Յայտարարութիւն

Tuesday, January 17, 2012

Որսի մը Դէպքը - ԶՕՀՐԱՊ ԱՅՆԹԱՊԼԵԱՆ

«Նշանակ» իր առաքելութեան գործնականացման ընթացքին կարողացած է յայտնաբերել ոչ շատ անուանի , յաճախ լուսանցքի վրայ թողուած տաղանդաւոր գրողներ(չափածոյ թէ արձակ), ու զանոնք ներկայացուցած իր ընթերցողներուն : Ասոնց շարքին է եօթանասունամեայ, ինքնուս , սակայն արուեստագէտի խմորով շաղախուած Զօհրապ Այնթապլեանը : 1996 թուականին Հալէպի մէջ լոյս տեսած է անոր «Ծիծաղ ու Խոհ» պատմուածքներու, երգիծանքներու , մտածումներու ու չափածոյ բանաստեղծութեանց հատորը: Իր հայերէն ձեռագիրները թարգմանուած են արաբերէնի՝ գրագէտ Նիզար Խալիլիի կողմէ եւ հրատարակուած երկու հատորներով: Իր անտիպ պատմուածքներէն «Որսի մը դէպքը» հեղինակը տրամադրեց խմբագրութեանս առ ի հրապարակում:Այս կարճ պատմուածքին ընդմէջէն նաեւ ի յայտ կուգայ բնութեան սիրահար Զօհրապը, անարդարութեան դէմ պայքարողը, իր փոթորկոտ հոգեվիճակները ,անկեղծութիւնը եւ վերջապէս՝ ապրած «Տիլէմման» : Մեր երախտագիտութիւնը կը հայցենք համագիւղացի (Քեսապ) այս , ինչպէս ինք կ'արտայայտուի իր մասին ՝ «պանդոկապետէ աւելի պարտիզպան» մարդուն: Ի դէպ,Զօհրապի հայրը ,Ճորճ Այնթապլեանը ,առաջին պանտոկապետներէն եղած է Քեսապի մէջ: Զօհրապ «Նշանակ»ին յանձնեց նաեւ ձեռագիր շատ հետաքրքրական պատմուածքներու տետրակ մը , որ պարբերաբար պիտի հրապարակենք:
Մեր խնդրանքն է , որ գրական հանդէսներ արտատպեն Զօհրապի պատմուածքներն ու այլ գրութիւնները ու իրենց կարգին՝զինք ծանօթացնեն իրենց ընթերցողներուն:
«Նշանակ»
»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»


Ես սիրահար եմ գեղեցիկին, բարիին, առաքինիին. սիրահար եմ կանաչ բնութեան, հողին ամրապինդ, հողագործութեան , հողագործին, սիրահար եմ ծովուն կապուտակ, երկինքին անհուն, աստղերուն անհաս:

Աստուծոյ փառք՝ սեփականատէր եմ մի քանի պարտէզներու, պանդոկի մը , սակայն հոգիս ու ամբողջ էութիւնս կապուած կը զգամ հողին, պարտէզներուս: Կը սիրեմ ձեռքովս զանոնք խնամել , իմ աշխատանքովս հասցնել պէս պէս պտուղներ՝ խնձոր, խաղող, դեղձ ու սալոր, ընկոյզ ու տանձ, ձիթապտուղ, նուռ ու կեռաս, թուզի վեց տեսակներ, որոնցմով լեցուն են պարտէզներս ու այգիներս: Պարտիզպան եմ աւելի քան պանդոկապետ, հոգիս կը լիանայ երբ տեսնեմ իմ բծախնդիր հոգածութեանս արդիւնքը՝ առղղջ ու համեղ պտուղներ:

Տարօրինակ բան է ծառ ըսածդ: Ան կը հասկնայ քեզ, կը գնահատէ իրեն հանդէպ քու տածած գուրգուրանքդ: Ծառերս կը զգան իմ ներկայութիւնս, կը ժպտին ինծի, կը բարեւեմ զիրենք , կը հարցնեմ անոնց որպիսութիւնը, կը շոյեմ ու կը համբուրեմ անոնց բուներն ու ոստերը , ինչպէս մայր մը կը համբուրէ իր զաւակները մայրական գորովով: Այս ծառերը աւելի լաւ կը հասկնան իմ զգացումներս քան բարեկամներս, ընկերներս, շրջապատս: Անոնք հպարտ են ինձմով . անոնք անկեղծ են ու միշտ զուարթ: Երջանիկ եմ ես , ուսուցիչի մը , տնօրէնի մը նման ի տես իր դաստիարակած ու իր աչքին առջեւ հասակ նետող սերունդին:

Պարտէզներս պէտք եղածին պէս խնամելը առանձին մարդու գործ չէ. առ այդ , թուրքմէններով բնակուած Քեսապէն երեսուն քիլօմէթր անդին գտնուող գիւղէ մը վարձած եմ խնդումերես , համեստ ու ճշդապահ թուրքմէն գործաւոր մը՝ Զիատը : Այս երիտասարդն ալ ինծի նման սիրահար է հողին ու բնութեան, որսորդութեան: Հայր՝ մի քանի զաւակներու, ան տէր է խնձորի համեմատաբար փոքր պարտէզի մը: Պարտէզէն եկամուտը ընտանիքին պէտքերուն բաւարար չըլլալուն պատճառաւ Զիատ ստիպուած է աշխատիլ օրավարձով:

Զիատ , ինչպէս ըսի , Թուրքմէն ցեղին կը պատկանի .իր արտաքինը , յիշեցնելով հանդերձ մոնկոլ ցեղը , հայու դիմաստուեր մը ունի :Օժտուած է հայու ինքնուրոյն ճարպիկութեամբ ,աշխատասիրութեամբ ու հաւատարմութեամբ : Պարտէզներս կը խնամէ իր պարտէզին նման. կը նկատէ եւ կը ճշդէ ծառերուն վարակիչ հիւանդութիւնները ու բժիշկի մը նման կը նշանակէ «դեղատոմս»ը ապա ձեռքովը կը կատարէ դեղերու սրսկումը : Գիտէ , ծառին տարիքին , մեծութեան, դիրքին համեմատ , ինչքան ջուր մատակարարել ծառին , երբ եւ ինչպէս պարտէզը փորել , ծառերը հօտել, պատուաստել, պտուղները երբ քաղել : «Թրաքթէօր» քշելն ու անով պարտէզներս հերկելը , փուլ եկած պատերը վերստին պատելը դիւրին գործ է Զիատի համար:
Այսպիսի գործաւոր մը ունենալս բախտաւորութիւն կը նկատեմ: Անշուշտ զինք լաւ կը վարձատրեմ, սիկարէթը գրպանէն անպակաս կ'ընեմ, առիթներով զաւակներուն եւ ընտանիքի անդամներուն նուէրներն ալ չեմ մոռնար ուղարկել: Այսպէս , հինգ տարիէ ի վեր իրարմէ գոհ ,անտրտունջ ՝ կ'աշխատինք:
Զիատ քանիցս խոստացած էր իր պարտէզը աւերող վայրի խոզերէն մին որսալ ու ինծի նուէր բերել , սակայն երկար գիշերներ ան դարանակալ սպասած էր խոզերու գալուն , որոնք , իմ վատ բախտէս , այդպէս ալ չէին եկած ՝ զինք մատնելով յուասխաբութեան: « Կարծես մարմնիս հոտը կ'առնեն խայտառակները» կը կատակէր Զիատ, «ուրիշ միջոցի մը պէտք է դիմել. կ'երեւի ‘քապլ’ երով (պողպատեայ թելերով) թակարդ մը պէտք է լարել այս անամօթ խոզերուն համար»:
-Այդ մէկն ալ փորձէ Զիատ, սակայն չմոռնաս լոգանք առնելու թակարդդ չլարած, որ մարմնիդ հոտին հետքը չմնայ քապլերուն վրայ...

