ԳԼՈՒԽ Դ
Կարսը 1900-1904 թուականներուն.
Նոր եւ հին սերունդները. Շուշիի երիտասարդութեան մէջ եղած հոսանքները.
Թորգոմ-Թոըմանը.
Մենակը, Իսաջանը.
Սերգէյ` գործիչ Կարսում.
Իշխանը.
Բասէնի կռիւները. Նեւրուզ, Խան.
1900-1904 թուականներուն, Կարսի կեանքը աւելի քան յուզումնալից էր եւ փոթորիկներու ենթակայ: Յատկանշական փոփոխութիւններ եղած էին անոր թէ՛ կազմակերպական ներքին կեանքի եւ թէ՛ պայքարի բնոյթի մէջ:
¢¢¢
Ծանօթացանք Կ.Կոմիտէի ընտրութեան պայամաններուն: Ընտրողներուն համար անհրաժեշտ էր գիտնալ ոչ միայն թեկնածուին անձը, այլեւ անցեալը անոր նախնիքներուն, որոնք պէտք է հաւատարիմ լինէին հայկական բարքերուն: Այս պարագան պատճառ էր, որ Կ.Կոմիտէն ընդհանրապէս բաղկանար տեղացիներէ կամ ախալքալաքցիներէ եւ ալեքսանդրապոլցիներէ, որոնք ծանօթ էին իրենց եւ միեւնոյն ժողովուրդն էին` Բարձր Հայքէն ծնած: Այս հանգամանքը Կ.Կոմիտէի նկարագիրը կը դարձնէր յարատեւ եւ աւանդապաշտ:
Երկրորդ պարագայ մըն ալ պէտք է մատնանշել .- Կ. Կոմիտէն միայն գործին ղեկը իր ձեռքը կը պահէր, բայց ինքը գաղտնի կը մնար: Գործը թիավարողները գործիչներն էին, որ ընդհանրապէս կ’ընտրուէին Կ. Կոմիտէի ճաշակին համաձայն, ընդհանրապէս իրենց շրջանի կամ ծանօթ շրջաններու անձերէ եւ կամ Երկրի այն շրջաններէն, որոնց յենարանը Կարսն էր: Ատոնք էին Բարձր Հայքն ու Տարօնը եւ անոնց յարակից շրջանները: Ինչ ալ որ լինին պատճառները, իրողութիւնը է, որ թէեւ Վասպուրականի առաջին գործիչը եղած է կարսեցի, բայց ոչ մէկ վասպուրականցի գործիչ կամ զինուոր չէ եղած Կարս: Միաժամանակ Արցախը եւ Սիւնիքը, որոնք իրենց գործիչներով ու զինուորներով հեղեղած էին Անդրկովկասը, Պարսկաստանը եւ Վասպուրականը, բոլորին բացակայած են Կարսէն, Բարձր Հայքէն եւ Տարօնէն: Այսպէս էր մինչեւ 1900 թուականները:
Բան չէր փոխուած Կարսի եւ միջին Հայաստանի շրջաններուն մէջ, ուր նախկին նահապետական բարքերը կը շարունակէին եւ դասակարգերու տարբերութիւնները զգալի չէին: Բայց Թիֆլիսի, Բագուի եւ Ղարաբաղի մէջ, բաւական բան փոխուած էր: Փոխուած էին ե՛ւ տեղի զաւակները, որոնք բարձր կրթութիւն ստացած, կու գային Էջմիածնի Ճեմարանէն կամ Թեմական միջնակարգ դպրոցներէն (ընդհանրապէս անոնցմէ արտաքսուած), եւ խստօրէն կը քննադատէին բոլոր կարգերը: Նոյնպէս ե՛ւ Թիֆլիսի ռուսական դպրոցներէն եկողները ոչ մէկ բան չէին հաւնիր եւ ինչ որ նոր բան մը կը փնտռէին` հինը ժխտելով, բայց նորը չկարողանալով ձեւակերպել: Ասոնց մէջ ին Դերենիկ եւ Վահագն Տէմիրճեանները, Աւետիք Իսահակեանը եւ ուրիշներ, որոնք հետագային ծանօթ դէմքեր դարձան, տասը աղբիւրէ ջուր խմելէ յետոյ: Հիները անոնց մասին կ’ըսէին.
«Ջանըմ, հաւը որ հաւ է, հաւկիթ ածելէն ետք կը քչքչայ: Մեր լակոտներ, առանց հաւկիթ ածելու, մեզմէ ելած, մեզի լողալ կը սորվեցնեն եւ կը քչքչան: Այս եղա՞ւ»:
Ծնողները չէին հասկնար, թէ աշխարհի մէջ երկունք մը կար, զոր իրենք չէին զգար, բայց զաւակները կը զգային, թէեւ անորոշ կերպով: Եւ այդ երկու աղբիւր ունէր: Մէկը` հոգեւորական դասի ներքին փտախտն էր, որ յադ դասը դարձուձած էր աչքին փուշը, մանաւանդ հոգեւոր դպրոցներէն դուրս ելածներու: Միւսը ուղղուած էր արդէն արմատ ֆռնած քաղքենի դասակարգի եւ մասնաւորապէս հայ պուրժուայի դէմ, որ կը նկատուէր գործիք ռուս բռնակալութեան:
Այս հակակրութիւնները երիտասարդութեան մէջ, եթէ չէին հասունցած Կարսի եւ միջին Հայաստանի շրջաններու մէջ, ուր դեռ չկային այդ դասերը, բայց բիւրեղացած էին Անդրկովկասի մեծ քաղաքներու եւ փոքրիկ Շուշիի մէջ:
Շար 30
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Sunday, January 31, 2010
Հայ Յեղափոխականի մը Յիշատակները - 30 - Ռուբէն
ԳԼՈՒԽ Դ
Կարսը 1900-1904 թուականներուն.
Նոր եւ հին սերունդները. Շուշիի երիտասարդութեան մէջ եղած հոսանքները.
Թորգոմ-Թոըմանը.
Մենակը, Իսաջանը.
Սերգէյ` գործիչ Կարսում.
Իշխանը.
Բասէնի կռիւները. Նեւրուզ, Խան.
1900-1904 թուականներուն, Կարսի կեանքը աւելի քան յուզումնալից էր եւ փոթորիկներու ենթակայ: Յատկանշական փոփոխութիւններ եղած էին անոր թէ՛ կազմակերպական ներքին կեանքի եւ թէ՛ պայքարի բնոյթի մէջ:
¢¢¢
Ծանօթացանք Կ.Կոմիտէի ընտրութեան պայամաններուն: Ընտրողներուն համար անհրաժեշտ էր գիտնալ ոչ միայն թեկնածուին անձը, այլեւ անցեալը անոր նախնիքներուն, որոնք պէտք է հաւատարիմ լինէին հայկական բարքերուն: Այս պարագան պատճառ էր, որ Կ.Կոմիտէն ընդհանրապէս բաղկանար տեղացիներէ կամ ախալքալաքցիներէ եւ ալեքսանդրապոլցիներէ, որոնք ծանօթ էին իրենց եւ միեւնոյն ժողովուրդն էին` Բարձր Հայքէն ծնած: Այս հանգամանքը Կ.Կոմիտէի նկարագիրը կը դարձնէր յարատեւ եւ աւանդապաշտ:
Երկրորդ պարագայ մըն ալ պէտք է մատնանշել .- Կ. Կոմիտէն միայն գործին ղեկը իր ձեռքը կը պահէր, բայց ինքը գաղտնի կը մնար: Գործը թիավարողները գործիչներն էին, որ ընդհանրապէս կ’ընտրուէին Կ. Կոմիտէի ճաշակին համաձայն, ընդհանրապէս իրենց շրջանի կամ ծանօթ շրջաններու անձերէ եւ կամ Երկրի այն շրջաններէն, որոնց յենարանը Կարսն էր: Ատոնք էին Բարձր Հայքն ու Տարօնը եւ անոնց յարակից շրջանները: Ինչ ալ որ լինին պատճառները, իրողութիւնը է, որ թէեւ Վասպուրականի առաջին գործիչը եղած է կարսեցի, բայց ոչ մէկ վասպուրականցի գործիչ կամ զինուոր չէ եղած Կարս: Միաժամանակ Արցախը եւ Սիւնիքը, որոնք իրենց գործիչներով ու զինուորներով հեղեղած էին Անդրկովկասը, Պարսկաստանը եւ Վասպուրականը, բոլորին բացակայած են Կարսէն, Բարձր Հայքէն եւ Տարօնէն: Այսպէս էր մինչեւ 1900 թուականները:
Բան չէր փոխուած Կարսի եւ միջին Հայաստանի շրջաններուն մէջ, ուր նախկին նահապետական բարքերը կը շարունակէին եւ դասակարգերու տարբերութիւնները զգալի չէին: Բայց Թիֆլիսի, Բագուի եւ Ղարաբաղի մէջ, բաւական բան փոխուած էր: Փոխուած էին ե՛ւ տեղի զաւակները, որոնք բարձր կրթութիւն ստացած, կու գային Էջմիածնի Ճեմարանէն կամ Թեմական միջնակարգ դպրոցներէն (ընդհանրապէս անոնցմէ արտաքսուած), եւ խստօրէն կը քննադատէին բոլոր կարգերը: Նոյնպէս ե՛ւ Թիֆլիսի ռուսական դպրոցներէն եկողները ոչ մէկ բան չէին հաւնիր եւ ինչ որ նոր բան մը կը փնտռէին` հինը ժխտելով, բայց նորը չկարողանալով ձեւակերպել: Ասոնց մէջ ին Դերենիկ եւ Վահագն Տէմիրճեանները, Աւետիք Իսահակեանը եւ ուրիշներ, որոնք հետագային ծանօթ դէմքեր դարձան, տասը աղբիւրէ ջուր խմելէ յետոյ: Հիները անոնց մասին կ’ըսէին.
«Ջանըմ, հաւը որ հաւ է, հաւկիթ ածելէն ետք կը քչքչայ: Մեր լակոտներ, առանց հաւկիթ ածելու, մեզմէ ելած, մեզի լողալ կը սորվեցնեն եւ կը քչքչան: Այս եղա՞ւ»:
Ծնողները չէին հասկնար, թէ աշխարհի մէջ երկունք մը կար, զոր իրենք չէին զգար, բայց զաւակները կը զգային, թէեւ անորոշ կերպով: Եւ այդ երկու աղբիւր ունէր: Մէկը` հոգեւորական դասի ներքին փտախտն էր, որ յադ դասը դարձուձած էր աչքին փուշը, մանաւանդ հոգեւոր դպրոցներէն դուրս ելածներու: Միւսը ուղղուած էր արդէն արմատ ֆռնած քաղքենի դասակարգի եւ մասնաւորապէս հայ պուրժուայի դէմ, որ կը նկատուէր գործիք ռուս բռնակալութեան:
Այս հակակրութիւնները երիտասարդութեան մէջ, եթէ չէին հասունցած Կարսի եւ միջին Հայաստանի շրջաններու մէջ, ուր դեռ չկային այդ դասերը, բայց բիւրեղացած էին Անդրկովկասի մեծ քաղաքներու եւ փոքրիկ Շուշիի մէջ:
Շար 30
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Կարսը 1900-1904 թուականներուն.
Նոր եւ հին սերունդները. Շուշիի երիտասարդութեան մէջ եղած հոսանքները.
Թորգոմ-Թոըմանը.
Մենակը, Իսաջանը.
Սերգէյ` գործիչ Կարսում.
Իշխանը.
Բասէնի կռիւները. Նեւրուզ, Խան.
1900-1904 թուականներուն, Կարսի կեանքը աւելի քան յուզումնալից էր եւ փոթորիկներու ենթակայ: Յատկանշական փոփոխութիւններ եղած էին անոր թէ՛ կազմակերպական ներքին կեանքի եւ թէ՛ պայքարի բնոյթի մէջ:
¢¢¢
Ծանօթացանք Կ.Կոմիտէի ընտրութեան պայամաններուն: Ընտրողներուն համար անհրաժեշտ էր գիտնալ ոչ միայն թեկնածուին անձը, այլեւ անցեալը անոր նախնիքներուն, որոնք պէտք է հաւատարիմ լինէին հայկական բարքերուն: Այս պարագան պատճառ էր, որ Կ.Կոմիտէն ընդհանրապէս բաղկանար տեղացիներէ կամ ախալքալաքցիներէ եւ ալեքսանդրապոլցիներէ, որոնք ծանօթ էին իրենց եւ միեւնոյն ժողովուրդն էին` Բարձր Հայքէն ծնած: Այս հանգամանքը Կ.Կոմիտէի նկարագիրը կը դարձնէր յարատեւ եւ աւանդապաշտ:
Երկրորդ պարագայ մըն ալ պէտք է մատնանշել .- Կ. Կոմիտէն միայն գործին ղեկը իր ձեռքը կը պահէր, բայց ինքը գաղտնի կը մնար: Գործը թիավարողները գործիչներն էին, որ ընդհանրապէս կ’ընտրուէին Կ. Կոմիտէի ճաշակին համաձայն, ընդհանրապէս իրենց շրջանի կամ ծանօթ շրջաններու անձերէ եւ կամ Երկրի այն շրջաններէն, որոնց յենարանը Կարսն էր: Ատոնք էին Բարձր Հայքն ու Տարօնը եւ անոնց յարակից շրջանները: Ինչ ալ որ լինին պատճառները, իրողութիւնը է, որ թէեւ Վասպուրականի առաջին գործիչը եղած է կարսեցի, բայց ոչ մէկ վասպուրականցի գործիչ կամ զինուոր չէ եղած Կարս: Միաժամանակ Արցախը եւ Սիւնիքը, որոնք իրենց գործիչներով ու զինուորներով հեղեղած էին Անդրկովկասը, Պարսկաստանը եւ Վասպուրականը, բոլորին բացակայած են Կարսէն, Բարձր Հայքէն եւ Տարօնէն: Այսպէս էր մինչեւ 1900 թուականները:
Բան չէր փոխուած Կարսի եւ միջին Հայաստանի շրջաններուն մէջ, ուր նախկին նահապետական բարքերը կը շարունակէին եւ դասակարգերու տարբերութիւնները զգալի չէին: Բայց Թիֆլիսի, Բագուի եւ Ղարաբաղի մէջ, բաւական բան փոխուած էր: Փոխուած էին ե՛ւ տեղի զաւակները, որոնք բարձր կրթութիւն ստացած, կու գային Էջմիածնի Ճեմարանէն կամ Թեմական միջնակարգ դպրոցներէն (ընդհանրապէս անոնցմէ արտաքսուած), եւ խստօրէն կը քննադատէին բոլոր կարգերը: Նոյնպէս ե՛ւ Թիֆլիսի ռուսական դպրոցներէն եկողները ոչ մէկ բան չէին հաւնիր եւ ինչ որ նոր բան մը կը փնտռէին` հինը ժխտելով, բայց նորը չկարողանալով ձեւակերպել: Ասոնց մէջ ին Դերենիկ եւ Վահագն Տէմիրճեանները, Աւետիք Իսահակեանը եւ ուրիշներ, որոնք հետագային ծանօթ դէմքեր դարձան, տասը աղբիւրէ ջուր խմելէ յետոյ: Հիները անոնց մասին կ’ըսէին.
