Մայրենի լեզուն՝ մարդկային իրաւունք

Ինչպէս միշտ՝ Վրէժ Արմէնի յօդուածները ընդհանրապէս ազգային մտահոգութիւն մը կը բանաձեւեն եւ լուծում մը կ'առաջարկեն: Յօդուածը մայրենի լեզուին իրաւունքին մասին կը խօսի ՝փաստեր դնելով ընթերցողին առաջ:Քանի՞ Վրէժ Արմէն կը մտածէ մեր լեզուի գոյապայքարի մասին Սփիւռքի թէ հայրենիքի մէջ :Մատի վրայ կը հաշուուին եթէ ըսենք արդեօ՞ք մեղանչած կ'ըլլանք իրականութեան դէմ...
«Նշանակ»
.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.««.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.««..«.«.«.«.«

Ժողովուրդի մը վրայ ճնշում բանեցնելու, զայն գերեվարելու, ձուլելու կամ
բնաջնջելու ամենէն ազդու միջոցներէն մէկը իր մայրենի լեզուն գործածելու հիմնական
իրաւունքէն զրկելն է, իր դպրոցները փակելը, իր սեփական գիրը վերցնելը։
Հայ ժողովուրդը իր պատմութեան ընթացքին շատ անգամ ենթարկուած է նման
վերաբերմունքի՝ իր վրայ արշաւած, իր հողատարածքները գրաւած, նոյնիսկ իբր
փրկի՜չ եկած ու զինք իր հովանիի՜ն տակ առած այլ ժողովուրդներու, ազգերու կամ
կայսրութիւններու կողմէ։ Միայն վերջին շուրջ երկու հարիւր տարիներու մեր
տարեգրութեան մէջ թարմ են տակաւին թողած վէրքերը Օսմանեան ու Ձարական
կայսրութեանց, կամ Խորհրդային Միութեան։ Ասիկա չէ եղած ի հարկէ միայն մե՛ր
ազգի ճակատագիրը։

Այսօր ալ մեր, բայց ոչ միայն մեր լեզուն վտանգուած է կայսերապաշտութեան
նոր դրսեւորումներու առջեւ։ Կը տեսնենք, որ ինչպէս այսպէս կոչուած
համաշխարհայնացումը, անգլերէնի անսակարկելի գերակայութեամբ,
հետզհետէ ամենօրեայ գործածութենէ կը հանէ ոչ միայն փոքր, այլեւ ցարդ
տիրապետող դիրքի վրայ գտնուած ժողովուրդներու ալ լեզուները։ Շատ բնական է, որ
այս իրողութիւնը յառաջացնէ ընդվզում, յառաջացնէ շարժում՝ պաշտպանելու
վտանգուած լեզուները, աւելի ճիշդ պաշտպանելու վտանգուած ժողովուրդները, քանի
որ որեւէ լեզուի անհետացումը անհետացումն է այն ինքնուրոյն հաւաքականութեան
որ այդ լեզուն կը գործածէ։
Ասկէ շուրջ 15 տարի առաջ՝ 1996-ի յունիսին, Պարսելոնայի մէջ կայացած
Լեզուական իրաւունքներու համաշխարհային համագումարին որդեգրուեցաւ
»Լեզուական իրաւունքներու տիեզերական հռչակագիր«-ը։ Համագումարը
հրաւիրուած էր գրողներու միջազգային (International PEN) կազմակերպութեան յատուկ
մէկ յանձնախումբին (Committee for Translations and Linguistic Rights Committee) եւ
CIEMEN (Escarre International Centre for Ethnic Minorities and Nations)
կազմակերպութեան կողմէ. կը մասնակցէին 66 հասարակական
կազմակերպութիւններ (NGO) ու PEN-ի 41 կեդրոններ։ Համագումարը կը կայանար
UNESCO-ի բարոյական ու արհեստագիտական աջակցութեամբ։ Որդեգրուած
հռչակագիրն ալ անո՛ր կը փոխանցուէր, որպէսզի յանձնուի ՄԱԿ-ին ու դառնայ անոր
համաշխարհային համաձայնագրերէն մէկը։ Սակայն տակաւին հոն չենք հասած...

