«Մաքարոնի Թիլէկ Թիլէկ» - Գէորգ Ճ. Աբէլեան (Ձիւնական)

«Մաքարոնի Թիլէկ Թիլէկ»
Պատմուածքներ ՝ Քեսապէն եւ Այնճարէն

Գէորգ Ճ. Աբէլեան (Ձիւնական)



Քսանչորս Պատմուածքներէ բաղկացած այս 390 էջնոց հատորը լոյս տեսած է Համազգայինի Տպարանէն,2011 ին , մեկենասութեամբ՝ Սեպուհ եւ Հրաչ Մանճիկեան եղբայրներու ,բնակիչներ՝ Արաբական Միացեալ Էմիրութեանց: Գիրքը կարելի է ստանալ հեղինակէն՝

Sava School and Office Supplies
Anjar, Bekaa, Lebanon
Fax: +961 8 620891
Mob: +961 3 708606
Email: sava-co@hotmail.com

Հեղինակը 20 էջ յատկացուցած է բառարանի մը (էջ 371 – 390 ) բացատրութիւն տալու համար տեղանուններու, օտար բառերու, անձերու մասին: Օրինակ՝ «Մարիամին Օթէլը»,«Ֆիլտ մարշալ» , «Տափու», «բաղարջ» , «ճեներիկ» , «Ինկիլիզ Սուրէն» եւլն: Ընթերցողին բառամթերքն ալկը զօրանայ բառերով եւ անուններով՝... զորս հայերէն որեւէ բառարանի մէջ կարելի չէ գտնել...

Պատմութիւններուն ամենէն երկարը 28 էջ է իսկ ամենակարճը ՝ 6: Սակայն երկարն ալ , կարճն ալ նոյն ախորժակով կը կարդացուին որովհետեւ համով են եւ իրական : Գէորգ Աբէլեան վերացական չէ եղած բնաւ: Ան կեանքէն առած է միշտ ու տուած կեանքին: Մօտ յիսուն տարուան իր գրական ստեղծագործութիւններուն մէջ կարմիր թելի նման կ՜երեւի այս յատկութիւնը : Իր կեանքը իմաստաւորած է գրելով , արտադրելով միայն: Երանելի չէ՞ այս մարդը , որ ամէն օր տալիք ունի իր շրջապատին:
Նշանակ բարձր կը գնահատէ Աբէլեանի կէս դարու գրական վաստակը, անվհատ կամքը , սէրը մեր գրականութեան , սէրն ու յարգանքը գիւղին ու գիւղացիին:

Կը շնորաւորենք հեղինակին եօթանասուն ամեակը , որու առթիւ այս գիրքը հեղինակը ձօնած է ինքն իրեն:

Կ՜արտատպենք Հեղինակին Խօսքը գիրքի էջ 6էն եւ 7էն:

Նորանոր հեղինակութեանց անկեղծ բարեմաղթութիւններով՝
«Նշանակ»

»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»

ՀԵՂԻՆԱԿԻՆ ԽՕՍՔԸ

Համեստս ունիմ մէկ էութիւն, բայց՝ զոյգ պատկանելիութիւն:

Ծնած եւ մինչեւ պատանեկութիւն ապրած եմ Քեսապի Քորքիւնէ գիւղը: պատանեկան հասակէս փոխադրուած եմ Լիբանանի Այնճար գիւղը՝ որպէս քոյր Հետուիկի գիշերօթիկ աշակերտ:

Քեսապի գեղեցիկ եւ նոյնիսկ վայրի բնութիւնը որոշ բաներ դրած է մէջս: Այնճարը տուած է ինծի կրթութիւն նաեւ եղած է մնայուն բնակավայրս:

Հայկական եզակի այս երկու վայրերը կազմաւորած են զիս:

Այս զոյգ պատկանելիութիւններս կ՜արտայայտեմ այս գիրքին մէջ: Իմ ճանչցած մերթ նոյնիսկ դրացի կամ ազգական հարազատներս կը տողանցեն այս էջերուն վրայ:

Այս պատմութիւնները գրուիլ սկսած են 1984 էն: Երեք հատ երեւցած են «Բանգին»ի, իսկ ուրիշ երեք հատ ալ «Ազդակ»ի մէջ: Երկու - երեք պատմութիւն ալ գրուած են 2011ին (կարելի է կոչել՝ մամուլի տակ...):

Նախապէս այս հաւաքածոն վերնագրած էի «Արծաթէ Թելը Չփրթած...»: Վերջնական անուանումը եղաւ՝ « Մագարոնի Թիլէկ - Թիլէկ»:

Հերոսներս, բացի քանի մը հատէն, առնուած են իմ անմիջական շրջապատէս:Անոնք, գրեթէ բոլորն ալ,տարեցներ են, որոնք կանգնած են «չուերթ»ի սահմանին վրայ, «Պորտինկ Փաս»ը գրպանած են գրեթէ, բայց տակաւին Կ՜ԱՊՐԻՆ, ԱՊՐԻԼ Կ՜ՈՒԶԵՆ:

Թող ներուի ինծի, եթէ երբեք այս աշխատութիւնս նուիրեմ ես ինծի՝ 70 ամեակիս առիթով: Սա անձնասիրութիւն մի համարեր, ընթերցող:Թերեւս ես ալ իմ հերոսներուս կը մօտենամ...

Ըսեմ, որ ընթերցողներս, հայկական չափանիշով, այնքան ալ քիչ չեն:Ես գոհ եմ անոնցմէ...

Չեմ կրնար չյիշել այն իրողութիւնը, որ Ս.Սիմոնեանի Սփիւռքով հայ գրականութեան մեծ դարպասէն ներս մտնելով՝ շարունակած եմ «Բագին»ով եւ «Ազդակ»ով ես իմ կեանքս լեցնել: Եթէ 50 տարի առաջ այս երեքին էջերը լայն չբացուէին առջեւս, դժուար թէ կարելի դառնար տալ այն՝ ինչ որ տուած եմ ցարդ:

Կ՝արձանագրեմ, ամենայն ջերմութեամբ, ընտանիքիս անդամներուն նեցուկն ու սպասումը...

Վերջացնեմ՝ սրտագին շնորհակալութիւն յայտնելովմեկենասներուս, խմբագիրիս, վերստուգողսրբագրիչիս եւ էջադրղիս: Նաեւ՝ խորին շնորհակալութիւն նկարազարդող երիտասարդ արուեստագէտին:Տակաւին կան մարդիկ,որոնք անսակարկ կերպով ծառայել գիտեն արուեստին, հայ գրականութեան: Բոլորին վարձքը կատար: Ասոնք զիս երջանկացնելու չափ ուրախացուցին...


Գէորգ Ճ Աբէլեան




«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»

«Մաքարոնի Թիլէկ Թիլէկ» - Գէորգ Ճ. Աբէլեան (Ձիւնական)

«Մաքարոնի Թիլէկ Թիլէկ»
Պատմուածքներ ՝ Քեսապէն եւ Այնճարէն

Գէորգ Ճ. Աբէլեան (Ձիւնական)



Քսանչորս Պատմուածքներէ բաղկացած այս 390 էջնոց հատորը լոյս տեսած է Համազգայինի Տպարանէն,2011 ին , մեկենասութեամբ՝ Սեպուհ եւ Հրաչ Մանճիկեան եղբայրներու ,բնակիչներ՝ Արաբական Միացեալ Էմիրութեանց: Գիրքը կարելի է ստանալ հեղինակէն՝

Sava School and Office Supplies
Anjar, Bekaa, Lebanon
Fax: +961 8 620891
Mob: +961 3 708606
Email: sava-co@hotmail.com

Հեղինակը 20 էջ յատկացուցած է բառարանի մը (էջ 371 – 390 ) բացատրութիւն տալու համար տեղանուններու, օտար բառերու, անձերու մասին: Օրինակ՝ «Մարիամին Օթէլը»,«Ֆիլտ մարշալ» , «Տափու», «բաղարջ» , «ճեներիկ» , «Ինկիլիզ Սուրէն» եւլն: Ընթերցողին բառամթերքն ալկը զօրանայ բառերով եւ անուններով՝... զորս հայերէն որեւէ բառարանի մէջ կարելի չէ գտնել...

Պատմութիւններուն ամենէն երկարը 28 էջ է իսկ ամենակարճը ՝ 6: Սակայն երկարն ալ , կարճն ալ նոյն ախորժակով կը կարդացուին որովհետեւ համով են եւ իրական : Գէորգ Աբէլեան վերացական չէ եղած բնաւ: Ան կեանքէն առած է միշտ ու տուած կեանքին: Մօտ յիսուն տարուան իր գրական ստեղծագործութիւններուն մէջ կարմիր թելի նման կ՜երեւի այս յատկութիւնը : Իր կեանքը իմաստաւորած է գրելով , արտադրելով միայն: Երանելի չէ՞ այս մարդը , որ ամէն օր տալիք ունի իր շրջապատին:
Նշանակ բարձր կը գնահատէ Աբէլեանի կէս դարու գրական վաստակը, անվհատ կամքը , սէրը մեր գրականութեան , սէրն ու յարգանքը գիւղին ու գիւղացիին:

Կը շնորաւորենք հեղինակին եօթանասուն ամեակը , որու առթիւ այս գիրքը հեղինակը ձօնած է ինքն իրեն:

Կ՜արտատպենք Հեղինակին Խօսքը գիրքի էջ 6էն եւ 7էն:

Նորանոր հեղինակութեանց անկեղծ բարեմաղթութիւններով՝
«Նշանակ»

»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»

ՀԵՂԻՆԱԿԻՆ ԽՕՍՔԸ

Համեստս ունիմ մէկ էութիւն, բայց՝ զոյգ պատկանելիութիւն:

Ծնած եւ մինչեւ պատանեկութիւն ապրած եմ Քեսապի Քորքիւնէ գիւղը: պատանեկան հասակէս փոխադրուած եմ Լիբանանի Այնճար գիւղը՝ որպէս քոյր Հետուիկի գիշերօթիկ աշակերտ:

Քեսապի գեղեցիկ եւ նոյնիսկ վայրի բնութիւնը որոշ բաներ դրած է մէջս: Այնճարը տուած է ինծի կրթութիւն նաեւ եղած է մնայուն բնակավայրս:

Հայկական եզակի այս երկու վայրերը կազմաւորած են զիս:

Այս զոյգ պատկանելիութիւններս կ՜արտայայտեմ այս գիրքին մէջ: Իմ ճանչցած մերթ նոյնիսկ դրացի կամ ազգական հարազատներս կը տողանցեն այս էջերուն վրայ:

Այս պատմութիւնները գրուիլ սկսած են 1984 էն: Երեք հատ երեւցած են «Բանգին»ի, իսկ ուրիշ երեք հատ ալ «Ազդակ»ի մէջ: Երկու - երեք պատմութիւն ալ գրուած են 2011ին (կարելի է կոչել՝ մամուլի տակ...):

Նախապէս այս հաւաքածոն վերնագրած էի «Արծաթէ Թելը Չփրթած...»: Վերջնական անուանումը եղաւ՝ « Մագարոնի Թիլէկ - Թիլէկ»:

Հերոսներս, բացի քանի մը հատէն, առնուած են իմ անմիջական շրջապատէս:Անոնք, գրեթէ բոլորն ալ,տարեցներ են, որոնք կանգնած են «չուերթ»ի սահմանին վրայ, «Պորտինկ Փաս»ը գրպանած են գրեթէ, բայց տակաւին Կ՜ԱՊՐԻՆ, ԱՊՐԻԼ Կ՜ՈՒԶԵՆ:

Թող ներուի ինծի, եթէ երբեք այս աշխատութիւնս նուիրեմ ես ինծի՝ 70 ամեակիս առիթով: Սա անձնասիրութիւն մի համարեր, ընթերցող:Թերեւս ես ալ իմ հերոսներուս կը մօտենամ...

Ըսեմ, որ ընթերցողներս, հայկական չափանիշով, այնքան ալ քիչ չեն:Ես գոհ եմ անոնցմէ...

Չեմ կրնար չյիշել այն իրողութիւնը, որ Ս.Սիմոնեանի Սփիւռքով հայ գրականութեան մեծ դարպասէն ներս մտնելով՝ շարունակած եմ «Բագին»ով եւ «Ազդակ»ով ես իմ կեանքս լեցնել: Եթէ 50 տարի առաջ այս երեքին էջերը լայն չբացուէին առջեւս, դժուար թէ կարելի դառնար տալ այն՝ ինչ որ տուած եմ ցարդ:

Կ՝արձանագրեմ, ամենայն ջերմութեամբ, ընտանիքիս անդամներուն նեցուկն ու սպասումը...

Վերջացնեմ՝ սրտագին շնորհակալութիւն յայտնելովմեկենասներուս, խմբագիրիս, վերստուգողսրբագրիչիս եւ էջադրղիս: Նաեւ՝ խորին շնորհակալութիւն նկարազարդող երիտասարդ արուեստագէտին:Տակաւին կան մարդիկ,որոնք անսակարկ կերպով ծառայել գիտեն արուեստին, հայ գրականութեան: Բոլորին վարձքը կատար: Ասոնք զիս երջանկացնելու չափ ուրախացուցին...


Գէորգ Ճ Աբէլեան




«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»

Սփիւռքի Նախարարի Պոլիս այցելութիւնը վիճաբանութեան նիւթ դարձաւ

Հետաքրքրական ժողովուրդ ենք մենք հայերս:
Փա՞ստ:
Կարդացէք Օշին Էլակէօզի ներքեւի գրութիւնը:
«Նշանակ»

«.«.«.«.«.«.«.«.««.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.

Հայաստանի Սփիւռքի Նախարար Տիկին Հրանոյշ Յակոբեան անցեալները համաշխարհային կնոջական համագումարի մասնակցելու նպատակով Պոլիս այցելութիւն մը կատարեց, եւ այս առիթէն օգտուելով հանդիպումներ ունեցաւ Պոլսահայ համայնքային շրջաններէն ներս ու Պոլսահայ մտաւորականներէն որոշ անձերու մշակութային շքանշաններ նուիրեց:

Սփիւռքի Նախարարութեան այս այցելութիւնը Պոլսահայ մտաւորականներէն ոմանց անհանգստութիւն պատճառեց:Անոնք կը բողոքէին ըսելով թէ Հայաստանէն Պոլիս Սփիւռքի նախարար մը պէտք չէր այցելէր որովհետեւ մենք Պոլսահայերս սփիւռք չենք, այլ մենք կապրինք մեր հօրենական հողերուն վրայ ուր մեր պապերը հազարաւոր տարիներ ապրած են:Այս յայտարարութիւնները հրատարակուեցան նաեւ թրքական թերթերուն մէջ:

Այն վիճաբանութիւնը թէ մենք Պոլսահայերս սփիւռք կրնանք նկատուիլ թէ ոչ կրնանք միշտ ընել մեր մէջ, առանց օտարները միջամուխ ընելու այս վիճաբանութեան բայց այս պատճառաւ Տիկին Հրանոյշ Յակոբեանի Պոլիս այցելած ըլլալուն համար բողոքելը ըստ իս անիմաստ է:Մնաց որ Սփիւռքի Նախարարին քաղաքս այցելելը եւ Պոլսահայ համայնքին հետ հանդիպումներ ունենալը եթէ իրենց իսկապէս անհանգստութիւն կը պատճառէր ուրեմն անոնք պէտք է որ չընդունէին Սփիւռքի Նախարարի ի պատիւ տրուած հրաւէրի մը մասնակցիլ ու իր ձեռքէն շքանշան ստանալ:Եթէ հրաւէրը ընդունեցին եւ ստացան շքանշանը ուրեմն այլեւս բողոքելու պատճառ մըն ալ չունին :

Մենք Թրքահայերս, մինչեւ հիմա պետութեան մշակած դռնփակ ու հակահայ քաղաքականութեան պատճառաւ ոչ մէկ յարաբերութիւն կրցանք ունենալ մեծ մասը մեր մէջէն ծագում առած սփիւռքահայութեան կամ Հայաստանի հետ:Այս պատճառաւ է որ անոնք մեզի նկատեցին իբր խորթ եղբայր:Անոնք մեզ նկատեցին թուրք կամ թրքացած ու կորած հայեր:Մենք Թրքահայերս ալ որոշ քաղաքական ճնշումներու պատճառաւ ստիպուեցանք մեր կռնակը դարձնել սփիւռքահայութեան եւ Հայաստանին :Մինչեւ հիմա չի յաջողեցանք մեր եւ անոնց միջեւ կամուրջ մը կառուցանել ու բացատրել իրենց մեր ունեցած կարեւորութիւնը, պաշտպանելու համար մեր պապերուն այս հողերուն վրայ ունեցած քանի մը հազար տարուայ գոյութիւնը եւ մշակոյթը:Անոնք յայտնի պատճառներով ստիպուեցան հեռանալ, ձգել ու փախչիլ իրենց հայրենի հողերէն:Շատեր բռնի կերպով աքսորուեցան, չարչարուեցան, զոհուեցան:Իսկ մենք շարունակեցինք մնալ ու ապրիլ մեր պապերուն ապրած այս հողերուն վրայ դիմադրելով ճնշումներու, հալածանքներու, թշնամութիւններու:Մեր ուժերուն ներածին չափ պայքարեցանք որպէսզի կանգուն պահենք այս հողերուն վրայ գտնուող մեր մշակութային արժէքները :Եթէ ներկայիս այս հողերուն վրայ հայ մշակոյթին պատկանող արժէքներ դեռ գոյութիւն ունին, հայութիւնը ասիկա կը պարտի Թրքահայերուն:Կասկած չկայ թէ եթէ մենք հոս չըլլայինք եւ չի պայքարէինք զանոնք կանգուն պահելու համար հիմա անոնցմէ ստուեր անգամ մնացած պիտի չըլլար:

Վերջին տարիներուն Թուրքիոյ մէջ ժողովրդավարական եւ մարդկային իրաւունքներու տեսակէտէ շատ մեծ բարեփոխումներ եղան:Թուրքիոյ եւ Հայաստանի միջեւ շատ տկար ալ ըլլայ դիւանաբանական յարաբերութիւններ սկսան:Երկու երկիրներու մէջ լրագրողներ, մտաւորականներ, վաճառականներ յաճախ զիրար կայցելեն:Թէ Հայաստանի եւ թէ Թուրքիոյ մէջ ժողովներ կը կատարուին որպէսզի հայ եւ թուրք ժողովուրդը զիրար հասկնան, զիրար աւելի մօտէն ճանչնան:Պէտք է ընդունիլ որ երկու երկիրներուն մտաւորականները իրենց դիւանագէտներէն շատ աւելի յաջող ու բարեկամեցողական ընթացք մը ունեցան այս նիւթին մէջ:

Ասիկա շատ լաւ առիթ մըն է որ մենք ալ սփիւռքահայութեան հետ շփման մէջ մտնենք ու զիրար հասկնալ ջանանք:Մնաց որ սփիւռքահայութիւնը եւ մենք իրարու օտար չենք: Իրարու թշնամին կամ մրցակիցը չենք այլ բոլորիս ծանօթ ստիպումներու պատճառաւ սփիւռքահայութիւնը մեր մէջէն ծագում առած է:Մենք իրարու կը պատկանինք:

Մեր եւ սփիւռքահայութեան մէջ Հրանդ Տինքի առաջնորդութեամբ հաստատուած կամուրջը պէտք է որ աւելի ամրապնդենք:Ուստի Հայաստանի Սփիւռքի Նախարարին քաղաքս այցելելը եւ Պոլսահայութեան հետ հանդիպումներ ունենալը մեզ պէտք չէ որ անհանգստացնէ




Օշին Էլակէօզ

Պոլիս 24 Մայիս 2011




«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»

Սփիւռքի Նախարարի Պոլիս այցելութիւնը վիճաբանութեան նիւթ դարձաւ

Հետաքրքրական ժողովուրդ ենք մենք հայերս:
Փա՞ստ:
Կարդացէք Օշին Էլակէօզի ներքեւի գրութիւնը:
«Նշանակ»

«.«.«.«.«.«.«.«.««.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.