«Ջանըմ, հաւը որ հաւ է, հաւկիթ ածելէն ետք կը քչքչայ: Մեր լակոտներ, առանց հաւկիթ ածելու, մեզմէ ելած, մեզի լողալ կը սորվեցնեն եւ կը քչքչան: Այս եղա՞ւ»:
Ծնողները չէին հասկնար, թէ աշխարհի մէջ երկունք մը կար, զոր իրենք չէին զգար, բայց զաւակները կը զգային, թէեւ անորոշ կերպով: Եւ այդ երկու աղբիւր ունէր: Մէկը` հոգեւորական դասի ներքին փտախտն էր, որ յադ դասը դարձուձած էր աչքին փուշը, մանաւանդ հոգեւոր դպրոցներէն դուրս ելածներու: Միւսը ուղղուած էր արդէն արմատ ֆռնած քաղքենի դասակարգի եւ մասնաւորապէս հայ պուրժուայի դէմ, որ կը նկատուէր գործիք ռուս բռնակալութեան:
Այս հակակրութիւնները երիտասարդութեան մէջ, եթէ չէին հասունցած Կարսի եւ միջին Հայաստանի շրջաններու մէջ, ուր դեռ չկային այդ դասերը, բայց բիւրեղացած էին Անդրկովկասի մեծ քաղաքներու եւ փոքրիկ Շուշիի մէջ:
Շար 30
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Saturday, January 30, 2010
Հայ Յեղափոխականի մը Յիշատակները - 29 -Ռուբէն
13. - Շապին - Գարահիսարցի Աբրոյի խումբը, որ Կարսէն կ’անցնի Սասուն ընդհանուր կոտորածի եւ Սասնոյ վերաշինման ընթացքին եւ, ապահով տեղ հասնելէ ետք, զոհ կը գնայ, հիւսնի տակ իյնալով:
14. - Սոխորդի Սերոբը, որ Պալքաններու վրայով կու գայ եի Կարսի մէջ խումբի մը գլուխ անցած, ապահով կ’անցնի Նեմրութ, Ախլաթի շրջանը եւ կը դառնայ Սերոբ փաշան:
15. - Փոքրիկ խումբ մը ախլաթցիներէ, որ կ’անցնի Կարսի վրայով եւ ապահով կը հասնի Ախլաթ: Ղեկավարի անունը չգիտեմ:
16. - Բաբերդցի Սեպուհը (Կարսի մէջ Քէօսա Արշակ անունով ճանչցուած) կ’անցնի Կարսէն, ապահով կը հասնի Սասուն եւ կը վերադառնայ:
17. - Ախլաթցի Ճարտարի (Սերոբի ազգական) մեծ խումբը, որուն կը մասնակցէին Առաքելը, Մուշեղը, Առիւծ Աւագը եւ Բալաբեխ Կարապետը, Կարսի մէջ զինուելով` կը մտնէ Բագրեւանդ եւ, այնտեղէն սկսած, շարունակական կռիւ տալով` կը հասնի Խաթաւի լեռը: Վերջինի անունով այդ խումբը հերոսացած է: Բազմաթիւ հոմերական կռիւներէ ետք, խումբին մնացորդները կը հասնին Ախլաթ` Սերոբի մօտ: Այս խումբի կռիւները անմահացած են անհաւատալի քաջագործութիւններով, որոնք կ’երգուին մանաւանդ քիւրտերէն:
18.- Խաստուրի խումբը, նոյնպէս Կարսի մէջ զինուած, Ճարտարի հետքերով կ’երթայ Ախլաթ: Ո՞վ էր խմբապետը` Միհրա՞նը թէ Խանը, հաստատ չգիտեմ: Այդ խումբը շատ ծանր կռուի կը բռնուի Բագրեւանդի Խաստուր գիւղի շրջակայքը եւ այդ անունով ալ ճանչցուի: Անոր մասնակիցներէն գլխաւորներն էին երկու եղբայրներ` Միհրանը եւ Յաբէթը (որոնք շատ քաջ էին, բայց ետքը, հատուածական կիրքէ տարուելով, դարձան դաւաճան եւ ռուսական գործակալներ ու Դաշնակցութեան կողմէն ահաբեկուեցան, նախօրօք խլելով Եղիշէ Թոփճեանը): Խանը, որ դարձաւ խմբապետ հետագային, Սիմոն Բաբերդցին եւ Թռուցիկ Գէորգը (վրաստանցի), որ գերմանական բարձրագոյն կրթութեամբ շատ ինքնատիպ դէմք մըն էր եւ հասարակ զինուորութեան սիրահար: Այս խումբը, իր նպատակին չհասած, զոհեր տալով, հարկադրուեցաւ վերադառնալ կէս ճամբայէն: Կարծեմ Սեպուհն ալ Խաստուրի կռուին մասնակցած էր:
19 եւ 20. - Սեւ-Քառեցի Սաքոյի եւ Բաբերդի Սեպուհի խումբերը, որոնք չեմ գիտեր առանձի՞ն-առանձին, թէ միասնաբար, Կարսէն մեկնելով ապահով հասած էինբ Սասուն-Տարօն: Անոնց գլխաւոր նպատակն էր` փոխարինել Ցրօնք գիւղի մէջ սպաննուած Գուրգէնը եւ վերջ տալ Սերոբի Փաշայի եւ Անդրանիկի, ժողովուրդի եւ ֆետայիներու միջեւ եղած տարակարծութիւններուն եւ հակամարտութիւններուն: Առաքելութիւնը ձախողած էր Սաքոյի ձերբակալութեան պատճառով, եւ Սեպուհը վերադարձեր էր, տեսնելով որ անկարող է հաշտեցնել կողմերը:
Այս ցանկը, ինչպէս ըսի, թերի է: Թո՛ղ ուրշները լրացնեն զայն:
Որքա՞ն էր թիւը այդ խումբերուն մասնակցողներուն, որքա՞ն զինական եւ մարդկային ոյժ մտաւ եւ որքա՞նը փճացաւ ու նահատակուեցաւ, ճշդութեամբ որոշելը անհնարին է ներկայ պայամաններու մէջ: Բայց փաստը կը մնայ փաստ, որ 1890-99 թուականներուն այդ քանակութեամբ ոյժերու ներածման գործը համարեա ամբողջութեամբ ծանրացած էր Կարսի վրայ:
Այս ցանկին մէջ չեն այն խումբերը եւ ձեռնարկները, որոնք կատարուած են Երեւանի եւ Պարսկաստանի կողմէ դէպի Երկիր:
Շար . 29
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
14. - Սոխորդի Սերոբը, որ Պալքաններու վրայով կու գայ եի Կարսի մէջ խումբի մը գլուխ անցած, ապահով կ’անցնի Նեմրութ, Ախլաթի շրջանը եւ կը դառնայ Սերոբ փաշան:
15. - Փոքրիկ խումբ մը ախլաթցիներէ, որ կ’անցնի Կարսի վրայով եւ ապահով կը հասնի Ախլաթ: Ղեկավարի անունը չգիտեմ:
16. - Բաբերդցի Սեպուհը (Կարսի մէջ Քէօսա Արշակ անունով ճանչցուած) կ’անցնի Կարսէն, ապահով կը հասնի Սասուն եւ կը վերադառնայ:
17. - Ախլաթցի Ճարտարի (Սերոբի ազգական) մեծ խումբը, որուն կը մասնակցէին Առաքելը, Մուշեղը, Առիւծ Աւագը եւ Բալաբեխ Կարապետը, Կարսի մէջ զինուելով` կը մտնէ Բագրեւանդ եւ, այնտեղէն սկսած, շարունակական կռիւ տալով` կը հասնի Խաթաւի լեռը: Վերջինի անունով այդ խումբը հերոսացած է: Բազմաթիւ հոմերական կռիւներէ ետք, խումբին մնացորդները կը հասնին Ախլաթ` Սերոբի մօտ: Այս խումբի կռիւները անմահացած են անհաւատալի քաջագործութիւններով, որոնք կ’երգուին մանաւանդ քիւրտերէն:
18.- Խաստուրի խումբը, նոյնպէս Կարսի մէջ զինուած, Ճարտարի հետքերով կ’երթայ Ախլաթ: Ո՞վ էր խմբապետը` Միհրա՞նը թէ Խանը, հաստատ չգիտեմ: Այդ խումբը շատ ծանր կռուի կը բռնուի Բագրեւանդի Խաստուր գիւղի շրջակայքը եւ այդ անունով ալ ճանչցուի: Անոր մասնակիցներէն գլխաւորներն էին երկու եղբայրներ` Միհրանը եւ Յաբէթը (որոնք շատ քաջ էին, բայց ետքը, հատուածական կիրքէ տարուելով, դարձան դաւաճան եւ ռուսական գործակալներ ու Դաշնակցութեան կողմէն ահաբեկուեցան, նախօրօք խլելով Եղիշէ Թոփճեանը): Խանը, որ դարձաւ խմբապետ հետագային, Սիմոն Բաբերդցին եւ Թռուցիկ Գէորգը (վրաստանցի), որ գերմանական բարձրագոյն կրթութեամբ շատ ինքնատիպ դէմք մըն էր եւ հասարակ զինուորութեան սիրահար: Այս խումբը, իր նպատակին չհասած, զոհեր տալով, հարկադրուեցաւ վերադառնալ կէս ճամբայէն: Կարծեմ Սեպուհն ալ Խաստուրի կռուին մասնակցած էր:
19 եւ 20. - Սեւ-Քառեցի Սաքոյի եւ Բաբերդի Սեպուհի խումբերը, որոնք չեմ գիտեր առանձի՞ն-առանձին, թէ միասնաբար, Կարսէն մեկնելով ապահով հասած էինբ Սասուն-Տարօն: Անոնց գլխաւոր նպատակն էր` փոխարինել Ցրօնք գիւղի մէջ սպաննուած Գուրգէնը եւ վերջ տալ Սերոբի Փաշայի եւ Անդրանիկի, ժողովուրդի եւ ֆետայիներու միջեւ եղած տարակարծութիւններուն եւ հակամարտութիւններուն: Առաքելութիւնը ձախողած էր Սաքոյի ձերբակալութեան պատճառով, եւ Սեպուհը վերադարձեր էր, տեսնելով որ անկարող է հաշտեցնել կողմերը:
Այս ցանկը, ինչպէս ըսի, թերի է: Թո՛ղ ուրշները լրացնեն զայն:
Որքա՞ն էր թիւը այդ խումբերուն մասնակցողներուն, որքա՞ն զինական եւ մարդկային ոյժ մտաւ եւ որքա՞նը փճացաւ ու նահատակուեցաւ, ճշդութեամբ որոշելը անհնարին է ներկայ պայամաններու մէջ: Բայց փաստը կը մնայ փաստ, որ 1890-99 թուականներուն այդ քանակութեամբ ոյժերու ներածման գործը համարեա ամբողջութեամբ ծանրացած էր Կարսի վրայ:
Այս ցանկին մէջ չեն այն խումբերը եւ ձեռնարկները, որոնք կատարուած են Երեւանի եւ Պարսկաստանի կողմէ դէպի Երկիր:
Շար . 29
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Հայ Յեղափոխականի մը Յիշատակները - 29 -Ռուբէն
13. - Շապին - Գարահիսարցի Աբրոյի խումբը, որ Կարսէն կ’անցնի Սասուն ընդհանուր կոտորածի եւ Սասնոյ վերաշինման ընթացքին եւ, ապահով տեղ հասնելէ ետք, զոհ կը գնայ, հիւսնի տակ իյնալով:
14. - Սոխորդի Սերոբը, որ Պալքաններու վրայով կու գայ եի Կարսի մէջ խումբի մը գլուխ անցած, ապահով կ’անցնի Նեմրութ, Ախլաթի շրջանը եւ կը դառնայ Սերոբ փաշան:
15. - Փոքրիկ խումբ մը ախլաթցիներէ, որ կ’անցնի Կարսի վրայով եւ ապահով կը հասնի Ախլաթ: Ղեկավարի անունը չգիտեմ:
16. - Բաբերդցի Սեպուհը (Կարսի մէջ Քէօսա Արշակ անունով ճանչցուած) կ’անցնի Կարսէն, ապահով կը հասնի Սասուն եւ կը վերադառնայ:
17. - Ախլաթցի Ճարտարի (Սերոբի ազգական) մեծ խումբը, որուն կը մասնակցէին Առաքելը, Մուշեղը, Առիւծ Աւագը եւ Բալաբեխ Կարապետը, Կարսի մէջ զինուելով` կը մտնէ Բագրեւանդ եւ, այնտեղէն սկսած, շարունակական կռիւ տալով` կը հասնի Խաթաւի լեռը: Վերջինի անունով այդ խումբը հերոսացած է: Բազմաթիւ հոմերական կռիւներէ ետք, խումբին մնացորդները կը հասնին Ախլաթ` Սերոբի մօտ: Այս խումբի կռիւները անմահացած են անհաւատալի քաջագործութիւններով, որոնք կ’երգուին մանաւանդ քիւրտերէն:
18.- Խաստուրի խումբը, նոյնպէս Կարսի մէջ զինուած, Ճարտարի հետքերով կ’երթայ Ախլաթ: Ո՞վ էր խմբապետը` Միհրա՞նը թէ Խանը, հաստատ չգիտեմ: Այդ խումբը շատ ծանր կռուի կը բռնուի Բագրեւանդի Խաստուր գիւղի շրջակայքը եւ այդ անունով ալ ճանչցուի: Անոր մասնակիցներէն գլխաւորներն էին երկու եղբայրներ` Միհրանը եւ Յաբէթը (որոնք շատ քաջ էին, բայց ետքը, հատուածական կիրքէ տարուելով, դարձան դաւաճան եւ ռուսական գործակալներ ու Դաշնակցութեան կողմէն ահաբեկուեցան, նախօրօք խլելով Եղիշէ Թոփճեանը): Խանը, որ դարձաւ խմբապետ հետագային, Սիմոն Բաբերդցին եւ Թռուցիկ Գէորգը (վրաստանցի), որ գերմանական բարձրագոյն կրթութեամբ շատ ինքնատիպ դէմք մըն էր եւ հասարակ զինուորութեան սիրահար: Այս խումբը, իր նպատակին չհասած, զոհեր տալով, հարկադրուեցաւ վերադառնալ կէս ճամբայէն: Կարծեմ Սեպուհն ալ Խաստուրի կռուին մասնակցած էր:
19 եւ 20. - Սեւ-Քառեցի Սաքոյի եւ Բաբերդի Սեպուհի խումբերը, որոնք չեմ գիտեր առանձի՞ն-առանձին, թէ միասնաբար, Կարսէն մեկնելով ապահով հասած էինբ Սասուն-Տարօն: Անոնց գլխաւոր նպատակն էր` փոխարինել Ցրօնք գիւղի մէջ սպաննուած Գուրգէնը եւ վերջ տալ Սերոբի Փաշայի եւ Անդրանիկի, ժողովուրդի եւ ֆետայիներու միջեւ եղած տարակարծութիւններուն եւ հակամարտութիւններուն: Առաքելութիւնը ձախողած էր Սաքոյի ձերբակալութեան պատճառով, եւ Սեպուհը վերադարձեր էր, տեսնելով որ անկարող է հաշտեցնել կողմերը:
Այս ցանկը, ինչպէս ըսի, թերի է: Թո՛ղ ուրշները լրացնեն զայն:
Որքա՞ն էր թիւը այդ խումբերուն մասնակցողներուն, որքա՞ն զինական եւ մարդկային ոյժ մտաւ եւ որքա՞նը փճացաւ ու նահատակուեցաւ, ճշդութեամբ որոշելը անհնարին է ներկայ պայամաններու մէջ: Բայց փաստը կը մնայ փաստ, որ 1890-99 թուականներուն այդ քանակութեամբ ոյժերու ներածման գործը համարեա ամբողջութեամբ ծանրացած էր Կարսի վրայ:
Այս ցանկին մէջ չեն այն խումբերը եւ ձեռնարկները, որոնք կատարուած են Երեւանի եւ Պարսկաստանի կողմէ դէպի Երկիր:
Շար . 29
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
14. - Սոխորդի Սերոբը, որ Պալքաններու վրայով կու գայ եի Կարսի մէջ խումբի մը գլուխ անցած, ապահով կ’անցնի Նեմրութ, Ախլաթի շրջանը եւ կը դառնայ Սերոբ փաշան:
15. - Փոքրիկ խումբ մը ախլաթցիներէ, որ կ’անցնի Կարսի վրայով եւ ապահով կը հասնի Ախլաթ: Ղեկավարի անունը չգիտեմ:
16. - Բաբերդցի Սեպուհը (Կարսի մէջ Քէօսա Արշակ անունով ճանչցուած) կ’անցնի Կարսէն, ապահով կը հասնի Սասուն եւ կը վերադառնայ:
