճկուն շարժումով մը ինքզինք ազատած էր Համոյէն ու շնչասպառ հասած էր տուն...
Տունը՝ կարի մեքենային ձայնն էր եւ Գեւոլիկին «սուր-սուր» խաղին ճչոցները: Ականջներուն մէջ՝ «Մաալէշ»ի հծծիւնները...
*
* *
Սարսափահար Մարոն կը վազէր առանց ետին նայելու, քրտինքներու մէջ թաղուած, աղջիկը կը վազէ՜ր ու կը վազէ՜ր: Յիշեց, որ դպրոցը գրեթէ ամէն տարի կարճ վազքի մրցումի առաջնութիւնը ինք կը շահէր: Դառն ժպիտ մը գծուեցաւ դողացող շուրթերուն վրայ, կարծես յուսահատութենէն զայն դուրս քաշող ժպիտ մը, որ միեւնոյն ատեն զօրութիւն տուաւ ոտքերուն: Ա. Պաքալորէայի արդիւնքները սպասող Մարոն հիմա ինկած էր անվերջանալի աղբակոյտի մը մէջ, միս-մինակ, խաւարին ու գարշահոտութեան իբրեւ վերջին զոհ... Սիրտը ափերուն մէջ սեղմած՝ փորձեց յիշել թէ ի'նչ էր պատահածը... Պատկերները խառնուեցան իրարու, յուզումը բարձրացաւ կոկորդը եւ զգաց Համոյին պիրկ ու ամուր ձեռքերը մարմնին վրայ, ուսերն ի վար, հագուստին արանքներուն, իր դիմադրութիւնը՝ ձեռքերով, ոտքերով, քիչ ետք նոյնիսկ բռունցքներով, երբ տղան ուժ գործադրեց զինք Վէնին վերջնամասը քշել-տանելու, ուր աւելի լայն էր միջոցը, բռնաբարման համար իտէալ վայր մը...

Մարոյին արցունքները դարձան հեղեղ, սիրտը ճմլուեցաւ աւելի ու աւելի, բայց եւ՝ մանկութենէն ի վեր ստացած կրօնական դաստիարակութիւնը հասաւ օգնութեան: Յիշեց, որ երբ Համոն, այլեւս կատղած ու գազանաբարոյ, ոչ մէկ բացատրութիւն ու խօսք կ'ուզէր լսել իրմէ, այլ միայն կը փորձէր ժամ առաջ «Ի'մս պիտի ըլլաս»ի իր մեքենական խօսքին գործնականութեան անցնիլ, ճիշդ այդ պահուն,հոգիին մէջ լոյս մը բացուած էր, ի պատասխան՝ «Աստուա՜ծ, Աստուա՜ծ» իր սրտակեղեք, լո՜ւռ աղաչանքներուն: Լոյսը պայծառացուցած էր միտքը, ու մինչ Համօ վայրկեան մը բաց ձգած էր աղջկան ուսերը, որպէսզի երկու ձեռքով կարենար աւելի արագ կեղուել մարմնէն հագուստները, Մարօ խոյացած էր առջեւի նստարանը, անմիջապէս բացած էր մեքենային դուռը եւ առանց ետին նայելու՝ վազել սկսած...
Դարձեալ հառաչակոծ «Աստուա՜ծ» մըն էր, որ կը թռչէր մութ ու խաւար սա աղբակոյտի մէջ, մինչ աղջիկը, ոտքերուն զօրութիւնը կրկնապատկած, հասակէն աւելի բարձր ցատքերով կը վազէր անորոշ ուղղութեամբ՝ լոյսի մը, ինքնաշարժի մը յայտնուելու յոյսին ապաւինած:
*
* *
Կանխամտածուած բռնաբարման փորձ էր եղածը: Իրիկնամուտին, երբ աղջիկներէն բաժնուելէ ետք վերադարձած էր տուն՝ Գեւոլիկ ուրախ-ուրախ հաղորդած էր քրոջը.
-Մարօ, Մարօ, մի՛ հաներ կօշիկներդ, Համոն մեզի Ճունի պիտի տանի, պուզա ուտելու...
Ու աղջկան հարցական նայուածքին տակ՝ մայրը շարունակած էր խօսքը.
-Քիչ առաջ հոս եկաւ, աղջիկս, Գեւոլիկին հետ խաղցաւ, ըսաւ որ ճամբան աղջիկներով տեսեր է քեզ. «Թանթիկ, Մարոն երբ գայ թող սպասէ, ձեզի տանիմ պուզա մը կերցնեմ, այսօր ընկերոջս օթոն քովս է», ըսաւ ու գնաց որ օթոն բերէ:
-Դուն ալ պիտի գաս, չէ՞ մամ,- խորունկ շունչ մը քաշեց Մարոն:
-Չէ, աղջիկս, ես վաղուան հասցնելիք գործ ունիմ, յետոյ՝ դուք ճահել էք, ես ի՞նչ գործ ունիմ հետերնիդ, Գեւոլիկն ալ հետդ է, կ'երթաք շունչ մը կ'առնէք, քիչ մը կը փոխուիք, քանի շաբաթ է թաղէն դուրս չէք ելած ... ռումբերն ալ լռեր են այսօր, օգտուեցէք առիթէն, ժամն ալ ուշ չէ ... գացէք, Կիրակի օրով պաղպաղակ մը կերէք-եկէք ... Համոն ալ օտար չէ, մեր թաղին տղան է, վախնալու բան չկայ, աղջիկս...
Մարոն չկրցաւ բանալ բերանը. եղած-չեղածը Ճունի երթալ մըն էր, պաղպաղակ ուտել մը: Եղբայրն ալ հետն էր. ի՞նչ ունէր վախնալիք որ: Արդէն խիղճն ալ հանգիստ էր. առանց ըսի-ըսաւի, առանց երրորդի մը միջամտութեան հասկցուցեր էր Համոյին պէտք եղածը եւ հարցը նկատած՝ փակուած: Վերջապէս, Համոն միշտ իրենց բակերն էր, դրացիներուն տան բարեկամն էր, իրեն ի՞նչ վնաս կրնար հասցնել...
Բայց Համոն ուզած էր վնաս հասցնել: Հազիւ թաղը դարձած, մայր պողոտայի մուտքին ան հարիւր ոսկի մը երկարած էր Գեւոլիկին ու հրահանգած.
-Գեւոլի'կ, ա'ռ աս դրամը, գնա' Սագոյին խանութը ֆլիփփըր խաղցիր ... ես Մարոյին հետ խօսելիք ունիմ...
Աղջիկը անակնկալի եկած, թէեւ փորձած էր հակաճառել, Վէնին մէջ պահել եղբայրը, բայց Համոյի զօրաւոր բազուկները գրեթէ վար նետած էին տղեկը ինքնաշարժէն եւ սուրացած՝ անորոշ ուղղութեամբ...
*
* *
Աղբերու հսկայ դէզեր յայտնուեցան յանկարծ: Մարոն քիթը բռնած, տերեւի մը պէս դողալով ինկաւ դէզի մը վրայ: «Հոս առնէտները կը խածնեն զիս ... հիմա կը մեռնիմ», անցաւ մտքէն, բայց իրեն մօտեցող դժոխային սպիտակ Վէնին զօրաւոր լոյսերէն կարենալ պահուըտելու գաղափարը ուժ տուաւ սրտին: Շունչը բռնած սպասեց, որ գազազած Վէնը անցնի-երթայ իր թաքստոցին քովէն: Մութը օգնեց, որ կատաղած Համոն չնկատէր զինք: Ինքնաշարժը ծանր հռնդիւններով կոխկռտեց գարշահոտ դէզերը, ապա քիչ մըն ալ յառաջանալով մտաւ մայրուղի...
Մարոն մօտաւորապէս հասկցաւ թէ ո'ւր կը գտնուէր, երբ ինքնաշարժին մեծ լոյսերը ինկան ճամբուն երկու կողմերը: Խորունկ տխրութեան մը անձնատուր, աղջիկը կլլեց արցունքները, մէկ ձեռքով բարձրացուց վիզին ինկած գանգուրները, միւս ձեռքի ափով սրբեց երեսին ու ծոծրակին քրտինքը, ապա կարգի բերաւ հագուստը, փորձեց շտկել անոր պատռտած փէշը եւ լլկիչ ոդիսականէ մը ազատելու յոյսին կառչած՝ ամբողջ ուժովը վազեց դէպի մայրուղի, մերթ փողոցներու երկու կողմերուն կանգնած ինքնաշարժներու ետին պահուըտելով, մերթ ալ անոնց պատուհաններէն ճամբան դիտելով: Մտածեց, որ պէտք էր անցնէր ճամբան, պէտք էր Վէնին հակառակ ուղղութեամբ վազէր, որպէսզի եթէ Համոն պատահի որ նշմարէր զինք, բաւարար ժամանակ չունենար հասնելու իրեն...