Հայաստանի Սփիւռքի Նախարար Տիկին Հրանոյշ Յակոբեան անցեալները համաշխարհային կնոջական համագումարի մասնակցելու նպատակով Պոլիս այցելութիւն մը կատարեց, եւ այս առիթէն օգտուելով հանդիպումներ ունեցաւ Պոլսահայ համայնքային շրջաններէն ներս ու Պոլսահայ մտաւորականներէն որոշ անձերու մշակութային շքանշաններ նուիրեց:

Սփիւռքի Նախարարութեան այս այցելութիւնը Պոլսահայ մտաւորականներէն ոմանց անհանգստութիւն պատճառեց:Անոնք կը բողոքէին ըսելով թէ Հայաստանէն Պոլիս Սփիւռքի նախարար մը պէտք չէր այցելէր որովհետեւ մենք Պոլսահայերս սփիւռք չենք, այլ մենք կապրինք մեր հօրենական հողերուն վրայ ուր մեր պապերը հազարաւոր տարիներ ապրած են:Այս յայտարարութիւնները հրատարակուեցան նաեւ թրքական թերթերուն մէջ:

Այն վիճաբանութիւնը թէ մենք Պոլսահայերս սփիւռք կրնանք նկատուիլ թէ ոչ կրնանք միշտ ընել մեր մէջ, առանց օտարները միջամուխ ընելու այս վիճաբանութեան բայց այս պատճառաւ Տիկին Հրանոյշ Յակոբեանի Պոլիս այցելած ըլլալուն համար բողոքելը ըստ իս անիմաստ է:Մնաց որ Սփիւռքի Նախարարին քաղաքս այցելելը եւ Պոլսահայ համայնքին հետ հանդիպումներ ունենալը եթէ իրենց իսկապէս անհանգստութիւն կը պատճառէր ուրեմն անոնք պէտք է որ չընդունէին Սփիւռքի Նախարարի ի պատիւ տրուած հրաւէրի մը մասնակցիլ ու իր ձեռքէն շքանշան ստանալ:Եթէ հրաւէրը ընդունեցին եւ ստացան շքանշանը ուրեմն այլեւս բողոքելու պատճառ մըն ալ չունին :

Մենք Թրքահայերս, մինչեւ հիմա պետութեան մշակած դռնփակ ու հակահայ քաղաքականութեան պատճառաւ ոչ մէկ յարաբերութիւն կրցանք ունենալ մեծ մասը մեր մէջէն ծագում առած սփիւռքահայութեան կամ Հայաստանի հետ:Այս պատճառաւ է որ անոնք մեզի նկատեցին իբր խորթ եղբայր:Անոնք մեզ նկատեցին թուրք կամ թրքացած ու կորած հայեր:Մենք Թրքահայերս ալ որոշ քաղաքական ճնշումներու պատճառաւ ստիպուեցանք մեր կռնակը դարձնել սփիւռքահայութեան եւ Հայաստանին :Մինչեւ հիմա չի յաջողեցանք մեր եւ անոնց միջեւ կամուրջ մը կառուցանել ու բացատրել իրենց մեր ունեցած կարեւորութիւնը, պաշտպանելու համար մեր պապերուն այս հողերուն վրայ ունեցած քանի մը հազար տարուայ գոյութիւնը եւ մշակոյթը:Անոնք յայտնի պատճառներով ստիպուեցան հեռանալ, ձգել ու փախչիլ իրենց հայրենի հողերէն:Շատեր բռնի կերպով աքսորուեցան, չարչարուեցան, զոհուեցան:Իսկ մենք շարունակեցինք մնալ ու ապրիլ մեր պապերուն ապրած այս հողերուն վրայ դիմադրելով ճնշումներու, հալածանքներու, թշնամութիւններու:Մեր ուժերուն ներածին չափ պայքարեցանք որպէսզի կանգուն պահենք այս հողերուն վրայ գտնուող մեր մշակութային արժէքները :Եթէ ներկայիս այս հողերուն վրայ հայ մշակոյթին պատկանող արժէքներ դեռ գոյութիւն ունին, հայութիւնը ասիկա կը պարտի Թրքահայերուն:Կասկած չկայ թէ եթէ մենք հոս չըլլայինք եւ չի պայքարէինք զանոնք կանգուն պահելու համար հիմա անոնցմէ ստուեր անգամ մնացած պիտի չըլլար:

Վերջին տարիներուն Թուրքիոյ մէջ ժողովրդավարական եւ մարդկային իրաւունքներու տեսակէտէ շատ մեծ բարեփոխումներ եղան:Թուրքիոյ եւ Հայաստանի միջեւ շատ տկար ալ ըլլայ դիւանաբանական յարաբերութիւններ սկսան:Երկու երկիրներու մէջ լրագրողներ, մտաւորականներ, վաճառականներ յաճախ զիրար կայցելեն:Թէ Հայաստանի եւ թէ Թուրքիոյ մէջ ժողովներ կը կատարուին որպէսզի հայ եւ թուրք ժողովուրդը զիրար հասկնան, զիրար աւելի մօտէն ճանչնան:Պէտք է ընդունիլ որ երկու երկիրներուն մտաւորականները իրենց դիւանագէտներէն շատ աւելի յաջող ու բարեկամեցողական ընթացք մը ունեցան այս նիւթին մէջ:

Ասիկա շատ լաւ առիթ մըն է որ մենք ալ սփիւռքահայութեան հետ շփման մէջ մտնենք ու զիրար հասկնալ ջանանք:Մնաց որ սփիւռքահայութիւնը եւ մենք իրարու օտար չենք: Իրարու թշնամին կամ մրցակիցը չենք այլ բոլորիս ծանօթ ստիպումներու պատճառաւ սփիւռքահայութիւնը մեր մէջէն ծագում առած է:Մենք իրարու կը պատկանինք:

Մեր եւ սփիւռքահայութեան մէջ Հրանդ Տինքի առաջնորդութեամբ հաստատուած կամուրջը պէտք է որ աւելի ամրապնդենք:Ուստի Հայաստանի Սփիւռքի Նախարարին քաղաքս այցելելը եւ Պոլսահայութեան հետ հանդիպումներ ունենալը մեզ պէտք չէ որ անհանգստացնէ




Օշին Էլակէօզ

Պոլիս 24 Մայիս 2011




«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»

Մտահոգութիւն Ընթերցողէ մը

Սիրելի Օշին,

Ուրախ եմ հետաքրքրութեանդ համար: Տրուած ըլլալով որ առանձինս կը հրապարակեմ Նշանակը, յաճախ բազմազբաղուածութեան կամ ճամբորդութեան պատճառաւ կը դանդաղիմ: Ընդհանրապէս նիւթերը կը պատրաստեմ եւ կը ծրագրեմ ինչ թուականներով զանոնք հրապարակել: Վերջերս ատոր ալ ժամանակը չգտնուեցաւ:Վերջին երկու շաբաթները գործով մանաւանդ ,քիչմըն ալ Օհաննէսեան Հայկական Վարժարանով եւ Համազգայինով զբաղած ըլլալուս՝ գիշերները չկարողացայ տրամադրել Նշանակին: Առողջութեամբ լաւ եմ, Աստուծոյ փառք:
Մի քանի օր եւս եւ կը վերսկսիմ րութինին...
Շնորհակալութիւն հարազատի վերաբերումիդ համար:
Նշան
«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.««.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«



Սիրելի պարոն Նշան:
Շաբաթէ մը ի վեր է որ Նշանակ կայքէջի վրայ նոր գրութիւն չկայ:Գիտեմ որ դուք ամեն օր շուրջ տասէ աւելի գրութիւն կը տեղաւորէք ուստի մտահոգուեցայ :Յուսամ անհանգստութիւն մը չունիք կամ ուրիշ անպատեհ կացութեան մը չէք մատնուած:

Յարգանքներ

Օշին


«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»

Մտահոգութիւն Ընթերցողէ մը

Սիրելի Օշին,

Ուրախ եմ հետաքրքրութեանդ համար: Տրուած ըլլալով որ առանձինս կը հրապարակեմ Նշանակը, յաճախ բազմազբաղուածութեան կամ ճամբորդութեան պատճառաւ կը դանդաղիմ: Ընդհանրապէս նիւթերը կը պատրաստեմ եւ կը ծրագրեմ ինչ թուականներով զանոնք հրապարակել: Վերջերս ատոր ալ ժամանակը չգտնուեցաւ:Վերջին երկու շաբաթները գործով մանաւանդ ,քիչմըն ալ Օհաննէսեան Հայկական Վարժարանով եւ Համազգայինով զբաղած ըլլալուս՝ գիշերները չկարողացայ տրամադրել Նշանակին: Առողջութեամբ լաւ եմ, Աստուծոյ փառք:
Մի քանի օր եւս եւ կը վերսկսիմ րութինին...
Շնորհակալութիւն հարազատի վերաբերումիդ համար:
Նշան
«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.««.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«



Սիրելի պարոն Նշան:
Շաբաթէ մը ի վեր է որ Նշանակ կայքէջի վրայ նոր գրութիւն չկայ:Գիտեմ որ դուք ամեն օր շուրջ տասէ աւելի գրութիւն կը տեղաւորէք ուստի մտահոգուեցայ :Յուսամ անհանգստութիւն մը չունիք կամ ուրիշ անպատեհ կացութեան մը չէք մատնուած:

Յարգանքներ

Օշին


«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»

Մեսրոպ Մաշտոցին -Վահան Գէոորգեան

Բախտավոր այրդ դու մեր դպրության
Հավերժին միտող արքայից -արքան:
Ես պիտի գովեմ քո փառքը վսեմ,
Երբ աստվածային աջն արարչի
Դարերին գետնող քոնն է վեհ անձիդ:
Ես քո որերրորդ ժառանգը արդեն
Ձենով Օհանի տագնապն են ապրում
Վախը իմ սրտում դեռ քեզ եմ ձայնում
Ինքդ մեր բախտի հրաշքն ես հավերժ:

Մեր հին էպոսի ` էպոսը ներկա
Թոնրից պոկված հացն հանապազոր,
Քաղցրախոս բարբառ` մերանը ցեղի,
Թեւ ես պարգեւում , տանում ճախրանքի:

Մեր միացումից բառերն են շիկնում
Յուրաքանչյուրիս ձեւ ու կերպ տվող
Խոսքերը բոլոր քեզ ուղղած երդում
Քո գործն Արարիչ մեր բախտն կերտում :

Արարեց տառեր
Բախտին ապավեն
Գովերգեց փառքը,
Դարեր դիմացան
Երեսունվեցը` իրար թեւ թիկունք:
Զրահավորված անհաղթ մշակներ
Էությամբ հզոր սերմնացան հույսի
Ընդեմ խավարի արթուն թշնամի
Թանձրամիտ մթին:
Ժամանակների հարափոխ խաղից,
Ինքնահորդ հոսքից
Լույսը հենց զատվեց
Խայտաց , ծավալվեց,
Ծովի պես ծփաց
Կուրծքը դեմ տվեց
Հողմերին բոլոր:
Ձայնեց ու կանչեց:
Ղողանջը զանգի
Ճանապարհներից
Մեղանչումների
Յուրայիններին
Նախապաշարված
Շնորհեց հավատ,
Ողջյունեց բարուն,
Չարը խափանեց:
Պանդուխտին պատվար
գահ ու ջահակիր
ռազմադաշտում դարձավ աննկուն
Սառնասիրտ զինվոր,
Վահան-զրահով
Տոկաց դիմացավ
Րոպե առ րոպե
Ցնցագին այգն է հաղթական կանչով
Ուչճացած լցվում
Փրկության երթիդ
Քայլերգն է
Արփին ավետուն կրկին:




«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»

Մեսրոպ Մաշտոցին -Վահան Գէոորգեան

Բախտավոր այրդ դու մեր դպրության
Հավերժին միտող արքայից -արքան:
Ես պիտի գովեմ քո փառքը վսեմ,
Երբ աստվածային աջն արարչի
Դարերին գետնող քոնն է վեհ անձիդ:
Ես քո որերրորդ ժառանգը արդեն
Ձենով Օհանի տագնապն են ապրում
Վախը իմ սրտում դեռ քեզ եմ ձայնում
Ինքդ մեր բախտի հրաշքն ես հավերժ:

Մեր հին էպոսի ` էպոսը ներկա
Թոնրից պոկված հացն հանապազոր,
Քաղցրախոս բարբառ` մերանը ցեղի,
Թեւ ես պարգեւում , տանում ճախրանքի:

Մեր միացումից բառերն են շիկնում
Յուրաքանչյուրիս ձեւ ու կերպ տվող
Խոսքերը բոլոր քեզ ուղղած երդում
Քո գործն Արարիչ մեր բախտն կերտում :

Արարեց տառեր
Բախտին ապավեն
Գովերգեց փառքը,
Դարեր դիմացան
Երեսունվեցը` իրար թեւ թիկունք:
Զրահավորված անհաղթ մշակներ
Էությամբ հզոր սերմնացան հույսի
Ընդեմ խավարի արթուն թշնամի
Թանձրամիտ մթին:
Ժամանակների հարափոխ խաղից,
Ինքնահորդ հոսքից
Լույսը հենց զատվեց
Խայտաց , ծավալվեց,
Ծովի պես ծփաց
Կուրծքը դեմ տվեց
Հողմերին բոլոր:
Ձայնեց ու կանչեց:
Ղողանջը զանգի
Ճանապարհներից
Մեղանչումների
Յուրայիններին
Նախապաշարված
Շնորհեց հավատ,
Ողջյունեց բարուն,
Չարը խափանեց:
Պանդուխտին պատվար
գահ ու ջահակիր
ռազմադաշտում դարձավ աննկուն
Սառնասիրտ զինվոր,
Վահան-զրահով
Տոկաց դիմացավ
Րոպե առ րոպե
Ցնցագին այգն է հաղթական կանչով
Ուչճացած լցվում
Փրկության երթիդ
Քայլերգն է
Արփին ավետուն կրկին:




«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»

ՀԱՅԵՐԷՆԻ ՈՒՂՂԱԳՐՈՒԹԻՒՆ - 5 - ԳՐԻՇ ՏԱՎԹՅԱՆ

- Հին ուղղագրության «եօ» երկձայնը նոր ուղղագրությունում գրվում է «յո»։ Կիսաձայն «յ» բաղաձայնը «ո» ձայնավորի հետ կազմել է «յո» երկձայնը։ Բացի այդ, «յո» երկձայնը հնչույթով հակահնչույթն է «ոյ» հնչույթի. ուստի տրամաբանական է որ «ոյ» տառակապակցության հակառակ տառակապակցությամբ էլ գրվի՝ «յո»։ Երկձայն «յո» տառակապակցությունը առաջանում է նաև հին ուղղագրությունում ինքնաբերաբար, օր. հայորդի, երբ վանկատում ենք՝ հա-յոր-դի. երկրորդ վանկում «յո» երկձայնը հին ուղղագության մեջ առաջացել է ինքնաբերաբար։ Օրինակներ. տղայոց, նայող, խնայող, հմայող։

Երկձայների հնչույթային և նույնի հակառակ հնչութային տառակապակցության գրելաձևային հակադրությունը նոր ուղղագրության մեջ, ինչպես տեսանք, ամրորեն ու տրամաբանորեն հաստատված է բոլոր երկձայների դեպքում։

Դրանք են ահա եղած տարբերությունները հին ու նոր ուղղագրությունների։ Այդ տարբերությունների օրինակարգությամբ ու հաստատումով են ուղղագրական դժվարությունները վերացել նոր ուղղագրության մեջ։

Արդարև, ներկա մեր ազգային ու պետական կարելիությունների, հարմարությունների, արդի հայերենի ուղղագրական արտահայտչականության, ինչպես նաև մեր այսօրվա հնչաբանական լրիվության տեսակետից, վերի սեղմ քննարկումի ու համեմատության դիտակետից ելնելով, պարզվում է, որ նոր ուղղագրությունը նախընտրելի է արդի հայերենի համար։

Նոր ուղղագրության դեմ վաղուց ի վեր շղթայազերծված և վերջերս վերստին աղմկվող սփյուռքյան մի փոքրամասնության պայքարը անտեղի է ու ժամանակավրեպ։ ժամանակին եղած մտահոգությունները, թե արդի հայերենը նոր ուղղագրության հետևանքով կկտրվի Գրաբարից, որը կենսատու աղբյուրն է նրա, արդեն փարատված են, և որևէ հիմք չունեն։ Նոր ուղղագրությունը արդեն ավելի քան ութսունամյա գործածությամբ անցել է փորձնական շրջանից ու համորեն ամրացել է։ Արդի հայերենը հիմա էլ իր սննդառուի անքակտելի երակներով կապված է գրաբարի հետ. բազմաթիվ են գրաբարյան այնպիսի բառեր ու բառակապակցություններ, դարձվածքներ, որ վերահառնելով գրաբարյան դարավոր անգործածությունից նոր փայլ են առել արդի հայերենում, նոր ուղղագրությամբ։

Ոչ թե միայն ուղղագրական, այլ, իսկապես, հայագիտական բոլոր բնագավառներում, Հայաստանը այն անժխտելի կենտրոնն է, որի առաջնորդությանը հետևում է ամբողջ գիտական աշխարհը։ Հայ սփյուռքը, նաև, պետք է խելացիությամբ հետևի հայրենիքի առաջնորդությանը, և ի պահանջել հարկին, իր ևս արժանավոր նպաստը մուծի մայր հայրենիքի զարգացման ու շքեղացման վեհ գործի մեջ, ինչպես անում է հայրենասիրաբար։ Ուղղագրության խնդրում սփյուռքի մի փոքրամասնության ներկա ընթացքը տրամաբանական ու գործնական չէ։ Ի վերջո, փոքրամասնությունը չի կարող ապօրինացնել մեծամասնությանը։ Համազգային նման քվեարկությունը խնդիրը չի վճռահատի հօգուտ փոքրամասնության։ Եվ վերջապես սփյուռված հայաստանահայ հավաքականությունը, որ գրում է նոր ուղղագրությամբ, որակով ու համրանքով էլ փոքրամասնություն չէ այսօրվա սփյուռքում։ Այն մտայնությունը, թե հին ուղղագրությունը պետք է վերականգնել ու վերադառնալ նրան, անգործնական է։ Այդ մտայնությունը դեմ պիտի լինի «օ», «ու», «և», «ֆ» տառերի որդեգրմանը մեսրոպյան այբուբենում, մի բան, որ միջնադարյան պահպանողականությունը հանդուրժեց։ Այդ մտայնությունը պիտի դեմ լինի փոքրատառերի գործածությանը, և պնդի, որ մեսրոպյան երկաթագիր գործածենք մեր գրություններում։ ժամանակին նույն հետադիմական մտայնությունը դեմ էր աշխարհաբարին. սակայն անկարող եղավ դիմադրելու բարձրացող, առինքնող ալիքին։ Կան նաև խզված բացականչություններ, որ պահանջում են հին ու նոր ուղղագրությունները համադրել, փոխադարձաբար զիջումներ անելով... և դա ի՛նչ է նշանակում... նշանակում է երրորդ , թե՞ քանիերորդ ուղղագրություն, որով ոչ մի գիրք ու գրություն ցարդ հրատարակված չէ։ Այն հսկայական ու ահռելի չափերի գրականությունը, քանակով ու որակով, որ լույս են տեսել նոր ուղղագրությամբ, ինչպե՞ս կարելի կլինի փոխարինել վերատպագրումներով... և ինչի՞ համար։ Հին ուղղագրությունը մեսրոպյան չէ։ Ուղղագրությունը վերջապես սրբություն չէ։ Սրբությունը ժողովուրդն է իր հայրենիքով, մշակույթով։ Մենք սփյուռքում պետք է շարժվենք խոհեմությամբ, այլև իրատեսությամբ, լայնամտությամբ. պետք է տրամաբանենք, ընդունենք։ Ազգային շահը պիտի նկատի ունենանք։ Պետք է գործնականում դառնանք մեկ ազգ, մեկ մշակույթ, որ շատերն են հորջորջում, բայց պնդում են իրենց նախասիրած տարբերակի վրա: Ուղղագրության խնդրում պետք է հետևենք հայրենիքին:

Սփյուռքում ի՞նչ քանակությամբ մարդ է գործում ու իր ապրուստը աշխատում հայերենով։ Սփյուռքում ի՞նչ հաստատություններ ու արխիվներ պետք ունեն վերադասավորման կամ վերակազմության, եթե նոր ուղղագրությունը կիրառեն։ Եվ հարկ էլ չկա նման վերադասավորման ու վերակազմության սփյուռքում ։ Կարող են դրանք նույնությամբ պահպանել։ Ի՞նչ է սփյուռահայության դպրոցական աշակերտության համրանքը հայրենիքի նույն համրանքի հետ համեմատած։ Սփյուռահայ աշակերտության այսօրվա սերունդը ինչքանո՞վ է ճիշտ ուղղագրությամբ հայերեն գրում, կամ ինչքա՞ն է հայերեն գրում. նույնիսկ մեր ամենափառաբանված ամերիկահայ, իրանահայ ու լիբանանահայ համայնքներում... Սփյուռահայ դպրոցներում հայերեն առարկաների թվանշանը նույնիսկ հաշվի չի առնվում դպրոցական քննություններում, և չի էլ արտացոլվում դպրոցական վիճակացույց վկայականներում։ Ինչքա՞ն է հայ մտավորականության որակն ու քանակը սփյուռքում, որ այնպես տիրապետում է հին ուղղագրության օրենքներին. դա երևում է հրատարակություններից, մամուլից։ Սա թերագնահատում չէ սփյուռյան արժանավորների։ Բայց երևակայել ուղղագրական փոփոխություն հայրենիքում... Ի~նչ անհասանելի ծավալի վերադասավորման ու վերակազմության անելի առջև պիտի կանգնի ամբողջ ժողովուրդը, երկիրն ու պետությունը, որ իր արդի լեզվով ու ուղղագրությամբ է իր օրավուր կյանքի ետևից վազում... Մոլեգինների վերջին նորույթ քաջագործությունն էլ այն է, որ նոր ուղղագրությունը հին ուղղագրության փոխելու համար հիմնադրամ ստեղծելու շահարկությամբ դրամատնային հաշիվ են բացել ամերիկյան մի ի~նչոր դրամատնում... Նպատակ ունեն դրամը օգտագործել այդ համրանք չունեցող մոլեգինների ճանապարհածախսի և այլնի՞ համար... ասում են՝ Հայաստանում կաշառակերությունը տարածված է, ուստի դրամով ու կաշառքով կարելի է պետական, ակադեմական և ուսումնական ղեկավարությանը թեքել ի նպաստ հին ուղղագրության վերականգնման... Ինչի~ հետևից են... Միջազգային ու ազգային այս ժամանակներում ի~նչ պահ են ուզում որսալ... Լավագույն մաղթանքներով ու ցանկություններով էլ, որ նայում ենք ապագա քսանհինգամյա գալիքին, ի~նչ է լինելու սփյուռահայության հայերենա•իտական վիճակը... Քանի~ թերթ ու պարբերական կմնա սփյուռքում... Ամերիկահայությունը, իրանահայությունը, լիբանանահայությունը ի~նչ որակ ու քանակ կներկայացնեն...

Պարզ ու հայտնի է, որ հայրենիքը ուղղագրության հարց ու դժվարություն չունի։ Հայրենիքը մեկ ազգ, մեկ մշակույթ է։Հայսփյուռն է որ ուղղագրության դժվարություն ունի, և պիտի հարթի այդ դժվարությունը հայրենիքի օգնությամբ։ Մոլեգին մի փոքրանմասնություն ոչ թե միայն չի ուզում հայրենիքի օգնությամբ իր դժվարությունը վերացնել, այլև ուզում է հայրենիքին նույն դժվարության մեջ գցել։ Տեղին է, որ սփյուռահայ մամուլը հարցի մի ընդհանուր քննարկում բանա իր էջերում, առանց քաղաքական և կուսակցական խտրականության. մի ընդհանուր քննարկում կատարվի, մասնակից դառնան մտավորականության ամենալայն շրջանակները, նրանք, ովքեր ուղղագրության մասին գիտական իմացություն ունեն։ Եվ մանավանդ հույժ ցանկալի է, որ օրինակ, մի երկամյա ժամանակամիջոց սահմանելով, եղած ընդհանուր կարծիքները համատեղել, եզրակացնել ու շարժվել... շարժվել դեպի նոր ուղղագրություն։



Շար 5 և Վերջ

Գլենդել, Կալիֆորնիա, 2009-02-17։
Այս ուսումնասիրությունը զեկուցվել է Կալիֆորնիայի Հայ Գրողների Միության հասարակական դռնբաց նիստում, Գլենդելի Հանրային Գրադարանում, 2006 Սեպտեմբերի 7-ին։



«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»

ՀԱՅԵՐԷՆԻ ՈՒՂՂԱԳՐՈՒԹԻՒՆ - 5 - ԳՐԻՇ ՏԱՎԹՅԱՆ

- Հին ուղղագրության «եօ» երկձայնը նոր ուղղագրությունում գրվում է «յո»։ Կիսաձայն «յ» բաղաձայնը «ո» ձայնավորի հետ կազմել է «յո» երկձայնը։ Բացի այդ, «յո» երկձայնը հնչույթով հակահնչույթն է «ոյ» հնչույթի. ուստի տրամաբանական է որ «ոյ» տառակապակցության հակառակ տառակապակցությամբ էլ գրվի՝ «յո»։ Երկձայն «յո» տառակապակցությունը առաջանում է նաև հին ուղղագրությունում ինքնաբերաբար, օր. հայորդի, երբ վանկատում ենք՝ հա-յոր-դի. երկրորդ վանկում «յո» երկձայնը հին ուղղագության մեջ առաջացել է ինքնաբերաբար։ Օրինակներ. տղայոց, նայող, խնայող, հմայող։

Երկձայների հնչույթային և նույնի հակառակ հնչութային տառակապակցության գրելաձևային հակադրությունը նոր ուղղագրության մեջ, ինչպես տեսանք, ամրորեն ու տրամաբանորեն հաստատված է բոլոր երկձայների դեպքում։

Դրանք են ահա եղած տարբերությունները հին ու նոր ուղղագրությունների։ Այդ տարբերությունների օրինակարգությամբ ու հաստատումով են ուղղագրական դժվարությունները վերացել նոր ուղղագրության մեջ։

Արդարև, ներկա մեր ազգային ու պետական կարելիությունների, հարմարությունների, արդի հայերենի ուղղագրական արտահայտչականության, ինչպես նաև մեր այսօրվա հնչաբանական լրիվության տեսակետից, վերի սեղմ քննարկումի ու համեմատության դիտակետից ելնելով, պարզվում է, որ նոր ուղղագրությունը նախընտրելի է արդի հայերենի համար։

Նոր ուղղագրության դեմ վաղուց ի վեր շղթայազերծված և վերջերս վերստին աղմկվող սփյուռքյան մի փոքրամասնության պայքարը անտեղի է ու ժամանակավրեպ։ ժամանակին եղած մտահոգությունները, թե արդի հայերենը նոր ուղղագրության հետևանքով կկտրվի Գրաբարից, որը կենսատու աղբյուրն է նրա, արդեն փարատված են, և որևէ հիմք չունեն։ Նոր ուղղագրությունը արդեն ավելի քան ութսունամյա գործածությամբ անցել է փորձնական շրջանից ու համորեն ամրացել է։ Արդի հայերենը հիմա էլ իր սննդառուի անքակտելի երակներով կապված է գրաբարի հետ. բազմաթիվ են գրաբարյան այնպիսի բառեր ու բառակապակցություններ, դարձվածքներ, որ վերահառնելով գրաբարյան դարավոր անգործածությունից նոր փայլ են առել արդի հայերենում, նոր ուղղագրությամբ։

Ոչ թե միայն ուղղագրական, այլ, իսկապես, հայագիտական բոլոր բնագավառներում, Հայաստանը այն անժխտելի կենտրոնն է, որի առաջնորդությանը հետևում է ամբողջ գիտական աշխարհը։ Հայ սփյուռքը, նաև, պետք է խելացիությամբ հետևի հայրենիքի առաջնորդությանը, և ի պահանջել հարկին, իր ևս արժանավոր նպաստը մուծի մայր հայրենիքի զարգացման ու շքեղացման վեհ գործի մեջ, ինչպես անում է հայրենասիրաբար։ Ուղղագրության խնդրում սփյուռքի մի փոքրամասնության ներկա ընթացքը տրամաբանական ու գործնական չէ։ Ի վերջո, փոքրամասնությունը չի կարող ապօրինացնել մեծամասնությանը։ Համազգային նման քվեարկությունը խնդիրը չի վճռահատի հօգուտ փոքրամասնության։ Եվ վերջապես սփյուռված հայաստանահայ հավաքականությունը, որ գրում է նոր ուղղագրությամբ, որակով ու համրանքով էլ փոքրամասնություն չէ այսօրվա սփյուռքում։ Այն մտայնությունը, թե հին ուղղագրությունը պետք է վերականգնել ու վերադառնալ նրան, անգործնական է։ Այդ մտայնությունը դեմ պիտի լինի «օ», «ու», «և», «ֆ» տառերի որդեգրմանը մեսրոպյան այբուբենում, մի բան, որ միջնադարյան պահպանողականությունը հանդուրժեց։ Այդ մտայնությունը պիտի դեմ լինի փոքրատառերի գործածությանը, և պնդի, որ մեսրոպյան երկաթագիր գործածենք մեր գրություններում։ ժամանակին նույն հետադիմական մտայնությունը դեմ էր աշխարհաբարին. սակայն անկարող եղավ դիմադրելու բարձրացող, առինքնող ալիքին։ Կան նաև խզված բացականչություններ, որ պահանջում են հին ու նոր ուղղագրությունները համադրել, փոխադարձաբար զիջումներ անելով... և դա ի՛նչ է նշանակում... նշանակում է երրորդ , թե՞ քանիերորդ ուղղագրություն, որով ոչ մի գիրք ու գրություն ցարդ հրատարակված չէ։ Այն հսկայական ու ահռելի չափերի գրականությունը, քանակով ու որակով, որ լույս են տեսել նոր ուղղագրությամբ, ինչպե՞ս կարելի կլինի փոխարինել վերատպագրումներով... և ինչի՞ համար։ Հին ուղղագրությունը մեսրոպյան չէ։ Ուղղագրությունը վերջապես սրբություն չէ։ Սրբությունը ժողովուրդն է իր հայրենիքով, մշակույթով։ Մենք սփյուռքում պետք է շարժվենք խոհեմությամբ, այլև իրատեսությամբ, լայնամտությամբ. պետք է տրամաբանենք, ընդունենք։ Ազգային շահը պիտի նկատի ունենանք։ Պետք է գործնականում դառնանք մեկ ազգ, մեկ մշակույթ, որ շատերն են հորջորջում, բայց պնդում են իրենց նախասիրած տարբերակի վրա: Ուղղագրության խնդրում պետք է հետևենք հայրենիքին:

Սփյուռքում ի՞նչ քանակությամբ մարդ է գործում ու իր ապրուստը աշխատում հայերենով։ Սփյուռքում ի՞նչ հաստատություններ ու արխիվներ պետք ունեն վերադասավորման կամ վերակազմության, եթե նոր ուղղագրությունը կիրառեն։ Եվ հարկ էլ չկա նման վերադասավորման ու վերակազմության սփյուռքում ։ Կարող են դրանք նույնությամբ պահպանել։ Ի՞նչ է սփյուռահայության դպրոցական աշակերտության համրանքը հայրենիքի նույն համրանքի հետ համեմատած։ Սփյուռահայ աշակերտության այսօրվա սերունդը ինչքանո՞վ է ճիշտ ուղղագրությամբ հայերեն գրում, կամ ինչքա՞ն է հայերեն գրում. նույնիսկ մեր ամենափառաբանված ամերիկահայ, իրանահայ ու լիբանանահայ համայնքներում... Սփյուռահայ դպրոցներում հայերեն առարկաների թվանշանը նույնիսկ հաշվի չի առնվում դպրոցական քննություններում, և չի էլ արտացոլվում դպրոցական վիճակացույց վկայականներում։ Ինչքա՞ն է հայ մտավորականության որակն ու քանակը սփյուռքում, որ այնպես տիրապետում է հին ուղղագրության օրենքներին. դա երևում է հրատարակություններից, մամուլից։ Սա թերագնահատում չէ սփյուռյան արժանավորների։ Բայց երևակայել ուղղագրական փոփոխություն հայրենիքում... Ի~նչ անհասանելի ծավալի վերադասավորման ու վերակազմության անելի առջև պիտի կանգնի ամբողջ ժողովուրդը, երկիրն ու պետությունը, որ իր արդի լեզվով ու ուղղագրությամբ է իր օրավուր կյանքի ետևից վազում... Մոլեգինների վերջին նորույթ քաջագործությունն էլ այն է, որ նոր ուղղագրությունը հին ուղղագրության փոխելու համար հիմնադրամ ստեղծելու շահարկությամբ դրամատնային հաշիվ են բացել ամերիկյան մի ի~նչոր դրամատնում... Նպատակ ունեն դրամը օգտագործել այդ համրանք չունեցող մոլեգինների ճանապարհածախսի և այլնի՞ համար... ասում են՝ Հայաստանում կաշառակերությունը տարածված է, ուստի դրամով ու կաշառքով կարելի է պետական, ակադեմական և ուսումնական ղեկավարությանը թեքել ի նպաստ հին ուղղագրության վերականգնման... Ինչի~ հետևից են... Միջազգային ու ազգային այս ժամանակներում ի~նչ պահ են ուզում որսալ... Լավագույն մաղթանքներով ու ցանկություններով էլ, որ նայում ենք ապագա քսանհինգամյա գալիքին, ի~նչ է լինելու սփյուռահայության հայերենա•իտական վիճակը... Քանի~ թերթ ու պարբերական կմնա սփյուռքում... Ամերիկահայությունը, իրանահայությունը, լիբանանահայությունը ի~նչ որակ ու քանակ կներկայացնեն...

Պարզ ու հայտնի է, որ հայրենիքը ուղղագրության հարց ու դժվարություն չունի։ Հայրենիքը մեկ ազգ, մեկ մշակույթ է։Հայսփյուռն է որ ուղղագրության դժվարություն ունի, և պիտի հարթի այդ դժվարությունը հայրենիքի օգնությամբ։ Մոլեգին մի փոքրանմասնություն ոչ թե միայն չի ուզում հայրենիքի օգնությամբ իր դժվարությունը վերացնել, այլև ուզում է հայրենիքին նույն դժվարության մեջ գցել։ Տեղին է, որ սփյուռահայ մամուլը հարցի մի ընդհանուր քննարկում բանա իր էջերում, առանց քաղաքական և կուսակցական խտրականության. մի ընդհանուր քննարկում կատարվի, մասնակից դառնան մտավորականության ամենալայն շրջանակները, նրանք, ովքեր ուղղագրության մասին գիտական իմացություն ունեն։ Եվ մանավանդ հույժ ցանկալի է, որ օրինակ, մի երկամյա ժամանակամիջոց սահմանելով, եղած ընդհանուր կարծիքները համատեղել, եզրակացնել ու շարժվել... շարժվել դեպի նոր ուղղագրություն։



Շար 5 և Վերջ

Գլենդել, Կալիֆորնիա, 2009-02-17։
Այս ուսումնասիրությունը զեկուցվել է Կալիֆորնիայի Հայ Գրողների Միության հասարակական դռնբաց նիստում, Գլենդելի Հանրային Գրադարանում, 2006 Սեպտեմբերի 7-ին։



«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»

Այլասերումը՝ Խաթարիչ Ազգային Դիմագիծին

«ԵԹԷ ՉԷՔ ԿՐՆԱՐ ՀԱՆԴՈՒՐԺԵԼ ՄԵՐ ՁԵՒՈՎ ԱՄԵՐԻԿԱՑԻ ԸԼԼԱԼ,
ՄԵՆՔ ՊԻՏԻ ՇԱՐՈՒՆԱԿԵՆՔ ՀԱՅ ԸԼԼԱԼ»

Ցեղասպանութիւն (Genocide) բառին առաջինը՝ genos (ցեղ) արմատը կու գայ յունարէնէն, իսկ եկրորդը՝ լատիներէն՝ cide (սպանութիւն) արմատէն: Այս բառին գործածութիւնը 1944ին կարեւորութիւն ստացաւ, երբ Ռաֆայէլ Լեմքին, որ իր ընտանիքը կորսնցուցած էր Հրէական Ողջակիզումին ընթացքին եւ տեղեակ էր հայերուն ենթարկուած Ցեղասպանութեան, սահմանեց զայն եւ 1948ին Միացեալ Ազգերու Ցեղասպանութեան հռչակագիրը, որ ի զօրու դարձաւ 1951ին, Ցեղասպանութիւնը դասեց իբրեւ ոճիր ըստ համաշխարհային օրէնքի:

Ժողովը «Ցեղասպանութիւն»ը այսպէս կը սահմանէ. «Ցեղասպանութիւն կը նշանակէ հետեւեալ արարքներէն որեւէ մէկը, որ կը գործադրուի բնաջնջելու մտադրութեանմբ, լման կամ մասամբ, ազգային, համայնքային, ցեղային կամ կրօնական խումբ մը՝

1. սպաննելով անոր անդամները

2. պատճառելով լուրջ ֆիզիքական կամ հոգեբանական վնաս անոնց

3. ծրագրուած կերպով այդպիսի պարագաներու ենթարկել անոր անդամները, որ անոնց լման կամ մասամբ բնաջնջումը ապահովէ եւ

4. յառաջացնելով պայմաններ, որոնք նոր ծնունդներ արգիլեն այդ խումբին մէջ:

ճիշդ է, որ «ցեղասպանութիւն» եզրը ՄԱԿԻ ժողովին, Հայկական Ցեղասպանութենէն 33 տարիներ ետք օրինական ճանաչում ստացաւ: Ցնցիչ է այն ճշմարտութիւնը որ Հայկական Ցեղասպանութեան զոհերը ենթարկուած էին բոլոր ստորոգելիներուն: Այս ոչ միայն կ'ընդգծէ կանխամտածուած արարքին սաստկութիւնը, այլ նաեւ ցեղասպան վարչաձեւին վճռակամութիւնը հայերը բնաջնջելու:

ՈՒՐԱՑՈՒՄԸ ՀԱՄԱԶՕՐ Է ԿՐԿՆԱԿԻ ՍՊԱՆՈՒԹԵԱՆ

Հազարաւոր էջեր տրամադրուած են որոշելու համար, թէ արդեօք հայերուն պատահածը կարելի՞ է բնորոշել իբրեւ Ցեղասպանութիւն: Այսօր գաղտնիք չէ, որ նմանօրինակ հարցադրութիւններ հրապարակուած են թրքական դիւանագիտական եւ քաղաքական ճնշումներու միջոցով, եւ թրքական կառավարութեան հիմնած շարք մը կեդրոններուն, որոնց բացայայտ նպատակը եղած է նախաձեռնել սերտողութիւններ՝ հարցականի տակ առնելու Հայկական Ցեղասպանութիւնը, աղաւաղելու պատմական եւ արխիւային վաւերագրութիւններ, յառաջ տանիլ թուրքիոյ ուրացումի քաղաքականութիւնը եւ բարելաւել անոր դիմագիծը Արեւմուտքին մէջ:

Թուրքիոյ յաջորդական կառավարութիւններու ուրացման քաղաքականութեան դէմ պայքարելու եւ միջազգային վաւերացում ապահովելու իրենց ճիգերուն մէջ հայեր իրենց բնական պաշտպանողական դիրքը ամրապնդելու արշաւներ մղեցին: Անոնք, ինչպէս Յովհաննիսեան կը հաւատայ, ստանձնեցին խաղալ ցեղասպանին կողմէ պարտադրուած դերը եւ Ցեղասպանութիւնը փաստելու գերադասութիւնը անոնցմէ հսկայական ուժ, ժամանակ եւ տնտեսական զոհողութիւններ խլեց:

Ինչո՞ւ այդպէս եղաւ «զոհ»ին հակազդեցութիւնը:

Ըստ հոգելեզուաբաններու, ճշմարտութեան խափանումը մնայուն ազդեցութիւններ ունի եւ կ'ընդգծէ սխալը անոնց, որոնք կը շեշտեն, թէ ներկայ թուրք սերունդը պատասխանատու չէ անցեալի ոճիրներուն: Կառավարութիւններ եւ անհատներ որոնք կը զբաղին ուրացումի քաղաքականութեամբ արգելք կը դառնան վերքերու սպիացման:

Ըրուին Սթոպ ցոյց կու տայ, թէ ցեղասպանութիւնը կը ձեւաւորէ ոչ միայն վերապրողներու տեսակէտը, այլ յաջորդ սերունդներուն հայեցակէտն ալ: Ան կը հաստատէ, թէ տառապած խումբեր ընդհանրապէս դժուարութիւն կ'ունենան աշխարհը դիտելու իբրեւ լաւ տեղ մը, որովհետեւ անոնք զայն կը դիտեն վախով ու կասկածով: Հետեւաբար անհրաժեշտ է, որ անոնք ըմբռնեն, թէ իրենց պատահած ահռելի արարքը բնական չէ, այլ՝ անբնական: Սակայն շարունակական ուրացումը անկարելի կը դարձնէ այս մէկը եւ կը շեշտէ անապահովութեան, լքումի եւ խաբուածութեան զգացումները:

Էլի Ուայզըլ կը հաստատէ, թէ ուրացումը համազօր է «կրկնակի սպանութեան»՝ սպաննելով նաեւ ցեղասպանութեան յիշողութիւնը: Ըստ Չառնիի, ուրացումը ոտնակոխ կ'ընէ զոհերուն եւ վերապրողներուն ինքնութիւնը եւ անոնց ազգային ու մշակութային շարունակութիւնը:

ՍՓԻՒՌՔ՝ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹԵԱՆ ԿՏԱԿՆԵՐԷՆ

Օրոն իր «Ուրացումի Պարապութիւնը» (The Banality of Denial) գիրքին մէջ կը գրէ, թէ ցեղասպանութեան ուրացումը կը նշանակէ պահել ոճիրին սարսափը եւ գործադրել անոր ամենէն վերջին նպատակը՝ փոխել ժողովուրդի մը պատմութեան ընթացքը:

Սփիւռքը, որ այս քաղաքականութեան մեծագոյն կտակներէն մէկը եղաւ, հակառակ վերոյիշեալ «զոհ»ի դերը ստանձնելուն, գիտակցեցաւ անոր եւ զայն կասեցնելու եւ անոր դիմադրելուն զուգահեռ, կեդրոնացաւ զայն փաստելու, համաշխարհային զօրակցութիւն ստանալու եւ թրքական կառավարութիւններէն ճանաչում ձեռք ձգելու վրայ:

Իննսունվեց տարիներու ժամանակամիջոցը բաւարար ժամանակ է վերլուծելու հայուն որդեգրած քաղաքականութիւնը եւ սերտելու անոր ունեցած լեզուական հետեւանքները՝ մասնաւորաբար ի մտի ունենալով 21րդ դարու համացանցի արհեստագիտութեան զարգացումը, համաշխարհայնացումը, տեղեկատուական միջոցները եւ արբանեակային պատկերասփիւռին հրամցուցած անսահման կարելիութիւնները:

Ըստ Քոհընի, սփիւռքը ունի հետեւեալ յատկանիշները.

1.

բռնի տեղահանում մայրենի հողէն եւ ցրւում մէկէ աւելի երկիրներու մէջ,
2.

հաւաքական յիշողութիւն
3.

հայրենիքի իտէալականացում
4.

հայրենիք վերադառնալու հաւաքական շարժում
5.

զօրաւոր ազգային արթութիւն
6.

նախնական շրջանին զգուշանալ հիւրընկալող երկրի ժողովուրդէն, եւ
7.

ստեղծագործական եւ բեղուն կեանք, եւ շրջահայեացութիւն:

Իւրաքանչիւր յատկանիշի հետ կարելի է համամիտ գտնուիլ, որովհետեւ վերոյիշեալ յատկութիւնները, որ ըստ Քոհընի կ'ընդգծեն «զոհ սփիւռք»ի մը իրականութիւնը, որոշ չափով կը համապատասխանեն հայկական իրականութեան:

Պոյաճեան եւ Գրիգորեան մանրամասնօրէն կը վերլուծեն հայ վերապրողներու կեանքերը եւ կ'եզրակացնեն, թէ անոնցմէ շատեր հոգեբանական բարդոյթներէ տառապեցան, որ կը ճանչցուի իբրեւ «վերապրողի ախտանշան» (Survivor Syndrome): Այսինքն վերապրողներ յաճախ յանցաւոր զգացին եւ դժուար էր իրենց համար վայելել իրենց ազատութիւնը, որովհետեւ իրենց ուրախութիւնը կրնար ուրիշ աղէտի մը դուռը բանալ կամ դիտուիլ իբրեւ անարգանք՝ զոհուածներուն յիշատակին: Անոնք ծանր հոգեբանական վիճակներէ տառապեցան, ինչպէս՝ մելամաղձոտութիւն, ընկճուածութիւն եւ սարսափազդու երազներ, եւ անոնցմէ շատերը նաեւ եկրորդ սերունդէն ալ ոմանք, ինքնամփոփ եւ առանձնացած կեանքեր ապրեցան՝ կառչելով «հայ» եւ «օտար» գաղափարներուն:

Ուիլիըմ Սարոյեան այս շփոթ եւ զգուշ զգացումներէն օրինակ մը արձանագրած է Ֆրէզնոյի մէջ իր դպրոցական տարիներէն, Օր. Չեմպըրլէյնի հետ: Այս վերջինը բարկացած էր Սարոյեանին վրայ, որովհետեւ ան հայերէն խօսած էր դասարանին մէջ:

«Վրա՞ս կը խնդաս:

«Ո'չ, միայն թէ երբեմն կը սիրենք միասին հայերէն խօսիլ:

«Բայց ինչո՞ւ: Հոս Ամերիկա է:

«Ամերիկացիները մեզ չեն սիրեր, մենք ալ զիրենք չենք սիրեր:

«Ուրեմն, այդպէս: Ո՞ր ամերիկացին քեզ չի սիրեր:

«Բոլորը:

«Ե՞ս:

«Այո, դուն ալ:

«Ճիշդ ես, հաւանաբար չենք սիրեր ձեզ: Բայց հոս ալ Ամերիկա է վերջապէս:

«Բայց մենք ալ հոս ենք հիմա, եւ եթէ չէք կրնար հանդուրժել մեր ձեւով ամերիկացի ըլլալ, մենք պիտի շարունակենք հայ ըլլալ»:

ՄԱՅՐԵՆԻ ԼԵԶՈՒՆ՝ ԽՈՐՀՐԴԱՆԻՇԸ ՎԵՐԱՊՐՈՒՄԻ ԵՒ ԳՈՅԱՏԵՒՈՒՄԻ

Լեզուն միշտ հիմնական բաղկացուցիչը եղած է աւանդական մշակոյթի եւ հաւաքական յիշողութեան: Լենտօ կ'ըսէ, թէ ընդհանրապէս սփիւռքեան ընկերութիւններու առաջին հակազդեցութիւնը ողբերգութենէ մը ետք եւ օտար միջավայրի մշակութային եւ լեզուական ճնշումներուն դիմաց կ'ըլլայ կառչիլ ազգային լեզուին: Այս սկզբնական որոշումը կրնայ խորթ չթուիլ տեղացիներուն, որովհետեւ արդէն այդ նորահաստատ խումբը ամբողջութեամբ օտար տարր մը կը սեպուի: Սարոյեանին փորձարութիւնը խորթ կը թուէր, սակայն, որովհետեւ ըստ Օր. Չեմպըրլէյնի, ան Ամերիկա ծնած էր եւ Ամերիկա կ'ապրէր, այլեւս պէտք չէր պատկաներ ուրիշ ազգի մը:

Ըստ Սուլեյմանի, «ազգ»ի այս հասկացողութեան մէջ կը կայանան իւրայատուկ լեզուական հարստութեան, լեզուապահպանման եւ ազգապահպանման գաղափարախօսութիւնները: Ապա թէ ինչո'ւ Օսմանեան «միլլէթ»ի քաղաքականութիւնը վարչական գործիք մը ըլլալէ աւելի, իմաստազուրկ միջոցառում մըն էր հայուն համար, որովհետեւ ան երբեք այդ փոքրամասնութեան, եկրորդ կարգի քաղաքացիի եւ ձուլումի կաղապարներուն մէջ պիտի չսահմանափակուէր:

Պատահական չէ, որ Ցեղասպանութենէն ետք այդ սերունդը ըմբռնեց, թէ իր գոյութեան հետ մէկտեղ իր լեզուն՝ խորհրդանիշը ինքնութեան, մշակոյթի, կրօնի, եւ ազգային պատմութեան, նաեւ վտանգուած էր: Ան ըրաւ այն, ինչ որ Քրիսթըլ կ'ընդգծէ «Լեզու եւ Լեզուներ» գիրքին մէջ. լեզուական հաւատարմութիւն ցուցաբերեց, որ արմատն է ազգային գոյատեւումի: Այդ քաղաքականութիւնը տուաւ ազգային, մշակութային եւ լեզուական վերապրումի եւ գոյատեւումի գաղտնիքը, որուն ընկերալեզուաբաններ հատորներ յատկացուցած են:

Համաշխարհային եկրորդ պատերազմէն ետք կազմակերպուած ներգաղթի շարժումը վերոյիշեալ տուեալներուն գագաթնակէտը հանդիսացաւ՝ հիւրընկալ երկիրներու ժողովրդավարական, բարեկեցիկ եւ հանգիստ կեանքը փոխարինել հայրենիքի համայնավարական եւ անհաշտ պայմաններով: Պատահածը գործնական փաստ մըն էր, թէ հայ ազգին առաջնահերթութիւնները, վճռակամութեան եւ հպարտութեան աղբիւրները լեզուն եւ հայրենիքն են:

Այս գաղափարախօսութենէն մեկնած՝ Լիբանան հաստատուած գաղութը, օրինակի համար, նախ աշխատեցաւ ձերբազատիլ թրքերէնի գործածութենէն եւ տիրապետել հայերէնին՝ նախքան տեղական արաբերէնը սորվելու: Այդ հայը զբաղ էր վերապրելու միջոցառումներ որդեգրելով՝ վառ պահելու ցեղասպանութեան յիշատակը, յիշողութիւնը եւ յիշատակութիւնը, մանաւանդ ցեղասպանին ուրացումի քաղաքականութեան դիմաց:

«ԱՆՊԱՅՄԱՆ ՄԵՆՔ ԱԼ ԲԱՆ ՄԸ ԸՐԻՆՔ ՈՐ ՄԵԶ ՍՊԱՆԵՑԻՆ»

Վերոյիշեալ գաղափարախօսութեան հաւատացողները այսպէս դիմադրեցին եւ կը դիմադրեն այլասերումին եւ ձուլումին: Անոնցմէ ոմանք, 70-85 տարեկան պէյրութաբնակ հայորդիներ, այսպէս կ'արտայայտուին. «Չեմ մոռնար հօրս արցունքները, երբ ան կը պատմէր, թէ ի'նչպէս թուրք զինուորը իր հայրը սպաննած էր իր աչքերուն առջեւ», «Մեր հողերը գրաւեցին եւ կը ձեւացնեն, թէ իրենց կը պատկանին», «Ապրիլ 24ը իւրայատուկ օր մըն է, որովհետեւ այդ կը յիշատակէ ամենէն մեծ անարդարութիւնը, որ գործուեցաւ հայուն դէմ», «Մեզ ցիրուցան ըրին օտար երկիրներու մէջ», «Թուրքիա պէտք է ընդունի Ցեղասպանութիւնը, վերադարձնէ մեր հողերը եւ ներողութիւն խնդրէ»:

Վերի արտայայտութիւնները բնական կը համարուին որովհետեւ անարդար եւ ահռելի ոճիր մը կը մնայ անպատիժ: Հետեւաբար պատահական չէ, որ նման կեցուածքներ նաեւ սատարած են եւ կը սատարեն հայերէնի պահպանման, որովհետեւ մայրենի լեզուով կ'արտացոլայ ազգային հաւատարմութիւնը եւ անիկա կը հանդիսանայ զէնք՝ Հայ Դատի պաշտպանութեան եւ լուծման համար:

Աւելի'ն. Հայերէնը կրկնակի կարեւոր է դատը վառ պահելու եւ շահելու համար: Չէ՞ որ վերապրող սերունդը անդրադարձած էր Ցեղասպանութեան բովանդակ նպատակին՝ ջարդել որքան որ կարելի է, կրօնափոխել, լեզուափոխել, տեղահանել, տկարացնել եւ անճանաչելի դարձնել մնացորդացին ազգային դիմագիծը:

Ուրեմն, հրաժարիլ կամ արհամարհել Ցեղասպանութեան ուղղակի նպատակը, օրինակի համար, որդեգրելով Օր. Չեմպըրլէյնի խօսքերը՝ «Բայց հոս ալ Ամերիկա (Ֆրանսա, Լիբանան, Քանատա) է վերջապէս», համազօր է «ճերմակ» ջարդի: Այսինքն, ուրացումի քաղաքականութեան նման, որ կը բնորոշուի իբրեւ «կրկնակի սպանութիւն», այլասերում եւ ձուլում համազօր են «ճերմակ» ջարդի:

Ահա թէ ինչո'ւ Ցեղասպանութեան առընչութեամբ կարգ մը երիտասարդ հայորդիներու արտայայտութիւնները կը մտահոգեն եւ ցաւ ու յուսահատութիւն կը յառաջացնեն ազգին մէջ, որովհետեւ անոնցմէ ոմանց համար Ցեղասպանութիւնը կորսնցուցած է իր խորհրդանշական արժէքը, վիճակ մը, որ կասկածի տակ կը դնէ Հայ Դատի արդար եւ վերջնական լուծումը:

18-25 տաեկան պէյրութաբնակ կարգ մը երիտասարդներ այսպէս կ'արտայայտեն իրենց կեցուածքը Ցեղասպանութեան առընչութեամբ. «Ուրիշ ազգերու մէջ ալ վատ մարդիկ կան», «Անպայման մենք ալ բան մը ըրինք, որ մեզ սպաննեցին», «Այսօրուան թուրքը յանցաւոր չէ», «Շատ ցաւալի է: Չեմ ուզեր աւելի գիտնալ», «Պէտք է մոռնալ»:

Պատահական չէ, որ այս երիտասարդներուն մեծամասնութիւնը յաճախած է օտար դպրոց, հազիւ Հայերէն կը խօսի, հեռու է Հայ եկեղեցիէն եւ կուսակցական միջավայրէն: Այսինքն, անոնք ոչ մէկ առընչուածութիւն ունին դպրոց-եկեղեցի-կուսակցութիւն՝ յետ-ցեղասպանութեան հայապահպանման եւ լեզուապահպանման քաղաքականութեան հետ:

ԵՐԿՈՒ ՅԱՆՁՆԱՐԱՐՈՒԹԻՒՆ

Երիտասարդներուն պատասխանները մեզ պէտք է մղեն գործնական քայլերու դիմելու, որովհետեւ մեծ է թիւը անոնց, որոնք մտահոգուած են ներկայ կացութեամբ եւ կը հաւատան, թէ կարելի է փոխել նման կեցուածքներ, որոնք կրնան կամաց կամաց թափանցել նաեւ յաջորդ սերունդներուն մտածողութեան մէջ եւ հոն արմատանալ ու անդարմանելի դառնալ: Այս պարագային, որեւէ ծրագիր թիրախ պիտի ունենայ՝ ծնողներ (30-45 տարեկան), երիտասարդ սերունդը (18-29 տարեկան) եւ դպրոցական տարիքի աշակերտներ (3-17 տաեկան):

Նախընտրելի համարելով տեղական ընկերութեան մէջ ձուլուիլը, տնտեսական մտահոգութիւնները փարատելը եւ յաջող ապագայի մը հեռանկարը, յաճախ ծնողներ կը փորձեն խափանել հայ ազգին պատմութիւնն ու մշակոյթը եւ կը զրկեն իրենց զաւակները պատկանելու իրաւունքէն, հաւատարմութեան առիթէն եւ հարազատութեան զգացումներէն: Համաշխարհայնացումի «մէկ մշակոյթ-մէկ լեզու» լոզունքը հայ ծնողները չեն, որ պիտի տարածեն եւ գործադրեն: Նման ձգտումներ կը յաջողին միայն ստորադասութեան, եկրորդ կարգի քաղաքացիի եւ տկարութեան զգացումներ յառաջացնել:

Ծնողներ եւ երիտասարդ սերունդին տրամաբանութեան դիմելով եւ ո'չ զգացումներուն, անոնց մէջ հպարտութիւն, վստահութիւն եւ գոհունակութիւն պէտք է վերահաստատել, օրինակի համար, հայ ազգային պատմութեան եւ մշակոյթի յաջողութիւններուն եւ իրագործումներուն վրայ կեդրոնանալով:

Եթէ առաջին երկու սերունդները յաջողեցան անտեսել տեղացի ժողովուրդին քննադատութիւնները լեզուական հմտութեան առընչութեամբ, ապա անոր պատճառը այն էր, որ անոնք կղզիացած կեանք կ'ապրէին: Այսօր բնակարանային, ուսման եւ գործի պայմանները աւելի դիւրին կը դարձնեն տեղական լեզուի գործածութիւնը եւ հմտութիւնը: Հո'ս է, կը շեշտեն ընկերալեզուաբաններ, որ այդ յաճախակի փոխյարաբերութիւնները կը պատահին մայրենի լեզուի հաշւոյն:

Այս առումով, անհրաժեշտ է կանոնաւոր կերպով աշխատիլ եւ կամուրջներ հաստատել տեղական լսատեսողական եւ գրաւոր մամուլին հետ՝ օգտագործելով թերթերու, համացանցի եւ պատկերասփիւռի կարելիութիւնները, որոնք դարձած են նաեւ հայուն ուշադրութեան առարկան:

Վաւերագրական եւ մշակութային յաճախակի յօդուածներ եւ յայտագիրներ հայուն մէջ կ'արթնցնեն եւ կը ստեղծեն ազգային պատկանելիութիւն, իսկ տեղացին ալ իր կարգին աւելի լաւ կը ճանչնայ եւ կը յարգէ իրենց ընկերութիւնը կազմող կարեւոր տարրերէն մէկը:

ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹԻՒՆ

Այլասերելու եւ մէկ մշակոյթի ծառայելու մարտահրաւէրները անողորմ են եւ ճնշիչ եւ կը խաթարեն ազգային դիմագիծը, մանաւանդ՝ փոքր գաղութներու, որոնց յաջորդական սերունդները կը ծնին եւ կը մեծնան օտար ափերու մէջ: Օտար լեզուներու հմտութիւնը բաղձալի է հաղորդակցութեան, յառաջդիմութեան, շրջահայեցութեան եւ մտային, տնտեսական, քաղաքական հորիզոններու ընդարձակման: Սակայն մայրենի լեզուն է միայն, որ ընտանեկան հարազատութիւն կը շնորհէ, պատմական ժառանգութիւն կը խորհրդանշէ, կրօնական հաւատաք կը յատկանշէ, վերապրում եւ յարատեւութիւն կը նշանակէ, պապենական աւանդութիւն, Հայաստան հայրենիքի պատկանելիութիւն եւ կապուածութիւն կ'ապահովէ եւ Հայ Դատի լուծում կ'երաշխաւորէ:

Դոկտ. Արտա Ճէպէճեան,
Ընկերալեզուաբան, Նիկոսիա, 15 Ապրիլ 2011


Աղբիւրներ

* Adalian, R. (1991, February) The Armenian Genocide:Context and Legacy, Social Education, vol. 55, no. 2 pp. 99-104.
* Auron, Y. (2003) The Banality of Denial: Israel and TheArmenian Genocide, London, Transaction Publishers.
* Cohen, R (1997) Global Diasporas: An Introduction,Seattle, University of Washington Press.
* Crystal, D. (1992) Language and languages, Oxford,Blachwell.
* Hovannisian, R. (Ed.) (1986) The Armenian Genocide inPerspective, New Brunswick, Transaction Publishers.
* Landau, J. M. (1999) Language and Diaspora: Arabs,Turks and Greeks. In Suleiman, pp. 217- 233ղ
* Lavie, S., and Swedenburgh, T (Eds.) (2001)Displacement, Diaspora and Geographies of Identity,London, Duke University Press.
* Suleiman, Y. (Ed.) (1999) Language and Society in theMiddle East and North Africa: Studies in Variation andIdentity, Surrey, Curzon.24

«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»

Այլասերումը՝ Խաթարիչ Ազգային Դիմագիծին

«ԵԹԷ ՉԷՔ ԿՐՆԱՐ ՀԱՆԴՈՒՐԺԵԼ ՄԵՐ ՁԵՒՈՎ ԱՄԵՐԻԿԱՑԻ ԸԼԼԱԼ,
ՄԵՆՔ ՊԻՏԻ ՇԱՐՈՒՆԱԿԵՆՔ ՀԱՅ ԸԼԼԱԼ»

Ցեղասպանութիւն (Genocide) բառին առաջինը՝ genos (ցեղ) արմատը կու գայ յունարէնէն, իսկ եկրորդը՝ լատիներէն՝ cide (սպանութիւն) արմատէն: Այս բառին գործածութիւնը 1944ին կարեւորութիւն ստացաւ, երբ Ռաֆայէլ Լեմքին, որ իր ընտանիքը կորսնցուցած էր Հրէական Ողջակիզումին ընթացքին եւ տեղեակ էր հայերուն ենթարկուած Ցեղասպանութեան, սահմանեց զայն եւ 1948ին Միացեալ Ազգերու Ցեղասպանութեան հռչակագիրը, որ ի զօրու դարձաւ 1951ին, Ցեղասպանութիւնը դասեց իբրեւ ոճիր ըստ համաշխարհային օրէնքի:

Ժողովը «Ցեղասպանութիւն»ը այսպէս կը սահմանէ. «Ցեղասպանութիւն կը նշանակէ հետեւեալ արարքներէն որեւէ մէկը, որ կը գործադրուի բնաջնջելու մտադրութեանմբ, լման կամ մասամբ, ազգային, համայնքային, ցեղային կամ կրօնական խումբ մը՝

1. սպաննելով անոր անդամները

2. պատճառելով լուրջ ֆիզիքական կամ հոգեբանական վնաս անոնց

3. ծրագրուած կերպով այդպիսի պարագաներու ենթարկել անոր անդամները, որ անոնց լման կամ մասամբ բնաջնջումը ապահովէ եւ

4. յառաջացնելով պայմաններ, որոնք նոր ծնունդներ արգիլեն այդ խումբին մէջ:

ճիշդ է, որ «ցեղասպանութիւն» եզրը ՄԱԿԻ ժողովին, Հայկական Ցեղասպանութենէն 33 տարիներ ետք օրինական ճանաչում ստացաւ: Ցնցիչ է այն ճշմարտութիւնը որ Հայկական Ցեղասպանութեան զոհերը ենթարկուած էին բոլոր ստորոգելիներուն: Այս ոչ միայն կ'ընդգծէ կանխամտածուած արարքին սաստկութիւնը, այլ նաեւ ցեղասպան վարչաձեւին վճռակամութիւնը հայերը բնաջնջելու:

ՈՒՐԱՑՈՒՄԸ ՀԱՄԱԶՕՐ Է ԿՐԿՆԱԿԻ ՍՊԱՆՈՒԹԵԱՆ

Հազարաւոր էջեր տրամադրուած են որոշելու համար, թէ արդեօք հայերուն պատահածը կարելի՞ է բնորոշել իբրեւ Ցեղասպանութիւն: Այսօր գաղտնիք չէ, որ նմանօրինակ հարցադրութիւններ հրապարակուած են թրքական դիւանագիտական եւ քաղաքական ճնշումներու միջոցով, եւ թրքական կառավարութեան հիմնած շարք մը կեդրոններուն, որոնց բացայայտ նպատակը եղած է նախաձեռնել սերտողութիւններ՝ հարցականի տակ առնելու Հայկական Ցեղասպանութիւնը, աղաւաղելու պատմական եւ արխիւային վաւերագրութիւններ, յառաջ տանիլ թուրքիոյ ուրացումի քաղաքականութիւնը եւ բարելաւել անոր դիմագիծը Արեւմուտքին մէջ:

Թուրքիոյ յաջորդական կառավարութիւններու ուրացման քաղաքականութեան դէմ պայքարելու եւ միջազգային վաւերացում ապահովելու իրենց ճիգերուն մէջ հայեր իրենց բնական պաշտպանողական դիրքը ամրապնդելու արշաւներ մղեցին: Անոնք, ինչպէս Յովհաննիսեան կը հաւատայ, ստանձնեցին խաղալ ցեղասպանին կողմէ պարտադրուած դերը եւ Ցեղասպանութիւնը փաստելու գերադասութիւնը անոնցմէ հսկայական ուժ, ժամանակ եւ տնտեսական զոհողութիւններ խլեց:

Ինչո՞ւ այդպէս եղաւ «զոհ»ին հակազդեցութիւնը:

Ըստ հոգելեզուաբաններու, ճշմարտութեան խափանումը մնայուն ազդեցութիւններ ունի եւ կ'ընդգծէ սխալը անոնց, որոնք կը շեշտեն, թէ ներկայ թուրք սերունդը պատասխանատու չէ անցեալի ոճիրներուն: Կառավարութիւններ եւ անհատներ որոնք կը զբաղին ուրացումի քաղաքականութեամբ արգելք կը դառնան վերքերու սպիացման:

Ըրուին Սթոպ ցոյց կու տայ, թէ ցեղասպանութիւնը կը ձեւաւորէ ոչ միայն վերապրողներու տեսակէտը, այլ յաջորդ սերունդներուն հայեցակէտն ալ: Ան կը հաստատէ, թէ տառապած խումբեր ընդհանրապէս դժուարութիւն կ'ունենան աշխարհը դիտելու իբրեւ լաւ տեղ մը, որովհետեւ անոնք զայն կը դիտեն վախով ու կասկածով: Հետեւաբար անհրաժեշտ է, որ անոնք ըմբռնեն, թէ իրենց պատահած ահռելի արարքը բնական չէ, այլ՝ անբնական: Սակայն շարունակական ուրացումը անկարելի կը դարձնէ այս մէկը եւ կը շեշտէ անապահովութեան, լքումի եւ խաբուածութեան զգացումները:

Էլի Ուայզըլ կը հաստատէ, թէ ուրացումը համազօր է «կրկնակի սպանութեան»՝ սպաննելով նաեւ ցեղասպանութեան յիշողութիւնը: Ըստ Չառնիի, ուրացումը ոտնակոխ կ'ընէ զոհերուն եւ վերապրողներուն ինքնութիւնը եւ անոնց ազգային ու մշակութային շարունակութիւնը:

ՍՓԻՒՌՔ՝ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹԵԱՆ ԿՏԱԿՆԵՐԷՆ

Օրոն իր «Ուրացումի Պարապութիւնը» (The Banality of Denial) գիրքին մէջ կը գրէ, թէ ցեղասպանութեան ուրացումը կը նշանակէ պահել ոճիրին սարսափը եւ գործադրել անոր ամենէն վերջին նպատակը՝ փոխել ժողովուրդի մը պատմութեան ընթացքը:

Սփիւռքը, որ այս քաղաքականութեան մեծագոյն կտակներէն մէկը եղաւ, հակառակ վերոյիշեալ «զոհ»ի դերը ստանձնելուն, գիտակցեցաւ անոր եւ զայն կասեցնելու եւ անոր դիմադրելուն զուգահեռ, կեդրոնացաւ զայն փաստելու, համաշխարհային զօրակցութիւն ստանալու եւ թրքական կառավարութիւններէն ճանաչում ձեռք ձգելու վրայ:

Իննսունվեց տարիներու ժամանակամիջոցը բաւարար ժամանակ է վերլուծելու հայուն որդեգրած քաղաքականութիւնը եւ սերտելու անոր ունեցած լեզուական հետեւանքները՝ մասնաւորաբար ի մտի ունենալով 21րդ դարու համացանցի արհեստագիտութեան զարգացումը, համաշխարհայնացումը, տեղեկատուական միջոցները եւ արբանեակային պատկերասփիւռին հրամցուցած անսահման կարելիութիւնները:

Ըստ Քոհընի, սփիւռքը ունի հետեւեալ յատկանիշները.

1.

բռնի տեղահանում մայրենի հողէն եւ ցրւում մէկէ աւելի երկիրներու մէջ,
2.

հաւաքական յիշողութիւն
3.

հայրենիքի իտէալականացում
4.

հայրենիք վերադառնալու հաւաքական շարժում
5.

զօրաւոր ազգային արթութիւն
6.

նախնական շրջանին զգուշանալ հիւրընկալող երկրի ժողովուրդէն, եւ
7.

ստեղծագործական եւ բեղուն կեանք, եւ շրջահայեացութիւն:

Իւրաքանչիւր յատկանիշի հետ կարելի է համամիտ գտնուիլ, որովհետեւ վերոյիշեալ յատկութիւնները, որ ըստ Քոհընի կ'ընդգծեն «զոհ սփիւռք»ի մը իրականութիւնը, որոշ չափով կը համապատասխանեն հայկական իրականութեան:

Պոյաճեան եւ Գրիգորեան մանրամասնօրէն կը վերլուծեն հայ վերապրողներու կեանքերը եւ կ'եզրակացնեն, թէ անոնցմէ շատեր հոգեբանական բարդոյթներէ տառապեցան, որ կը ճանչցուի իբրեւ «վերապրողի ախտանշան» (Survivor Syndrome): Այսինքն վերապրողներ յաճախ յանցաւոր զգացին եւ դժուար էր իրենց համար վայելել իրենց ազատութիւնը, որովհետեւ իրենց ուրախութիւնը կրնար ուրիշ աղէտի մը դուռը բանալ կամ դիտուիլ իբրեւ անարգանք՝ զոհուածներուն յիշատակին: Անոնք ծանր հոգեբանական վիճակներէ տառապեցան, ինչպէս՝ մելամաղձոտութիւն, ընկճուածութիւն եւ սարսափազդու երազներ, եւ անոնցմէ շատերը նաեւ եկրորդ սերունդէն ալ ոմանք, ինքնամփոփ եւ առանձնացած կեանքեր ապրեցան՝ կառչելով «հայ» եւ «օտար» գաղափարներուն:

Ուիլիըմ Սարոյեան այս շփոթ եւ զգուշ զգացումներէն օրինակ մը արձանագրած է Ֆրէզնոյի մէջ իր դպրոցական տարիներէն, Օր. Չեմպըրլէյնի հետ: Այս վերջինը բարկացած էր Սարոյեանին վրայ, որովհետեւ ան հայերէն խօսած էր դասարանին մէջ:

«Վրա՞ս կը խնդաս:

«Ո'չ, միայն թէ երբեմն կը սիրենք միասին հայերէն խօսիլ:

«Բայց ինչո՞ւ: Հոս Ամերիկա է:

«Ամերիկացիները մեզ չեն սիրեր, մենք ալ զիրենք չենք սիրեր:

«Ուրեմն, այդպէս: Ո՞ր ամերիկացին քեզ չի սիրեր:

«Բոլորը:

«Ե՞ս:

«Այո, դուն ալ:

«Ճիշդ ես, հաւանաբար չենք սիրեր ձեզ: Բայց հոս ալ Ամերիկա է վերջապէս:

«Բայց մենք ալ հոս ենք հիմա, եւ եթէ չէք կրնար հանդուրժել մեր ձեւով ամերիկացի ըլլալ, մենք պիտի շարունակենք հայ ըլլալ»:

ՄԱՅՐԵՆԻ ԼԵԶՈՒՆ՝ ԽՈՐՀՐԴԱՆԻՇԸ ՎԵՐԱՊՐՈՒՄԻ ԵՒ ԳՈՅԱՏԵՒՈՒՄԻ

Լեզուն միշտ հիմնական բաղկացուցիչը եղած է աւանդական մշակոյթի եւ հաւաքական յիշողութեան: Լենտօ կ'ըսէ, թէ ընդհանրապէս սփիւռքեան ընկերութիւններու առաջին հակազդեցութիւնը ողբերգութենէ մը ետք եւ օտար միջավայրի մշակութային եւ լեզուական ճնշումներուն դիմաց կ'ըլլայ կառչիլ ազգային լեզուին: Այս սկզբնական որոշումը կրնայ խորթ չթուիլ տեղացիներուն, որովհետեւ արդէն այդ նորահաստատ խումբը ամբողջութեամբ օտար տարր մը կը սեպուի: Սարոյեանին փորձարութիւնը խորթ կը թուէր, սակայն, որովհետեւ ըստ Օր. Չեմպըրլէյնի, ան Ամերիկա ծնած էր եւ Ամերիկա կ'ապրէր, այլեւս պէտք չէր պատկաներ ուրիշ ազգի մը:

Ըստ Սուլեյմանի, «ազգ»ի այս հասկացողութեան մէջ կը կայանան իւրայատուկ լեզուական հարստութեան, լեզուապահպանման եւ ազգապահպանման գաղափարախօսութիւնները: Ապա թէ ինչո'ւ Օսմանեան «միլլէթ»ի քաղաքականութիւնը վարչական գործիք մը ըլլալէ աւելի, իմաստազուրկ միջոցառում մըն էր հայուն համար, որովհետեւ ան երբեք այդ փոքրամասնութեան, եկրորդ կարգի քաղաքացիի եւ ձուլումի կաղապարներուն մէջ պիտի չսահմանափակուէր:

Պատահական չէ, որ Ցեղասպանութենէն ետք այդ սերունդը ըմբռնեց, թէ իր գոյութեան հետ մէկտեղ իր լեզուն՝ խորհրդանիշը ինքնութեան, մշակոյթի, կրօնի, եւ ազգային պատմութեան, նաեւ վտանգուած էր: Ան ըրաւ այն, ինչ որ Քրիսթըլ կ'ընդգծէ «Լեզու եւ Լեզուներ» գիրքին մէջ. լեզուական հաւատարմութիւն ցուցաբերեց, որ արմատն է ազգային գոյատեւումի: Այդ քաղաքականութիւնը տուաւ ազգային, մշակութային եւ լեզուական վերապրումի եւ գոյատեւումի գաղտնիքը, որուն ընկերալեզուաբաններ հատորներ յատկացուցած են:

Համաշխարհային եկրորդ պատերազմէն ետք կազմակերպուած ներգաղթի շարժումը վերոյիշեալ տուեալներուն գագաթնակէտը հանդիսացաւ՝ հիւրընկալ երկիրներու ժողովրդավարական, բարեկեցիկ եւ հանգիստ կեանքը փոխարինել հայրենիքի համայնավարական եւ անհաշտ պայմաններով: Պատահածը գործնական փաստ մըն էր, թէ հայ ազգին առաջնահերթութիւնները, վճռակամութեան եւ հպարտութեան աղբիւրները լեզուն եւ հայրենիքն են:

Այս գաղափարախօսութենէն մեկնած՝ Լիբանան հաստատուած գաղութը, օրինակի համար, նախ աշխատեցաւ ձերբազատիլ թրքերէնի գործածութենէն եւ տիրապետել հայերէնին՝ նախքան տեղական արաբերէնը սորվելու: Այդ հայը զբաղ էր վերապրելու միջոցառումներ որդեգրելով՝ վառ պահելու ցեղասպանութեան յիշատակը, յիշողութիւնը եւ յիշատակութիւնը, մանաւանդ ցեղասպանին ուրացումի քաղաքականութեան դիմաց:

«ԱՆՊԱՅՄԱՆ ՄԵՆՔ ԱԼ ԲԱՆ ՄԸ ԸՐԻՆՔ ՈՐ ՄԵԶ ՍՊԱՆԵՑԻՆ»

Վերոյիշեալ գաղափարախօսութեան հաւատացողները այսպէս դիմադրեցին եւ կը դիմադրեն այլասերումին եւ ձուլումին: Անոնցմէ ոմանք, 70-85 տարեկան պէյրութաբնակ հայորդիներ, այսպէս կ'արտայայտուին. «Չեմ մոռնար հօրս արցունքները, երբ ան կը պատմէր, թէ ի'նչպէս թուրք զինուորը իր հայրը սպաննած էր իր աչքերուն առջեւ», «Մեր հողերը գրաւեցին եւ կը ձեւացնեն, թէ իրենց կը պատկանին», «Ապրիլ 24ը իւրայատուկ օր մըն է, որովհետեւ այդ կը յիշատակէ ամենէն մեծ անարդարութիւնը, որ գործուեցաւ հայուն դէմ», «Մեզ ցիրուցան ըրին օտար երկիրներու մէջ», «Թուրքիա պէտք է ընդունի Ցեղասպանութիւնը, վերադարձնէ մեր հողերը եւ ներողութիւն խնդրէ»:

Վերի արտայայտութիւնները բնական կը համարուին որովհետեւ անարդար եւ ահռելի ոճիր մը կը մնայ անպատիժ: Հետեւաբար պատահական չէ, որ նման կեցուածքներ նաեւ սատարած են եւ կը սատարեն հայերէնի պահպանման, որովհետեւ մայրենի լեզուով կ'արտացոլայ ազգային հաւատարմութիւնը եւ անիկա կը հանդիսանայ զէնք՝ Հայ Դատի պաշտպանութեան եւ լուծման համար:

Աւելի'ն. Հայերէնը կրկնակի կարեւոր է դատը վառ պահելու եւ շահելու համար: Չէ՞ որ վերապրող սերունդը անդրադարձած էր Ցեղասպանութեան բովանդակ նպատակին՝ ջարդել որքան որ կարելի է, կրօնափոխել, լեզուափոխել, տեղահանել, տկարացնել եւ անճանաչելի դարձնել մնացորդացին ազգային դիմագիծը:

Ուրեմն, հրաժարիլ կամ արհամարհել Ցեղասպանութեան ուղղակի նպատակը, օրինակի համար, որդեգրելով Օր. Չեմպըրլէյնի խօսքերը՝ «Բայց հոս ալ Ամերիկա (Ֆրանսա, Լիբանան, Քանատա) է վերջապէս», համազօր է «ճերմակ» ջարդի: Այսինքն, ուրացումի քաղաքականութեան նման, որ կը բնորոշուի իբրեւ «կրկնակի սպանութիւն», այլասերում եւ ձուլում համազօր են «ճերմակ» ջարդի:

Ահա թէ ինչո'ւ Ցեղասպանութեան առընչութեամբ կարգ մը երիտասարդ հայորդիներու արտայայտութիւնները կը մտահոգեն եւ ցաւ ու յուսահատութիւն կը յառաջացնեն ազգին մէջ, որովհետեւ անոնցմէ ոմանց համար Ցեղասպանութիւնը կորսնցուցած է իր խորհրդանշական արժէքը, վիճակ մը, որ կասկածի տակ կը դնէ Հայ Դատի արդար եւ վերջնական լուծումը:

18-25 տաեկան պէյրութաբնակ կարգ մը երիտասարդներ այսպէս կ'արտայայտեն իրենց կեցուածքը Ցեղասպանութեան առընչութեամբ. «Ուրիշ ազգերու մէջ ալ վատ մարդիկ կան», «Անպայման մենք ալ բան մը ըրինք, որ մեզ սպաննեցին», «Այսօրուան թուրքը յանցաւոր չէ», «Շատ ցաւալի է: Չեմ ուզեր աւելի գիտնալ», «Պէտք է մոռնալ»:

Պատահական չէ, որ այս երիտասարդներուն մեծամասնութիւնը յաճախած է օտար դպրոց, հազիւ Հայերէն կը խօսի, հեռու է Հայ եկեղեցիէն եւ կուսակցական միջավայրէն: Այսինքն, անոնք ոչ մէկ առընչուածութիւն ունին դպրոց-եկեղեցի-կուսակցութիւն՝ յետ-ցեղասպանութեան հայապահպանման եւ լեզուապահպանման քաղաքականութեան հետ:

ԵՐԿՈՒ ՅԱՆՁՆԱՐԱՐՈՒԹԻՒՆ

Երիտասարդներուն պատասխանները մեզ պէտք է մղեն գործնական քայլերու դիմելու, որովհետեւ մեծ է թիւը անոնց, որոնք մտահոգուած են ներկայ կացութեամբ եւ կը հաւատան, թէ կարելի է փոխել նման կեցուածքներ, որոնք կրնան կամաց կամաց թափանցել նաեւ յաջորդ սերունդներուն մտածողութեան մէջ եւ հոն արմատանալ ու անդարմանելի դառնալ: Այս պարագային, որեւէ ծրագիր թիրախ պիտի ունենայ՝ ծնողներ (30-45 տարեկան), երիտասարդ սերունդը (18-29 տարեկան) եւ դպրոցական տարիքի աշակերտներ (3-17 տաեկան):

Նախընտրելի համարելով տեղական ընկերութեան մէջ ձուլուիլը, տնտեսական մտահոգութիւնները փարատելը եւ յաջող ապագայի մը հեռանկարը, յաճախ ծնողներ կը փորձեն խափանել հայ ազգին պատմութիւնն ու մշակոյթը եւ կը զրկեն իրենց զաւակները պատկանելու իրաւունքէն, հաւատարմութեան առիթէն եւ հարազատութեան զգացումներէն: Համաշխարհայնացումի «մէկ մշակոյթ-մէկ լեզու» լոզունքը հայ ծնողները չեն, որ պիտի տարածեն եւ գործադրեն: Նման ձգտումներ կը յաջողին միայն ստորադասութեան, եկրորդ կարգի քաղաքացիի եւ տկարութեան զգացումներ յառաջացնել:

Ծնողներ եւ երիտասարդ սերունդին տրամաբանութեան դիմելով եւ ո'չ զգացումներուն, անոնց մէջ հպարտութիւն, վստահութիւն եւ գոհունակութիւն պէտք է վերահաստատել, օրինակի համար, հայ ազգային պատմութեան եւ մշակոյթի յաջողութիւններուն եւ իրագործումներուն վրայ կեդրոնանալով:

Եթէ առաջին երկու սերունդները յաջողեցան անտեսել տեղացի ժողովուրդին քննադատութիւնները լեզուական հմտութեան առընչութեամբ, ապա անոր պատճառը այն էր, որ անոնք կղզիացած կեանք կ'ապրէին: Այսօր բնակարանային, ուսման եւ գործի պայմանները աւելի դիւրին կը դարձնեն տեղական լեզուի գործածութիւնը եւ հմտութիւնը: Հո'ս է, կը շեշտեն ընկերալեզուաբաններ, որ այդ յաճախակի փոխյարաբերութիւնները կը պատահին մայրենի լեզուի հաշւոյն:

Այս առումով, անհրաժեշտ է կանոնաւոր կերպով աշխատիլ եւ կամուրջներ հաստատել տեղական լսատեսողական եւ գրաւոր մամուլին հետ՝ օգտագործելով թերթերու, համացանցի եւ պատկերասփիւռի կարելիութիւնները, որոնք դարձած են նաեւ հայուն ուշադրութեան առարկան:

Վաւերագրական եւ մշակութային յաճախակի յօդուածներ եւ յայտագիրներ հայուն մէջ կ'արթնցնեն եւ կը ստեղծեն ազգային պատկանելիութիւն, իսկ տեղացին ալ իր կարգին աւելի լաւ կը ճանչնայ եւ կը յարգէ իրենց ընկերութիւնը կազմող կարեւոր տարրերէն մէկը:

ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹԻՒՆ

Այլասերելու եւ մէկ մշակոյթի ծառայելու մարտահրաւէրները անողորմ են եւ ճնշիչ եւ կը խաթարեն ազգային դիմագիծը, մանաւանդ՝ փոքր գաղութներու, որոնց յաջորդական սերունդները կը ծնին եւ կը մեծնան օտար ափերու մէջ: Օտար լեզուներու հմտութիւնը բաղձալի է հաղորդակցութեան, յառաջդիմութեան, շրջահայեցութեան եւ մտային, տնտեսական, քաղաքական հորիզոններու ընդարձակման: Սակայն մայրենի լեզուն է միայն, որ ընտանեկան հարազատութիւն կը շնորհէ, պատմական ժառանգութիւն կը խորհրդանշէ, կրօնական հաւատաք կը յատկանշէ, վերապրում եւ յարատեւութիւն կը նշանակէ, պապենական աւանդութիւն, Հայաստան հայրենիքի պատկանելիութիւն եւ կապուածութիւն կ'ապահովէ եւ Հայ Դատի լուծում կ'երաշխաւորէ:

Դոկտ. Արտա Ճէպէճեան,
Ընկերալեզուաբան, Նիկոսիա, 15 Ապրիլ 2011


Աղբիւրներ

* Adalian, R. (1991, February) The Armenian Genocide:Context and Legacy, Social Education, vol. 55, no. 2 pp. 99-104.
* Auron, Y. (2003) The Banality of Denial: Israel and TheArmenian Genocide, London, Transaction Publishers.
* Cohen, R (1997) Global Diasporas: An Introduction,Seattle, University of Washington Press.
* Crystal, D. (1992) Language and languages, Oxford,Blachwell.
* Hovannisian, R. (Ed.) (1986) The Armenian Genocide inPerspective, New Brunswick, Transaction Publishers.
* Landau, J. M. (1999) Language and Diaspora: Arabs,Turks and Greeks. In Suleiman, pp. 217- 233ղ
* Lavie, S., and Swedenburgh, T (Eds.) (2001)Displacement, Diaspora and Geographies of Identity,London, Duke University Press.
* Suleiman, Y. (Ed.) (1999) Language and Society in theMiddle East and North Africa: Studies in Variation andIdentity, Surrey, Curzon.24

«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»

ՀԱՅԵՐԷՆԻ ՈՒՂՂԱԳՐՈՒԹԻՒՆ 4 ԳՐԻՇ ՏԱՎԹՅԱՆ

Դասական հայերենում «ե» եւ «է», «ո» եւ «օ» ձայնավորների («օ-ի» դասական գելաձևը եղել է «աւ», մի նշան վերևում, որ կոչվում էր՝ պատիվ), «յ» կիսաձայնի, «վ», «ւ», «ու» բաղաձայնների ( «ու» տառը բաղաձայնի և ձայնավորի միջև, որ «վ» է հնչում) ձայնական արժեքը, հնչույթը, տարբեր է եղել դրանց ներկա հնչույթից, ըստ մեր ներկայի արտասանության, հնչումի։ Դրանց դասական հնչույթները ունեցել են իրենց յուրահատկությունները, որոնցով տարբերակվում էին «ե» և «է» տառերը, «ո» և «օ» («աւ») տառերը, բառասկզբային «յ» և «հ» տառերը, «վ», «ւ», «ու» (բաղաձայնի և ձայնավորի միջև, որ «վ» է հնչում) տառերը։ Թե ի՛նչ են եղել այդ տարբերությունները, այժմ չենք կարող ստուգապես ասել, լեզվաբանական համեմատություններով միայն կարողանում ենք ենթադրել։ Արդարև, մեր ներկա հնչումով եղած տարբերությունները վերացել են, և որպես հետևանք, դրանք, այդ նույնահունչ տառերը, ուղղագրական դժվարություն են առաջացնում հին ուղղագրության մեջ։ Նոր ուղղագրությունը իսկապես վերացրել է գրաբարից ծագում առած հին ուղղագրությունից արդի հայերենին փոխանցված այդ դժվարությունները, կապված հիշյալ տառերի ուղղագրության հետ։

Նոր ուղղագրության մեջ հիշյալ տառերի գործածությունը կանոնակարգվել է այսպես.

- «Ե» տառը բառասկզբում բաղաձայնից առաջ հնչում է «եէ», օր. երեկո։ Բառամիջում և բառավերջում միշտ և անփոփոխ գրվում է «ե», որպես «է» հնչույթի տառանիշ։

- «Ո» տառը բառասկզբում բաղաձայնից առաջ հնչում է «վո», օր. ոտ։ Բառամիջում և բառավերջում միշտ և անփոփոխ գրվում է «ո», որպես «օ» հնչույթի տառանիշ։ Մեսրոպ Մաշտոցը «ո» տառը ստեղծել է «օ» հնչույթի համար։

- Միշտ և անփոփոխ երբ հնչում ենք «վ», գրում ենք «վ»։ Ուստի «ւ», «ու» տառերի «վ» հնչող լծորդային գործածության դժվարությունը վերացվել է։

- Միշտ և անփոփոխ գրվում և հնչում է «հ» այդ հնչույթի համար։ Բառասկզբի «յ» տառն էլ, որ «հ» է հնչում, գրվում է «հ»։

- Իսկ «յ» տառը վերագտել ու հաստատվել է իր կիսաձայնային հնչույթում (եը)։ Իսկ բառավերջում չհնչող «յ» տառը չի էլ գրվում։

Երկձայների, կամ երկբարբառների ուղղագրությունը, ինչպես ասվեց վերում,օրինակարգվել է նոր ուղղագրության մեջ. «յ» կիսաձայնը միանգամայն և ընդմիշտ ստանձնել է «եը» կիսաձայնի ձայնարժեքը։ Ուստի նոր ուղղագրության մեջ այդպես էլ կիրառվում է երկձայների կազմության ժամանակ։

- «Այ» երկձայնը հին ու նոր ուղղագրություններում նույնն է, գրվում է նույն տառակապակցությամբ։

- «Եա» երկձայնը նոր ուղղագրությունում դարձել է «յա»։ Նոր ուղղագրությունում «յ» կիսաձայն տառի հնչույթը «եը» է, և ձայնավոր հնչյունների հետ երկձայն է կազմում. ուստի՝ «յա» երկձայնը։ Բացի այդ, «յա» երկբարբառի հնչույթը ճիշտ հակահնչույթն է «այ» երկբարբառի, ուստի տրամաբանական է, որ տառակապակցությամբ էլ հակառակը գրվի. «այ-ի» հակահնչումը՝ «յա»։ Սակայն կարևոր է և այն, որ «յա» երկբարբառը արդեն գոյություն ունի հին ուղղագրությունում. դա առաջանում է անկախաբար։ Օր. հայաստանեան, երբ վանկատում ենք, լինում է հա-յաս-տա-նեան (միշտ մեկ բաղաձայնը անցնում է հաջորդ վանկին). երկրորդ վանկում այդ «յա» երկբարբառն է, որ անկախաբար առաջանում է։ Բայց նույն բառում «ևնեան» վանկում, նույն հնչույթով երկբարբառը գրվում է «եա» տառակապակցությամբ. նույն հնչութը հին ուղղագրությամբ երկու կերպ է գրվում նույն բառում։ Այդ երկվությունը նոր ուղղագրությամբ վերացվում է։ Նոր ուղղագրությամբ գրում ենք հայաստանյան, վանկատում ենք հա-յաս-տա-նյան։ «Յա» նույն տառակապակցությունը նույն երկձայն հնչույթի համար։ (Օրինակներ. ծառայաբար, զգայացունց, երեկոյացավ)։

- «Ոյ» երկձայնը հին ուղղագրությունում երկու հնչույթ ունի. ձայնավորից առաջ հնչում է «ոյ» («օյ»), օր. գոյական։ Իսկ բաղաձայնից առաջ՝ հնչում է «ույ», օր. լոյս։ Նույն երկձայն տառակապակցությունը տարբեր ձայնարժեքով, տարբեր հնչույթներով։ Այդ երկվությունը վերացվել է նոր ուղղագրության մեջ։ Երբ հնչվում է «ոյ», այդպես էլ գրվում է, օր. գոյական։ Երբ հնչվում է «ույ», այդպես էլ գրվում է, օր. լույս։

- Հին ուղղագրության մեջ «իւ» տառակապակցությունը բաց վանկում հնչում է «իվ», իսկ փակ վանկում հնչում է «յու»։ Արդարև, հին ուղղագրության մեջ «յու» երկձայն գոյանում է ինքնաբերաբար, օր. գոյութիւն, վանկատում ենք՝ գո-յու-թիւն. երկրորդ վանկում «յու» երկձայնը «յու» տառակապակցությամբ, իսկ երրորդ վանկում նույն «յու» երկձայնը «իւ» տառակապակցությամբ։ Միաժամանակ «յու» երկձայնը հակահնչույթն է «ույ» երկձայնի, ուստի տրամաբանական է որ տառակապակցությամբ էլ հակառակը գրվի, «ույ-ի» հակառակը՝ «յու»։ Նոր ուղղագրության մեջ երբ հնչում է «իվ» հենց այդպես էլ գրվում է։ Իսկ «յու» հնչույթի համար էլ հենց այդպես էլ գրվում է «յու»։ Օրինակ. հայություն, կայունություն։

Շար 4 Գլենդել, Կալիֆորնիա, 2009-02-17։
Այս ուսումնասիրությունը զեկուցվել է Կալիֆորնիայի Հայ Գրողների Միության հասարակական դռնբաց նիստում, Գլենդելի Հանրային Գրադարանում, 2006 Սեպտեմբերի 7-ին։



«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»

ՀԱՅԵՐԷՆԻ ՈՒՂՂԱԳՐՈՒԹԻՒՆ 4 ԳՐԻՇ ՏԱՎԹՅԱՆ

Դասական հայերենում «ե» եւ «է», «ո» եւ «օ» ձայնավորների («օ-ի» դասական գելաձևը եղել է «աւ», մի նշան վերևում, որ կոչվում էր՝ պատիվ), «յ» կիսաձայնի, «վ», «ւ», «ու» բաղաձայնների ( «ու» տառը բաղաձայնի և ձայնավորի միջև, որ «վ» է հնչում) ձայնական արժեքը, հնչույթը, տարբեր է եղել դրանց ներկա հնչույթից, ըստ մեր ներկայի արտասանության, հնչումի։ Դրանց դասական հնչույթները ունեցել են իրենց յուրահատկությունները, որոնցով տարբերակվում էին «ե» և «է» տառերը, «ո» և «օ» («աւ») տառերը, բառասկզբային «յ» և «հ» տառերը, «վ», «ւ», «ու» (բաղաձայնի և ձայնավորի միջև, որ «վ» է հնչում) տառերը։ Թե ի՛նչ են եղել այդ տարբերությունները, այժմ չենք կարող ստուգապես ասել, լեզվաբանական համեմատություններով միայն կարողանում ենք ենթադրել։ Արդարև, մեր ներկա հնչումով եղած տարբերությունները վերացել են, և որպես հետևանք, դրանք, այդ նույնահունչ տառերը, ուղղագրական դժվարություն են առաջացնում հին ուղղագրության մեջ։ Նոր ուղղագրությունը իսկապես վերացրել է գրաբարից ծագում առած հին ուղղագրությունից արդի հայերենին փոխանցված այդ դժվարությունները, կապված հիշյալ տառերի ուղղագրության հետ։

Նոր ուղղագրության մեջ հիշյալ տառերի գործածությունը կանոնակարգվել է այսպես.

- «Ե» տառը բառասկզբում բաղաձայնից առաջ հնչում է «եէ», օր. երեկո։ Բառամիջում և բառավերջում միշտ և անփոփոխ գրվում է «ե», որպես «է» հնչույթի տառանիշ։

- «Ո» տառը բառասկզբում բաղաձայնից առաջ հնչում է «վո», օր. ոտ։ Բառամիջում և բառավերջում միշտ և անփոփոխ գրվում է «ո», որպես «օ» հնչույթի տառանիշ։ Մեսրոպ Մաշտոցը «ո» տառը ստեղծել է «օ» հնչույթի համար։

- Միշտ և անփոփոխ երբ հնչում ենք «վ», գրում ենք «վ»։ Ուստի «ւ», «ու» տառերի «վ» հնչող լծորդային գործածության դժվարությունը վերացվել է։

- Միշտ և անփոփոխ գրվում և հնչում է «հ» այդ հնչույթի համար։ Բառասկզբի «յ» տառն էլ, որ «հ» է հնչում, գրվում է «հ»։

- Իսկ «յ» տառը վերագտել ու հաստատվել է իր կիսաձայնային հնչույթում (եը)։ Իսկ բառավերջում չհնչող «յ» տառը չի էլ գրվում։

Երկձայների, կամ երկբարբառների ուղղագրությունը, ինչպես ասվեց վերում,օրինակարգվել է նոր ուղղագրության մեջ. «յ» կիսաձայնը միանգամայն և ընդմիշտ ստանձնել է «եը» կիսաձայնի ձայնարժեքը։ Ուստի նոր ուղղագրության մեջ այդպես էլ կիրառվում է երկձայների կազմության ժամանակ։

- «Այ» երկձայնը հին ու նոր ուղղագրություններում նույնն է, գրվում է նույն տառակապակցությամբ։

- «Եա» երկձայնը նոր ուղղագրությունում դարձել է «յա»։ Նոր ուղղագրությունում «յ» կիսաձայն տառի հնչույթը «եը» է, և ձայնավոր հնչյունների հետ երկձայն է կազմում. ուստի՝ «յա» երկձայնը։ Բացի այդ, «յա» երկբարբառի հնչույթը ճիշտ հակահնչույթն է «այ» երկբարբառի, ուստի տրամաբանական է, որ տառակապակցությամբ էլ հակառակը գրվի. «այ-ի» հակահնչումը՝ «յա»։ Սակայն կարևոր է և այն, որ «յա» երկբարբառը արդեն գոյություն ունի հին ուղղագրությունում. դա առաջանում է անկախաբար։ Օր. հայաստանեան, երբ վանկատում ենք, լինում է հա-յաս-տա-նեան (միշտ մեկ բաղաձայնը անցնում է հաջորդ վանկին). երկրորդ վանկում այդ «յա» երկբարբառն է, որ անկախաբար առաջանում է։ Բայց նույն բառում «ևնեան» վանկում, նույն հնչույթով երկբարբառը գրվում է «եա» տառակապակցությամբ. նույն հնչութը հին ուղղագրությամբ երկու կերպ է գրվում նույն բառում։ Այդ երկվությունը նոր ուղղագրությամբ վերացվում է։ Նոր ուղղագրությամբ գրում ենք հայաստանյան, վանկատում ենք հա-յաս-տա-նյան։ «Յա» նույն տառակապակցությունը նույն երկձայն հնչույթի համար։ (Օրինակներ. ծառայաբար, զգայացունց, երեկոյացավ)։

- «Ոյ» երկձայնը հին ուղղագրությունում երկու հնչույթ ունի. ձայնավորից առաջ հնչում է «ոյ» («օյ»), օր. գոյական։ Իսկ բաղաձայնից առաջ՝ հնչում է «ույ», օր. լոյս։ Նույն երկձայն տառակապակցությունը տարբեր ձայնարժեքով, տարբեր հնչույթներով։ Այդ երկվությունը վերացվել է նոր ուղղագրության մեջ։ Երբ հնչվում է «ոյ», այդպես էլ գրվում է, օր. գոյական։ Երբ հնչվում է «ույ», այդպես էլ գրվում է, օր. լույս։