17. - Ախլաթցի Ճարտարի (Սերոբի ազգական) մեծ խումբը, որուն կը մասնակցէին Առաքելը, Մուշեղը, Առիւծ Աւագը եւ Բալաբեխ Կարապետը, Կարսի մէջ զինուելով` կը մտնէ Բագրեւանդ եւ, այնտեղէն սկսած, շարունակական կռիւ տալով` կը հասնի Խաթաւի լեռը: Վերջինի անունով այդ խումբը հերոսացած է: Բազմաթիւ հոմերական կռիւներէ ետք, խումբին մնացորդները կը հասնին Ախլաթ` Սերոբի մօտ: Այս խումբի կռիւները անմահացած են անհաւատալի քաջագործութիւններով, որոնք կ’երգուին մանաւանդ քիւրտերէն:
18.- Խաստուրի խումբը, նոյնպէս Կարսի մէջ զինուած, Ճարտարի հետքերով կ’երթայ Ախլաթ: Ո՞վ էր խմբապետը` Միհրա՞նը թէ Խանը, հաստատ չգիտեմ: Այդ խումբը շատ ծանր կռուի կը բռնուի Բագրեւանդի Խաստուր գիւղի շրջակայքը եւ այդ անունով ալ ճանչցուի: Անոր մասնակիցներէն գլխաւորներն էին երկու եղբայրներ` Միհրանը եւ Յաբէթը (որոնք շատ քաջ էին, բայց ետքը, հատուածական կիրքէ տարուելով, դարձան դաւաճան եւ ռուսական գործակալներ ու Դաշնակցութեան կողմէն ահաբեկուեցան, նախօրօք խլելով Եղիշէ Թոփճեանը): Խանը, որ դարձաւ խմբապետ հետագային, Սիմոն Բաբերդցին եւ Թռուցիկ Գէորգը (վրաստանցի), որ գերմանական բարձրագոյն կրթութեամբ շատ ինքնատիպ դէմք մըն էր եւ հասարակ զինուորութեան սիրահար: Այս խումբը, իր նպատակին չհասած, զոհեր տալով, հարկադրուեցաւ վերադառնալ կէս ճամբայէն: Կարծեմ Սեպուհն ալ Խաստուրի կռուին մասնակցած էր:
19 եւ 20. - Սեւ-Քառեցի Սաքոյի եւ Բաբերդի Սեպուհի խումբերը, որոնք չեմ գիտեր առանձի՞ն-առանձին, թէ միասնաբար, Կարսէն մեկնելով ապահով հասած էինբ Սասուն-Տարօն: Անոնց գլխաւոր նպատակն էր` փոխարինել Ցրօնք գիւղի մէջ սպաննուած Գուրգէնը եւ վերջ տալ Սերոբի Փաշայի եւ Անդրանիկի, ժողովուրդի եւ ֆետայիներու միջեւ եղած տարակարծութիւններուն եւ հակամարտութիւններուն: Առաքելութիւնը ձախողած էր Սաքոյի ձերբակալութեան պատճառով, եւ Սեպուհը վերադարձեր էր, տեսնելով որ անկարող է հաշտեցնել կողմերը:
Այս ցանկը, ինչպէս ըսի, թերի է: Թո՛ղ ուրշները լրացնեն զայն:
Որքա՞ն էր թիւը այդ խումբերուն մասնակցողներուն, որքա՞ն զինական եւ մարդկային ոյժ մտաւ եւ որքա՞նը փճացաւ ու նահատակուեցաւ, ճշդութեամբ որոշելը անհնարին է ներկայ պայամաններու մէջ: Բայց փաստը կը մնայ փաստ, որ 1890-99 թուականներուն այդ քանակութեամբ ոյժերու ներածման գործը համարեա ամբողջութեամբ ծանրացած էր Կարսի վրայ:
Այս ցանկին մէջ չեն այն խումբերը եւ ձեռնարկները, որոնք կատարուած են Երեւանի եւ Պարսկաստանի կողմէ դէպի Երկիր:
Շար . 29
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Friday, January 29, 2010
Հայ Յեղափոխականի մը Յիշատակները - 28 - Ռուբէն
Զինատար խումբերուն թիւը եւ քանակը շատ դժուար է ճշդել, որովհետեւ այն խումբերու մասին, որոնք ապահով տեղ հասած էին, չէր գրուէր եւ քիչ կը խօսուէր: Անյայտ մնալը կը դիւրացնէր յաջորդ ձեռնարկը: Ձախողութեան հանդիպածներն են, որ ծանօթ էին ամէնքին, որովհետեւ երբ խումբը տեղ չէր հասած եւ սպաննուած էին ամէնքը, այլեւս այդ մասին խօսելէ վնաս չէր կարող լինել:
Պէտք է փորձեմ հերթով խօսիլ այդ զինատար խումբերու մասին, որոնցմէ ամէն մէկը մէկ դիւցազնութիւն, մէկ ողբերգութիւն էր: Իմ տուած ցանկը լրիւ պիտի չլինի: Թող այս հարցով հետաքրքրուողները ուսումնասիրութիւն կատարեն հին նամակներու եւ արխիւներու մէջ կամ թո՛ղ լրացումներ կատարեն այդ կռիւներուն, արշաւանքներուն մասնակցողները:
1890-1899 թուերուն հետեւեալ զինական խումբերու արշաւանքի մասին լսած եմ մասնակցողներու պատմութիւններէն: Կարսի նանհանգէն եղածներ են.-
1. - Յունոյի խումբը.- Այս մասին գիտցածս ըսած եմ: Ան դէպի Երկիր թափանցած է մինչեւ Սպեր, Կիսկիմ, Խոփէ, Թորթում, իսկ հիմք ունեցած է Արդուին, Օլթի Գեոլա:
2. - Կուկունեանի խումբը.- Ինծի կը թուի, թէ ամենէն հաւաստի աղբիւրը Անտրէ Տէր Օհանեանի հաւաքածն է: Գործունէութեան շրջագիծը սահմանափակուած էր Կարս եւ Կաղզուան գաւառներու մէջ: Այդ խումբին մասնակցողներուն մէջ էին Եփրեմը, Քեռին (Քաֆթառ Արշակ), Բալաջանը, Ռուբէն Դերձակեանը, կարծեմ ե՛ւ Որսորդ Գէորգը, որ Քեռիի հետ եղած էր նաեւ Յունոյի խումբին մէջ:
3. – Իշխ. Յովսէփ Արղութեանը (Լոռեցի) եւ Ջալլաթը, որոնք կ’անցնին Կարսէն Սբ. Կարապետ եւ կապ կը հաստատեն Արաբոյի հետ եւ իրենց խումբը ,զէնքերը թողած` կը վերադառնան:
4. - Արաբոյի խումբը .- Ան կու գայ Կովկաս: Կարսի մէջ կը զինեն անոր խումբը եւ մէջը կը դնեն այնպիսի ընկերներ, որոնցմէ խումբը յեղափոխական բնոյթ կը ստանայ: Ատոնցմէ էր, կարծեմ, Ախլցխացի Լեւոնը: Խումբը եւ Արաբոն սպաննուեցան ճանապարհին Գետլէ-ռաշ հովիտին մէջ, Տարօնի սահմանին վրայ:
5. – Հնչակեան Մուրատի խումբը, որ կը զինուի Կարսի մէջ եւ ապահով կը հասնի Սասուն:
6. – Ղըզըլաղաճցի Պօղոսի խումբը, զոր Հրայրը իրեն հետ բերած էր Կարս ուր կը զինուի ու ապահով կը հասնի Տարօն եւ Սասուն:
7. - Երկրորդ խումբ մը Հրայրի հետ եկածներէն (խմբապետի անունը չեմ յիշեր) կը զինուի Կարսի մէջ եւ կը վերադառնայ Սասուն-Տարօն: Այդ խումբին կը մասնակցի դեռ եւս պատանի Շէնիկցի Չոլոն: Խումբը ճանապարհին քանի մը մարդ զոհ կու տայ կռուի մէջ, իսկ մնացածները տեղ կը հասնին ապահով:
8. – Շէնիկցի Ստեփանի խումբը. - Ստեփանը, որ յայտնի իշխան Գրգէի մօտիկ ազգական էր, Սասնոյ կռիւները չսկսած, ճամբայ կ’իյնայ դէպի Կարս` զէնք ճարելու համար: Ճանապարհին Բուլանըխի Ապրի գիւղին մէջ ան կը տեսնէ քիւրտ շէյխ մը, որ բռնագրաւած էր հայերու կալուածները եւ կը բռնանար հայերու վրայ: Տաքարիւն տղայ լինելով` խանչարը կը հանէ եւ, առանց հետեւանքներու մասին մտածելու, կը սպաննէ շէյխը եւ ինքը ճամբան կը շարունակէ ու կը հասնի Կարս:
- Շէնիկի Գրգէի եղբայր իմ (կարծեմ հօրեղբոր տղան): Ապրիի շէյխը ես սպաննած եմ: Ինծի լաւ զէնք մը տուէք, կ’ըսէ:
- Քեզի զնէք չկայ, - կը պատասխանեն, - քանի որ նամակ չես բերած: Քեզի մէկի տեղ 5 զէնք կու տանք, եթէ մեզի ծանօթ 5 ընկեր գտնես եւ զէնքերով Սասուն վերադառնաս:
Կ’ընդունի պայմանը եւ, հինգ ծանօթ գտնելով, կը զինուի եւ ապահով կը վերադառնայ Սասուն:
Երկու շաբաթ յետոյ ան Կարսի մէջ կը տնկուի նորէն եւ զէնք կ’ուզէ կրկին: Բայց այս անգամ վրան կը կասկածին եւ մահը անոր գլխուն կը ճօճայ: Ինչպէ՞ս ան գնաց ու եկաւ երկու շաբաթէն եւ նորէն նամակ ալ չբերաւ: Մինչեւ այդ կասկածները փարատելը, բանը բանէն անցած էր, Գրգէն սպաննուած էր եւ Սասուն ինկած:
Ստեփանը ես տեսայ 1903ի վերջը: Ան թաթխի գիւղերու մէջ էր, իր անցեալով կ’ապրէր եւ Գրգէի դափնիներուն վրայ ինքն իրեն կը փքուէր: Այլեւս ժանգոտած հրացան էր դարձած:
9. - եւ 10. - Այս երկու խումբերը Հրայրի անցուցած խումբերն են, որոնք թրքական Բասէնէն, Կարսէն ստացած զէնքերով գացած են Տարօն: Ովքե՞ր էին անոնց խմբապետները, ես չկրցայ իմանալ:
11. - Ջալլաթի երկրորդ խումբը, զոր ապահով կը հասցնէ Տարօն: Ինքը Խնուսի վրայով կը վերադառնայ Կարս: Ճանապարհին ան ընդհանուր կոտորածի փոթորիկին կը բռնուի, որուն համար նկատողութեան կ’արժանանայ, թէ ինչո՞ւ այդ փոթորիկին վերադարձած է:
12. - Տուրբախի խումբը, խնուսցիներէ, զինուած Կարսի մէջ, որ կը հասնի ուր կը հաստատուի Խնուս: Կոտորածին ինքը եւս կը մնայ Խնուս եւ ապա ողջ կը վերադառնայ:
Այս 12 խումբերէն առաջին հինգը անցած են Երկիր 1890-1894 թուականներուն, այսինքն` Սասնոյ առաջին ապստամբութիւնը դեռ չծագած: Իսկ մնացած եօթը եղած են 1894-95 թուականներուն, այսինքն Սասնոյ ապստամբութեան ընթացքին կամ անոր անկման օրերուն:
Շար . 28
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Պէտք է փորձեմ հերթով խօսիլ այդ զինատար խումբերու մասին, որոնցմէ ամէն մէկը մէկ դիւցազնութիւն, մէկ ողբերգութիւն էր: Իմ տուած ցանկը լրիւ պիտի չլինի: Թող այս հարցով հետաքրքրուողները ուսումնասիրութիւն կատարեն հին նամակներու եւ արխիւներու մէջ կամ թո՛ղ լրացումներ կատարեն այդ կռիւներուն, արշաւանքներուն մասնակցողները:
1890-1899 թուերուն հետեւեալ զինական խումբերու արշաւանքի մասին լսած եմ մասնակցողներու պատմութիւններէն: Կարսի նանհանգէն եղածներ են.-
1. - Յունոյի խումբը.- Այս մասին գիտցածս ըսած եմ: Ան դէպի Երկիր թափանցած է մինչեւ Սպեր, Կիսկիմ, Խոփէ, Թորթում, իսկ հիմք ունեցած է Արդուին, Օլթի Գեոլա:
2. - Կուկունեանի խումբը.- Ինծի կը թուի, թէ ամենէն հաւաստի աղբիւրը Անտրէ Տէր Օհանեանի հաւաքածն է: Գործունէութեան շրջագիծը սահմանափակուած էր Կարս եւ Կաղզուան գաւառներու մէջ: Այդ խումբին մասնակցողներուն մէջ էին Եփրեմը, Քեռին (Քաֆթառ Արշակ), Բալաջանը, Ռուբէն Դերձակեանը, կարծեմ ե՛ւ Որսորդ Գէորգը, որ Քեռիի հետ եղած էր նաեւ Յունոյի խումբին մէջ:
3. – Իշխ. Յովսէփ Արղութեանը (Լոռեցի) եւ Ջալլաթը, որոնք կ’անցնին Կարսէն Սբ. Կարապետ եւ կապ կը հաստատեն Արաբոյի հետ եւ իրենց խումբը ,զէնքերը թողած` կը վերադառնան:
4. - Արաբոյի խումբը .- Ան կու գայ Կովկաս: Կարսի մէջ կը զինեն անոր խումբը եւ մէջը կը դնեն այնպիսի ընկերներ, որոնցմէ խումբը յեղափոխական բնոյթ կը ստանայ: Ատոնցմէ էր, կարծեմ, Ախլցխացի Լեւոնը: Խումբը եւ Արաբոն սպաննուեցան ճանապարհին Գետլէ-ռաշ հովիտին մէջ, Տարօնի սահմանին վրայ:
5. – Հնչակեան Մուրատի խումբը, որ կը զինուի Կարսի մէջ եւ ապահով կը հասնի Սասուն:
6. – Ղըզըլաղաճցի Պօղոսի խումբը, զոր Հրայրը իրեն հետ բերած էր Կարս ուր կը զինուի ու ապահով կը հասնի Տարօն եւ Սասուն:
7. - Երկրորդ խումբ մը Հրայրի հետ եկածներէն (խմբապետի անունը չեմ յիշեր) կը զինուի Կարսի մէջ եւ կը վերադառնայ Սասուն-Տարօն: Այդ խումբին կը մասնակցի դեռ եւս պատանի Շէնիկցի Չոլոն: Խումբը ճանապարհին քանի մը մարդ զոհ կու տայ կռուի մէջ, իսկ մնացածները տեղ կը հասնին ապահով:
8. – Շէնիկցի Ստեփանի խումբը. - Ստեփանը, որ յայտնի իշխան Գրգէի մօտիկ ազգական էր, Սասնոյ կռիւները չսկսած, ճամբայ կ’իյնայ դէպի Կարս` զէնք ճարելու համար: Ճանապարհին Բուլանըխի Ապրի գիւղին մէջ ան կը տեսնէ քիւրտ շէյխ մը, որ բռնագրաւած էր հայերու կալուածները եւ կը բռնանար հայերու վրայ: Տաքարիւն տղայ լինելով` խանչարը կը հանէ եւ, առանց հետեւանքներու մասին մտածելու, կը սպաննէ շէյխը եւ ինքը ճամբան կը շարունակէ ու կը հասնի Կարս:
- Շէնիկի Գրգէի եղբայր իմ (կարծեմ հօրեղբոր տղան): Ապրիի շէյխը ես սպաննած եմ: Ինծի լաւ զէնք մը տուէք, կ’ըսէ:
- Քեզի զնէք չկայ, - կը պատասխանեն, - քանի որ նամակ չես բերած: Քեզի մէկի տեղ 5 զէնք կու տանք, եթէ մեզի ծանօթ 5 ընկեր գտնես եւ զէնքերով Սասուն վերադառնաս:
Կ’ընդունի պայմանը եւ, հինգ ծանօթ գտնելով, կը զինուի եւ ապահով կը վերադառնայ Սասուն:
Երկու շաբաթ յետոյ ան Կարսի մէջ կը տնկուի նորէն եւ զէնք կ’ուզէ կրկին: Բայց այս անգամ վրան կը կասկածին եւ մահը անոր գլխուն կը ճօճայ: Ինչպէ՞ս ան գնաց ու եկաւ երկու շաբաթէն եւ նորէն նամակ ալ չբերաւ: Մինչեւ այդ կասկածները փարատելը, բանը բանէն անցած էր, Գրգէն սպաննուած էր եւ Սասուն ինկած:
Ստեփանը ես տեսայ 1903ի վերջը: Ան թաթխի գիւղերու մէջ էր, իր անցեալով կ’ապրէր եւ Գրգէի դափնիներուն վրայ ինքն իրեն կը փքուէր: Այլեւս ժանգոտած հրացան էր դարձած:
9. - եւ 10. - Այս երկու խումբերը Հրայրի անցուցած խումբերն են, որոնք թրքական Բասէնէն, Կարսէն ստացած զէնքերով գացած են Տարօն: Ովքե՞ր էին անոնց խմբապետները, ես չկրցայ իմանալ:
11. - Ջալլաթի երկրորդ խումբը, զոր ապահով կը հասցնէ Տարօն: Ինքը Խնուսի վրայով կը վերադառնայ Կարս: Ճանապարհին ան ընդհանուր կոտորածի փոթորիկին կը բռնուի, որուն համար նկատողութեան կ’արժանանայ, թէ ինչո՞ւ այդ փոթորիկին վերադարձած է:
12. - Տուրբախի խումբը, խնուսցիներէ, զինուած Կարսի մէջ, որ կը հասնի ուր կը հաստատուի Խնուս: Կոտորածին ինքը եւս կը մնայ Խնուս եւ ապա ողջ կը վերադառնայ:
Այս 12 խումբերէն առաջին հինգը անցած են Երկիր 1890-1894 թուականներուն, այսինքն` Սասնոյ առաջին ապստամբութիւնը դեռ չծագած: Իսկ մնացած եօթը եղած են 1894-95 թուականներուն, այսինքն Սասնոյ ապստամբութեան ընթացքին կամ անոր անկման օրերուն:
Շար . 28
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Հայ Յեղափոխականի մը Յիշատակները - 28 - Ռուբէն
Զինատար խումբերուն թիւը եւ քանակը շատ դժուար է ճշդել, որովհետեւ այն խումբերու մասին, որոնք ապահով տեղ հասած էին, չէր գրուէր եւ քիչ կը խօսուէր: Անյայտ մնալը կը դիւրացնէր յաջորդ ձեռնարկը: Ձախողութեան հանդիպածներն են, որ ծանօթ էին ամէնքին, որովհետեւ երբ խումբը տեղ չէր հասած եւ սպաննուած էին ամէնքը, այլեւս այդ մասին խօսելէ վնաս չէր կարող լինել:
Պէտք է փորձեմ հերթով խօսիլ այդ զինատար խումբերու մասին, որոնցմէ ամէն մէկը մէկ դիւցազնութիւն, մէկ ողբերգութիւն էր: Իմ տուած ցանկը լրիւ պիտի չլինի: Թող այս հարցով հետաքրքրուողները ուսումնասիրութիւն կատարեն հին նամակներու եւ արխիւներու մէջ կամ թո՛ղ լրացումներ կատարեն այդ կռիւներուն, արշաւանքներուն մասնակցողները:
1890-1899 թուերուն հետեւեալ զինական խումբերու արշաւանքի մասին լսած եմ մասնակցողներու պատմութիւններէն: Կարսի նանհանգէն եղածներ են.-
1. - Յունոյի խումբը.- Այս մասին գիտցածս ըսած եմ: Ան դէպի Երկիր թափանցած է մինչեւ Սպեր, Կիսկիմ, Խոփէ, Թորթում, իսկ հիմք ունեցած է Արդուին, Օլթի Գեոլա:
2. - Կուկունեանի խումբը.- Ինծի կը թուի, թէ ամենէն հաւաստի աղբիւրը Անտրէ Տէր Օհանեանի հաւաքածն է: Գործունէութեան շրջագիծը սահմանափակուած էր Կարս եւ Կաղզուան գաւառներու մէջ: Այդ խումբին մասնակցողներուն մէջ էին Եփրեմը, Քեռին (Քաֆթառ Արշակ), Բալաջանը, Ռուբէն Դերձակեանը, կարծեմ ե՛ւ Որսորդ Գէորգը, որ Քեռիի հետ եղած էր նաեւ Յունոյի խումբին մէջ:
3. – Իշխ. Յովսէփ Արղութեանը (Լոռեցի) եւ Ջալլաթը, որոնք կ’անցնին Կարսէն Սբ. Կարապետ եւ կապ կը հաստատեն Արաբոյի հետ եւ իրենց խումբը ,զէնքերը թողած` կը վերադառնան:
4. - Արաբոյի խումբը .- Ան կու գայ Կովկաս: Կարսի մէջ կը զինեն անոր խումբը եւ մէջը կը դնեն այնպիսի ընկերներ, որոնցմէ խումբը յեղափոխական բնոյթ կը ստանայ: Ատոնցմէ էր, կարծեմ, Ախլցխացի Լեւոնը: Խումբը եւ Արաբոն սպաննուեցան ճանապարհին Գետլէ-ռաշ հովիտին մէջ, Տարօնի սահմանին վրայ:
5. – Հնչակեան Մուրատի խումբը, որ կը զինուի Կարսի մէջ եւ ապահով կը հասնի Սասուն:
6. – Ղըզըլաղաճցի Պօղոսի խումբը, զոր Հրայրը իրեն հետ բերած էր Կարս ուր կը զինուի ու ապահով կը հասնի Տարօն եւ Սասուն:
7. - Երկրորդ խումբ մը Հրայրի հետ եկածներէն (խմբապետի անունը չեմ յիշեր) կը զինուի Կարսի մէջ եւ կը վերադառնայ Սասուն-Տարօն: Այդ խումբին կը մասնակցի դեռ եւս պատանի Շէնիկցի Չոլոն: Խումբը ճանապարհին քանի մը մարդ զոհ կու տայ կռուի մէջ, իսկ մնացածները տեղ կը հասնին ապահով:
8. – Շէնիկցի Ստեփանի խումբը. - Ստեփանը, որ յայտնի իշխան Գրգէի մօտիկ ազգական էր, Սասնոյ կռիւները չսկսած, ճամբայ կ’իյնայ դէպի Կարս` զէնք ճարելու համար: Ճանապարհին Բուլանըխի Ապրի գիւղին մէջ ան կը տեսնէ քիւրտ շէյխ մը, որ բռնագրաւած էր հայերու կալուածները եւ կը բռնանար հայերու վրայ: Տաքարիւն տղայ լինելով` խանչարը կը հանէ եւ, առանց հետեւանքներու մասին մտածելու, կը սպաննէ շէյխը եւ ինքը ճամբան կը շարունակէ ու կը հասնի Կարս:
- Շէնիկի Գրգէի եղբայր իմ (կարծեմ հօրեղբոր տղան): Ապրիի շէյխը ես սպաննած եմ: Ինծի լաւ զէնք մը տուէք, կ’ըսէ:
- Քեզի զնէք չկայ, - կը պատասխանեն, - քանի որ նամակ չես բերած: Քեզի մէկի տեղ 5 զէնք կու տանք, եթէ մեզի ծանօթ 5 ընկեր գտնես եւ զէնքերով Սասուն վերադառնաս:
Կ’ընդունի պայմանը եւ, հինգ ծանօթ գտնելով, կը զինուի եւ ապահով կը վերադառնայ Սասուն:
Երկու շաբաթ յետոյ ան Կարսի մէջ կը տնկուի նորէն եւ զէնք կ’ուզէ կրկին: Բայց այս անգամ վրան կը կասկածին եւ մահը անոր գլխուն կը ճօճայ: Ինչպէ՞ս ան գնաց ու եկաւ երկու շաբաթէն եւ նորէն նամակ ալ չբերաւ: Մինչեւ այդ կասկածները փարատելը, բանը բանէն անցած էր, Գրգէն սպաննուած էր եւ Սասուն ինկած:
Ստեփանը ես տեսայ 1903ի վերջը: Ան թաթխի գիւղերու մէջ էր, իր անցեալով կ’ապրէր եւ Գրգէի դափնիներուն վրայ ինքն իրեն կը փքուէր: Այլեւս ժանգոտած հրացան էր դարձած:
9. - եւ 10. - Այս երկու խումբերը Հրայրի անցուցած խումբերն են, որոնք թրքական Բասէնէն, Կարսէն ստացած զէնքերով գացած են Տարօն: Ովքե՞ր էին անոնց խմբապետները, ես չկրցայ իմանալ:
11. - Ջալլաթի երկրորդ խումբը, զոր ապահով կը հասցնէ Տարօն: Ինքը Խնուսի վրայով կը վերադառնայ Կարս: Ճանապարհին ան ընդհանուր կոտորածի փոթորիկին կը բռնուի, որուն համար նկատողութեան կ’արժանանայ, թէ ինչո՞ւ այդ փոթորիկին վերադարձած է:
12. - Տուրբախի խումբը, խնուսցիներէ, զինուած Կարսի մէջ, որ կը հասնի ուր կը հաստատուի Խնուս: Կոտորածին ինքը եւս կը մնայ Խնուս եւ ապա ողջ կը վերադառնայ:
Այս 12 խումբերէն առաջին հինգը անցած են Երկիր 1890-1894 թուականներուն, այսինքն` Սասնոյ առաջին ապստամբութիւնը դեռ չծագած: Իսկ մնացած եօթը եղած են 1894-95 թուականներուն, այսինքն Սասնոյ ապստամբութեան ընթացքին կամ անոր անկման օրերուն:
Շար . 28
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Պէտք է փորձեմ հերթով խօսիլ այդ զինատար խումբերու մասին, որոնցմէ ամէն մէկը մէկ դիւցազնութիւն, մէկ ողբերգութիւն էր: Իմ տուած ցանկը լրիւ պիտի չլինի: Թող այս հարցով հետաքրքրուողները ուսումնասիրութիւն կատարեն հին նամակներու եւ արխիւներու մէջ կամ թո՛ղ լրացումներ կատարեն այդ կռիւներուն, արշաւանքներուն մասնակցողները:
1890-1899 թուերուն հետեւեալ զինական խումբերու արշաւանքի մասին լսած եմ մասնակցողներու պատմութիւններէն: Կարսի նանհանգէն եղածներ են.-
1. - Յունոյի խումբը.- Այս մասին գիտցածս ըսած եմ: Ան դէպի Երկիր թափանցած է մինչեւ Սպեր, Կիսկիմ, Խոփէ, Թորթում, իսկ հիմք ունեցած է Արդուին, Օլթի Գեոլա:
2. - Կուկունեանի խումբը.- Ինծի կը թուի, թէ ամենէն հաւաստի աղբիւրը Անտրէ Տէր Օհանեանի հաւաքածն է: Գործունէութեան շրջագիծը սահմանափակուած էր Կարս եւ Կաղզուան գաւառներու մէջ: Այդ խումբին մասնակցողներուն մէջ էին Եփրեմը, Քեռին (Քաֆթառ Արշակ), Բալաջանը, Ռուբէն Դերձակեանը, կարծեմ ե՛ւ Որսորդ Գէորգը, որ Քեռիի հետ եղած էր նաեւ Յունոյի խումբին մէջ:
3. – Իշխ. Յովսէփ Արղութեանը (Լոռեցի) եւ Ջալլաթը, որոնք կ’անցնին Կարսէն Սբ. Կարապետ եւ կապ կը հաստատեն Արաբոյի հետ եւ իրենց խումբը ,զէնքերը թողած` կը վերադառնան:
4. - Արաբոյի խումբը .- Ան կու գայ Կովկաս: Կարսի մէջ կը զինեն անոր խումբը եւ մէջը կը դնեն այնպիսի ընկերներ, որոնցմէ խումբը յեղափոխական բնոյթ կը ստանայ: Ատոնցմէ էր, կարծեմ, Ախլցխացի Լեւոնը: Խումբը եւ Արաբոն սպաննուեցան ճանապարհին Գետլէ-ռաշ հովիտին մէջ, Տարօնի սահմանին վրայ:
5. – Հնչակեան Մուրատի խումբը, որ կը զինուի Կարսի մէջ եւ ապահով կը հասնի Սասուն:
6. – Ղըզըլաղաճցի Պօղոսի խումբը, զոր Հրայրը իրեն հետ բերած էր Կարս ուր կը զինուի ու ապահով կը հասնի Տարօն եւ Սասուն:
7. - Երկրորդ խումբ մը Հրայրի հետ եկածներէն (խմբապետի անունը չեմ յիշեր) կը զինուի Կարսի մէջ եւ կը վերադառնայ Սասուն-Տարօն: Այդ խումբին կը մասնակցի դեռ եւս պատանի Շէնիկցի Չոլոն: Խումբը ճանապարհին քանի մը մարդ զոհ կու տայ կռուի մէջ, իսկ մնացածները տեղ կը հասնին ապահով:
8. – Շէնիկցի Ստեփանի խումբը. - Ստեփանը, որ յայտնի իշխան Գրգէի մօտիկ ազգական էր, Սասնոյ կռիւները չսկսած, ճամբայ կ’իյնայ դէպի Կարս` զէնք ճարելու համար: Ճանապարհին Բուլանըխի Ապրի գիւղին մէջ ան կը տեսնէ քիւրտ շէյխ մը, որ բռնագրաւած էր հայերու կալուածները եւ կը բռնանար հայերու վրայ: Տաքարիւն տղայ լինելով` խանչարը կը հանէ եւ, առանց հետեւանքներու մասին մտածելու, կը սպաննէ շէյխը եւ ինքը ճամբան կը շարունակէ ու կը հասնի Կարս:
- Շէնիկի Գրգէի եղբայր իմ (կարծեմ հօրեղբոր տղան): Ապրիի շէյխը ես սպաննած եմ: Ինծի լաւ զէնք մը տուէք, կ’ըսէ:
- Քեզի զնէք չկայ, - կը պատասխանեն, - քանի որ նամակ չես բերած: Քեզի մէկի տեղ 5 զէնք կու տանք, եթէ մեզի ծանօթ 5 ընկեր գտնես եւ զէնքերով Սասուն վերադառնաս:
Կ’ընդունի պայմանը եւ, հինգ ծանօթ գտնելով, կը զինուի եւ ապահով կը վերադառնայ Սասուն:
Երկու շաբաթ յետոյ ան Կարսի մէջ կը տնկուի նորէն եւ զէնք կ’ուզէ կրկին: Բայց այս անգամ վրան կը կասկածին եւ մահը անոր գլխուն կը ճօճայ: Ինչպէ՞ս ան գնաց ու եկաւ երկու շաբաթէն եւ նորէն նամակ ալ չբերաւ: Մինչեւ այդ կասկածները փարատելը, բանը բանէն անցած էր, Գրգէն սպաննուած էր եւ Սասուն ինկած:
Ստեփանը ես տեսայ 1903ի վերջը: Ան թաթխի գիւղերու մէջ էր, իր անցեալով կ’ապրէր եւ Գրգէի դափնիներուն վրայ ինքն իրեն կը փքուէր: Այլեւս ժանգոտած հրացան էր դարձած:
9. - եւ 10. - Այս երկու խումբերը Հրայրի անցուցած խումբերն են, որոնք թրքական Բասէնէն, Կարսէն ստացած զէնքերով գացած են Տարօն: Ովքե՞ր էին անոնց խմբապետները, ես չկրցայ իմանալ:
11. - Ջալլաթի երկրորդ խումբը, զոր ապահով կը հասցնէ Տարօն: Ինքը Խնուսի վրայով կը վերադառնայ Կարս: Ճանապարհին ան ընդհանուր կոտորածի փոթորիկին կը բռնուի, որուն համար նկատողութեան կ’արժանանայ, թէ ինչո՞ւ այդ փոթորիկին վերադարձած է:
12. - Տուրբախի խումբը, խնուսցիներէ, զինուած Կարսի մէջ, որ կը հասնի ուր կը հաստատուի Խնուս: Կոտորածին ինքը եւս կը մնայ Խնուս եւ ապա ողջ կը վերադառնայ:
Այս 12 խումբերէն առաջին հինգը անցած են Երկիր 1890-1894 թուականներուն, այսինքն` Սասնոյ առաջին ապստամբութիւնը դեռ չծագած: Իսկ մնացած եօթը եղած են 1894-95 թուականներուն, այսինքն Սասնոյ ապստամբութեան ընթացքին կամ անոր անկման օրերուն:
Շար . 28
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Thursday, January 28, 2010
Հայ Յեղափոխականի մը Յիշատակները - 27 - Ռուբէն
Հիները, մասնաւորապէս Թեւանենց Ալեքը, պատմելով այս մասին, կ’աւելցնէին.
-Հրայրի ամէն ինչը տեղն էր: Նա մեծ մարդ էր, միայն թէ Տամատեանի եւ Մուրատի դէմ կը խօսէր, որ մեր սրտին չէր գար: Երբ հասկցուցինք, որ ընկածին չեն հարուածեր, նա ասաց. «Թո՛ղ ձեր ըսածը լինի: Բայց դուք չէք հասկնար: Ես կերած եմ սխտորն ու պղպեղը, իմ բերանը կ’այրի: Ես մանրած եմ սոխը, իմ աչքերը կ’արտասուին: Ես եմ անոնց գործակից եղած եւ այժմ կը տեսնեմ, որ ոչ բարով լինի իմ, ժողովուրդը անտեղի յոյսով ոտքի տակ գնաց»:
Ժողովրդասէր, դառնացած Հրայրը չէր գիտեր, թէ տասը տարի յետոյ իրեն ի՞նչ կը սպասէր: Տարբեր պայամաններու մէջ ան ալ պիտի սպաննուէր նոյն ժողովուրդի սիրոյն, իր հիասթափութենէն թելադրուած:
Սասուն ինկած էր: Ֆըռֆըռ քարի մօտ Մուրատը, Գէորգը եւ ընկերները բռնուած էին 1896ին եւ յուսահատութիւն կը տիրէր հոն: Բայց Կարսը յուսահատ չէր. ան տխուր էր միայն: Հրայրը, որ Կարս էր եկած, նոր հնարքներ, նոր ուղիներ կ’որոնէր` Երկրին օգնելու համար: Կարսի կազմակերպութեան եւ ժողովուրդի վրայ նայելով` ան նոր ելք ցոյց կու տար: Ան կը դատէր Կարսի մէջ տիրող մտայնութեամբ.