Թշնամի բերդին վրայ նոր գրոհի մը պատրաստուղ մարզիկի մը պէս կեցաւ քանի մը վայրկեան, խոր շունչ մը քաշեց, փորձեց գիտնալ ժամը, հասկնալ, թէ քանի՞ ժամ անցած էր տունէն հեռանալէն, որքա՞ն եղած էր այս տառապանքին տեւողութիւնը, բայց չկրցաւ յստակ ու մեկին պատասխան մը գտնել իր հարցումին:
Ինքնաշարժներուն հակառակ ուղղութեամբ, ճամբուն մայթէն ընթանալու միտքը թէեւ Մարոյին ահագին առիթ տուաւ յառաջանալու, բայց աղջկան չա'ր բախտէն, ճարտարապետական ոչ մէկ տրամաբանութեան հետեւող մայր պողոտան այնքան նեղցաւ յանկարծ, որ Մարօ ինքզինք յանկարծօրէն դէմ յանդիման գտաւ չարաշուք Վանին, որ բաց երկնքի տակ կարծես իր վրայ կը սուրար: Աղջիկը պաշտպանական իր բնազդին ապաւինած անմիջապէս դարձաւ աջ եւ ինքզինք նետեց Տորայի շրջանի թաղերէն մէկուն մէջ, որ փակ էր ինքնաշարժներու դիմաց: Խորունկ շունչ մը եւս առաւ ու անարգել շարունակեց վազել հանդիպակաց փողոցն ի վեր, ամբողջ զօրութեամբը մուտք-ելք ընելով քովընտի բացուած մանրիկ-մանրիկ թաղերու մէջ, ապա ինքզինք նետեց շէնքի մը պլպլացող մուտքէն ներս եւ մէկ ոստումով անոր երեք-չորս աստիճաններէն սլացաւ վեր...
Անծանօթ շէնքին ծանր հոտը կեցուց զինք մութին մէջ. կծկուեցաւ ինքն իր վրայ եւ ականջ տուաւ ճամբուն: Ոչ մէկ ինքնաշարժ, ոչ մէկ ոտնաձայն, ոչ մէկ իրարանցում: Հասկցաւ, որ Համոն չէր կրնար հասնիլ իրեն այլեւս, Վստահ էր, որ ան կորսնցուցած էր իր հետքը: Այս միտքը ապահովութեան զգացումով մը շոյեց հոգին, ապա ան քանի մը վայրկեան եւս ականջ տալով խաւարին ու լռութեան, շունչը բռնած սկսաւ ոտքի մատներուն վրայ հատիկ-հատիկ կոխելով իջնել ցած...
-Շու ֆի ... շու ֆի ... լա շու քնթի աամթրքտի ... մին ինթի ... ուէյն պէյթիք ... մին քէն ուարաքի ... շու աամէլ ֆիքի... (Ի՞նչ կայ ... ի՞նչ կայ ... ինչո՞ւ կը վազէիր ... ո՞վ ես դուն ... ո՞ւր է տունդ ... ո՞վ կար ետեւդ ... ի՞նչ ըրեր է քեզի)...
Հեւասպառ ներս վազած տեղացի զինեալ երիտասարդ մը Մարոն պատին փակցուցած խստօրէն կը հարցաքննէր զայն...
*
* *
Լլկուած հոգեվիճակն ու ֆիզիքական գեր յոգնութիւնը Մարոյին լո՜ւռ արտասուելուն պատճառ դարձան: Յորդառատ արցունքներ գլորիր սկսան խեղճացած, արդէն մեռնիլ ուզող Մարոյի տխուր աչքերէն: Յոյս չունէր, որ այլեւս կ'ազատէր: Անձրեւէն փախած՝ կարկուտի բռնուած էր: ի՞նչ ըսէր: Հսկայ գնդացիր մը օդին մէջ ճօճող եւ անդադար հարցումներ տեղացնող սա արաբ մարդուն ո՞ր մէկը պատմէր: Ամբողջ իրականութի՞ւնը ըսէր: Ինչպէ՞ս ըսէր: Արդեօք պէ՞տք է ըսէր...
«Կեանքի մէջ, աղջիկս, աւելի կը յաջողի այն մարդը, որ իր մեղմ բնաւորութեամբ գիտէ մարել կրակ եւ ոչ թէ այն, որ աննշան կրակ մը իր բարկութեամբ կը վերածէ խանձող խարոյկի», վրայ հասաւ միայն տարի մը առաջ մահացած մեծ մօր սա խրատականը եւ նոյն վայրկեանին իսկ անդիմադրելի կարօտ մը եկաւ խեղդեց կոկորդը: Կարօտցաւ մայրը, Գեւոլիկը, դպրոցը, ընկերուհիները, դրացիները... Կարօտցաւ մա'նաւանդ իր սենեակն ու գիրքերը...
«Ամէն գնով պէտք է ազատիմ ասկէ եւ հասնիմ տուն», վճռեց Մարօ մտքին մէջ, մանաւանդ երբ զգաց տղուն ձեռքը դէմքին վրայ: Զինեալին ազատ ձեռքը սկսաւ սրբել աղջկան արցունքները, յետոյ շոյեց անոր անարիւն դէմքը, ապա մատներով ճմլեց ահէն խամրած անոր շուրթերը, մինչ տղուն մարմինը աւելի ու աւելի կը մօտենար Մարոյի հագուստին, որուն տակ մահանալու չափ կը դողար աղջիկը ու միաժամանակ կը զգար, որ կարծրութիւն մը աւելի եւ աւելի կը սկսէր հպիլ իր կոյս վայրին...
Մտովին թէեւ «Աստուա՜ծ» սկսած էր կանչել, բայց նաեւ պէտք էր տղուն ուշադրութիւնը այլ կողմ շեղէր: Ինքզինք հաւաքելու շարժում մը ըրաւ, ապա մեղմօրէն բացատրեց, որ ինք հայ էր, նշանուած էր, նշանածին հետ ըսի-ըսաւ ունեցած էր ինքնաշարժին մէջ եւ մերժած էր, որ տղան իրեն տուն հասցնէ: Անհամ քաշքշուք մը անցած էր իրենց միջեւ ... ինք կը սիրէր իր նշանածը եւ պէտք էր տուն երթար, քանի որ, վստահ էր, որ իր նշանածը հիմա իրենց տունն էր եւ ...

