Յայտարարութիւն

Wednesday, April 25, 2012

«Զատորոշիչ յատկանիշները»...

ԱՅՍ ԱՆԿԻՒՆԷՆ
«Զատորոշիչ յատկանիշները»...
Անցեալ սեպտեմբերին Լաւալի Հայ կեդրոնին մէջ տեղի ունեցաւ Համազգայինի
Սանահին մասնաճիւղի տարեկան հայագիտական երկօրեայ լսարանը՝ »Մշակոյթը՝
պանդուխտ« բնաբանով։ Յաջորդաբար Հորիզոն գրականին մէջ լոյս տեսան հոն
ներկայացուած նիւթերը։ Մարտի գրականին մէջ հրատարակուեցաւ Էլօ Պուտաքեանի
ելոյթը՝ »Հայ կերպարուեստը պանդխտութեան մէջ«։ Այդ առթիւ, ընթերցող մը՝ իր
կարգին արուեստագէտ, համացանցի ընկերային կայքերէն Facebook-ի վրայ կը յայտնէր
իր հիասթափութիւնը, որ ներկայացուածը չէր համապատասխաներ իր ակնկալիքին։ »Կը
հաւատայի թէ,« կը գրէր ան, »այս սեմինարին նպատակն էր քննել ու վերծանել
պանդխտութեան մէջ ստեղծագործող հայ արուեստագէտին իւրայատուկ եւ զատորոշիչ
յատկանիշները։«
Հարցը որ կը դրուի մեր առջեւ հետեւեալն է. կրնա՞յ մշակոյթի բոլոր
դրսեւորումներուն մէջ արտացոլալ պանդխտութիւնը, եւ ինչպէ՞ս արտացոլալ։
Գրականութիւնը, երաժշտութիւնը կամ կերպարուեստը կրնա՞ն հաւասարապէս
արտայայտել հայ պանդուխտին ապրումներն ու զգացումները, իսկ ուշադիր ընթեցողը,
ունկնդիրը կամ դիտողը կրնա՞յ նշմարել կամ զգալ հայ արուեստագէտին »իւրայատուկ
եւ զատորոշիչ յատկանիշները«։
Այս հարցադրումին մէջ շեշտը պիտի տեղափոխեմ չակերտուած բառերէն »հայ
արուեստագէտ« եզրին վրայ, նոյնիսկ առաջին հերթին՝ »հայ« բառին վրայ։ Արդարեւ,
պանդխտութիւնը համամարդկային երեւոյթ մըն է եւ չի սահմանափակուիր հայութեան
պարագայով, ուստի հայ արուեստագէտին յատուկ բնորոշիչները գտնելը աւելի բարդ
խնդրի մը կը վերածէ առաջադրանքը։ Այլեւ, պանդխտութիւնը մարդկութեան
պատմութեան մէջ հինէ՜ն եկած երեւոյթ մըն է, որ առկայ է մինչեւ այսօր, եւ որուն
առարկայական պատճառներն ու պայմանները կը փոխուին, փոխելով նաեւ անոր
յառաջացուցած տառապանքները, տագնապներն ու հակազդեցութիւնները։
Հարցումին պատասխանը որոնելու ուղի մը բանալ փորձելու համար, եւ ոչ
թէ անպայման պատասխանը գտնելու, տեսնենք որո՛նք են պանդուխտ մարդու
հաւանական ապրումներն ու զգացումները, որոնք արուստագէտին կողմէ ալ կրնան
դրսեւորուիլ իր ստեղծագործութեանց մէջ։
Առաջին ազդակը տեղափոխութիւնն է, սեփական միջավայրէն հեռանալը, օտար
)այսինքն սեփականէն տարբեր( միջավայրի մը մէջ յայտնուիլը, անոր պատշաճելու
դիւրութիւնը կամ դժուարութիւնը, անոր մէջ վերապրելու եւ իր տեղը գտնելու կամ
չգտնելու խնդիրը։ Հետեւա՞նքը՝ այդ միջավայրն է, իր ֆիզիքական թէ հոգեկան
կողմերով, որ պիտի երեւի գեղարուեստական ստեղծագործութիւններուն մէջ՝ որպէս հենք,
որպէս խորանկար։
Սակայն կայ նաեւ, տեղափոխութեան առընթեր՝ ետեւը թողած երկրի կարօտը, որ
արուեստի մէջ ալ պիտի երեւի վերյիշումներու ձեւին տակ։ Այստեղ արդէն
արուեստագէտին երեւակայութիւնն է, որ կը բանի, ու կ'իշխէ։ Ի հարկէ կը ստեղծուի նաեւ
նոր եւ հին միջավայրերու բախման կամ համարկման ուժականութիւնը, որ յաւելեալ
ինքնուրոյնութիւն մը կ'ընծայէ ստեղծագործութեան։
Երկրորդ ազդակը, նոյնքան կարեւոր որքան առաջինը՝ պանդուխտին բաժանումն է
իր հարազատներէն՝ ժամանակաւոր թէ տեւական կերպով։ Առանձնութեան զգացումը,
զրկանքը իրեններուն ներկայութենէն, ու մանաւանդ այդ զրկանքին ալ առթած կարօտը
զօրաւոր զգացումներ են, որոնք կրնան արտայայտուիլ արուեստի դրսեւորումներուն մէջ։
Բաժանումին ալ առընթեր, կայ նաեւ ետեւը մնացողներուն օգնութեան հասնելու,
անոնց կեանքի դժուարին պայմանները, որոնց պատճառաւ ալ հաւանական է, որ յանձն