-Ժայռը, որ լեռնէն պոկուէր է, կանգնեցնել չի լինի: Մեր ժողովուրդը աչքերը բացեր է, զայն ստրուկ դարձնել չի լինի: Արթնցած ստրուկը, որ պաշտպան չունի, անպայման երէկուան իր տիրոջմէն պիտի սպաննուի: Այդ աչքներս առնենք: Իսկ որ պաշտպանը չկայ, այդ ալ հաստատ գիտենանք, որ դատարկ տեղը մենք մեզի չխաբենք: Մենք ձեր մտածած սուսիկ փուսիկ, առանց չալում կազմակերպութիւնը չունինք: Երկրորդ` կռուող ունինք, բայց զէնք չունինք. դուք այդ երկուսն ալ ունիք: Ես վաղն իսկ Երկիր պիտի անցնիմ, եթէ ինծի խօսք տաք, որ կը տրամադրէք սահմանի վրայ, ան վայրերու մէջ որ ձեզ ցոյց կուտամ` զէնք ու կազմակերպող, որքան որ ուզեմ:
Խօսք կ’առնէ եւ կը մեկնի ռուսական Բասէնէն թուրքական Բասէն, ուր նոյն հայ ժողովուրդն է: Արդէն նոյն ծրագրով Արամ Թաթուլը անցած էր Էրզրում, իսկ Տուրբախը եւ Ջալլաթը` Խնուս եւ Տարօն:
Ծրագիրը պարզ էր: Նախ` կազմակերպել թրքական մասի հայերը սուսիկ փուսիկ, առանց աղմուկի, առանց չալումի: Ատիկա Բասէնի մէջ լիովին կը յաջողի Հրայրը, որ կը ստանձնէ գործը ի գլուխ բերել: Երկրորդ խմդիր էր ռուսական Բասէնէն ու Թախթի շրջանէն որոշուած վայրերու մէջ, սահմանին վրայ, տեղական խումբերով ռազմանիւթ բերել, լեռներու մէջ թաքցնել եւ հեռանալ: Այդ բանը կ’ընէ Կարսը: Թրքական Բասէնէն կու գան խումբեր, իբր գիւղացիներ, կը հանեն այդ թաքնուած զէնքերը եւ գիշերը կը հասցնեն Հրայրին ու նորէն գիւղացի կը դառնան:
Փոխադրական այս ձեւը, որ առանց աղմուկի եւ արագ կը կատարուէր, բաւական մեծ արդիւնք տուած էր: Ոյժ կը պատրաստուէր Բասէնի մէջ, ուրկէ աւելի դիւրութեամբ կը փոխադրուէր Խնուս եւ աւելի խորքրեը:
Բայց արտի մէջ որոմ եւ ցորենի մէջ ցեց էր ինկած: Կառավարութիւնը հասկցած էր գաղտնիքը եւ հայ գիւղերու մէջ որքան մշակ ու հօտաղ կար, կ’որոնէր եւ կը ձերբակալէր:
Կարծեմ Բասէնի Իւզվերան գիւղի մէջ, երբ Հրայրը գետի մէջ էր գոմէշներ կը լողցնէր, իբր մշակ, կու գան կը ձերբակալեն զինք եւ կը տանին Էրզրումի բանտը, ուր ինկած էր ե՛ւ Արամ Թաթուլը: Վերջինը կախեցին, իսկ Հրայրը ազատեցաւ ընդհանուր ներումի ատեն եւ Տարօն վերադարձաւ: Անոր ձերբակալումով վերջ գտաւ իր փոխադրական ձեւը:
Ասիկա 1895-1896 արիւնոտ եւ արհաւրալից տարիներուն էին:
Կը մնար, որ Կարսը շարունակէր իր օժանդակութիւնը Երկրին` զինեալ խմբերով:
Շար. 27
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
-Հրայրի ամէն ինչը տեղն էր: Նա մեծ մարդ էր, միայն թէ Տամատեանի եւ Մուրատի դէմ կը խօսէր, որ մեր սրտին չէր գար: Երբ հասկցուցինք, որ ընկածին չեն հարուածեր, նա ասաց. «Թո՛ղ ձեր ըսածը լինի: Բայց դուք չէք հասկնար: Ես կերած եմ սխտորն ու պղպեղը, իմ բերանը կ’այրի: Ես մանրած եմ սոխը, իմ աչքերը կ’արտասուին: Ես եմ անոնց գործակից եղած եւ այժմ կը տեսնեմ, որ ոչ բարով լինի իմ, ժողովուրդը անտեղի յոյսով ոտքի տակ գնաց»:
Ժողովրդասէր, դառնացած Հրայրը չէր գիտեր, թէ տասը տարի յետոյ իրեն ի՞նչ կը սպասէր: Տարբեր պայամաններու մէջ ան ալ պիտի սպաննուէր նոյն ժողովուրդի սիրոյն, իր հիասթափութենէն թելադրուած:
Սասուն ինկած էր: Ֆըռֆըռ քարի մօտ Մուրատը, Գէորգը եւ ընկերները բռնուած էին 1896ին եւ յուսահատութիւն կը տիրէր հոն: Բայց Կարսը յուսահատ չէր. ան տխուր էր միայն: Հրայրը, որ Կարս էր եկած, նոր հնարքներ, նոր ուղիներ կ’որոնէր` Երկրին օգնելու համար: Կարսի կազմակերպութեան եւ ժողովուրդի վրայ նայելով` ան նոր ելք ցոյց կու տար: Ան կը դատէր Կարսի մէջ տիրող մտայնութեամբ.
-Ժայռը, որ լեռնէն պոկուէր է, կանգնեցնել չի լինի: Մեր ժողովուրդը աչքերը բացեր է, զայն ստրուկ դարձնել չի լինի: Արթնցած ստրուկը, որ պաշտպան չունի, անպայման երէկուան իր տիրոջմէն պիտի սպաննուի: Այդ աչքներս առնենք: Իսկ որ պաշտպանը չկայ, այդ ալ հաստատ գիտենանք, որ դատարկ տեղը մենք մեզի չխաբենք: Մենք ձեր մտածած սուսիկ փուսիկ, առանց չալում կազմակերպութիւնը չունինք: Երկրորդ` կռուող ունինք, բայց զէնք չունինք. դուք այդ երկուսն ալ ունիք: Ես վաղն իսկ Երկիր պիտի անցնիմ, եթէ ինծի խօսք տաք, որ կը տրամադրէք սահմանի վրայ, ան վայրերու մէջ որ ձեզ ցոյց կուտամ` զէնք ու կազմակերպող, որքան որ ուզեմ:
Խօսք կ’առնէ եւ կը մեկնի ռուսական Բասէնէն թուրքական Բասէն, ուր նոյն հայ ժողովուրդն է: Արդէն նոյն ծրագրով Արամ Թաթուլը անցած էր Էրզրում, իսկ Տուրբախը եւ Ջալլաթը` Խնուս եւ Տարօն:
Ծրագիրը պարզ էր: Նախ` կազմակերպել թրքական մասի հայերը սուսիկ փուսիկ, առանց աղմուկի, առանց չալումի: Ատիկա Բասէնի մէջ լիովին կը յաջողի Հրայրը, որ կը ստանձնէ գործը ի գլուխ բերել: Երկրորդ խմդիր էր ռուսական Բասէնէն ու Թախթի շրջանէն որոշուած վայրերու մէջ, սահմանին վրայ, տեղական խումբերով ռազմանիւթ բերել, լեռներու մէջ թաքցնել եւ հեռանալ: Այդ բանը կ’ընէ Կարսը: Թրքական Բասէնէն կու գան խումբեր, իբր գիւղացիներ, կը հանեն այդ թաքնուած զէնքերը եւ գիշերը կը հասցնեն Հրայրին ու նորէն գիւղացի կը դառնան:
Փոխադրական այս ձեւը, որ առանց աղմուկի եւ արագ կը կատարուէր, բաւական մեծ արդիւնք տուած էր: Ոյժ կը պատրաստուէր Բասէնի մէջ, ուրկէ աւելի դիւրութեամբ կը փոխադրուէր Խնուս եւ աւելի խորքրեը:
Բայց արտի մէջ որոմ եւ ցորենի մէջ ցեց էր ինկած: Կառավարութիւնը հասկցած էր գաղտնիքը եւ հայ գիւղերու մէջ որքան մշակ ու հօտաղ կար, կ’որոնէր եւ կը ձերբակալէր:
Կարծեմ Բասէնի Իւզվերան գիւղի մէջ, երբ Հրայրը գետի մէջ էր գոմէշներ կը լողցնէր, իբր մշակ, կու գան կը ձերբակալեն զինք եւ կը տանին Էրզրումի բանտը, ուր ինկած էր ե՛ւ Արամ Թաթուլը: Վերջինը կախեցին, իսկ Հրայրը ազատեցաւ ընդհանուր ներումի ատեն եւ Տարօն վերադարձաւ: Անոր ձերբակալումով վերջ գտաւ իր փոխադրական ձեւը:
Ասիկա 1895-1896 արիւնոտ եւ արհաւրալից տարիներուն էին:
Կը մնար, որ Կարսը շարունակէր իր օժանդակութիւնը Երկրին` զինեալ խմբերով:
Շար. 27
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Հայ Յեղափոխականի մը Յիշատակները - 27 - Ռուբէն
Հիները, մասնաւորապէս Թեւանենց Ալեքը, պատմելով այս մասին, կ’աւելցնէին.
-Հրայրի ամէն ինչը տեղն էր: Նա մեծ մարդ էր, միայն թէ Տամատեանի եւ Մուրատի դէմ կը խօսէր, որ մեր սրտին չէր գար: Երբ հասկցուցինք, որ ընկածին չեն հարուածեր, նա ասաց. «Թո՛ղ ձեր ըսածը լինի: Բայց դուք չէք հասկնար: Ես կերած եմ սխտորն ու պղպեղը, իմ բերանը կ’այրի: Ես մանրած եմ սոխը, իմ աչքերը կ’արտասուին: Ես եմ անոնց գործակից եղած եւ այժմ կը տեսնեմ, որ ոչ բարով լինի իմ, ժողովուրդը անտեղի յոյսով ոտքի տակ գնաց»:
Ժողովրդասէր, դառնացած Հրայրը չէր գիտեր, թէ տասը տարի յետոյ իրեն ի՞նչ կը սպասէր: Տարբեր պայամաններու մէջ ան ալ պիտի սպաննուէր նոյն ժողովուրդի սիրոյն, իր հիասթափութենէն թելադրուած:
Սասուն ինկած էր: Ֆըռֆըռ քարի մօտ Մուրատը, Գէորգը եւ ընկերները բռնուած էին 1896ին եւ յուսահատութիւն կը տիրէր հոն: Բայց Կարսը յուսահատ չէր. ան տխուր էր միայն: Հրայրը, որ Կարս էր եկած, նոր հնարքներ, նոր ուղիներ կ’որոնէր` Երկրին օգնելու համար: Կարսի կազմակերպութեան եւ ժողովուրդի վրայ նայելով` ան նոր ելք ցոյց կու տար: Ան կը դատէր Կարսի մէջ տիրող մտայնութեամբ.
-Ժայռը, որ լեռնէն պոկուէր է, կանգնեցնել չի լինի: Մեր ժողովուրդը աչքերը բացեր է, զայն ստրուկ դարձնել չի լինի: Արթնցած ստրուկը, որ պաշտպան չունի, անպայման երէկուան իր տիրոջմէն պիտի սպաննուի: Այդ աչքներս առնենք: Իսկ որ պաշտպանը չկայ, այդ ալ հաստատ գիտենանք, որ դատարկ տեղը մենք մեզի չխաբենք: Մենք ձեր մտածած սուսիկ փուսիկ, առանց չալում կազմակերպութիւնը չունինք: Երկրորդ` կռուող ունինք, բայց զէնք չունինք. դուք այդ երկուսն ալ ունիք: Ես վաղն իսկ Երկիր պիտի անցնիմ, եթէ ինծի խօսք տաք, որ կը տրամադրէք սահմանի վրայ, ան վայրերու մէջ որ ձեզ ցոյց կուտամ` զէնք ու կազմակերպող, որքան որ ուզեմ:
Խօսք կ’առնէ եւ կը մեկնի ռուսական Բասէնէն թուրքական Բասէն, ուր նոյն հայ ժողովուրդն է: Արդէն նոյն ծրագրով Արամ Թաթուլը անցած էր Էրզրում, իսկ Տուրբախը եւ Ջալլաթը` Խնուս եւ Տարօն:
Ծրագիրը պարզ էր: Նախ` կազմակերպել թրքական մասի հայերը սուսիկ փուսիկ, առանց աղմուկի, առանց չալումի: Ատիկա Բասէնի մէջ լիովին կը յաջողի Հրայրը, որ կը ստանձնէ գործը ի գլուխ բերել: Երկրորդ խմդիր էր ռուսական Բասէնէն ու Թախթի շրջանէն որոշուած վայրերու մէջ, սահմանին վրայ, տեղական խումբերով ռազմանիւթ բերել, լեռներու մէջ թաքցնել եւ հեռանալ: Այդ բանը կ’ընէ Կարսը: Թրքական Բասէնէն կու գան խումբեր, իբր գիւղացիներ, կը հանեն այդ թաքնուած զէնքերը եւ գիշերը կը հասցնեն Հրայրին ու նորէն գիւղացի կը դառնան:
Փոխադրական այս ձեւը, որ առանց աղմուկի եւ արագ կը կատարուէր, բաւական մեծ արդիւնք տուած էր: Ոյժ կը պատրաստուէր Բասէնի մէջ, ուրկէ աւելի դիւրութեամբ կը փոխադրուէր Խնուս եւ աւելի խորքրեը:
Բայց արտի մէջ որոմ եւ ցորենի մէջ ցեց էր ինկած: Կառավարութիւնը հասկցած էր գաղտնիքը եւ հայ գիւղերու մէջ որքան մշակ ու հօտաղ կար, կ’որոնէր եւ կը ձերբակալէր:
Կարծեմ Բասէնի Իւզվերան գիւղի մէջ, երբ Հրայրը գետի մէջ էր գոմէշներ կը լողցնէր, իբր մշակ, կու գան կը ձերբակալեն զինք եւ կը տանին Էրզրումի բանտը, ուր ինկած էր ե՛ւ Արամ Թաթուլը: Վերջինը կախեցին, իսկ Հրայրը ազատեցաւ ընդհանուր ներումի ատեն եւ Տարօն վերադարձաւ: Անոր ձերբակալումով վերջ գտաւ իր փոխադրական ձեւը:
Ասիկա 1895-1896 արիւնոտ եւ արհաւրալից տարիներուն էին:
Կը մնար, որ Կարսը շարունակէր իր օժանդակութիւնը Երկրին` զինեալ խմբերով:
Շար. 27
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
-Հրայրի ամէն ինչը տեղն էր: Նա մեծ մարդ էր, միայն թէ Տամատեանի եւ Մուրատի դէմ կը խօսէր, որ մեր սրտին չէր գար: Երբ հասկցուցինք, որ ընկածին չեն հարուածեր, նա ասաց. «Թո՛ղ ձեր ըսածը լինի: Բայց դուք չէք հասկնար: Ես կերած եմ սխտորն ու պղպեղը, իմ բերանը կ’այրի: Ես մանրած եմ սոխը, իմ աչքերը կ’արտասուին: Ես եմ անոնց գործակից եղած եւ այժմ կը տեսնեմ, որ ոչ բարով լինի իմ, ժողովուրդը անտեղի յոյսով ոտքի տակ գնաց»:
Ժողովրդասէր, դառնացած Հրայրը չէր գիտեր, թէ տասը տարի յետոյ իրեն ի՞նչ կը սպասէր: Տարբեր պայամաններու մէջ ան ալ պիտի սպաննուէր նոյն ժողովուրդի սիրոյն, իր հիասթափութենէն թելադրուած:
Սասուն ինկած էր: Ֆըռֆըռ քարի մօտ Մուրատը, Գէորգը եւ ընկերները բռնուած էին 1896ին եւ յուսահատութիւն կը տիրէր հոն: Բայց Կարսը յուսահատ չէր. ան տխուր էր միայն: Հրայրը, որ Կարս էր եկած, նոր հնարքներ, նոր ուղիներ կ’որոնէր` Երկրին օգնելու համար: Կարսի կազմակերպութեան եւ ժողովուրդի վրայ նայելով` ան նոր ելք ցոյց կու տար: Ան կը դատէր Կարսի մէջ տիրող մտայնութեամբ.