Մարօ տակաւին չէր ամբողջացուցած իր խօսքը, երբ ոտնաձայններ լսուեցան դուրսէն: Աղջիկն ու զինեալը գլուխները դարձուցին դէպի մուտքը: Շէնք մտան մարդ մը եւ կին մը: Զինեալը զգաստացաւ, եկուորներուն հետ գրկուեցաւ եւ հալ-քէֆի խօսքի բռնուեցաւ: Շէնքի բնակիչ արաբուհին զարմացական հայեացքով մը նայեցաւ Մարոյին ու մինչ կը պատրաստուէր զինեալ իր բարեկամին հարցնել անծանօթ աղջկան մասին, Մարօ քաղաքավարօրէն «շնորհակալութիւն» շշնջաց, ապա բարի գիշեր մաղթեց բոլորին ու դուրս թռաւ վիրաւոր երէի մը հանգոյն...
Դուրսը թէեւ կը շարունակէր տիրապետել խաւարը, բայց ծանր բեռէ մը ազատած ըլլալու գոհունակութիւնն ու գիշերային զով զեփիւռը զգաստացուցին աղջիկը, որ այլեւս առանց յապաղելու վազեց, վազեց անդադար, մինչեւ հասաւ իրենց տունը եւ ըստ իր սովորութեան, թեթեւ հարուածներով թակեց դուռը: Միակ պահը, որ Մարօ ուրախացաւ ելեկտրականութեան բացակայութենէն, այս էր։ Քանզի մոմի լոյսի տակ մայրը պիտի չկարենար նշմարել աղջկան գլխուն եկած փորձանքները...
Ահուսարսափի մատնուած տիկին Անժել անմիջապէս բացաւ դուռը ու սկսաւ քակել հարցումներուն կծիկը, մինչ աղջիկը մեծ-մեծ քայլերով յառաջացաւ խոհանոց, բացաւ պահարանի դեր կատարող սառնարանը, վերցուց ջուրի տաք շիշը, բայց չկրցաւ լսել մօր վերջին բառերը, թէ՝ «Գեւոլիկը ըսաւ, որ Համոն» ... զի այլեւս ուժասպառ, թոյլ մարմինը աղջկան հալած մոմի պէս տարածուեցաւ խոհանոցի գետնամածին…
*
* *
Անկողնին մէջ էր, դէմքն ու մազերը խխում կտրած, գիշերանոցը ծուռիկ-մուռիկ վրան փակած, մարմինը անտանելի ցաւերով պատուած, երբ Մարօ բացաւ աչքերը ու մօր լացակումած դէմքը գտաւ դիմացը, ձեռքին՝ նոյն Կիրակի օրուան համար մօրը կարած իր պատառոտած հագուստը: Աղիողորմ կու լար մայրը, ինքնախարազանման շեշտով մը: Մարոյին խիստ ծանօթ՝ անճարի ու անզօրի մայրական նոյն լացը...
Պէտք եղաւ հանգստացնել ծնողը: Բացատրեց, որ մտահոգուելիք բան չկայ։ Պարզապէս Համոն ուզած էր, որ միասին Ճունի, սինեմա երթան: Ինքն ալ ընդունած էր հրաւէրը, ապա տղան բացայայտած էր իր զգացումները, սակայն աղջիկը ըսած էր, որ ինք կը փափաքի ուսումը շարունակել, ամուսնանալու միտք չունէր հիմա: Ապա, վերադարձի ճամբուն վրայ, ինքնաշարժին անիւը պայթած էր, ստիպուած եղած էր օգնել Համոյին, երկաթեայ ձող մը պատռած էր հագուստին փէշը, այո՜, տղան շատ լուրջ մնացած էր հետը, ո'չ, բան մը չէր ըրած իրեն, պարզապէս շատ տաք էր օդը, ինքն ալ անօթի էր, այո՛, այո՜, շտապեր էին տուն հասնիլ, բայց անիւը չէին կրցած շինել, ստիպուած՝ տատի-տատի քալած էին պայթած անիւին վրայ, որովհետեւ օրը Կիրակի էր, բաց խանութ մ՚իսկ չկար, ճամբաները մարդ չկար, խեղճ Համոն հոս-հոն վազեր էր, սակայն ապարդիւն, իսկ երբ Տորա հասեր էին, ճամբան Համոյին մէկ ընկերը տեսեր էին, ընկերը խոստացեր էր կէս ժամէն ինքնաշարժով վերադառնալ իրենց մօտ եւ փոխել Վէնին անիւը, բայց ինք չէր ուզած աւելի սպասել, մօրը յաւելեալ մտահոգութիւն չպատճառելու համար եւ ուրեմն Համոյէն խնդրեր էր հասցնել զինք մինչեւ վերի թաղը, յետոյ մինակը վազելով հասեր էր տուն...
-Ուրիշ բան չեղաւ, մա՛մա...
Համոյի բռնաբարման փորձն ու անոր հետեւող դէպքերը մինչեւ առտու սարսռացուցին աղջիկը իր անկողնին մէջ: Ոչ պաղ ջուրով լոգանքը, ոչ ալ մօր դեղահատերու տուփէն գաղտնօրէն վերցուցած վարդագոյն թմրեցուցիչը քուն բերին անոր աչքերուն: Զարմանալիօրէն ո՛չ լալու փափաք ունէր, ոչ ալ բարկութիւն կար մէջը, այլ՝ հոգիին մէջ կը թեւածէր անզգայութիւն մը, կարծես լլկուածներու յատուկ ինքնալքումի տարօրինակ զգացում մը, որ մերթ ընդ մերթ կը վերածուէր հոգիին խորունկ ծալքերէն բարձրացող այրող անէծքի.
-Աստուած հոգիդ առնէ, Հա'մօ...