առնուած պիտի ըլլայ պանդխտութիւնը՝ չափով մը մեղմացնելու տենչը, եւ ի
հարկէ անոնցմէ հոգեպէս ալ խզուելու, չըսելու համար անոնց դաւաճանելու վտանգն ու
յառաջացուցած ժխտական ապրումները, որոնք բոլորն ալ հաւանականութիւններ են։
Արդ, այս բոլորը հարազատօրէն ու բացայայտօրէն կրնան երեւիլ առաջին հերթին
արուեստի այն մարզերուն մէջ, որ խօսքի վրայ են հիմնուած՝ գրականութիւն, երգ,
թատրոն, շարժանկար, պանդուխտին մայրենի լեզուով ըլլան ատոնք, թէ նոր, փոխառեալ
լեզուով։ Լեզուի հարցը, սակայն, այլ դժուարութիւն մը կը պատճառէ - ուրիշին լեզուով
գրուածը ո՞ր մշակոյթին մաս կը կազմէ։
Լեզուի հարցը կը բացակայի արուեստի այլ մարզերէն, որոնք խօսքի վրայ չեն
հիմնուած՝ երաժշտութիւն, գեղանկարչութիւն, քանդակագործութիւն,
ճարտարապետութիւն։ Այստեղ լսողական ու տեսողական ազդակները կը գործեն, որոնք
սակայն աւելի կը դժուարացնեն արուեստագէտին ապրումներն ու զգացումները ուղղակի
փոխանցելու խնդիրը, ընկալողին ձգելով անոնց մեկնաբանութիւնը։ Արուեստի տարբեր
մարզերու իւրայատկութիւններն են ասոնք։
Նաեւ, ստեղծագործութեան ազգային պատկանելութիւնը կարելի է հարցականի
տակ առնել։ Գանատայի մէջ ապրող ու ստեղծագործող պանդուխտ արուեստագէտին
գործը ո՞ւր կը զետեղուի - գանատակա՞ն մշակոյթին մէջ, թէ այն երկրին, որմէ եկած
է ան։ Տակաւին, եթէ խօսքի բաժին կայ արուեստին մէջ, լեզուն չափով մը, բայց ոչ
անպայման, կը թելադրէ պատկանելութիւն մը, սակայն եթէ զանցենք խօսքը, այն ատեն
ինչպէ՞ս զետեղել գանատական բնանկար մը, թէկուզ հայ կամ սպանացի արուեստագէտի
մը կողմէ յօրինուած ըլլայ ան։ Իսկ հայկական ըլլալու համար՝ արդեօք պայմա՞ն է, որ
արուեստականօրէն հայկական խաչքար մը երեւի կտաւին մէջ, եւ սպանական ըլլալու
համար՝ ֆլամենկօ պարուհի մը։
Տակաւին կրնանք այլ ազդակներ ալ փնտռել, ինչպէս արդարութեան տենչը, կամ
բողոքը՝ մարդկային անարդարութեան դէմ, պահանջատիրական մօտեցումը՝ այդ
անարդարութեան վերացման ի խնդիր, եւայլն, որոնք կրնան դրսեւորուիլ արուեստի
գործերու մէջ, առանց անպայման ազգային առնչութեան մը։
Նոյնն է պարագան երաժշտութեան, ուր հայ տոհմիկ երաժշտութենէն ներշնչուած
մեղեդի մը կրնայ մեծ համանուագի մը հենքը կազմել, նոյնիսկ առանց որ յօրինողը հայ
ըլլայ, ու անպայման արտացոլացումը չըլլալ հայ արուեստագէտի մը ապրումներուն եւ
զգացումներուն, այնպէս ինչպէս եւրոպացի շատ երաժիշտներ իրենց ներշնչումները
յաճախ ստացած են տարբեր ժողովուրդներու մշակոյթներէն։ Իսկ ստեղծագործութիւնը
ո՞ր մշակոյթին մաս կը կազմէ։
Գալով ճարտարապետութեան, ինչպէ՞ս կրնան հայ ճարտարապետներու գործերը
զատորոշուիլ իրենց ժամանակակիցներու գործերէն ու արտայայտել հայ մարդու
ապրումներն ու զգացումները պանդխտութեան մէջ։ Ամեն պարագայի՝ ոչ հայկական
դասական տաճարի մը պատկերը վերարտադրելով...
Երբ հարցերը ունին համամարդկային բնոյթ, զատորոշիչ յատկանիշներու ազգային
արմատները փնտռելը հերկուլեսեան ճիգի կը կարօտի։
Այս հարցերը շատ աւելի կ'աղօտին ու դժուար մեկնաբանելի կը դառնան
պանդխտութեան մէջ ծնած յաջորդ սերունդներու պարագային։ Երկրորդ
ձեռքէ ստացուած կ'ըլլան հայրենիքի կարօտն ալ, հեռաւոր ազգականներու հետ
առնչութիւններն ալ։
Այսօր սակայն թերեւս համացանցի թեւերուն վրայ սաւառնելով, կրնանք
հեռաւորութիւններու ստեղծած անպատեհութիւնները շրջանցել...
ՎՐԷԺ-ԱՐՄԷՆ
Հորիզոն, 2012-04-09 )1710(
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»

0 comments:

Հայտնեք Ձեր կարծիքը՝