-Ժայռը, որ լեռնէն պոկուէր է, կանգնեցնել չի լինի: Մեր ժողովուրդը աչքերը բացեր է, զայն ստրուկ դարձնել չի լինի: Արթնցած ստրուկը, որ պաշտպան չունի, անպայման երէկուան իր տիրոջմէն պիտի սպաննուի: Այդ աչքներս առնենք: Իսկ որ պաշտպանը չկայ, այդ ալ հաստատ գիտենանք, որ դատարկ տեղը մենք մեզի չխաբենք: Մենք ձեր մտածած սուսիկ փուսիկ, առանց չալում կազմակերպութիւնը չունինք: Երկրորդ` կռուող ունինք, բայց զէնք չունինք. դուք այդ երկուսն ալ ունիք: Ես վաղն իսկ Երկիր պիտի անցնիմ, եթէ ինծի խօսք տաք, որ կը տրամադրէք սահմանի վրայ, ան վայրերու մէջ որ ձեզ ցոյց կուտամ` զէնք ու կազմակերպող, որքան որ ուզեմ:
Խօսք կ’առնէ եւ կը մեկնի ռուսական Բասէնէն թուրքական Բասէն, ուր նոյն հայ ժողովուրդն է: Արդէն նոյն ծրագրով Արամ Թաթուլը անցած էր Էրզրում, իսկ Տուրբախը եւ Ջալլաթը` Խնուս եւ Տարօն:
Ծրագիրը պարզ էր: Նախ` կազմակերպել թրքական մասի հայերը սուսիկ փուսիկ, առանց աղմուկի, առանց չալումի: Ատիկա Բասէնի մէջ լիովին կը յաջողի Հրայրը, որ կը ստանձնէ գործը ի գլուխ բերել: Երկրորդ խմդիր էր ռուսական Բասէնէն ու Թախթի շրջանէն որոշուած վայրերու մէջ, սահմանին վրայ, տեղական խումբերով ռազմանիւթ բերել, լեռներու մէջ թաքցնել եւ հեռանալ: Այդ բանը կ’ընէ Կարսը: Թրքական Բասէնէն կու գան խումբեր, իբր գիւղացիներ, կը հանեն այդ թաքնուած զէնքերը եւ գիշերը կը հասցնեն Հրայրին ու նորէն գիւղացի կը դառնան:
Փոխադրական այս ձեւը, որ առանց աղմուկի եւ արագ կը կատարուէր, բաւական մեծ արդիւնք տուած էր: Ոյժ կը պատրաստուէր Բասէնի մէջ, ուրկէ աւելի դիւրութեամբ կը փոխադրուէր Խնուս եւ աւելի խորքրեը:
Բայց արտի մէջ որոմ եւ ցորենի մէջ ցեց էր ինկած: Կառավարութիւնը հասկցած էր գաղտնիքը եւ հայ գիւղերու մէջ որքան մշակ ու հօտաղ կար, կ’որոնէր եւ կը ձերբակալէր:
Կարծեմ Բասէնի Իւզվերան գիւղի մէջ, երբ Հրայրը գետի մէջ էր գոմէշներ կը լողցնէր, իբր մշակ, կու գան կը ձերբակալեն զինք եւ կը տանին Էրզրումի բանտը, ուր ինկած էր ե՛ւ Արամ Թաթուլը: Վերջինը կախեցին, իսկ Հրայրը ազատեցաւ ընդհանուր ներումի ատեն եւ Տարօն վերադարձաւ: Անոր ձերբակալումով վերջ գտաւ իր փոխադրական ձեւը:
Ասիկա 1895-1896 արիւնոտ եւ արհաւրալից տարիներուն էին:
Կը մնար, որ Կարսը շարունակէր իր օժանդակութիւնը Երկրին` զինեալ խմբերով:
Շար. 27
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Tuesday, January 26, 2010
Հայ Յեղափոխականի մը Յիշատակները - 26 - Ռուբէն
Արդէն յիշած եմ, որ զէնք ճարելու համար երկու միջոց միայն կը գործածուէր, ան է` կուսակցական կամ այլ ազգային միջոցներով գնումը եւ պետական պահեստներէ գողնալը: Հոս պէտք է աւելացնեմ, որ անտեղի էին կասկածները թուրքերուն, որոնք կը խորհէին թէ զէնքերը ռուսերու կողմէ տրուած էին: Քանզի որ այդ գործերը կը կատարուէին դրամով, կը կարծէին թէ հայ ժողովուրդը չէր կարող հայթայթել այդ դրամը: Մատնանշելու է նոյնպէս, որ այդ գնման ու գողացման ձեւը կարելի չեղաւ Երկիր մէջ կիրառել, ինչ որ կրկնակի օգուտ պիտի բերէր: Կարսի մէջ բնաւ չիրագործուեցաւ նաեւ սեփական զինական գործարաններու շինութիւնը: Այդ եղաւ մասամբ միայն Թաւրիզի մէջ: Այսպէս թէ այնպէս, սահմանափակ կերպով Կարսի մէջ զէնքեր կը հայթայթուէին:
Աւելին դժուարին գործ էր զէնք Երկիր հասցնելու աշխատանքը, որ լի էր վտանգներով: Սկիզբները համեմատաբար դիւրին էր, երբ ուշադրութիւն չէր գրաւուած պետութեանց կողմէ: Զէնքը իբր առեւտրական ապրանք սահմանէն կ’անցուէր եւ պայմանաւորուած մարդկանց միջոցով իր նպատակին կ’երթար: Այդ միջոցը, սակայն, շուտով ի սպառ վերացաւ: Երբ հասկցան, որ առեւտրական գոյքերու անուան տակ արգիլուած զէնքեր կը ներմուծուէին, սահմաններուն վրայ քննութիւնները սաստկացան, հայերու առեւտուրը երկու կողմերու վրայ արգիլուեցաւ թուրք եւ ռուս համաձայնութեամբ: Ըստ այդ համաձայնութեան, երկուսի հպատակ հայրեը պէտք է իրարմէ կտրուէին եւ ոչ մէկ հայ այլեւս չէր կարող անցնիլ սահմանագիծի մէկ կողմէն միւսը, թէեւ երկու կողմերն ալ հայերու երկիր էր:
Կը մնար միայն մէկ միջոց` գիշեր ժամանակ սահմանապահ երկու զօրքերէն խուսափիլ եւ փոքր կամ մեծ զինատար խումբեր կազմակերպել ու զէնքերը Երկիր անցկացնել: Ուրիշ խօսքով` Երկրի խորքերուն մէջ կռուող տարրը կամ ինքը անձամբ պէտք է գար մինչեւ Կարս եւ զէնքի պաշարը տանէր եւ կամ Կարսի մէջ պէտք է ճարուէին մարտիկներ, որոնք կռուով պէտք է անցնէին սահմանը: Շարունակական մտահոգութիւն դարձաւ զէնքի փոխադրութիւնը, որ կեանքի հետ խաղալու համազօր էր:
Այդ դժուարին գործին մէջ նորութիւն մտցուց Հրայրը:
Թէեւ Սասունի մէջ արդէն տաք կռիւներ էին սկսած, Հրայրը շտապեց հասնիլ արտասահմանի այլ կեդրոնները, հասնելով մինչեւ Ռումինիա եւ Պուլկարիա, որպէսզի եթէ զէնք չլինի իսկ փոխադրելու Սասուն, գոնէ Ինգլիզին նաւատորմիղը շտապի Պոլիս մտնել, ինչ որ խոստացած էր Հնչակեաններու Կեդրոնը, ըստ Մուրատին ուղղուած նամակին: Այդ խոստումն ալ անհիմն էր: Հրայր յուսաբեկ յետ էր դարձած` ձեռները լուալով Հնչակեաններէն եւ ուխտելով գնալ Դաշնակցութեան ետեւէն: Անոր կուռքը դարձած էր Ռոստոմը, զոր թէեւ չէր տեսած (կարծեմ բնաւ ալ չտեսաւ), բայց անոր գործերէն դատելով` անոր հաւատացող մը դարձած էր:
Հրայր Կարսի մէջ դաձեր էր կարսեցի, որդեգրեր էր Կարսի մտայնութիւնը եւ գործելակերպը եւ եղեր էր անխնայ քննադատը Հնչակեան գործելակերպին: Ու երբ Տամատեանի հնարած Տալւորիկի եւ այլ երգերը կ’երգէին, ան կը լռեցնէր ըսելով. «Թո՛ղ չորնան այն քաղցր լեզուները, որ կրնան միամիտ ժողովուրդը ոտքի հանել, բայց ոտքի վրայ չեն կրնար պահել: Թող Տալւորիկի ժողովուրդը մնար, թ՛ող անոր փառքը դուք չհասկնայիք»:
Երբ կը կարդային, թէ Կլատսթոն այս էր ըսած եւ Տիլոնը` այս, ան ջղայնացած կ’ըսէր. «Թող ջարդին այն ձեռները, որ իրենց չհաւատացածը կրնան ուրիշին հաւատացնել: Այդպիսիք գերեզմանափորներն են ժողովուրդին: Ես սուտին վերջը տեսած եմ»:
Շար. 26
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Աւելին դժուարին գործ էր զէնք Երկիր հասցնելու աշխատանքը, որ լի էր վտանգներով: Սկիզբները համեմատաբար դիւրին էր, երբ ուշադրութիւն չէր գրաւուած պետութեանց կողմէ: Զէնքը իբր առեւտրական ապրանք սահմանէն կ’անցուէր եւ պայմանաւորուած մարդկանց միջոցով իր նպատակին կ’երթար: Այդ միջոցը, սակայն, շուտով ի սպառ վերացաւ: Երբ հասկցան, որ առեւտրական գոյքերու անուան տակ արգիլուած զէնքեր կը ներմուծուէին, սահմաններուն վրայ քննութիւնները սաստկացան, հայերու առեւտուրը երկու կողմերու վրայ արգիլուեցաւ թուրք եւ ռուս համաձայնութեամբ: Ըստ այդ համաձայնութեան, երկուսի հպատակ հայրեը պէտք է իրարմէ կտրուէին եւ ոչ մէկ հայ այլեւս չէր կարող անցնիլ սահմանագիծի մէկ կողմէն միւսը, թէեւ երկու կողմերն ալ հայերու երկիր էր:
Կը մնար միայն մէկ միջոց` գիշեր ժամանակ սահմանապահ երկու զօրքերէն խուսափիլ եւ փոքր կամ մեծ զինատար խումբեր կազմակերպել ու զէնքերը Երկիր անցկացնել: Ուրիշ խօսքով` Երկրի խորքերուն մէջ կռուող տարրը կամ ինքը անձամբ պէտք է գար մինչեւ Կարս եւ զէնքի պաշարը տանէր եւ կամ Կարսի մէջ պէտք է ճարուէին մարտիկներ, որոնք կռուով պէտք է անցնէին սահմանը: Շարունակական մտահոգութիւն դարձաւ զէնքի փոխադրութիւնը, որ կեանքի հետ խաղալու համազօր էր:
Այդ դժուարին գործին մէջ նորութիւն մտցուց Հրայրը:
Թէեւ Սասունի մէջ արդէն տաք կռիւներ էին սկսած, Հրայրը շտապեց հասնիլ արտասահմանի այլ կեդրոնները, հասնելով մինչեւ Ռումինիա եւ Պուլկարիա, որպէսզի եթէ զէնք չլինի իսկ փոխադրելու Սասուն, գոնէ Ինգլիզին նաւատորմիղը շտապի Պոլիս մտնել, ինչ որ խոստացած էր Հնչակեաններու Կեդրոնը, ըստ Մուրատին ուղղուած նամակին: Այդ խոստումն ալ անհիմն էր: Հրայր յուսաբեկ յետ էր դարձած` ձեռները լուալով Հնչակեաններէն եւ ուխտելով գնալ Դաշնակցութեան ետեւէն: Անոր կուռքը դարձած էր Ռոստոմը, զոր թէեւ չէր տեսած (կարծեմ բնաւ ալ չտեսաւ), բայց անոր գործերէն դատելով` անոր հաւատացող մը դարձած էր:
Հրայր Կարսի մէջ դաձեր էր կարսեցի, որդեգրեր էր Կարսի մտայնութիւնը եւ գործելակերպը եւ եղեր էր անխնայ քննադատը Հնչակեան գործելակերպին: Ու երբ Տամատեանի հնարած Տալւորիկի եւ այլ երգերը կ’երգէին, ան կը լռեցնէր ըսելով. «Թո՛ղ չորնան այն քաղցր լեզուները, որ կրնան միամիտ ժողովուրդը ոտքի հանել, բայց ոտքի վրայ չեն կրնար պահել: Թող Տալւորիկի ժողովուրդը մնար, թ՛ող անոր փառքը դուք չհասկնայիք»:
Երբ կը կարդային, թէ Կլատսթոն այս էր ըսած եւ Տիլոնը` այս, ան ջղայնացած կ’ըսէր. «Թող ջարդին այն ձեռները, որ իրենց չհաւատացածը կրնան ուրիշին հաւատացնել: Այդպիսիք գերեզմանափորներն են ժողովուրդին: Ես սուտին վերջը տեսած եմ»:
Շար. 26
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Հայ Յեղափոխականի մը Յիշատակները - 26 - Ռուբէն
Արդէն յիշած եմ, որ զէնք ճարելու համար երկու միջոց միայն կը գործածուէր, ան է` կուսակցական կամ այլ ազգային միջոցներով գնումը եւ պետական պահեստներէ գողնալը: Հոս պէտք է աւելացնեմ, որ անտեղի էին կասկածները թուրքերուն, որոնք կը խորհէին թէ զէնքերը ռուսերու կողմէ տրուած էին: Քանզի որ այդ գործերը կը կատարուէին դրամով, կը կարծէին թէ հայ ժողովուրդը չէր կարող հայթայթել այդ դրամը: Մատնանշելու է նոյնպէս, որ այդ գնման ու գողացման ձեւը կարելի չեղաւ Երկիր մէջ կիրառել, ինչ որ կրկնակի օգուտ պիտի բերէր: Կարսի մէջ բնաւ չիրագործուեցաւ նաեւ սեփական զինական գործարաններու շինութիւնը: Այդ եղաւ մասամբ միայն Թաւրիզի մէջ: Այսպէս թէ այնպէս, սահմանափակ կերպով Կարսի մէջ զէնքեր կը հայթայթուէին:
Աւելին դժուարին գործ էր զէնք Երկիր հասցնելու աշխատանքը, որ լի էր վտանգներով: Սկիզբները համեմատաբար դիւրին էր, երբ ուշադրութիւն չէր գրաւուած պետութեանց կողմէ: Զէնքը իբր առեւտրական ապրանք սահմանէն կ’անցուէր եւ պայմանաւորուած մարդկանց միջոցով իր նպատակին կ’երթար: Այդ միջոցը, սակայն, շուտով ի սպառ վերացաւ: Երբ հասկցան, որ առեւտրական գոյքերու անուան տակ արգիլուած զէնքեր կը ներմուծուէին, սահմաններուն վրայ քննութիւնները սաստկացան, հայերու առեւտուրը երկու կողմերու վրայ արգիլուեցաւ թուրք եւ ռուս համաձայնութեամբ: Ըստ այդ համաձայնութեան, երկուսի հպատակ հայրեը պէտք է իրարմէ կտրուէին եւ ոչ մէկ հայ այլեւս չէր կարող անցնիլ սահմանագիծի մէկ կողմէն միւսը, թէեւ երկու կողմերն ալ հայերու երկիր էր:
Կը մնար միայն մէկ միջոց` գիշեր ժամանակ սահմանապահ երկու զօրքերէն խուսափիլ եւ փոքր կամ մեծ զինատար խումբեր կազմակերպել ու զէնքերը Երկիր անցկացնել: Ուրիշ խօսքով` Երկրի խորքերուն մէջ կռուող տարրը կամ ինքը անձամբ պէտք է գար մինչեւ Կարս եւ զէնքի պաշարը տանէր եւ կամ Կարսի մէջ պէտք է ճարուէին մարտիկներ, որոնք կռուով պէտք է անցնէին սահմանը: Շարունակական մտահոգութիւն դարձաւ զէնքի փոխադրութիւնը, որ կեանքի հետ խաղալու համազօր էր:
Այդ դժուարին գործին մէջ նորութիւն մտցուց Հրայրը:
Թէեւ Սասունի մէջ արդէն տաք կռիւներ էին սկսած, Հրայրը շտապեց հասնիլ արտասահմանի այլ կեդրոնները, հասնելով մինչեւ Ռումինիա եւ Պուլկարիա, որպէսզի եթէ զէնք չլինի իսկ փոխադրելու Սասուն, գոնէ Ինգլիզին նաւատորմիղը շտապի Պոլիս մտնել, ինչ որ խոստացած էր Հնչակեաններու Կեդրոնը, ըստ Մուրատին ուղղուած նամակին: Այդ խոստումն ալ անհիմն էր: Հրայր յուսաբեկ յետ էր դարձած` ձեռները լուալով Հնչակեաններէն եւ ուխտելով գնալ Դաշնակցութեան ետեւէն: Անոր կուռքը դարձած էր Ռոստոմը, զոր թէեւ չէր տեսած (կարծեմ բնաւ ալ չտեսաւ), բայց անոր գործերէն դատելով` անոր հաւատացող մը դարձած էր:
Հրայր Կարսի մէջ դաձեր էր կարսեցի, որդեգրեր էր Կարսի մտայնութիւնը եւ գործելակերպը եւ եղեր էր անխնայ քննադատը Հնչակեան գործելակերպին: Ու երբ Տամատեանի հնարած Տալւորիկի եւ այլ երգերը կ’երգէին, ան կը լռեցնէր ըսելով. «Թո՛ղ չորնան այն քաղցր լեզուները, որ կրնան միամիտ ժողովուրդը ոտքի հանել, բայց ոտքի վրայ չեն կրնար պահել: Թող Տալւորիկի ժողովուրդը մնար, թ՛ող անոր փառքը դուք չհասկնայիք»:
Երբ կը կարդային, թէ Կլատսթոն այս էր ըսած եւ Տիլոնը` այս, ան ջղայնացած կ’ըսէր. «Թող ջարդին այն ձեռները, որ իրենց չհաւատացածը կրնան ուրիշին հաւատացնել: Այդպիսիք գերեզմանափորներն են ժողովուրդին: Ես սուտին վերջը տեսած եմ»:
Շար. 26
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Աւելին դժուարին գործ էր զէնք Երկիր հասցնելու աշխատանքը, որ լի էր վտանգներով: Սկիզբները համեմատաբար դիւրին էր, երբ ուշադրութիւն չէր գրաւուած պետութեանց կողմէ: Զէնքը իբր առեւտրական ապրանք սահմանէն կ’անցուէր եւ պայմանաւորուած մարդկանց միջոցով իր նպատակին կ’երթար: Այդ միջոցը, սակայն, շուտով ի սպառ վերացաւ: Երբ հասկցան, որ առեւտրական գոյքերու անուան տակ արգիլուած զէնքեր կը ներմուծուէին, սահմաններուն վրայ քննութիւնները սաստկացան, հայերու առեւտուրը երկու կողմերու վրայ արգիլուեցաւ թուրք եւ ռուս համաձայնութեամբ: Ըստ այդ համաձայնութեան, երկուսի հպատակ հայրեը պէտք է իրարմէ կտրուէին եւ ոչ մէկ հայ այլեւս չէր կարող անցնիլ սահմանագիծի մէկ կողմէն միւսը, թէեւ երկու կողմերն ալ հայերու երկիր էր:
Կը մնար միայն մէկ միջոց` գիշեր ժամանակ սահմանապահ երկու զօրքերէն խուսափիլ եւ փոքր կամ մեծ զինատար խումբեր կազմակերպել ու զէնքերը Երկիր անցկացնել: Ուրիշ խօսքով` Երկրի խորքերուն մէջ կռուող տարրը կամ ինքը անձամբ պէտք է գար մինչեւ Կարս եւ զէնքի պաշարը տանէր եւ կամ Կարսի մէջ պէտք է ճարուէին մարտիկներ, որոնք կռուով պէտք է անցնէին սահմանը: Շարունակական մտահոգութիւն դարձաւ զէնքի փոխադրութիւնը, որ կեանքի հետ խաղալու համազօր էր:
Այդ դժուարին գործին մէջ նորութիւն մտցուց Հրայրը:
Թէեւ Սասունի մէջ արդէն տաք կռիւներ էին սկսած, Հրայրը շտապեց հասնիլ արտասահմանի այլ կեդրոնները, հասնելով մինչեւ Ռումինիա եւ Պուլկարիա, որպէսզի եթէ զէնք չլինի իսկ փոխադրելու Սասուն, գոնէ Ինգլիզին նաւատորմիղը շտապի Պոլիս մտնել, ինչ որ խոստացած էր Հնչակեաններու Կեդրոնը, ըստ Մուրատին ուղղուած նամակին: Այդ խոստումն ալ անհիմն էր: Հրայր յուսաբեկ յետ էր դարձած` ձեռները լուալով Հնչակեաններէն եւ ուխտելով գնալ Դաշնակցութեան ետեւէն: Անոր կուռքը դարձած էր Ռոստոմը, զոր թէեւ չէր տեսած (կարծեմ բնաւ ալ չտեսաւ), բայց անոր գործերէն դատելով` անոր հաւատացող մը դարձած էր:
Հրայր Կարսի մէջ դաձեր էր կարսեցի, որդեգրեր էր Կարսի մտայնութիւնը եւ գործելակերպը եւ եղեր էր անխնայ քննադատը Հնչակեան գործելակերպին: Ու երբ Տամատեանի հնարած Տալւորիկի եւ այլ երգերը կ’երգէին, ան կը լռեցնէր ըսելով. «Թո՛ղ չորնան այն քաղցր լեզուները, որ կրնան միամիտ ժողովուրդը ոտքի հանել, բայց ոտքի վրայ չեն կրնար պահել: Թող Տալւորիկի ժողովուրդը մնար, թ՛ող անոր փառքը դուք չհասկնայիք»:
Երբ կը կարդային, թէ Կլատսթոն այս էր ըսած եւ Տիլոնը` այս, ան ջղայնացած կ’ըսէր. «Թող ջարդին այն ձեռները, որ իրենց չհաւատացածը կրնան ուրիշին հաւատացնել: Այդպիսիք գերեզմանափորներն են ժողովուրդին: Ես սուտին վերջը տեսած եմ»:
Շար. 26
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
ՏԽՐՈՒՆԻ ՅՈՎՍԷՓ ՄԱԹԵՒՈՍԵԱՆԻ
«Նշանակ» իր ցաւակցութիւնը կը յայտնէ Տիկ. Էլիզապէթ Մաթևոսեանի և իր զաւակներուն Լարայի և Յարութի իրենց ամուսնոյն և հօր՝
Յովսէփ Մաթևոսեանի
մահուան առթիւ , որ տեղի ունեցաւ 21 Յունուարին յետ կարճատև հիւանդութեան:
Յովսէփ հեզահամբոյր , աշխատասէր և ծառայասէր հայորդի մըն էր ,Պարսկաստանէն Արաբական Էմիրութիւններ կայք հաստատած ամենահին հայերէն մին:
Թող հողը թեթև գայ իր ոսկորներուն:
«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Յովսէփ Մաթևոսեանի
մահուան առթիւ , որ տեղի ունեցաւ 21 Յունուարին յետ կարճատև հիւանդութեան:
Յովսէփ հեզահամբոյր , աշխատասէր և ծառայասէր հայորդի մըն էր ,Պարսկաստանէն Արաբական Էմիրութիւններ կայք հաստատած ամենահին հայերէն մին:
Թող հողը թեթև գայ իր ոսկորներուն:
«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
ՏԽՐՈՒՆԻ ՅՈՎՍԷՓ ՄԱԹԵՒՈՍԵԱՆԻ
«Նշանակ» իր ցաւակցութիւնը կը յայտնէ Տիկ. Էլիզապէթ Մաթևոսեանի և իր զաւակներուն Լարայի և Յարութի իրենց ամուսնոյն և հօր՝
Յովսէփ Մաթևոսեանի
մահուան առթիւ , որ տեղի ունեցաւ 21 Յունուարին յետ կարճատև հիւանդութեան:
Յովսէփ հեզահամբոյր , աշխատասէր և ծառայասէր հայորդի մըն էր ,Պարսկաստանէն Արաբական Էմիրութիւններ կայք հաստատած ամենահին հայերէն մին:
Թող հողը թեթև գայ իր ոսկորներուն:
«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Յովսէփ Մաթևոսեանի
մահուան առթիւ , որ տեղի ունեցաւ 21 Յունուարին յետ կարճատև հիւանդութեան:
Յովսէփ հեզահամբոյր , աշխատասէր և ծառայասէր հայորդի մըն էր ,Պարսկաստանէն Արաբական Էմիրութիւններ կայք հաստատած ամենահին հայերէն մին:
Թող հողը թեթև գայ իր ոսկորներուն:
«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Սիլվա Կապուտիկեան (1919–2006) - Հայ գրականութեան մայրական շունչն ու կանացի հեղինակութիւնը
Յունուար 20ը ծննդեան տարեդարձն էր հայ գրականութեան մայրական շունչն ու կանացի հեղինակութիւնը ինքնատիպ գրաւչութեամբ մարմնաւորած Սիլվա Կապուտիկեանի։
Քաղուած Աթէնք հրապարակուող «Ազատ Օր» էն
«Նշանակ»
.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.
Երկրորդ Աշխարհամարտի վերջերուն գրուած իր «Խօսք իմ որդուն» բանաստեղծութիւնը բաւարար եղաւ, որպէսզի քնարերգակ բանաստեղծուհին անմիջապէս գրաւէ սիրտն ու միտքը մեր ժողովուրդին՝ աշխարհի չորս ծագերուն։
Պատգամ ունէր նորայայտ բանաստեղծուհին եւ օժտուած էր իր պատգամը ամենայն քնարականութեամբ, պարզութեամբ ու խոհականութեամբ սերունդներուն կտակելու, Հայու Հոգին յաւերժ ջերմացնելու շնորհալի տաղանդով՝
«Ու տե՛ս, որդիս, ո՛ւր էլ լինես,
Այս լուսնի տակ ո՛ւր էլ գնաս,
Թէ մօրդ անգամ մտքից հանես,
Քո մա՜յր լեզուն չմոռանա՛ս...»
Իր առաջին բանաստեղծութիւններէն իսկ, կանացի եւ մայրական սիրոյ, քնքշանքի ու գեղեցկութեան քնարերգուն ըլլալով հանդերձ, Սիլվա Կապուտիկեան դրսեւորեց իր բերած պատգամին ողջ կեանքով նուիրուելու մտաւորականի յանձնառութիւնն ու ազգային–հասարակական գործիչի հետեւողականութիւնը։
Հայ քաղաքական մտքի անդաստանէն ներս եւս Սիլվա Կապուտիկեան ունեցաւ շռնդալից մուտք, երբ 1964ին լոյս ընծայեց «Քարաւանները դեռ քայլում են» վիճայարոյց ուղեգրութիւնը, ուր թրքական պետութեան գործադրած ցեղասպանական մեծ ոճիրին մերկացումը կատարեց ու տարագիր հայութեան ուղղեց հայրենիքին մէջ համախմբուելու եւ հայրենի պետականութեան շուրջ միաւորուելու պատգամը։
Սիլվա Կապուտիկեանի Պատգամը վիճայարոյց էր, որովհետեւ իր խորքին ունէր խորհրդային ամբողջատիրութենէն եկող կաշկանդումներու՝ հայութիւնը «իւրայիններու» եւ «դաշնակներու» բաժնելու պառակտիչ սաղմեր։ Այդուհանդերձ՝ Սիլվա Կապուտիկեան հնչեցուց հայոց ազգային պահանջատիրութեան վերազարթնումին առաջին զանգերը եւ, իբրեւ այդպիսին, երկխօսութեան առաջին կամուրջ մը հաստատեց հայ ժողովուրդի հայրենաբնակ եւ տարագիր թեւերուն միջեւ։
Գրական–ստեղծագործական թէ ազգային–հասարակական տարբեր ուղի չէր կրնար ունենալ 1915ի Վանի ինքնապաշտպանութեան կռիւներուն մասնակից Բարունակ Կապուտիկեանի դուստրը, որ 20 Յունուար 1919ին ծնաւ Երեւանի մէջ, իր ամբողջ կեանքը անցուց Երեւանի մէջ, նոր դարու եւ նոր ժամանակներու ոգիով հնչեցուց հայ կնոջ ու մօր քնարական ձայնը, նոյնքան արդիական եղաւ Հայ Մտքին առջեւ հորիզոն բանալու իր խոհականութեան մէջ, բայց ի՛նչ որ գրեց եւ հանրային պատասխանատուութեան ի՛նչ դիրք ալ գրաւեց՝ շարունակ հաւատարիմ մնաց վանեցի իր արմատներուն եւ, այդ ճամբով, միշտ ներշնչման աղբիւր ունեցաւ հայ ժողովուրդի արհաւիրքակեդրոն յուզաշխարհը...
1935ին լոյս տեսած իր առաջին ոտանաւորէն մինչեւ 2002ին լոյս տեսած «Իմ կածանը աշխարհի ճանապարհներին» մտորումները, Սիլվա Կապուտիկեան բեղուն գրիչ ունեցաւ։ Տասնեակ մը գրքոյկներու եւ հատորներու ժառանգութիւն մը թողուց մեր սերունդներուն։
Գիտական պատրաստութիւն ունէր. աւարտած էր Երեւանի Պետական համալսարանի լեզուագիտութեան բաժանմունքը, ինչպէս նաեւ Մոսկուայի Կորքիի անուան գրականութեան կաճառը։ 1941էն սկսեալ Հայաստանի գրողներու միութեան անդամ էր, իսկ 1945ին անդամագրուած էր Համայնավար կուսակցութեան։ Զոյգ հանգամանքներով՝ երկար տարիներ գտնուեցաւ պատասխանատու պաշտօններու վրայ. պարտաւորուեցաւ իր տուրքը վճարելու խորհրդային կարգերուն, բայց առիթները ստեղծեց, որպէսզի կարենայ իր խղճի պարտքը կատարել հանդէպ բազմաչարչար հայութեան։
Դէպի սփիւռքեան հայօճախները կատարուած իր պարբերական այցելութիւններով եւ երբեմն երկարատեւ ուղեւորութիւններով՝ Կապուտիկեան ոչ միայն մօտէն ճանչցաւ Հայկական Արտերկիրը եւ շատ բան վերատեսութեան ենթարկեց խորհրդահայու իր ներաշխարհին մէջ, այլեւ՝ հայրենիքը աւելի հարազատ ու ճանաչելի դարձուց սփիւռքահայութեան։
Պատահական չէր, հետեւաբար, որ երբ զարթնումի ժամը հնչեց Արցախեան Պահանջատիրութեան ճակատներուն վրայ, 1980ականներու երկրորդ կիսուն, Սիլվա Կապուտիկեան ազգային–հասարակական գործիչը հաստատակամ կանգնեցաւ Արցախի Հայաստանին միացնելու համաժողովրդական շարժման յառաջապահ դիրքերուն վրայ, իբրեւ աննկուն դրօշակիր։
Սիլվա Կապուտիկեան ծննդեան տարեդարձին նուիրուած Յուշատետրի այս հպանցիկ սիւնակը կարելի չէ փակել առանց նշելու, որ հայ գրականութեան մայրական շունչն ու կանացի հեղինակութիւնը մարմնաւորած այս մեծ հայուհին եղաւ նաեւ կեանքի ընկերը մեծանուն Յովհաննէս Շիրազի։ Ամուսնալուծման յանգած Շիրազ–Կապուտիկեան մեծ հանդիպումը իր կարգին Յուշատետրի առանձին էջ կազմելու չափ նիւթ կը տրամադրէ։
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Սիլվա Կապուտիկեան (1919–2006) - Հայ գրականութեան մայրական շունչն ու կանացի հեղինակութիւնը
Յունուար 20ը ծննդեան տարեդարձն էր հայ գրականութեան մայրական շունչն ու կանացի հեղինակութիւնը ինքնատիպ գրաւչութեամբ մարմնաւորած Սիլվա Կապուտիկեանի։
Քաղուած Աթէնք հրապարակուող «Ազատ Օր» էն
«Նշանակ»
.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.
Երկրորդ Աշխարհամարտի վերջերուն գրուած իր «Խօսք իմ որդուն» բանաստեղծութիւնը բաւարար եղաւ, որպէսզի քնարերգակ բանաստեղծուհին անմիջապէս գրաւէ սիրտն ու միտքը մեր ժողովուրդին՝ աշխարհի չորս ծագերուն։
Պատգամ ունէր նորայայտ բանաստեղծուհին եւ օժտուած էր իր պատգամը ամենայն քնարականութեամբ, պարզութեամբ ու խոհականութեամբ սերունդներուն կտակելու, Հայու Հոգին յաւերժ ջերմացնելու շնորհալի տաղանդով՝
«Ու տե՛ս, որդիս, ո՛ւր էլ լինես,
Այս լուսնի տակ ո՛ւր էլ գնաս,
Թէ մօրդ անգամ մտքից հանես,
Քո մա՜յր լեզուն չմոռանա՛ս...»
Իր առաջին բանաստեղծութիւններէն իսկ, կանացի եւ մայրական սիրոյ, քնքշանքի ու գեղեցկութեան քնարերգուն ըլլալով հանդերձ, Սիլվա Կապուտիկեան դրսեւորեց իր բերած պատգամին ողջ կեանքով նուիրուելու մտաւորականի յանձնառութիւնն ու ազգային–հասարակական գործիչի հետեւողականութիւնը։
Հայ քաղաքական մտքի անդաստանէն ներս եւս Սիլվա Կապուտիկեան ունեցաւ շռնդալից մուտք, երբ 1964ին լոյս ընծայեց «Քարաւանները դեռ քայլում են» վիճայարոյց ուղեգրութիւնը, ուր թրքական պետութեան գործադրած ցեղասպանական մեծ ոճիրին մերկացումը կատարեց ու տարագիր հայութեան ուղղեց հայրենիքին մէջ համախմբուելու եւ հայրենի պետականութեան շուրջ միաւորուելու պատգամը։
Սիլվա Կապուտիկեանի Պատգամը վիճայարոյց էր, որովհետեւ իր խորքին ունէր խորհրդային ամբողջատիրութենէն եկող կաշկանդումներու՝ հայութիւնը «իւրայիններու» եւ «դաշնակներու» բաժնելու պառակտիչ սաղմեր։ Այդուհանդերձ՝ Սիլվա Կապուտիկեան հնչեցուց հայոց ազգային պահանջատիրութեան վերազարթնումին առաջին զանգերը եւ, իբրեւ այդպիսին, երկխօսութեան առաջին կամուրջ մը հաստատեց հայ ժողովուրդի հայրենաբնակ եւ տարագիր թեւերուն միջեւ։
Գրական–ստեղծագործական թէ ազգային–հասարակական տարբեր ուղի չէր կրնար ունենալ 1915ի Վանի ինքնապաշտպանութեան կռիւներուն մասնակից Բարունակ Կապուտիկեանի դուստրը, որ 20 Յունուար 1919ին ծնաւ Երեւանի մէջ, իր ամբողջ կեանքը անցուց Երեւանի մէջ, նոր դարու եւ նոր ժամանակներու ոգիով հնչեցուց հայ կնոջ ու մօր քնարական ձայնը, նոյնքան արդիական եղաւ Հայ Մտքին առջեւ հորիզոն բանալու իր խոհականութեան մէջ, բայց ի՛նչ որ գրեց եւ հանրային պատասխանատուութեան ի՛նչ դիրք ալ գրաւեց՝ շարունակ հաւատարիմ մնաց վանեցի իր արմատներուն եւ, այդ ճամբով, միշտ ներշնչման աղբիւր ունեցաւ հայ ժողովուրդի արհաւիրքակեդրոն յուզաշխարհը...