Յաջորդող օրերուն Համոն չերեւաց բակերը: Վերսկսաւ քանի մը օր դադար առած ռմբակոծումը: Մարօ խնդրեց մօրմէն հանգիստ ձգել զինք տունը, չքաշքշել՝ ապաստանարանները: Մայրը որքան ալ փորձեց հասկնալ իրողութիւնը, չկրցաւ ուրիշ տեսակ պատասխան մը փրցնել Մարոյի բերնէն: Մի'շտ լսեց միեւնոյն նախադասութիւնը.
-Ուրիշ բան չեղաւ, մա՛մա...
Մայրը պատրաստ էր պատժելու մեղաւորը, եթէ Համոն էր իր աղջկան՝ անդարմանելի նկատուող մելամաղձոտութեան պատճառը, սակայն աղջիկը մի'շտ մնաց նոյնը: Անդրդուելի՝ իր պատասխանին մէջ: Ուրիշ բացատրութիւն չտուաւ մօրը, բայց իր հոգիէն բարձրացող անէծքը ան ամէն օր քիչ մը աւելի վճռականութեամբ կրկնեց, միաժամանակ աներկբայ հաւատքով մը փարելով Աստուծոյ անյեղլի արդարութեան.
-Աստուած հոգիդ առնէ, Հա'մօ...
*
* *
Երկրին մէջ ծայր առած քաղաքացիական կռիւներու նոր ալիք մը բնակիչներուն մոռցնել տուած էր իրենց անձնական ցաւերը, երբ լափլիզող հրթիռներ երկրին բոլոր կողմերէն անմեղ կեանքեր կը հնձէին օրուան որեւէ ժամուն եւ առանց թիւ ու համրանքի, առանց կրօնի, առանց սեռի ու տարիքի խտրութեան: Պուրճ Համուտը եւս զերծ չէր կացուցուեր հետզհետէ ընդարձակուող ռումբերու նոր ալիքէն: Չարիքը չունէր չափ, վայրագութիւնը՝ սահման:
Այդ օրերէն մէկն էր. անկանխատեսելի վտանգներով լեցուն յետմիջօրէ մը, երբ անակնկալօրէն հրացանաձգութեան ձայներ լսուեցան շրջանի մօտիկ մէկ վայրէն: Մարոյին սիրտը թունդ ելաւ: Դրացիները վազեցին դուրս, տղամարդիկ նետուեցան փողոց, դուռ-պատուհան ցուցափեղկերու վերածուեցան...
-Ի՞նչ եղաւ, ի՞նչ կրակոց էր աս, որո՞ւ զարկին, ո՞վ մեռաւ...
Ժամ մը չանցած լուրը տարածուեցաւ ու հասաւ Մարոյին ականջին: Համոն սպաննուած էր: Աղտոտ գործերու մէջ մտած էր: Վերջերս կեղծ տոլարի եւ ոսկիի մաքսանենգութեամբ կը զբաղէր: Տունը խանութի վերածելը մեծ «պլըֆ» մըն էր: Մաքրած էին զինք դրամ լուալու գործով զբաղող մարդիկ...
-Միքրոպ մը մաքրուեցաւ մէջտեղէն,- ըսին ոմանք ու քանի մը վայրկեան ետք մոռցան ե'ւ դէպքը, ե'ւ Համոն:

… Այդ պահուն պատսպարան հասնիլը միակ իրական հրամայականն էր Լիբանանի տարածքին տակաւին շնչող բոլոր տեսակի մահկանացուներուն համար...


Պէյրութ






«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»

ՏԽՐՈՒՆԻ ՝ ՓԱՆՈՍ ՅԱԿՈԲ ԹՐԹՌԵԱՆԻ

«ՆՇԱՆԱԿ» ԿԸ ԳՈՒԺԷ ՄԱՀԸ ԱԶԳԱՅԻՆ ԲԱՐՁՐ ԳԻՏԱԿՑՈՒԹԵԱՆ ՏԷՐ, ՔԵՍԱՊԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐԱՑ ՄԻՈՒԹԵԱՆ ԱՌԱՔԵԼՈՒԹԵԱՆ ՀԱՒԱՏԱՑՈՂ , ՔԵՍԱՊԻ ԱԶԳԱՅԻՆ ԿԵԱՆՔԻՆ ՍԱՏԱՐ ՀԱՆՏԻՍԱՑՈՂ ՎԱՂԱՄԵՌԻԿ
ՓԱՆՈՍ ՅԱԿՈԲ ԹՐԹՌԵԱՐԵԱՆԻ

ՈՐ ՏԵՂԻ ՈՒՆԵՑԱՒ ՔԵՍԱՊԻ (ՍՈՒՐԻԱ) ՄԷՋ , ՔԱՂՑԿԵՂԻ ՊԱՏՃԱՌՈՎ

«ՆՇԱՆԱԿ»Ի ԽՄԲԱԳՐՈՒԹԻՒՆԸ ԻՐ ՑԱՒԱԿՑՈՒԹԻՒՆՆԵՐԸ ԿԸ ՅԱՅՏՆԷ ՀԱՆԳՈՒՑԵԱԼԻ ԱՅՐԻԻՆ , ՀՕՐ ԵՒ ՀԱՄԱՅՆ ՔԵՍԱՊԱՀԱՅՈՒԹԵԱՆ :

ՄԵՐ ԱՂՕԹՔՆ Է ՈՐ ԱՍՏՈՒԱԾ ՎԱՂԱՄԵՌԻԿ ՀԱՆԳՈՒՑԵԱԼԻՆ ՀՈԳԻՆ ԱՐԺԱՆԱՑՆԷ ԵՐԿՆԱՅԻՆ ԱՐՔԱՅՈՒԹԵԱՆ ԵՒ ԻՐ ՊԱՐԱԳԱՆԵՐՈՒՆ ՊԱՐԳԵՒԷ ԵՐԿՆԱՅԻՆ ՄԽԻԹԱՐՈՒԹԻՒՆ:

«ՆՇԱՆԱԿ»

«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»


«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»

ՏԽՐՈՒՆԻ ՝ ՓԱՆՈՍ ՅԱԿՈԲ ԹՐԹՌԵԱՆԻ

«ՆՇԱՆԱԿ» ԿԸ ԳՈՒԺԷ ՄԱՀԸ ԱԶԳԱՅԻՆ ԲԱՐՁՐ ԳԻՏԱԿՑՈՒԹԵԱՆ ՏԷՐ, ՔԵՍԱՊԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐԱՑ ՄԻՈՒԹԵԱՆ ԱՌԱՔԵԼՈՒԹԵԱՆ ՀԱՒԱՏԱՑՈՂ , ՔԵՍԱՊԻ ԱԶԳԱՅԻՆ ԿԵԱՆՔԻՆ ՍԱՏԱՐ ՀԱՆՏԻՍԱՑՈՂ ՎԱՂԱՄԵՌԻԿ
ՓԱՆՈՍ ՅԱԿՈԲ ԹՐԹՌԵԱՐԵԱՆԻ