Թէեւ այդ թուականէն ասդին, բազմաթիւ այլ կազմակերպութիւններ ու
անձնաւորութիւններ քաջալեր հանդիսացան այդ նախաձեռնութեան, մեծապետական
շահերը, սակայն արգելք կը հանդիսանան, որ սոյն աշխատանքը մօտ ատենէն հասնի
իր ցանկացուած աւարտին։։
PEN-ի վերոնշեալ յանձնախումբը անցնող մայիսին Գաթալոնիայի )Սպանիա(
Ժերոնա քաղաքին մէջ, ամփոփելով Հռչակագրի գլխաւոր տասը սկզբունքները,
կատարեց նոր բանաձեւում մը, որ վաւերացուեցաւ սեպտեմբերին՝ Պելկրատի մէջ
գումարուած PEN-ի 77-րդ տարեկան համագումարին։ Ի՞նչ կ'ըսէ այդ բանաձեւը.
1. Լեզուական այլազանութիւնը տիեզերական ժառանգութիւն մըն է, որ պէտք
է արժեւորուի ու պաշտպանուի։
2. Բոլոր լեզուներու եւ բոլոր մշակոյթներու յարգումը հիմնական է՝ աշխարհի
վրայ երկխօսութիւնն ու խաղաղութիւնը կերտելու ու պահպանելու համար։
3. Բոլոր անհատները խօսիլ կը սորվին համայնքի մը ծոցին մէջ, որ իրենց
կ'ընծայէ կեանք, լեզու, մշակոյթ եւ ինքնութիւն։
4. Տարբեր լեզուներն ու տարբեր խօսելակերպերը ոչ միայն հաղորդակցութեան
միջոցներ են, այլեւ միջավայր՝ ուր կ'աճին մարդ արարածները ու կը կերտուին
մշակոյթները։
5. Իւրաքանչիւր լեզուական համայնք իրաւունքը ունի գործածելու իր լեզուն իր
հողատարածքին վրայ։
6. Դպրոցական դաստիարակութիւնը պէտք է բարելաւէ տուեալ տարածքին վրայ
ապրող լեզուական համայնքին խօսած լեզուին վարկը։
7. Փափաքելի է, որ քաղաքացիները ունենան տարբեր լեզուներու ընդհանուր
ծանօթութիւն մը, որովհետեւ ատիկա կը նպաստէ կարեկցութեան ու լայնամտութեան,
միաժամանակ օժանդակելով իրենց իսկ սեփական լեզուի աւելի խոր իմացութեան։
8. Թարգմանութիւնները, յատկապէս տարբեր մշակոյթներու մեծ երկերուն, շատ
կարեւոր տարր մը կը ներկայացնեն՝ մարդոց միջեւ աւելի լաւ հասկացողութեան մը ու
աւելի մեծ յարգանքի մը յառաջացման գործընթացին մէջ։
9. Լեզուական այլազանութիւնը զարգացնելու եւ իրագործելու, ինչպէս նաեւ անոր
վարկը ձեռնհասօրէն ու ազդեցիկ կերպով բարձրացնելու համար առանձնաշնորհեալ
բարձրախօս մըն են լրատուները։
10. Սեփական լեզուն գործածելու ու պաշտպանելու իրաւունքը պէտք է ճանչցուի
Միացեալ ազգերուն կողմէ որպէս մարդկայն հիմնական իրաւունքներէն մէկը։
Մէկ բան կը պակսի այս բոլորին մէջ, այդ ալ փոքրամասնութիւններու
պարագան է, որուն վրայէն լռութեամբ կ'անցնին դժբախտաբար սոյն բանաձեւի
հեղինակները։ Այս պարագան յատկապէս այսօր մեծ կարեւորութիւն կը ստանայ,
քանի որ համաշխարհայնացման ալիքին մէջ մեծ զանգուածներ կը տեղափոխուին, ու
իրենց հաստատուած նոր միջավայրերուն մէջ իրենց լեզուն պահելու եթէ ոչ
իրաւունքէն, գէթ միջոցներէն կը զրկուին։ Նման զրկանքի կ'ենթարկուի նաեւ
հայութիւնը, որուն համրանքին երեք քառորդը այսօր իր հայրենի տարածքէն դուրս կը
գտնուի, եւ որուն ունեցած հնարաւորութիւնները չափազանց սակաւ են, որով այդ
մարդկային հիմնական իրաւունքէն կը զրկուինք կամայ-ակամայ։

Տակաւին երբ կ խօսուի հողատարածքի մասին, մեզի պէս ցանուցրիւ ազգի մը
համար հասկնա՞նք ատիկա որպէս հոգեկան հայրենիք, որ ֆիզիքական սահմաններ
չունի...
Այստեղ չենք կրնար սակայն մեր մտքէն չանցնել այն, որ ըլլայ մե՛ր դէմ՝ 100-
120 տարի առաջ տեղի ունեցած, ըլլայ այլ ժողովուրդներու դէմ կատարուած
ցեղասպանական ոճիրները կը շարունակուին տակաւին, կը շարունակուին տարբեր
ոճերով ու ձեւերով։ Մեր լեզուն, մեր ինքնութիւնն ու մեր գոյութիւնը պահելու համար
մենք, ինչպէս տեղահանուած շատ այլ հաւաքականութիւններ, զուրկ ենք մեզի
անհրաժեշտ գլխաւոր միջոցէն՝ մեզ հաւաքող, մեզ ապրեցնող այն հողատարածքէն,
որուն վրայ մեր լեզուն պահելու, մեր մշակոյթը զարգացնելու ու մեր ինքնութիւնը
ապրելու հնարաւորութիւնը պիտի ունենայինք։ Մեզի մնացած ափ մը հողը այսօր
գործնականօրէն այդ դերը կատարելու ի վիճակի չէ, ու չի վերածուիր այն կենսական
տարածքին, որ անհրաժեշտ է ազգի մը գոյութեան համար։

Կը գիտակցի՞ն արդեօք այդ փոքրիկ հողը, »նշխարի նման« հողը կառավարող
իշխանութիւնները, որ առանց գուրգուրալու լեզուին ու մշակոյթին վրայ՝ ոչ երկիր, ոչ
ալ ազգ կը պահուի։ Լեզու պահել՝ կը նշանակէ լեզուն, եւ իր ուղղագրութիւնը
անաղարտ պահել, մշակոյթ պահել՝ կը նշանակէ անոր արմատներուն հաւատարիմ
մնալ։
Չխաբենք մենք զմեզ, ու չկարծենք, թէ մենք, Սփիւռքի մէջ, քանի կը
գիտակցինք այս բոլորին, կրնանք առանձինն շարունակել մեր ազգի երթը։ Սփիւռքի
գոյութիւնը պայմանաւորուած է զարգացող ու հզօրացող՝ յառաջդիմո՛ղ ու
բարգաւաճո՛ղ հայրենիքի առկայութեամբ, հայրենիք՝ ո՛ւր պիտի լուծուին, առաջին
հերթին՝ լեզու, մշակոյթ, ինքնութի՛ւն պահելու խնդիրները...
ՎՐԷԺ-
ԱՐՄԷՆ
Հորիզոն, 2011-11-14 )1690(


«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»