- Հին ուղղագրության մեջ «իւ» տառակապակցությունը բաց վանկում հնչում է «իվ», իսկ փակ վանկում հնչում է «յու»։ Արդարև, հին ուղղագրության մեջ «յու» երկձայն գոյանում է ինքնաբերաբար, օր. գոյութիւն, վանկատում ենք՝ գո-յու-թիւն. երկրորդ վանկում «յու» երկձայնը «յու» տառակապակցությամբ, իսկ երրորդ վանկում նույն «յու» երկձայնը «իւ» տառակապակցությամբ։ Միաժամանակ «յու» երկձայնը հակահնչույթն է «ույ» երկձայնի, ուստի տրամաբանական է որ տառակապակցությամբ էլ հակառակը գրվի, «ույ-ի» հակառակը՝ «յու»։ Նոր ուղղագրության մեջ երբ հնչում է «իվ» հենց այդպես էլ գրվում է։ Իսկ «յու» հնչույթի համար էլ հենց այդպես էլ գրվում է «յու»։ Օրինակ. հայություն, կայունություն։

Շար 4 Գլենդել, Կալիֆորնիա, 2009-02-17։
Այս ուսումնասիրությունը զեկուցվել է Կալիֆորնիայի Հայ Գրողների Միության հասարակական դռնբաց նիստում, Գլենդելի Հանրային Գրադարանում, 2006 Սեպտեմբերի 7-ին։



«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»

ՀԱՅԵՐԷՆԻ ՈՒՂՂԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ՀԱՐՑԸ - 3 - ԳՐԻՇ ՏԱՎԹՅԱՆ

Ավանդական ուղղագրությունը, դարերի ընթացքում, կրել է փոփոխություններ, եւ դա զարմանալի չէ, ո՛չ էլ ցավալի կամ զղջալի։ Կյանքը, լեզուն եւ գրականությունը իրենց պահանջներն են դրել, ու ժողովուրդը ժամանակի ընթացքում հարթել է խորտուբորտությունները։ Դարերի ընթացքում զուրկ լինելով վերահսկող ու պահապան կենտրոնական մի հեղինակության հովանավորությունից, որը պարտադրությամբ նույնիսկ արգելելու էր ուղղագրական խոտորումներ. մյուս կողմից մեր ազգային վիճակի, պատմական, աշխարհագրական եւ այլ գործոնների ազդեցության տակ, հին ուղղագրության օրենքները ենթարկվել են նաեւ ավերումների։ Զարտուղիություններ են ստեղծվել նոր օրենքների մասնակի ու քմահաճ կիրառումով, որոնք երբեմն կիրառվել են, լրացնելու հին ուղղագրության ներգո, կամ ներծին պակասությունները աշխարհաբարի եւ արդի հայերենի գրության պարագաներում։ Այդ բնույթի օրինակներից են հյունագրությունը, ինչպես նաեւ որոշ հատուկ անունների կարճացված ձեւում անվան վերջում «ոյ-ի» փոխարեն «օ» գրելը, հին ուղղագրության մեջ, որը սակայն հոլովման դեպքում փոխվում է «ոյ-ի», օր. Կարօ, Կարոյի, Կարօն կամ Կարոն։

Նման աստանդական իբրթե բարեփոխությունները բացի այն որ արմատապես չեն բուժել վերքը, այլ ստեղծել են անհեթեթություններ. քանի որ նման փոփոխությունները չեն ուսումնասիրվել ուղղագրական ընդհանուր բարեփոխությունների մի ամբողջական ծավալում։ Հաճախ սիրում ենք ակնարկել, մանավանդ օտարալեզու բարեկամների, թե հայերենի ուղղագրությունը զուտ եւ կատարյալ ձայնական-հնչական համակարգ ունի, ծանրաբեռնված չէ հավելյալ, չարտասանվող կամ ձայնափոխ տառերով. այդուհանդերձ իրականությունը տարբեր է։

Արդի հայերենի համար հին ուղղագրության դժվարություններից, իսկապես պակասություններից են.

- Դժվարությունը «յ» տառի, որ բառասկզբում հնչում է «հ» (օր.` յայտնել), եւ ոչ մի օրենք չունի թե ինչու՛. իսկ ձայնավորներից հետո, երկձայն տառակապակցություններում հնչում է «եը» (օր.` յայտնել). (հատկանշական է, որ նույն բառում նույն տառը տարբեր հնչյուններ ունի հին ուղղագրությամբ): Իսկ որոշ բառերի վերջում, այդ նույն «յ» տառը, «ա-ից» ու «ո-ից» հետո համր է, չի հնչում (օր.` տղայ, երեկոյ)։ Այդպիսով արդի հայերենում բառասկզբային դիրքում «հ» տառի հետ նույնահունչ դառնալով, եւ բառավեջում գրվելով ու չարտասանվելով դարձել է ուղղագրական դժվարություն։ Մենք իսկապես բնորոշաբար չգիտենք, թե «յ» տառը Մեսրոպ Մաշտոցի օրոք ինչպես էր հչվում, այլ միայն ենթադրում ենք։

- Դժվարությունը բառամիջյան «ո» եւ «օ» տառերի։ Մաշտոցը «օ» տառը չի ստեծել եւ չի գործածել։ «Ո» տառը բառավերջում չի գրվել. իսկ չգիտենք, թե Մաշտոցի օրոք «ո» տառը բառասկզբում եւ բառամիջում ինչպես էր հնչվում։ Արդի հայերենում բառամիջյան «ո» եւ «օ» տառերը նույնաձայն են դարձել, դարձել են ուղղագրական դժվարություն։ Նախապես եղած օրենքի խախտումով, որ «օ» տառը փոխարինում էր «աւ» տառակապակցությանը փակ վանկում, ընթացիկ հին ուղղագրության մեջ «օ» տառի գործածությունը չունի ոչ մի օրենք։ Դա է դժվարությունը։

- Դժվարությունը «ե» եւ «է» տառերի. իսկապես չգիտենք թե Մաշտոցի ժամանակ «ե» տառի հիմնական հնչույթը ինչ է եղել. բառասկզբում եւ բառամիջում ինչպես է հնչել. ձայնավորներից առաջ ինչպես է հնչել. ինչպես է տարբելվել «է» տառից։ Արդի հայերենում բառամիջում «ե» եւ «է» տառերը նույնաձայն են դարձել, դարձել են ուղղագրական դժվարություն։ «Ա» տառից առաջ, եւ Մաշտոցի չստեղծած «օ» տառից առաջ, «ե» տառը դարձել է կիսաձայն «եը», եւ միանալով ձայնավոր «ա» եւ «օ» տառերին կազմել է այդ տառակապակցությունների երկձայնները։ Օր. Դաւթեան, եօթն։

- Դժվարությունը «վ», «ւ» եւ «ու» տառերի. «վ» եւ «ւ» տառերը նույնաձայն են դարձել. «ու» տառը բառամիջյան բաղաձայնից հետո եւ ձայնավորից առաջ «վ» է հնչում։ «Վ» տառը գրվում է միայն բառերի սկզբում, իսկ բառամիջում եւ բառավերջում միայն «ո» տառից հետո։ «Ւ» տառը գրվում է միայն բառամիջում ու վերջում, պայմանով որ «ո» տառին չհաջորդի։ Այդպիսով ունենում ենք երեք տառանիշ նույն հնչյունի համար, այդպիսի պայմաններով. եւ իսկապես չգիտենք, թե Մաշտոցի օրոք «ւ» տառը ինչ հնչույթ ուներ, «ու» տառը երկբարբա՞ռ էր, ի՞նչ հնչույթ ուներ, իսկ այբուբենում չկար։ Նոր ուղղագրության մեջ այս դժվարությունը հարթվել է. բոլոր դեպքերում գրվում է «վ» այդ հնչույթի համար։

Նոր ուղղագրության ամբողջ տարբերությունը հին ուղղագրությունից՝ «ե», «է», «ո», «օ» ձայնավորների, «յ» կիսաձայնի, «վ», «ւ» , «ու» (այս վերջինը բաց վանկում) տառերի, ապա՝ «եա», «եօ», «իւ», «ոյ» երկբարբառների գործածության մեջ է։ Նոր ուղղագրությունը վերացրել է դրանց հարուցած դժվարությունները, կանոնակարգել է դրանց ուղղագրությունը։ Պետք է ի մտի ունենալ, որ նոր ուղղագրությունը գործածվում, եւ գործածական է միայն ու միայն աշխարհաբարի համար. երբեք գրաբարի։

Շար 3

Գլենդել, Կալիֆորնիա, 2009-02-17։
Այս ուսումնասիրությունը զեկուցվել է Կալիֆորնիայի Հայ Գրողների Միության հասարակական դռնբաց նիստում, Գլենդելի Հանրային Գրադարանում, 2006 Սեպտեմբերի 7-ին։




«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»

ՀԱՅԵՐԷՆԻ ՈՒՂՂԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ՀԱՐՑԸ - 3 - ԳՐԻՇ ՏԱՎԹՅԱՆ

Ավանդական ուղղագրությունը, դարերի ընթացքում, կրել է փոփոխություններ, եւ դա զարմանալի չէ, ո՛չ էլ ցավալի կամ զղջալի։ Կյանքը, լեզուն եւ գրականությունը իրենց պահանջներն են դրել, ու ժողովուրդը ժամանակի ընթացքում հարթել է խորտուբորտությունները։ Դարերի ընթացքում զուրկ լինելով վերահսկող ու պահապան կենտրոնական մի հեղինակության հովանավորությունից, որը պարտադրությամբ նույնիսկ արգելելու էր ուղղագրական խոտորումներ. մյուս կողմից մեր ազգային վիճակի, պատմական, աշխարհագրական եւ այլ գործոնների ազդեցության տակ, հին ուղղագրության օրենքները ենթարկվել են նաեւ ավերումների։ Զարտուղիություններ են ստեղծվել նոր օրենքների մասնակի ու քմահաճ կիրառումով, որոնք երբեմն կիրառվել են, լրացնելու հին ուղղագրության ներգո, կամ ներծին պակասությունները աշխարհաբարի եւ արդի հայերենի գրության պարագաներում։ Այդ բնույթի օրինակներից են հյունագրությունը, ինչպես նաեւ որոշ հատուկ անունների կարճացված ձեւում անվան վերջում «ոյ-ի» փոխարեն «օ» գրելը, հին ուղղագրության մեջ, որը սակայն հոլովման դեպքում փոխվում է «ոյ-ի», օր. Կարօ, Կարոյի, Կարօն կամ Կարոն։

Նման աստանդական իբրթե բարեփոխությունները բացի այն որ արմատապես չեն բուժել վերքը, այլ ստեղծել են անհեթեթություններ. քանի որ նման փոփոխությունները չեն ուսումնասիրվել ուղղագրական ընդհանուր բարեփոխությունների մի ամբողջական ծավալում։ Հաճախ սիրում ենք ակնարկել, մանավանդ օտարալեզու բարեկամների, թե հայերենի ուղղագրությունը զուտ եւ կատարյալ ձայնական-հնչական համակարգ ունի, ծանրաբեռնված չէ հավելյալ, չարտասանվող կամ ձայնափոխ տառերով. այդուհանդերձ իրականությունը տարբեր է։

Արդի հայերենի համար հին ուղղագրության դժվարություններից, իսկապես պակասություններից են.

- Դժվարությունը «յ» տառի, որ բառասկզբում հնչում է «հ» (օր.` յայտնել), եւ ոչ մի օրենք չունի թե ինչու՛. իսկ ձայնավորներից հետո, երկձայն տառակապակցություններում հնչում է «եը» (օր.` յայտնել). (հատկանշական է, որ նույն բառում նույն տառը տարբեր հնչյուններ ունի հին ուղղագրությամբ): Իսկ որոշ բառերի վերջում, այդ նույն «յ» տառը, «ա-ից» ու «ո-ից» հետո համր է, չի հնչում (օր.` տղայ, երեկոյ)։ Այդպիսով արդի հայերենում բառասկզբային դիրքում «հ» տառի հետ նույնահունչ դառնալով, եւ բառավեջում գրվելով ու չարտասանվելով դարձել է ուղղագրական դժվարություն։ Մենք իսկապես բնորոշաբար չգիտենք, թե «յ» տառը Մեսրոպ Մաշտոցի օրոք ինչպես էր հչվում, այլ միայն ենթադրում ենք։

- Դժվարությունը բառամիջյան «ո» եւ «օ» տառերի։ Մաշտոցը «օ» տառը չի ստեծել եւ չի գործածել։ «Ո» տառը բառավերջում չի գրվել. իսկ չգիտենք, թե Մաշտոցի օրոք «ո» տառը բառասկզբում եւ բառամիջում ինչպես էր հնչվում։ Արդի հայերենում բառամիջյան «ո» եւ «օ» տառերը նույնաձայն են դարձել, դարձել են ուղղագրական դժվարություն։ Նախապես եղած օրենքի խախտումով, որ «օ» տառը փոխարինում էր «աւ» տառակապակցությանը փակ վանկում, ընթացիկ հին ուղղագրության մեջ «օ» տառի գործածությունը չունի ոչ մի օրենք։ Դա է դժվարությունը։

- Դժվարությունը «ե» եւ «է» տառերի. իսկապես չգիտենք թե Մաշտոցի ժամանակ «ե» տառի հիմնական հնչույթը ինչ է եղել. բառասկզբում եւ բառամիջում ինչպես է հնչել. ձայնավորներից առաջ ինչպես է հնչել. ինչպես է տարբելվել «է» տառից։ Արդի հայերենում բառամիջում «ե» եւ «է» տառերը նույնաձայն են դարձել, դարձել են ուղղագրական դժվարություն։ «Ա» տառից առաջ, եւ Մաշտոցի չստեղծած «օ» տառից առաջ, «ե» տառը դարձել է կիսաձայն «եը», եւ միանալով ձայնավոր «ա» եւ «օ» տառերին կազմել է այդ տառակապակցությունների երկձայնները։ Օր. Դաւթեան, եօթն։

- Դժվարությունը «վ», «ւ» եւ «ու» տառերի. «վ» եւ «ւ» տառերը նույնաձայն են դարձել. «ու» տառը բառամիջյան բաղաձայնից հետո եւ ձայնավորից առաջ «վ» է հնչում։ «Վ» տառը գրվում է միայն բառերի սկզբում, իսկ բառամիջում եւ բառավերջում միայն «ո» տառից հետո։ «Ւ» տառը գրվում է միայն բառամիջում ու վերջում, պայմանով որ «ո» տառին չհաջորդի։ Այդպիսով ունենում ենք երեք տառանիշ նույն հնչյունի համար, այդպիսի պայմաններով. եւ իսկապես չգիտենք, թե Մաշտոցի օրոք «ւ» տառը ինչ հնչույթ ուներ, «ու» տառը երկբարբա՞ռ էր, ի՞նչ հնչույթ ուներ, իսկ այբուբենում չկար։ Նոր ուղղագրության մեջ այս դժվարությունը հարթվել է. բոլոր դեպքերում գրվում է «վ» այդ հնչույթի համար։

Նոր ուղղագրության ամբողջ տարբերությունը հին ուղղագրությունից՝ «ե», «է», «ո», «օ» ձայնավորների, «յ» կիսաձայնի, «վ», «ւ» , «ու» (այս վերջինը բաց վանկում) տառերի, ապա՝ «եա», «եօ», «իւ», «ոյ» երկբարբառների գործածության մեջ է։ Նոր ուղղագրությունը վերացրել է դրանց հարուցած դժվարությունները, կանոնակարգել է դրանց ուղղագրությունը։ Պետք է ի մտի ունենալ, որ նոր ուղղագրությունը գործածվում, եւ գործածական է միայն ու միայն աշխարհաբարի համար. երբեք գրաբարի։

Շար 3

Գլենդել, Կալիֆորնիա, 2009-02-17։
Այս ուսումնասիրությունը զեկուցվել է Կալիֆորնիայի Հայ Գրողների Միության հասարակական դռնբաց նիստում, Գլենդելի Հանրային Գրադարանում, 2006 Սեպտեմբերի 7-ին։




«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»

ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹԻՒՆԸ ԱՌԱՅԺՄ ԿԸ ՇԱՐՈՒՆԱԿՈՒԻ - ՕՇԻՆ ԷԼԱԿԷՕԶ

Անգամ մը եւս Օշին Էլակէօզ իր ըսելիքը յանդգնօրէն կ՜ըսէ եւ մերօրեայ ցեղասպանութեան ահազանգը կը հնչեցնէ:
«Նշանակ»

.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.


Ցեղասպանութիւնը առայժմ կը շարունակուի

Երբ կըսենք հայոց ցեղասպանութիւն միշտ կը յիշենք 1915 ի դէպքերը բայց երբեք չենք անդրադառնար որ ցեղասպանութիւնը առայժմ կը շարունակուի իր բոլոր սաստկութեամբ: Սփիւռքի մէջ կը գործեն բազմաթիւ հայկական կազմակերպութիւններ որոնք մեծ ջանք կը թափեն որպէսզի 1915 ի պատահարները ընդունուին իբրեւ ցեղասպանութիւն բայց բաւական ջանք չի թափուիր որպէսզի մեր ազգը փրկուի առայժմ գործադրուած ցեղասպանութենէ : 1915 ի պատահարները չի յաջողեցան մեր ազգը բնաջնջել շնորհիւ մեր պապերուն զօրաւոր կամքին ու իրենց մեր ազգին ,լեզուին,աւանդութիւններուն եւ մեր մշակոյթին հանդէպ ունեցած հաւատարմութեան:Մեր պապերը իրենց ապրած դժնդակ պայմաններու մէջ քաջութիւնը ունեցան մեր ազգը փրկելու բնաջնջումէ մը: Անոնք չուրացան իրենց լեզուն եւ իրենց հաւատքը բայց մենք հիմա մեր ապրած հանգիստ եւ արդիական աշխարհի մէջ մեր ազգը կ'առաջնորդենք դէպի կէս մնացած ցեղասպանութեան աւարտին որը կը վախնամ որ պիտի ըլլայ առաջուանէն շատ աւելի քանդիչ:

Մայրենի լեզուի նահանջը, մշակութային արժեքներուն մեր նոր սերունդներու համար իրենց կարեւորութիւնը կորսնցնելը եւ խառն ամուսնութիւնները այս կացութեան ամենամեծ պատճառներն են:Ատենօք Հայ մշակոյթի զօրաւոր բերդերէն մէկը եղող Պոլսահայութեան մօտ ներկայիս վիճակը իսկապէս շատ ցաւալի է:Հայերէնը իրենց մայրենի լեզուն ըլլալով ընդունողներուն թիւը մեծ արագութեամբ կը պակսի:Մեր երիտասարդները այլեւս հայերէն խօսիլ չեն ուզէր:Պոլսոյ մէջ կատարուած եւ Մարմարա օրաթերթի մէջ հրատարակուած վերջին մէկ վիճակագրութեան համաձայն Պոլսոյ հայ համայնքին միայն 19 տոկոսը հայերէնը կը գործածէ խօսակցութեան ժամանակ:Իսկ տարիքը 14 - 24 ի մէջ եղող երիտասարդներու մէջ այս թիւը կիջնէ մինչեւ 9 տոկոս:Հայերէնը այլեւս տարիքոտներու լեզուի մը վերածուած է մեր համայնքին մէջ:Իսկ խառն ամուսնութիւններու վիճակն ալ նոյնքան մտահոգիչ է :Մեր ամէն հինգ երիտասարդէն երեքը օտարի հետ կամուսնանայ :Այս կացութիւնը շատ աւելի յուսահատական է սփիւռքահայութեան մօտ ,մանաւանդ այն սփիւռքահայերու մօտ որոնք կապրին Արեւմտեան Քրիստոնեայ երկիրներու մէջ:

Որոշ սփիւռքահայերու մօտ կայ մտայնութիւն մը որ երբ իրենց հետ զրուցէք իրենք ալ կընդունին որ չեն խօսիր իրենց մայրենի լեզուն եւ կամ ամուսնացած են օտարներու հետ բայց իրենք զինենք արդարացնել կը ջանան ըսելով թէ իրենք գոնէ կը խօսին օտար լեզուներ բայց ոչ թրքերէն ինչպէս կընեն Պոլսահայերը:Կամ կ'ընդունին թէ կ'ամուսնանան օտարներու հետ բայց անոնք Քրիստոնեայ են այլ ոչ թէ իսլամական դաւանանքի պատկանող թուրքեր: Ըստ իս ասիկա շատ սխալ եւ խաբուսիկ պատճառաբանութիւն մըն է:Մենք ազգ մըն ենք որ օր է օր կը նուազինք:Ծննդաբերութեան աստիճանը մեր ազգին մէջ շատ ցած է եւ ոչ մէկ յոյս կայ որ ապագային կացութիւնը բարելաւուի, ընդհակառակը օրէ օր աւելի կը վատանայ :Նկատի առած այս վտանգաւոր վիճակը ոչ մէկ նշանակութիւն ունի թէ հայ մը ամուսնացեր է Քրիստոնեայ օտարի մը հետ այլ ոչ թէ իսլամական թուրքի մը կամ արաբի մը հետ:Կամ ոչ մէկ նշանակութիւն ունի թէ հայ մը կ'ուրանայ իր մայրենին ֆրանսերէնով, անգլերէնով կամ իտալերէնով այլ ոչ թէ թրքերէնով:

Երբ այսպէս ըսեմ որոշ անձեր զիս կը մեղադրեն ազգայնամոլութեամբ, բայց ասիկա ազգայնամոլութիւն չէ:Պէտք է այս նիւթին մօտենալ ընկերբանական տեսանկիւնէ այլ ոչ թէ զգացապաշտութեամբ:Եթէ մեր ազգն ալ ըլլար 70-80 միլիոնանոց ազգ մը որ օրէ օր կ'աճի ու կը բազմանայ շատ մեծ կարեւորութիւն պիտի չունենային ժողովուրդին մէկ մասին ըրած խառն ամուսնութիւնները կամ ժողովուրդին մէկ մասին իր մայրենի լեզուէն հեռանալը:Ըստ Ունեսկօ կազմակերպութեան մէկ տեղեկագրին արեւմտահայերէնը մօտ ապագային կորսուելու վտանգին դէմ յանդիման կը գտնուի:Արեւելահայերէնն ալ շատ աւելի փայլուն վիճակի մէջ չի գտնուիր մանաւանդ հիմա որ Հայաստանի մէջ օտարալեզու վարժարաններուն հաստատման արտօնութիւն տրուեցաւ:Ասկէ զատ ըստ հայ մամուլի տուեալներուն Հայաստանի բնակչութեան մէկ երրորդը իր հայրենիքէն գաղթած է եւ այս թիւը օր է օր կը շատնայ:Հայ գործարարները Վրաստան կը փոխադրեն իրենց դրամագլուխը: Վրաստանի մէջ հայ գործարարներուն թիւը 2010ի ընթացքին հասած է 100ի:Հայկական ընկերութիւններու զանգուածային փախուստը դէպի Վրաստան պատճառ կը դառնայ որ Հայաստան օր է օր աւելի աղքատանայ:

Այս տարի ալ նախորդ տարիներու նման 24 Ապրիլը ոգեկոչուեցաւ եւ ցոյցեր կատարուեցան զանազան երկիրներու մէջ գտնուող թուրք հիւպատոսարաններու առջեւ: Այդ ցոյցերը կատարող եւ <ցեղասպանութիւն>> պոռացող հայերը երբեք կը մտածե՞ն արդեօք թէ իրենք ալ կարելի է որ առանց անդրադառնալու այդ ցեղասպանութիւնը իրականացնողներու շարքին մաս կը կազմեն:Անոնց մեծամասնութիւնը իր մայրենի լեզուն չի խօսիր, ամուսնացած են օտարներու հետ:Հայութեան հետ իրենց ունեցած միայն կապը <<ցեղասպանութիւն>>ն է :

Գիտեմ թէ այս վերջի գրածս շատ ծանր արտայայտութիւն մըն է, շատեր պիտի չի համաձայնին գրածիս եւ պիտի բողոքեն բայց դժբախտաբար իրականութիւն մըն է ասիկա:Ցեղասպանութիւնը միայն սպանելով չէ որ կ'իրագործուի, այլ առանց մարդ սպանելու ալ կարելի է իրագործել շատ կատարեալ ցեղասպանութիւն մը:Ցեղասպանութիւն մը իրագործելու համար բաւարար է ցեղը կոտորել ,ցեղը անհետացնել: Այդ ազգին պատկանած մշակոյթը, խօսած լեզուն անհետացնել: Իսկ այլասերումը կատարեալ ցեղի անհետացում մը <<սպիտակ ցեղասպանութիւն>> մըն է: Կամայ կամ բռնի բան մը չի տարբերիր:


Մենք միշտ կը պարծենանք որ կը պատկանինք 3000 տարի է աւելի հին պատմութիւն ունեցող ազգի մը:Իսկ ինչ մնացած է հիմա այս 3000 տարուան պատմութիւնէն մեր նոր սերունդներուն համար:Երբ երիտասարդի մը հարցնէք թէ ինչ գիտէ Հայոց պատմութիւնէն, ձեզ պատմելիք միակ բանը Հայոց ցեղասպանութիւնը պիտի ըլլայ:3000 տարուայ հարուստ պատմութիւնէ մը պատմելիք մնացած է միայն քանի մը տարուան ողբերգութիւն մը:

Հարկաւ թէ պիտի միշտ յիշենք մեր պապերուն կրած տառապանքը , իրենց նահատակութիւնը,իրենց մեր ազգին եւ մշակոյթին գոյատեւման համար ըրած մեծ զոհողութիւնը:Բայց մեր նահատակները յարգելու համար բաւարար չէ յիշել միայն իրենց նահատակութիւնը, իրենց ողբերգութիւնը այլ մասնաւորապէս պէտք է յիշենք որ անոնք նահատակուեցան որովհետեւ կը պատկանէին այն կրօնքին որուն կը պատկանինք նոյնիսկ մենք:Անոնք նահատակուեցան որովհետեւ կը խօսէին հայերէն եւ կը պատկանէին հայ մշակոյթին, որովհետեւ հայ էին:Որովհետեւ անոնք չընդունեցան ուրանալ իրենց լեզուն,մշակոյթը եւ կրօնքը:Անոնք այն դժնդակ պայմաններու մէջ իրենց կեանքի գինով մեզ փոխանցեցին այն լեզուն եւ մշակոյթը որ ժառանգած էին իրենց պապերէն:

Իսկ մենք, հիմա մեր ապրած աշխարհիս ժողովրդավարական եւ մարդկային իրաւունքները յարգող Արեւմտեան Քրիստոնեայ երկիրներու մէջ, հանգիստ պայմաններու տակ կ'ուրանանք ու կը հեռանանք մեր մայրենի լեզուէն, մեր մշակոյթէն միայն այն անըմբռնելի պատճառի համար որ մենք կը ծուլանանք խօսիլ մեր մայրենի լեզուն:Կը նախընտրենք խօսիլ օտար լեզուներ որովհետեւ հայերէն խօսիլը մեզի դժուար կուգայ:Ո՜րն է արդեօք աւելի դժուարը :

1915 ի մեր նահատակները յիշելու համար բաւարար չէ միայն իրենց սպանդը բողոքել:Զանոնք յիշելու համար պէտք է որ պահպանենք այն արժէքները որոնք անոնց նահատակութեան պատճառ եղան որոնք էին լեզուն,կրօնքը եւ մշակոյթը:Ապա թէ ոչ մենք ալ այդ ցեղասպանութիւնը իրականացնողներու ուղղութեան գործած կըլլանք:

Օշին Էլակէօզ

4 Մայիս 2011 Պոլիս



«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»

ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹԻՒՆԸ ԱՌԱՅԺՄ ԿԸ ՇԱՐՈՒՆԱԿՈՒԻ - ՕՇԻՆ ԷԼԱԿԷՕԶ

Անգամ մը եւս Օշին Էլակէօզ իր ըսելիքը յանդգնօրէն կ՜ըսէ եւ մերօրեայ ցեղասպանութեան ահազանգը կը հնչեցնէ:
«Նշանակ»

.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.


Ցեղասպանութիւնը առայժմ կը շարունակուի

Երբ կըսենք հայոց ցեղասպանութիւն միշտ կը յիշենք 1915 ի դէպքերը բայց երբեք չենք անդրադառնար որ ցեղասպանութիւնը առայժմ կը շարունակուի իր բոլոր սաստկութեամբ: Սփիւռքի մէջ կը գործեն բազմաթիւ հայկական կազմակերպութիւններ որոնք մեծ ջանք կը թափեն որպէսզի 1915 ի պատահարները ընդունուին իբրեւ ցեղասպանութիւն բայց բաւական ջանք չի թափուիր որպէսզի մեր ազգը փրկուի առայժմ գործադրուած ցեղասպանութենէ : 1915 ի պատահարները չի յաջողեցան մեր ազգը բնաջնջել շնորհիւ մեր պապերուն զօրաւոր կամքին ու իրենց մեր ազգին ,լեզուին,աւանդութիւններուն եւ մեր մշակոյթին հանդէպ ունեցած հաւատարմութեան:Մեր պապերը իրենց ապրած դժնդակ պայմաններու մէջ քաջութիւնը ունեցան մեր ազգը փրկելու բնաջնջումէ մը: Անոնք չուրացան իրենց լեզուն եւ իրենց հաւատքը բայց մենք հիմա մեր ապրած հանգիստ եւ արդիական աշխարհի մէջ մեր ազգը կ'առաջնորդենք դէպի կէս մնացած ցեղասպանութեան աւարտին որը կը վախնամ որ պիտի ըլլայ առաջուանէն շատ աւելի քանդիչ:

Մայրենի լեզուի նահանջը, մշակութային արժեքներուն մեր նոր սերունդներու համար իրենց կարեւորութիւնը կորսնցնելը եւ խառն ամուսնութիւնները այս կացութեան ամենամեծ պատճառներն են:Ատենօք Հայ մշակոյթի զօրաւոր բերդերէն մէկը եղող Պոլսահայութեան մօտ ներկայիս վիճակը իսկապէս շատ ցաւալի է:Հայերէնը իրենց մայրենի լեզուն ըլլալով ընդունողներուն թիւը մեծ արագութեամբ կը պակսի:Մեր երիտասարդները այլեւս հայերէն խօսիլ չեն ուզէր:Պոլսոյ մէջ կատարուած եւ Մարմարա օրաթերթի մէջ հրատարակուած վերջին մէկ վիճակագրութեան համաձայն Պոլսոյ հայ համայնքին միայն 19 տոկոսը հայերէնը կը գործածէ խօսակցութեան ժամանակ:Իսկ տարիքը 14 - 24 ի մէջ եղող երիտասարդներու մէջ այս թիւը կիջնէ մինչեւ 9 տոկոս:Հայերէնը այլեւս տարիքոտներու լեզուի մը վերածուած է մեր համայնքին մէջ:Իսկ խառն ամուսնութիւններու վիճակն ալ նոյնքան մտահոգիչ է :Մեր ամէն հինգ երիտասարդէն երեքը օտարի հետ կամուսնանայ :Այս կացութիւնը շատ աւելի յուսահատական է սփիւռքահայութեան մօտ ,մանաւանդ այն սփիւռքահայերու մօտ որոնք կապրին Արեւմտեան Քրիստոնեայ երկիրներու մէջ:

Որոշ սփիւռքահայերու մօտ կայ մտայնութիւն մը որ երբ իրենց հետ զրուցէք իրենք ալ կընդունին որ չեն խօսիր իրենց մայրենի լեզուն եւ կամ ամուսնացած են օտարներու հետ բայց իրենք զինենք արդարացնել կը ջանան ըսելով թէ իրենք գոնէ կը խօսին օտար լեզուներ բայց ոչ թրքերէն ինչպէս կընեն Պոլսահայերը:Կամ կ'ընդունին թէ կ'ամուսնանան օտարներու հետ բայց անոնք Քրիստոնեայ են այլ ոչ թէ իսլամական դաւանանքի պատկանող թուրքեր: Ըստ իս ասիկա շատ սխալ եւ խաբուսիկ պատճառաբանութիւն մըն է:Մենք ազգ մըն ենք որ օր է օր կը նուազինք:Ծննդաբերութեան աստիճանը մեր ազգին մէջ շատ ցած է եւ ոչ մէկ յոյս կայ որ ապագային կացութիւնը բարելաւուի, ընդհակառակը օրէ օր աւելի կը վատանայ :Նկատի առած այս վտանգաւոր վիճակը ոչ մէկ նշանակութիւն ունի թէ հայ մը ամուսնացեր է Քրիստոնեայ օտարի մը հետ այլ ոչ թէ իսլամական թուրքի մը կամ արաբի մը հետ:Կամ ոչ մէկ նշանակութիւն ունի թէ հայ մը կ'ուրանայ իր մայրենին ֆրանսերէնով, անգլերէնով կամ իտալերէնով այլ ոչ թէ թրքերէնով:

Երբ այսպէս ըսեմ որոշ անձեր զիս կը մեղադրեն ազգայնամոլութեամբ, բայց ասիկա ազգայնամոլութիւն չէ:Պէտք է այս նիւթին մօտենալ ընկերբանական տեսանկիւնէ այլ ոչ թէ զգացապաշտութեամբ:Եթէ մեր ազգն ալ ըլլար 70-80 միլիոնանոց ազգ մը որ օրէ օր կ'աճի ու կը բազմանայ շատ մեծ կարեւորութիւն պիտի չունենային ժողովուրդին մէկ մասին ըրած խառն ամուսնութիւնները կամ ժողովուրդին մէկ մասին իր մայրենի լեզուէն հեռանալը:Ըստ Ունեսկօ կազմակերպութեան մէկ տեղեկագրին արեւմտահայերէնը մօտ ապագային կորսուելու վտանգին դէմ յանդիման կը գտնուի:Արեւելահայերէնն ալ շատ աւելի փայլուն վիճակի մէջ չի գտնուիր մանաւանդ հիմա որ Հայաստանի մէջ օտարալեզու վարժարաններուն հաստատման արտօնութիւն տրուեցաւ:Ասկէ զատ ըստ հայ մամուլի տուեալներուն Հայաստանի բնակչութեան մէկ երրորդը իր հայրենիքէն գաղթած է եւ այս թիւը օր է օր կը շատնայ:Հայ գործարարները Վրաստան կը փոխադրեն իրենց դրամագլուխը: Վրաստանի մէջ հայ գործարարներուն թիւը 2010ի ընթացքին հասած է 100ի:Հայկական ընկերութիւններու զանգուածային փախուստը դէպի Վրաստան պատճառ կը դառնայ որ Հայաստան օր է օր աւելի աղքատանայ:

Այս տարի ալ նախորդ տարիներու նման 24 Ապրիլը ոգեկոչուեցաւ եւ ցոյցեր կատարուեցան զանազան երկիրներու մէջ գտնուող թուրք հիւպատոսարաններու առջեւ: Այդ ցոյցերը կատարող եւ <ցեղասպանութիւն>> պոռացող հայերը երբեք կը մտածե՞ն արդեօք թէ իրենք ալ կարելի է որ առանց անդրադառնալու այդ ցեղասպանութիւնը իրականացնողներու շարքին մաս կը կազմեն:Անոնց մեծամասնութիւնը իր մայրենի լեզուն չի խօսիր, ամուսնացած են օտարներու հետ:Հայութեան հետ իրենց ունեցած միայն կապը <<ցեղասպանութիւն>>ն է :

Գիտեմ թէ այս վերջի գրածս շատ ծանր արտայայտութիւն մըն է, շատեր պիտի չի համաձայնին գրածիս եւ պիտի բողոքեն բայց դժբախտաբար իրականութիւն մըն է ասիկա:Ցեղասպանութիւնը միայն սպանելով չէ որ կ'իրագործուի, այլ առանց մարդ սպանելու ալ կարելի է իրագործել շատ կատարեալ ցեղասպանութիւն մը:Ցեղասպանութիւն մը իրագործելու համար բաւարար է ցեղը կոտորել ,ցեղը անհետացնել: Այդ ազգին պատկանած մշակոյթը, խօսած լեզուն անհետացնել: Իսկ այլասերումը կատարեալ ցեղի անհետացում մը <<սպիտակ ցեղասպանութիւն>> մըն է: Կամայ կամ բռնի բան մը չի տարբերիր:


Մենք միշտ կը պարծենանք որ կը պատկանինք 3000 տարի է աւելի հին պատմութիւն ունեցող ազգի մը:Իսկ ինչ մնացած է հիմա այս 3000 տարուան պատմութիւնէն մեր նոր սերունդներուն համար:Երբ երիտասարդի մը հարցնէք թէ ինչ գիտէ Հայոց պատմութիւնէն, ձեզ պատմելիք միակ բանը Հայոց ցեղասպանութիւնը պիտի ըլլայ:3000 տարուայ հարուստ պատմութիւնէ մը պատմելիք մնացած է միայն քանի մը տարուան ողբերգութիւն մը:

Հարկաւ թէ պիտի միշտ յիշենք մեր պապերուն կրած տառապանքը , իրենց նահատակութիւնը,իրենց մեր ազգին եւ մշակոյթին գոյատեւման համար ըրած մեծ զոհողութիւնը:Բայց մեր նահատակները յարգելու համար բաւարար չէ յիշել միայն իրենց նահատակութիւնը, իրենց ողբերգութիւնը այլ մասնաւորապէս պէտք է յիշենք որ անոնք նահատակուեցան որովհետեւ կը պատկանէին այն կրօնքին որուն կը պատկանինք նոյնիսկ մենք:Անոնք նահատակուեցան որովհետեւ կը խօսէին հայերէն եւ կը պատկանէին հայ մշակոյթին, որովհետեւ հայ էին:Որովհետեւ անոնք չընդունեցան ուրանալ իրենց լեզուն,մշակոյթը եւ կրօնքը:Անոնք այն դժնդակ պայմաններու մէջ իրենց կեանքի գինով մեզ փոխանցեցին այն լեզուն եւ մշակոյթը որ ժառանգած էին իրենց պապերէն:

Իսկ մենք, հիմա մեր ապրած աշխարհիս ժողովրդավարական եւ մարդկային իրաւունքները յարգող Արեւմտեան Քրիստոնեայ երկիրներու մէջ, հանգիստ պայմաններու տակ կ'ուրանանք ու կը հեռանանք մեր մայրենի լեզուէն, մեր մշակոյթէն միայն այն անըմբռնելի պատճառի համար որ մենք կը ծուլանանք խօսիլ մեր մայրենի լեզուն:Կը նախընտրենք խօսիլ օտար լեզուներ որովհետեւ հայերէն խօսիլը մեզի դժուար կուգայ:Ո՜րն է արդեօք աւելի դժուարը :

1915 ի մեր նահատակները յիշելու համար բաւարար չէ միայն իրենց սպանդը բողոքել:Զանոնք յիշելու համար պէտք է որ պահպանենք այն արժէքները որոնք անոնց նահատակութեան պատճառ եղան որոնք էին լեզուն,կրօնքը եւ մշակոյթը:Ապա թէ ոչ մենք ալ այդ ցեղասպանութիւնը իրականացնողներու ուղղութեան գործած կըլլանք:

Օշին Էլակէօզ

4 Մայիս 2011 Պոլիս



«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»

ՇՆՈՐՀԱՒՈՐԱՆՔ «ԲԱԳԻՆ» Ի ՊԱՏԱՍԽԱՆԱՏՈՒ ԵՒ ՄՏԱՒՈՐԱԿԱՆ ՍԵԴԱ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆԻ ԿՈՂՄԷ

Բարեւ ընկեր Պասմաճեան,

Խնդրեմ ընդունեցէք ջերմագին շնորհաւորութիւններս՝ Նշանակի երկրորդ տարեդարձի առիթով:

Կը մաղթեմ անկասելի երթ, շարունակականութիւն, որակի մնայուն բարելաւում եւ հայոց լեզուի ու գրականութեան տարածում ծագէ ի ծագ, մինչեւ խուլ ու անծանօթ վայրերը աշխարհի:

Ձեր վարձքը կատար:

Սիրով՝

Սեդա
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»