ՈՐ ՏԵՂԻ ՈՒՆԵՑԱՒ ՔԵՍԱՊԻ (ՍՈՒՐԻԱ) ՄԷՋ , ՔԱՂՑԿԵՂԻ ՊԱՏՃԱՌՈՎ

«ՆՇԱՆԱԿ»Ի ԽՄԲԱԳՐՈՒԹԻՒՆԸ ԻՐ ՑԱՒԱԿՑՈՒԹԻՒՆՆԵՐԸ ԿԸ ՅԱՅՏՆԷ ՀԱՆԳՈՒՑԵԱԼԻ ԱՅՐԻԻՆ , ՀՕՐ ԵՒ ՀԱՄԱՅՆ ՔԵՍԱՊԱՀԱՅՈՒԹԵԱՆ :

ՄԵՐ ԱՂՕԹՔՆ Է ՈՐ ԱՍՏՈՒԱԾ ՎԱՂԱՄԵՌԻԿ ՀԱՆԳՈՒՑԵԱԼԻՆ ՀՈԳԻՆ ԱՐԺԱՆԱՑՆԷ ԵՐԿՆԱՅԻՆ ԱՐՔԱՅՈՒԹԵԱՆ ԵՒ ԻՐ ՊԱՐԱԳԱՆԵՐՈՒՆ ՊԱՐԳԵՒԷ ԵՐԿՆԱՅԻՆ ՄԽԻԹԱՐՈՒԹԻՒՆ:

«ՆՇԱՆԱԿ»

«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»


«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»

ԲԱՆՏԱՐԿԵԱԼԻՆ ԵՐԱԶԸ - ՍԵԴԱ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ

(Ձօն՝ աշխարհի բոլոր անմեղ բանտարկեալներուն)


Սեդա Գրիգորեանի արձակներու հաւաքածօն՝ «Հայուհիի մը Օրագրէն» խորագրով , պատմուածքներ եւ գրական հրապարակագրական էջեր, արդէն մամուլի տակ է եւ ի մօտոյ լոյս պիտի տեսնէ Կաթողիկոսարանի Տպարանէն - Անթիլիաս: Սեդայի արտօնութեամբ «Նշանակ» պիտի հրապարակէ երկու պատմուածք, որոնցմէ առաջինը՝ այսօր:Հաճելի ընթերցում:
«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»