Զիատ կատակասէր էր եւ սրամիտ : Գիտէր բացասական արտայայտութեան մը դրական պատասխան տալ եւ բարդ հանգամանք ներկայացնող վիճակ մը պարզացնել:

Առաւօտ մը , կէսօրուան մօտիկ ժամուն հեռաձայնիս զանգը հնչեց: Զիատն էր: « Վարպետ, անմիջապէս ինքնաշարժդ նստիր ու եկուր, խոզը թակարդին մէջն է , եկուր մի ուշանար . թէեւ քիչ մը ուշացած եմ խոստումս կատարելու , սակայն հիմա խոզը բռնած եմ. միջակ բան մըն է, քու ուզածիդ պէս, միսն ալ համով ըլլալու է . խնդրեմ աճապարէ , կը սպասեմ...»
- «Մէկուկէս ժամէն մօտդ կ'ըլլամ Զիատ » պատասխանեցի: Չերթալ կարելի չէր, արհամարհական պիտի թուէր այդ :
Բարեկամի մը հետ ճամբայ ելանք : Գիւղը երեսուն քիլօմեթր հեռու էր Քեսապէն , անտառածածկ լերան մը ստորոտը ՝ անտառախիտ ձորի մը մէջ :

»»«»«»« -.-.-.-. «.«.«.«.
Զիատի ուրախութիւնը սահման չունէր: Հալ ու քէֆ հարցնելէն ետք ՝ «այս անգամ ծուղակիս մէջ ինկաւ անպիտանը» ոգեւորուած ըսաւ ան: «Քեզի չէի՞ ըսեր որ օր մը պիտի բռնեմ կամ պիտի հրացանազարկ ընեմ այդ գողը, պարտէզս աւերողը» : Քաջալերական խօսքերս հազիւ աւարտած էի երբ մեր դէմ կանգնեցան երկու կտրիճ երիտասարդներ : «Բարեկամներս են », հպարտութեամբ ծանօթացուց զանոնք : «Հիմա խնդիրը դիւրացաւ Վարպետ, փամփուշտ մը գլխուն ու վրէժս առած կ'ըլլամ այդ վարնոցէն. Դուն ալ գնա առատ առատ խոզի միս ճաշակէ: Հազար անուշ: Դժբաղդաբար ես քեզի սեղանակից պիտի չկարենամ ըլլալ , մեզի համար հարամ է նոյնիսկ անոր մազին դպչիլը»:
- «Ինչո՞ւ արդեօք » միամիտ հարց տուի ՝ այս դէպքէն ես ալ բան մը որսալու մտադրութեամբ:
«Վարպետ, այս կենդանին մեր մզկիթին բակը քնացած ըլլալուն համար է որ հարամ է». այդպէս կ'ըսուի.նոյնիսկ կ'ըսուի թէ խոզին միայն մէկ կողմն է հարամ, այն կողմը որուն վրայ ան պառկած է: Բայց որովհետեւ չենք գիտեր թէ աջի՞ն կամ ձախին վրայ քնացած է , ուստի լման խոզը հարամ կը նկատենք:
- «Կողմերու հարցը դիւրին չէ՞ ճշտել Զիատ: Բերէք խոզ մը , նոյն մզկիթին բակը քնացուցէք , ապա կ'իմանաք թէ որ կողմին վրայ էր քնացած , այսպիսով կ'որոշուի հալալ կողմը...»
Զիատի ժպիտը վերածուեցաւ խնդուքի վարակելով իր բարեկամներն ալ :
Քիչ ետք՝ սուրճի, օշարակի եւ այլ հիւրասիրութիւն : Ժամը կէսօրէ ետք 5ին կը մօտենար:
- «Խոզը ո՞ւր է Զիատ », հարց տուի քիչ մը դժգոհանքով , « գիշեր պիտի ըլլայ շուտով եւ մենք տակաւին կը շաղակրատենք. արագ շարժուելու ենք»:
« Խոզը Ֆուրունլուխի ձորերէն մէկուն մէջ է, ապահով ՝թակարդի մէջ: Քառորդ ժամէն այնտեղ կ'ըլլանք ու դասը կուտանք: Հրացանս ու փամփուշտները պատրաստ են:»