Չոփ-չոր փայտի կտորի մը վրայ մութուլուսին ճռնչաց հիւծած մարմինը Րաֆֆիին: Փորձ մը ըրաւ աջ կողմէն դառնալու ձախ, կծկուիլ սրտին վրայ, թերեւս կողին ցաւը մեղմանար:
Յետոյ ակամայ մրթմրթաց. «Բայց ի՞նչ երազ էր սա»:
Ապա փորձեց ափերուն մէջ առնել ծեծէն կապտացած մարմինն ու ձախ աչքին վրայ կոտտացող ուռեցքը վստահ ըլլալու համար, որ կոտրած-փրթած անդամ չունէր տակաւին: Շունչը դժուար կ՚առնէր: Ուղեղը մշուշապատ, անպատմելի ցաւերով լեցուն, բայց եւ սկսած էր կամաց-կամաց իրերը իրենց տեղերը դնել:
Այո՛, յիշեց, Րաֆֆի էր անունը: Մայրը ընտրած էր զայն՝ ի յիշատակ յեղափոխաշունչ գրող Րաֆֆիի: Ուզած էր, որ տղան ըլլար քաջ ու անվախ բոլոր ժամանակներուն համար: Մօր խօսքերը անծանօթ արահետներէ հասան ականջին ու սրտին զարկը արագացուցին: Դառն ժպիտ մը ուրուագծուեցաւ շուրթերուն վրայ, իսկ բերանը ցաւի խորունկ ճիչով մը հազիւ թէ բացւեցաւ.
- Ա՜հ, մամա՜...
Վերադարձաւ երազին: Ի՞նչ էր տեսածը: Գիշերը անդի աշխարհէն հայրը եկած էր իրեն, եւ ամբողջ ուժով մխթած՝ ամէնէն աւելի վնասուած կողը.
- Րաֆֆի, տղաս, արթնցի՛ր, արթնցի՛ր... Դուն Րաֆֆին ես, իմ պզտիկ տղաս, ամենասիրելիս, արթնցի՜ր...
Երա՞զ էր, թէ տեսիլք, բանտարկեալը ճշդել չկրցաւ, մանաւանդ չկրցաւ հասկնալ իմաստը իրեն հասած պատգամին. ա՛լ ուղեղը ոչ մէկ մեկնութիւն ընելու կարողութիւն ունէր, բայց տարօրինակ զգացողութեամբ մը ան ներքուստ կարծեց ըմբռնել, որ շուտով լաւ բան մը պիտի պատահէր իրեն: Լո՞ւր մը արդեօք, այցելո՞ւ մը, սպասուած դատավարութի՞ւնը, որ տակաւին կ՚ուշանար ու կ՚ուշանար:
Ծեծերուն ամենէն ուժեղն էր երկու գիշեր առաջուանը. մինչեւ այդ օր դեռ զինք գլխիվայր չէին ծեծած: Յիշեց, թէ ինչպէս կապեցին ոտքերը առաստաղին ամրացուած հորիզոնական ձողին եւ երկու սեւազգեստ աժդահաներ, միայն իրենց աչքերը պոա օձի խոռոչի պէս բաց, փոխն ի փոխ խոշտանգեցին զինք: Մարմնին ցաւերը սուր-սուր կծկումներ տուին սրտին: «Տէ՜ր Աստուած, ի՞նչ կ՚ուզեն ինձմէ այս մարդիկ, ի՞նչ է յանցանքս, որքա՞ն ժամանակէ ի վեր կը գտնուիմ այս բանտը, ի՞նչ պիտի ըլլայ վերջս», հարցումները սկսան աշխուժացնել ծեծի հարւածներուն ա՛լ չդիմացող տղուն միտքը, որ կարծես անվերադարձ լքած էր անոր անզօր մարմինը ու հիմա, հօր երեւումին հետ, կը վերադառնար իր հայրենիքը:
*
* *
Հայրը բազում անգամ ելած էր ճամբայ, հասնելու համար Իրաք, իր կրտսերին միանալու միակ մտասեւեռումով, սակայն Պէյրութէն մինչեւ Պաղտատ ցամաքային ճամբաները երբեք ապահովութիւն չէին ներշնչած: Արդէն հազիւ դրացի երկրին մայրաքաղաքը հասած՝ ստիպւած էր վերադառնալ: Ոչ մէկ վարորդ յանձն առած էր զինք հասցնել Իրաքի սահման: Անապահով է, կը սպաննեն մեզ, անկարելի է հասնիլ, ըսած էին ու՝ տուն վերադարձած: Պահակակէտերու վրայ զինեալներ զէնք բռնած էին գլխուն, երբ փորձած էր խնդիրքը պարզել, անոնցմէ օգնութիւն խնդրել: Հայրը աչքը առած էր սպաննուիլն անգամ, միայն թէ հասնէր իր կրտսերին: Շրջանին մէջ տիրող անապահով մթնոլորտը, սակայն, մի՛շտ արգելք եղած էր, ու ինք, պարտուած զոհի պէս, ճարահատ, ստիպուած եղած էր վերադառնալ Պէյրութ, Աստուծոյ պահապան թեւերուն յանձնելով իր ամենաթանկագինը...
Պատերազմի մէջ էր Իրաք, պատերազմի մէջ էր Լիբանան: Ո՛չ օդէն եւ ո՛չ ալ ցամաքէն կար ճամբայ: Իր երկրին սահմանները երկրագունդի բոլոր պետութիւններուն դէմ փակած՝ Սատտամ Հիւսէյնի վարչակարգը Իրանի դէմ պատերազմ էր յայտարարած: «Թռչուն անգամ չի կրնար մուտք գործել Պաղտատ», բանտապահները օրը քանի մը անգամ կը փսփսային Րաֆֆիի ականջին, վախն ու սարսափը համարելով անոր անձնատուութեան միակ երաշխիքը...
Ու տղան չէր հասկնար, թէ տակաւին ի՞նչ կը սպասէին իրմէ, ի՞նչ կ՚ուզէին իր անձէն: Բանտ բերուելու առաջին օրն իսկ չորս բանալիները խլած էին. Պաղտատի ոսկերչական շուկայի մէջ իրենց խանութին, նոյն շէնքին երկրորդ յարկը գտնուող ոսկերչական իրենց աշխատանոցին, Պաղտատէն դուրս՝ «Տորա» կոչուող նոր կառուցուած շրջանի մը մէջ իրենց վարձած երկյարկանի տան եւ «Փեժօ» մակնիշի իրենց նոր ինքնաշարժին, առաւել՝ խանութին ու աշխատանոցին մէջ պետական արտօնութեամբ եւ վարկով աշխատցուող հինգ քիլոյի չափ ձոյլ ոսկի թէ կազմուած գեղօրներ, փոքրիկ նայլըններու մէջ պսպղացող ադամանդներու եւ գունաւոր ազնիւ քարերու քաշէթներ, այլեւ, ի վերայ նոցա, երեք հազար տինարի չափ պատրաստի թղթադրամ: Այս բոլորը՝ վարպետ երէց եղբօրը հինգ եւ իր երեք տարուան հնդիկի պէս աշխատանքին արդիւնքը:
Յիշեց, թէ ինչպէս, վերջին հարցաքննութեան՝ «Մերկ եկար Լիբանանէն, մերկացած պիտի երթաս Իրաքէն», գոռացած էր կատղած իրաքցի սպան ու ծանր ապտակ մը իջեցուցած՝ իր կմախքացած երեսին: Բոլոր հարցումները նոյն՝ մէկուկէս տարի առաջ իր երէց եղբօր Իրաքէն հեռանալու պատճառներուն կը վերաբերէին: Հարիւրաւոր անգամ տուած էր միեւնոյն պատասխանը. «Չեմ գիտեր, ինծի բան չըսաւ, ես իրեն վերադարձի հրաւէր ղրկեցի օրին, բայց ինք չվերադարձաւ, ճշմարիտ Աստուած, բան մը չեմ գիտեր, լուր չունի՜մ, ես լուր չունի՜մ իրմէ»...
«Լռէ՛, ստախօ՛ս», գոռացած էր երեսին իրաքցի բարձրաստիճան զինուորականը եւ նոյն վայրկեանին քիթին-բերնին իջեցուցած՝ ծանրաթաթ ապտակ մը: Կայծեր թռած էին տղուն աչքերէն: Բայց ի՞նչ կրնար ընել: Ո՛չ ինքը, ոչ ալ եղբայրը լրտեսներ էին. եկած էին Իրաք՝ Լիբանանի պատերազմէն, անգործութենէն փախած: Նախ եղբայրը՝ տեղացի վաճառականի մը հրաւէրով իբրեւ արհեստաւոր հրաւիրուած էր աշխատելու, ապա, երկու տարի ետք, եղբօր հրաւէրով ինք հասած էր արաբական աշխարհի ամէնէն նշանաւոր քաղաքը, երբ երէցը իր անձնական աշխատանոցին հիմը դրած էր Պաղտատի ոսկերչական նշանաւոր շուկային մէջ:
Բայց սպան տղուն պարզած իրականութեամբ չէր բաւարարուեր. անպայման ծանր յանցագործներ, լրտեսներ ու ամերիկեան-եւրոպական գործակալներ կ՚ուզէր գտնել Լիբանանէն եկած սա հայ տղուն եւ ովկիանոսներէն անդին, հեռու երկիր մը գաղթած անոր եղբօր մէջ: Իրաքի մէջ տիրող ահասարսուռ կասկածի, խարդաւանանքներու, մութ ու անարեւ գործողութիւններու մեքենայութեանց քաջածանօթ սպան լուրջ կասկածներ ունէր յատկապէս Րաֆֆիին հանդէպ: Անոր եւրոպացիի նման արտաքինը, արաբերէնի կողքին հայերէն, անգլերէն եւ թրքերէն իմանալը, այլեւ քիչ մըն ալ յունարէնի եւ իտալերէնի իմացութիւնը բաւարար պատճառներ էին կասկածելու, որ տղան Իրաքի ներքին ամրութեան դէմ գործող մութ ուժերու հաշուոյն աշխատող մըն էր, գործակալ մը, զոր անպայման պէտք էր յայտնաբերել ու տեղն ու տեղը գնդակահարել, կամ ալ, լաւագոյն պարագային, ցկեանս բանտարկութեան ենթարկել, իբրեւ իրաքեան հայրենիքի թշնամի, դաւաճան ու ծանրակշիռ յանցագործ:
Սպան թէեւ մերկացուցած էր զայն իր ամբողջ ունեցուածքէն, բայց զինուորականի իր սնափառութիւնը չէր յագեցած տակաւին: Պէտք էր ի սպառ ջնջել Իրաքի դէմ ծառացած ամէն տեսակի յայտ ու անյայտ թշնամի: Ծեծի, բռնութեան ամէն տեսակի լախտ իջած էր տղուն գլխուն, բայց անոր պատասխանները մի՛շտ նոյնը մնացած էին. «Չեմ գիտեր ... ոչ ... ես հայ եմ ... Լիբանանէն ... եղբայրս ըրաւ վիզաս ... պիտի գամ ըսաւ... ես չեմ գիտեր ... այդ մէկը իրեն հարցուցէք»...
Գրեթէ օրական դրութեամբ նման հարցաքննութիւն, ծեծ ու խոշտանգում, որոնք բջիջ մը, ջիղ մը, կենսասիրութեան խանդ մը քիչ մը աւելի կը խլէին իրմէ, իր երիտասարդական աւիւնէն, բայց նաեւ կը պատահէր, որ երբեմն-երբեմն ֆլաշ պաքի պէս յայտնուէին պատկերներ, խառնափնթոր ցանկութիւններ եւ կամ՝ մոխրացած փիւնիկի պէս անզգայ ժամու մը յառնէր գողտրիկ ու խանդոտ պատանեկան սէր մը, անցեալն ու ներկան խառնուէին իրարու՝ վախէն կծկուած անոր ուղեղին մէջ, ուր յատկապէս վերջին ամիսներուն սկսած էին մթագնիլ ինքնութեան կապուած տեղեկութիւններն ու անհատական կեանքին մանրամասնութիւնները, բան մը, որ ուղղակի կը հրճուեցնէր բանտի ղեկավարութիւնը, որ այլեւս ոչ թէ հարցաքննութեան համար դուրս կը քաշէր Րաֆֆին իր խուցէն, այլ միայն ու միայն բռնութիւն գործադրելու համար: Պարզ ըսած՝ ոչնչութիւն մըն էր իրենց համար սա տղան, իրեն պէս հարիւրաւոր զանազան պատկանելիութիւններ ունեցող ուրիշ բանտարկեալներու պէս, որոնք ճաղերու ետին ցաւէն անդադար կը տնքային՝ մոռցած անուն, ազգութիւն, սէր ու ընտանիք, որպէսզի օր մըն ալ, խոստացուած դատավարութեան գուցէ եւ չհասած՝ աղբի տոպրակի մը մէջ դրուէին եւ աչքերէ հեռու ցուրտ փոս մը նետուէին...
*
* *
Գիշերուան երազի տպաւորութեան տակ տղան փորձեց նստիլ խշտեակին վրայ, ապա հօր պատկերը վերարտադրելու աստուածային ճիգ ի գործ դրաւ: Որքան նման էին իրարու: Կապուտաչեայ, ուժեղ կազմուածքով, միջակէն բարձր հասակով «պզտիկ Սերոբ» մը՝ ի՛նք, ինչպէս կը սիրէին կոչել զինք ընտանեկան սեղմ շրջանակի մէջ. «Կարծես հօրդ քիթէն ինկած ես», կ'ըսէր մեծ հօրաքոյրը, ամէն անգամ որ գորովով համբուրէր Րաֆֆիին չարաճճի աչքերը: Հայրն ալ չար եղած էր մանկութեանը: Իսկենտէրունի մէջ հայատեաց թուրք լակոտներու ոտք-ձեռք կոտրելով անցուցած էր օրը: Այդպէս կը պատմէր մեծ մայրը: Սառա տուտուն տունէ-տուն փախցնելով քանի՜-քանի անգամ պահած էր դեղին գանգուրներով, կապոյտ հուլունի գոյն աչքերով, լուսնի կտոր իր Սերոբիկը, երբ ան, հազիւ տասը տարեկան, իրենց ձիովը խոշտանգած էր գիւղի երեւելի թուրքի մը տասներեք տարեկան լակոտը, քանի որ այս վերջինը, օր մը առաջ, դպրոցէն տուն դարձին յարձակած էր հայ տղեկին վրայ եւ փայտացած երկար ճիւղով մը լաւ մը ծեծած զայն՝ «Էրմէնի կեաւուր, շիմտի կէպէրթէճէյըմ սենի» (Հայ անհաւատ, հիմա պիտի սատկեցնեմ քեզ) բառերը հայ տղուն երեսն ի վար լոյս աչքով ոռնալով:
«Իսկենտէրունը ո՜ւր, Իրաքը ո՜ւր», հծծեց Րաֆֆի, ապա կցկտուր կերպով մտաբերեց հօրը պատմածները եւ ուղեղային մարզանքի մը պէս մտովին սկսաւ կրկնել անոնց հիմնական կէտերը: Իսկենտէրունէն զանգուածային փախուստ դէպի Լիբանան 1939ին՝ Համաշխարհային Բ. Պատերազմի սկզբին, երբ Իսկենտէրունը վերջնականապէս կը ճանչցուէր իբրեւ Թուրքիոյ մարզերէն մէկը, ապա Լիբանանի հարաւային՝ Սայտա-Սուր շրջանին մէջ մեծաթիւ գերդաստանով հայկական քէմփերու - գաղթակայաններու - պէս վայրի մը մէջ ապաստանարան, ֆրանսացիներու տիրապետութեան օրօք լիբանանեան ինքնութեան՝ սըժըլ այլէի - ընտանեկան տոմար - ձեռքբերում, միաժամանակ դարուն հիւանդութեան՝ մալարիայի կողմէ յարձակման թիրախ ամբողջ եօթը տարի, ա՛լ չհաշուած պատերազմէն հիւծած Լիբանանի տարածքին անգործութիւնն ու սեւ ու դաժան առօրեան...