Զէնք, փամփուշտ, թակարդ ... այս բառերը զիս անհանգիստ վիճակի կը մատնէին : « Տար Աստուած որ բարի վերջ ունենար » մտածեցի ես ինծի ու ոտքի ելայ դէպի ինքնաշարժիս ղեկը: Ընկերակիցս ու Զիատի ընկերները սուրճը կուլ տուին ու տեղաւորուեցան ինքնաշարժին մէջ: Զիատն ալ կապեց փամփշտակալը ու փայլող հրացանը ձեռքը առնելով միացաւ խումբին: Երեք թուրքմէնները քիթերնուն տակէն բաներ մը կը մրթմրթային: Աղօթք մըն էր՝ յաւուր պատշաճի:
Ճիշտ քառորդ ժամէն հասանք ձորը ՝ խոզին գլխավերեւը...
Աստուած իմ, այդ ինչ տեսարան էր.անասունը զարհուրած էր: Ազատութիւնը կորսնցուցած , դարձած էր գերի : Իր ժանիքներուն ոչինչով կրնային օգնել : Աչքերուն մէջ կարելի էր տեսնել մօտալուտ մահուան յարուցած սարսափը: Մեզի կը նայէր ապշահար դողով մը: Թակարդին երկաթեայ ձողը քիչ մը ծռած էր . կենդանին փորձած էր իր բոլոր ուժովը տապալել այդ երկաթը սակայն ի զուր... ալ յոյս չունէր իր ընտանիքի անդամներուն միանալու ... :
Խոր ցաւ մը սկասած էր կրծել սիրտս: Տառապանք կ'ապրէի ի տես բանտարկուած այդ կենդանիին :
Ոչ ոք նկատած էր վրդովմունքս , յուզումս: Ընկերակիցներուս դէմքերուն վրայ ուրուագծուած կար դառն ժպիտ: Իրենց բերքը փճացնող թշնամին իրենց ձեռքն էր անցած...
«Զիատ», բացականչեցի , չեմ յիշեր ճիշտ ինչ ըսելու համար: Ան սակայն չէր լսած ձայնս:Հրացանը պինդ սեղմած էր կուրծքին ու նշան առած խոզին գլուխը, եւ ահա՝ գոռ , խուլ պայթում մը ձորին մէջ : «Զիատ» , բացականչեցի դարձեալ. պայթումին յարուցած արձագանգը չէր արտօներ խեղդուկ ձայնս հասանելի դարձնել Զիատի ականջներուն : Սիրտս արիւնոտ էր ի տես խոզի վերջին գալարումներուն . ընկերակիցներս ուրախ էին ու գոհունակ, նոյնիսկ հպարտ՝ խոզին դէմ տարած իրենց յաղթանակով: Հարսանիքի մթնոլորտ՝ կենդանիի մը սատկելուն առթիւ...
Յորդ արիւնը կը ծորէր խոզի բերնէն, ականջներէն. խոր ու սրտակեղէք հռնդիւններ կ'արձակէր աչքերը բաց ու խուփ ընելով: Ոտքերը կը դողային , ինչպէս իմ սիրտը. խոզն իր հոգեվարքը կ'ապրէր իսկ ես ՝ ոճիրով յանցապարտի իմ տագնապս: Այդ կատաղի կենդանին ոչխարի երեւոյթ կը պարզէր: Մարմինը անգամ մը եւս ցնցուեցաւ ու տապլտկեցաւ իր քրքրած փափուկ հողին մէջ, խրեց քիթը ու անշարժացաւ:

Լացը զսպող երեխայի կը նմանէի: Կոկորդս կը սեղմուէր: Խոզի միսի պաշար մը ունենալու փափաքիս գոհացում տալու համար կ'արժէ՞ր այս տագնապը ապրիլ: Թուրքմէն գործաւորս աչքիս կը թուէր անգութ, վայրագ ու անխիղճ էակ . տարօրինակ սառոյց մը պատած էր էութիւնս համակ. ինծի կը թուէր , թէ հայ մըն էր որ թակարդի մէջ բռնած էր Թուրքմէն Զիատ եւ ամենայն պաղարիւնութեամբ զգետնած զայն :
Միտքս պահ մը գնաց ետեւ մինչեւ 1915թուական, երբ մէկուկէս միլիոն հայեր Զիատի արիւնակիցներուն կողմէ թակարդին մէջ ինկած խոզին նման ամենայն պաղարիւնութեամբ խողխողուեցան:
«Երեսունէն քառասուն քիլօ կը կշռէ այս խոզը , Վարպետ» , մտքիս թելն ընդհատեց Զիատ , հրացանը մէկ ուսէն միւս ուսը փոխադրելով: Ես քեզի չէի՞ ըսած որ անպայման օր մը...բայց , խէյր ըլլայ, Վարպետ, ինչո՞ւ անտրամադիր ես :Փոխանակ ուրախ ըլլալու...» : Չշարունակեց Զիատ: Ինծի այդ վիճակին մէջ բնաւ չէր հանդիպած:
- «Բան չկայ: Գլուխս կը ցաւի» ,պատասխանեցի ու ոտքի կանգնեցայ: Այդ գորշ ձորը սկսած էր վախազդու դառնալ: Երկնաքեռ ծառերը անախորժ նայուածքով մեզ կը դիտէին . կարծէք իրենց անդորրը խանգարած ըլլայինք: Խումբ մը սեւ թռչուններ, անտառին մէջ գիշերելու հաճոյքի յոյսով անցան հապճեպով ու ակնթարթի մը մէջ կորսուեցան:
«Շարժուինք մութը չինկած»: Զիատն էր: «Մերոնք կը սկսին մտահոգուիլ: Խնդրեմ, այս պարանով կապեցէք խոզը , ընկերս ու ես կը քաշենք զայն ու կը զետեղենք ինքնաշարժին պահեստի սնտուկին մէջ: Եթէ դպչինք անոր մեր մարգարէն մեզ կը տեսնէ վերէն :Տարէք տուն, քերթեցէք կաշին, կտրեցէք , աղացէք , հարեւաններուն բաժնեցէք , կերէք, հազար անուշ ըլլայ: Մեր մէջ աղ ու հաց կայ, Վարպետ, մարդուս խօսքը խօսք է...»:
Չպատասխանեցի: Բառ մ'իսկ խօսելու տրամադրութիւն չունէի: «Ես քեզ իմ մօտ չեմ կրնար աշխատցնել ,ոճրագործ Զիատ» մտածեցի պոռթկալ Զիատի երեսն ի վեր : Բայց ի՞նչ էր այս մարդուն յանցանքը: Գուցէ տեղեակ իսկ չէր Մեծ պատերազմներէն եւ այնտեղ տեղի ունեցած ոճիրներէն:
Երկուութեան մէջ մնացած էի՝ Զիատ հաւատաւոր , պարկեշտ գործաւորին ու Զիատ պաղարիւն «ոճրագործ»ին միջեւ... :


ԶՕՀՐԱՊ ԱՅՆԹԱՊԼԵԱՆ



«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»

0 comments:

Հայտնեք Ձեր կարծիքը՝