... Բայց հայ էին, պիտի որ տոկային, իրաւունք չունէին յանձնուելու, մաքառիլ էր պէտք, ապրիլ էր պէտք, յարութիւն առնել էր պէտք, ինչպէս կ՚ըսէր հայրը՝ լացի եւ ուրախութեան պահերուն: Ու պատումը կը շարունակուէր. այնուհետեւ հաստատում ի Պէյրութ, Հայաշէնի թաղամաս, ապա՝ արիւնակից քանի մը ընտանիքներու ներգաղթը դէպի Հայաստան, մնացողներուն տարտղնումը՝ Պէյրութի տարբեր շրջաններու մէջ, հիմնականին մէջ աշխատանքի, աւելի լաւ պայմաններու փնտռտուքի նպատակով, քիչ անց՝ հայաշատ Պուրճ Համուտի մէջ նոր ընտանիքներու կազմութիւն, զաւակներու ծնունդ, յետոյ՝ 1975, նորագոյն աղէտ, Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմ, իսկ քանի մը տարի ետք ալ տղոց արտագնայ աշխատանքը դէպի Իրաք, ապա Իրան-Իրաք պատերազմի բռնկում եւ ահա՛, ահա՛ ներկան. սրտի ցաւէն մահացած հայր մը, աղիողորմ ճիչերու մէջ խեղդուած մայր մը, օտարութեան մէջ կորսուած եղբայր մը, ինք՝ մահուան դուռը հասած բանտարկեալ մը, եւ տակաւին երկու դեռատի քոյրեր տունը՝ անհայր, անեղբայր, կործանման եզրին հասած Լիբանանի անմխիթար պատերազմի ճիրաններուն մէջ գերի բռնուած...
«Պատերազմ, պատերազմ, անվերջ պատերազմ՝ հօրմէն զաւկին եւ տակաւին մինչեւ ո՞ւր...», անցաւ բանտարկեալին միտքէն ու խորունկ շունչ առնելը դարձաւ հրամայական: Բայց ի՞նչ երազ էր սա, ի՞նչ խորհուրդ կար հօր յայտնութեան կապուած: Յիշեց, որ գրեթէ տարի մը առաջ մահացած էր հայրը, երբ իմացած, որ իր կրտսեր որդին Իրաքի մէջ ինկած էր բանտը. «Հայ վա՜խ ... տղաս գնա՜ց, գնա՜ց տղաս», կոչած էր ան եւ ինկած՝ տեղն ու տեղը: Հօր թոյլ սիրտը չէր դիմացած տղուն բանտարկութեան լուրին, ինչպէս գրեր էր մայրը՝ զաւկին ձեռքը հասած վերջին նամակի աւարտին...
Անկէ ի վեր՝ ոչ մէկ լուր տունէն, ոչ մէկ յառաջխաղացք իր իրավիճակին կապուած, միայն ծեծ, անվերջանալի վայրագութիւն, չարագործութեան, սուտի ու կեղծիքի չաստուծոյ զոհասեղանին անմեղներու ոչնչացում: Եւ արդէն՝ քսաներկու տարեկան սա երիտասարդէն մնացեր էր խլեակ մը միայն, անարիւն ու անշունչ՝ ինչպէս ողջ մեռել...
*
* *
Չգիտցաւ, թէ որքան ժամանակ անցաւ, երբ երկաթեայ ճռինչով մը բացուեցաւ բանտախուցին դուռը ու լսուեցաւ ծանօթ հրամանը. «Պատրաստուի՛ր, սպան քե՛զ կ՚ուզէ»: Պատրաստուելիք բան մը չունէր: Ոչ հագուստ ունէր, որ հագնէր, ոչ ալ մազ, որ սանտրէր: Տաբատը, շապիկը, գօտին, կօշիկը, գուլպան շատո՜նց առած էին իրմէ եւ վրան նետած՝ արաբական հին-հին դարերու տաժտաժա մը՝ անգոյն, հնամաշ, փրթփրթած, գլուխն ալ խուզած՝ բանտ բերուելուն առաջին իսկ օրը:
Բայց եւ չհասկցաւ, թէ ինչու առաւօտեան կը կանչուէր: Ծեծի պահը երեկոյեան էր, իսկ հիմա՝ առտու էր, բանտին մէջ ինկած լոյսի ծուէնները գէթ այդ կը հաստատէին: Այսուհանդերձ, ի՞նչ կարեւորութիւն ունէր. ոչ ցերեկ, ոչ ալ գիշեր ըլլալը բան մը կը փոխէր իրականութենէն: Ինչ որ հրամայէին, ինք ա՛յդ պիտի ընէր: Միթէ ուրիշ ելք ունէ՞ր...
Ինիսունամեայ ծերունի մը ըլլար կարծես. յոգնատանջ մարմինը ծանր-ծանր ուղղեց, «Թող սպաննեն ազատի՜մ, այլեւս ապրիլ չե՜մ կրնար», խօսեցաւ ինքնիրեն, բայց նոյն պահուն հօրը ժպտուն դիմապատկերը կարծեց տեսնել խունացած բանտի դիմացի պատին. «Հայրի՛կ, ազատէ զիս», աղաչեց տղան ինքնիր մէջ եւ դասը լաւ սորված ստրուկի մը նման ձեռքերը անմիջապէս պարզեց խուցի դրան մէջ կանգնած համազգեստաւոր զինուորին...
Զարմացաւ, որ սպայի սենեակին քովէն անցան, բայց չմտան. ո՞ւր կը տարուէր արդեօք: Գնդակահարուելո՞ւ կ՚երթար, թէ ոչ կը տեղափոխուէր դատապարտուածներու մահաբեր զնտան...
Փակ դրան մը առջեւ կանգ առաւ համազգեստաւորը. կարծես կանգ առաւ նաեւ Րաֆֆիին սիրտը: Թխկթխկոց մը, ներսէն մուտքի հրաւէր, ապա առաջնորդ զինուորին հետեւելու հրաման մը. «Մտի՛ր, հիւր ունիս»: «Հի՞ւր: Ի՞նչ կատակ էր սա: Ո՞վ պիտի գար իրեն տեսութեան: Աշխարհը մոռցեր էր զինք շատոնց: Ընկերները մինչեւ օրս չէին համարձակած այցելել զինք: Բռնատիրական կարգերու տակ հեծող Իրաքի բանտերը ո՞վ կը յանդգնէր այցելութեան երթալ բանտարկեալի մը, ո՞վ կը ցանկար իր ողջ գլուխը յանձնել դահիճին: Ի՞նչ բան էր այս, ո՞վ էր իր հիւրը, ո՞վ ունէր այդպիսի քաջութիւն», հարցումները յաջորդեցին իրարու, մինչ դուռը սուր ճիչով մը բացուեցաւ ինքնիր վրայ, ու ... սրտաճմլիկ «ա՜հ» մը թռաւ Րաֆֆիին բերնէն, այնքան ցաւատանջ ու կարօտագին «ա՜հ» մը, արիւն-արցունքով շաղախուած այնպիսի՛ «ա՜հ» մը, որ տղուն սիրտը կարծես մարեցաւ եւ ինկաւ ծունկերուն մէջ տեղ մը.
- Ա՜հ, մամա՜ ... ա՜հ, մամա՜՜՜...
Յիսունը հազիւ թեւակոխած սպիտակամորթ, սեւազգեստ կին մը նստած էր սպային դիմացի աթոռին եւ արցունքներու մէջ խեղդուող ճիչով մը կը փորձէր հասկցնել, թէ սպան սխալ մէկը բերած էր իբրեւ իր զաւակը, աս տղան իր որդին չէ՜ր...
- Մա-մա՛, մա-մա՛, ե՛ս ե՛մ, Րա՛ֆֆի՛ն ե՛մ, Րա՛ֆֆի՜ն, քու պզտիկ տղա՜դ,- սաստիկ դժուարութեամբ եւ ամբողջ ուժովը հայերէնով հատիկ-հատիկ գոռաց բանտարկեալը եւ վազելով ինկաւ մօրը գիրկը: Սարսափահար կինը միայն ձայնէն ու տղուն անվնաս մնացած աչքին գոյնէն ճանչցաւ սա մարդկային ուրուականին իր որդին ըլլալը, ապա գորովալից արցունքներով ու մայրական ափսոսանքով զայն առաւ իր գիրկը այնպէս, ինչպէս Աստուածածինը գրկեց խաչէն իջեցուած իր զաւկին անշնչացած դիակը...

... Յայնժամ անմեղ բանտարկեալը իր միակ բաց աչքով տեսաւ, թէ ինչպէս հօր շողշողուն պատկերը դուրս թռաւ սենեակին բաց պատուհանէն եւ երջանկօրէն թեւածեց ազատ աշխարհի լուսաողող մթնոլորտին մէջ...



Պէյրութ




«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»