1935ին լոյս տեսած իր առաջին ոտանաւորէն մինչեւ 2002ին լոյս տեսած «Իմ կածանը աշխարհի ճանապարհներին» մտորումները, Սիլվա Կապուտիկեան բեղուն գրիչ ունեցաւ։ Տասնեակ մը գրքոյկներու եւ հատորներու ժառանգութիւն մը թողուց մեր սերունդներուն։
Գիտական պատրաստութիւն ունէր. աւարտած էր Երեւանի Պետական համալսարանի լեզուագիտութեան բաժանմունքը, ինչպէս նաեւ Մոսկուայի Կորքիի անուան գրականութեան կաճառը։ 1941էն սկսեալ Հայաստանի գրողներու միութեան անդամ էր, իսկ 1945ին անդամագրուած էր Համայնավար կուսակցութեան։ Զոյգ հանգամանքներով՝ երկար տարիներ գտնուեցաւ պատասխանատու պաշտօններու վրայ. պարտաւորուեցաւ իր տուրքը վճարելու խորհրդային կարգերուն, բայց առիթները ստեղծեց, որպէսզի կարենայ իր խղճի պարտքը կատարել հանդէպ բազմաչարչար հայութեան։
Դէպի սփիւռքեան հայօճախները կատարուած իր պարբերական այցելութիւններով եւ երբեմն երկարատեւ ուղեւորութիւններով՝ Կապուտիկեան ոչ միայն մօտէն ճանչցաւ Հայկական Արտերկիրը եւ շատ բան վերատեսութեան ենթարկեց խորհրդահայու իր ներաշխարհին մէջ, այլեւ՝ հայրենիքը աւելի հարազատ ու ճանաչելի դարձուց սփիւռքահայութեան։
Պատահական չէր, հետեւաբար, որ երբ զարթնումի ժամը հնչեց Արցախեան Պահանջատիրութեան ճակատներուն վրայ, 1980ականներու երկրորդ կիսուն, Սիլվա Կապուտիկեան ազգային–հասարակական գործիչը հաստատակամ կանգնեցաւ Արցախի Հայաստանին միացնելու համաժողովրդական շարժման յառաջապահ դիրքերուն վրայ, իբրեւ աննկուն դրօշակիր։
Սիլվա Կապուտիկեան ծննդեան տարեդարձին նուիրուած Յուշատետրի այս հպանցիկ սիւնակը կարելի չէ փակել առանց նշելու, որ հայ գրականութեան մայրական շունչն ու կանացի հեղինակութիւնը մարմնաւորած այս մեծ հայուհին եղաւ նաեւ կեանքի ընկերը մեծանուն Յովհաննէս Շիրազի։ Ամուսնալուծման յանգած Շիրազ–Կապուտիկեան մեծ հանդիպումը իր կարգին Յուշատետրի առանձին էջ կազմելու չափ նիւթ կը տրամադրէ։
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Monday, January 25, 2010
Հայ կինը կրկնակի պարտաւորութիւններու դիմաց - Տալիտա Գալըպճեան
Կայքէջիս «Կանացի» բաժնին էջերը ընդհանրապէս իր պատրաստած գրութիւններով լեցնող Տալիտա Գալըպճեան
արձակուրդէն անմիջապէս վերադարձին ուղարկեց այս յօդուածը, որու բովանդակութեան մէջ կը յայտնաբերէ մտահոգութիւններ ու թելադրանքներ նման «2010 ը Հայ Կնոջ Տարի» յայտարարող մեր սիրելի Վեհափառ Հօր՝ Արամ Ա.ի: Այդ իսկ պատճառով Տալիտայի շահեկան այս յօդուածը կը զետեղենք «Հայ Կնոջ Տարի» նիւթի ընդհանուր խորագրին ներքեւ:
«Նշանակ»
.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«
Վերջին դարու աւարտին և ԻԱ դարու առաջին տասնամեակին կինը , ընդհանրապէս, կը դիմագրաւէ բազմաբնոյթ տագնապներ, որոնք ոչ միայն կը սպառնան իր ապահովութեան, առողջութեան, այլեւ անոնք ուղղակի թէ անուղղակի կերպով կը վտանգեն մարդկային ընկերութեան երթը, կեանքը, զարգացման եւ բարգաւաճման քայլերն ու ձգտումները:
Սովը, պատերազմները, վայրագութիւնները, անգրագիտութիւնը, բազմատեսակ հիւանդութիւններն ու համաճարակները ,առողջապահական խնդիրները, աղքատութիւնը, ծանր աշխատանքը եւ այլ քաղաքական թէ ընկերային երեւոյթներ այսօր մարդկութիւնը եւ մասնաւորաբար կինը կը դնեն կացութեան մը առջեւ, իրավիճակի մը մէջ, ուր խիստ կարիքը կը զգացուի ճշգրիտ ախտաճանաչումներու, արագ եւ կտրուկ միջոցառումներու, որովհետեւ իւրաքանչիւր օր հարցերը աւելի կը բարդանան, իրենց հետ դժուարացնելով լուծումները, դարմանումնները:
Եթէ ափրիկեան ցամաքամասին վրայ ապրող կինը կը դիմագրաւէ գլխաւորաբար տնտեսական անբաւարարութեան եւ տգիտութեան հետեւանք ընկերային, առողջապահական եւ բարոյական դժուարութիւններ, միւս կողմէ, այլ ընկերութիւններու մէջ ապրող կիները, իրենց կարգին դէմ յանդիման կը գտնուին հարցերու, որոնք թէեւ կը թուին ունենալ տարբեր տարազ ու դիմագիծ, բայց ի վերջոյ անոնք ունին նոյն խորքն ու էութիւնը: Այսօր կինը աւելի խոցելի է քան երբեք, որովհետեւ ժամանակակից տագնապները շատ աւելի վտանգաւոր են քան նոյնիսկ մօտիկ անցեալին անոր դէմ ցցուած վտանգները:
Այս կացութեան մէջ վստահաբար հայ կինը անմասն չէ երկրագունդին որեւէ անկիւն գտնուող այլ ազգերու պատկանող կիներու դիմագրաւած դժուարութիւններէն, որովհետեւ անոնք առկայ են ամէնուրեք: Սփիւռքեան տարբեր գաղթօճախներու մէջ հայ կինը ունի կրկնակի յանձնառութիւններ, նախ իբրեւ կին, ապա իբրեւ հայ մայր կամ հայուհի: Անկախ ընկերատնտեսական եւ առողջապահական դժուարութիւններէն, ան այսօր նաեւ կը դիմագրաւէ իր ընտանիքին օղակները սեղմելու, իր զաւակներուն հայեցի դաստիարակութեամբ զբաղելու, իր հայկական շրջապատին ընկերային, հոգեմտաւոր մակարդակին բարձրացումին ճիգերուն իր գործօն մասնակցութիւնը բերելու մարտահրաւէրները, որոնք աւելի կը ծանրացնեն հայ կնոջ պարտականութիւնները:
Օտար ընկերութիւններու մէջ կինը ունի իրեն սահմանուած դերը: Այսօր անիկա ընկերաբաններու, ֆեմինիստներու, նոյնիսկ քաղաքական մարդոց կողմէ տարբեր մեկնաբանութիւններու եւ եզրայանգումներու կ'արժանանայ: Կինը հաւասա՞ ր է այր մարդուն, անոր չափ իրաւասութիւններ ունի՞ ընկերութեան մէջ, ի՞ նչ մարզերու մէջ ան գերակայութիւն կը վայելէ, ո ՞վ պիտի ըլլայ ընկերութեան կեանքին ուղին ճշդողը կի՞ նը թէ այրը, ու այլ հարցեր, որոնք կը քննարկուին ,կ'ուսումնասիրուին խորհրդաժողովներու , համագումարներու ընթացքին եւ կը բանաձեւուին որոշումներ,թէև այդ որոշումներէն չնչին տոկոս մըն է որ կը կիրակուի...
Հայ կնոջ դերը ընկերութեան մէջ, պարտականութիւններ, իրաւունքներն ու իրաւասութիւնները նոյնն են ինչ մատնանշուեցաւ վերոնշեալ պարբերութեան մէջ: Այսպէս,ընկերութեան մէջ ըլլալ գործունեայ անդամ, նպաստել հաւաքականութեան հոգեմտաւոր մակարդակին բարձրացումին, կրաւորական չըլլալ, դիտողի, հետեւողի դերէն դուրս գալ ու ընկերութիւնը յուզող հարցեր, տագնապներ լուծելու գործընթացին բերել իր մասնակցութիւնը՝ Հայ կնոջ ե՜ւ պարտաւորութիւններն են ե՜ւ իրաւասութիւնները:Ասոնց կողքին, եւ թերեւս աւելի անհրաժեշտ, հայ կնոջ պարտաւորութեանց սահմաններուն մէջ է զաւակներու հայեցի կրթութիւնը,որ իր մէջ կ՜ընդգրկէ պատրաստութիւն՝ վաղուան խղճամիտ քաղաքցիին, գիտակից մարդուն ,գիտակից հայուն : Եւ երբ հայ կինը իր այս պարտականութիւնը կատարէ, արդեօ՞ք անկէ շահողը մարդկային ընկերութիւնը չէ...:
Տալիտա Գալըպճեան
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
արձակուրդէն անմիջապէս վերադարձին ուղարկեց այս յօդուածը, որու բովանդակութեան մէջ կը յայտնաբերէ մտահոգութիւններ ու թելադրանքներ նման «2010 ը Հայ Կնոջ Տարի» յայտարարող մեր սիրելի Վեհափառ Հօր՝ Արամ Ա.ի: Այդ իսկ պատճառով Տալիտայի շահեկան այս յօդուածը կը զետեղենք «Հայ Կնոջ Տարի» նիւթի ընդհանուր խորագրին ներքեւ:
«Նշանակ»
.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«
Վերջին դարու աւարտին և ԻԱ դարու առաջին տասնամեակին կինը , ընդհանրապէս, կը դիմագրաւէ բազմաբնոյթ տագնապներ, որոնք ոչ միայն կը սպառնան իր ապահովութեան, առողջութեան, այլեւ անոնք ուղղակի թէ անուղղակի կերպով կը վտանգեն մարդկային ընկերութեան երթը, կեանքը, զարգացման եւ բարգաւաճման քայլերն ու ձգտումները:
Սովը, պատերազմները, վայրագութիւնները, անգրագիտութիւնը, բազմատեսակ հիւանդութիւններն ու համաճարակները ,առողջապահական խնդիրները, աղքատութիւնը, ծանր աշխատանքը եւ այլ քաղաքական թէ ընկերային երեւոյթներ այսօր մարդկութիւնը եւ մասնաւորաբար կինը կը դնեն կացութեան մը առջեւ, իրավիճակի մը մէջ, ուր խիստ կարիքը կը զգացուի ճշգրիտ ախտաճանաչումներու, արագ եւ կտրուկ միջոցառումներու, որովհետեւ իւրաքանչիւր օր հարցերը աւելի կը բարդանան, իրենց հետ դժուարացնելով լուծումները, դարմանումնները:
Եթէ ափրիկեան ցամաքամասին վրայ ապրող կինը կը դիմագրաւէ գլխաւորաբար տնտեսական անբաւարարութեան եւ տգիտութեան հետեւանք ընկերային, առողջապահական եւ բարոյական դժուարութիւններ, միւս կողմէ, այլ ընկերութիւններու մէջ ապրող կիները, իրենց կարգին դէմ յանդիման կը գտնուին հարցերու, որոնք թէեւ կը թուին ունենալ տարբեր տարազ ու դիմագիծ, բայց ի վերջոյ անոնք ունին նոյն խորքն ու էութիւնը: Այսօր կինը աւելի խոցելի է քան երբեք, որովհետեւ ժամանակակից տագնապները շատ աւելի վտանգաւոր են քան նոյնիսկ մօտիկ անցեալին անոր դէմ ցցուած վտանգները:
Այս կացութեան մէջ վստահաբար հայ կինը անմասն չէ երկրագունդին որեւէ անկիւն գտնուող այլ ազգերու պատկանող կիներու դիմագրաւած դժուարութիւններէն, որովհետեւ անոնք առկայ են ամէնուրեք: Սփիւռքեան տարբեր գաղթօճախներու մէջ հայ կինը ունի կրկնակի յանձնառութիւններ, նախ իբրեւ կին, ապա իբրեւ հայ մայր կամ հայուհի: Անկախ ընկերատնտեսական եւ առողջապահական դժուարութիւններէն, ան այսօր նաեւ կը դիմագրաւէ իր ընտանիքին օղակները սեղմելու, իր զաւակներուն հայեցի դաստիարակութեամբ զբաղելու, իր հայկական շրջապատին ընկերային, հոգեմտաւոր մակարդակին բարձրացումին ճիգերուն իր գործօն մասնակցութիւնը բերելու մարտահրաւէրները, որոնք աւելի կը ծանրացնեն հայ կնոջ պարտականութիւնները:
Օտար ընկերութիւններու մէջ կինը ունի իրեն սահմանուած դերը: Այսօր անիկա ընկերաբաններու, ֆեմինիստներու, նոյնիսկ քաղաքական մարդոց կողմէ տարբեր մեկնաբանութիւններու եւ եզրայանգումներու կ'արժանանայ: Կինը հաւասա՞ ր է այր մարդուն, անոր չափ իրաւասութիւններ ունի՞ ընկերութեան մէջ, ի՞ նչ մարզերու մէջ ան գերակայութիւն կը վայելէ, ո ՞վ պիտի ըլլայ ընկերութեան կեանքին ուղին ճշդողը կի՞ նը թէ այրը, ու այլ հարցեր, որոնք կը քննարկուին ,կ'ուսումնասիրուին խորհրդաժողովներու , համագումարներու ընթացքին եւ կը բանաձեւուին որոշումներ,թէև այդ որոշումներէն չնչին տոկոս մըն է որ կը կիրակուի...
Հայ կնոջ դերը ընկերութեան մէջ, պարտականութիւններ, իրաւունքներն ու իրաւասութիւնները նոյնն են ինչ մատնանշուեցաւ վերոնշեալ պարբերութեան մէջ: Այսպէս,ընկերութեան մէջ ըլլալ գործունեայ անդամ, նպաստել հաւաքականութեան հոգեմտաւոր մակարդակին բարձրացումին, կրաւորական չըլլալ, դիտողի, հետեւողի դերէն դուրս գալ ու ընկերութիւնը յուզող հարցեր, տագնապներ լուծելու գործընթացին բերել իր մասնակցութիւնը՝ Հայ կնոջ ե՜ւ պարտաւորութիւններն են ե՜ւ իրաւասութիւնները:Ասոնց կողքին, եւ թերեւս աւելի անհրաժեշտ, հայ կնոջ պարտաւորութեանց սահմաններուն մէջ է զաւակներու հայեցի կրթութիւնը,որ իր մէջ կ՜ընդգրկէ պատրաստութիւն՝ վաղուան խղճամիտ քաղաքցիին, գիտակից մարդուն ,գիտակից հայուն : Եւ երբ հայ կինը իր այս պարտականութիւնը կատարէ, արդեօ՞ք անկէ շահողը մարդկային ընկերութիւնը չէ...:
Տալիտա Գալըպճեան
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Հայ կինը կրկնակի պարտաւորութիւններու դիմաց - Տալիտա Գալըպճեան
Կայքէջիս «Կանացի» բաժնին էջերը ընդհանրապէս իր պատրաստած գրութիւններով լեցնող Տալիտա Գալըպճեան
արձակուրդէն անմիջապէս վերադարձին ուղարկեց այս յօդուածը, որու բովանդակութեան մէջ կը յայտնաբերէ մտահոգութիւններ ու թելադրանքներ նման «2010 ը Հայ Կնոջ Տարի» յայտարարող մեր սիրելի Վեհափառ Հօր՝ Արամ Ա.ի: Այդ իսկ պատճառով Տալիտայի շահեկան այս յօդուածը կը զետեղենք «Հայ Կնոջ Տարի» նիւթի ընդհանուր խորագրին ներքեւ:
«Նշանակ»
.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«
Վերջին դարու աւարտին և ԻԱ դարու առաջին տասնամեակին կինը , ընդհանրապէս, կը դիմագրաւէ բազմաբնոյթ տագնապներ, որոնք ոչ միայն կը սպառնան իր ապահովութեան, առողջութեան, այլեւ անոնք ուղղակի թէ անուղղակի կերպով կը վտանգեն մարդկային ընկերութեան երթը, կեանքը, զարգացման եւ բարգաւաճման քայլերն ու ձգտումները:
Սովը, պատերազմները, վայրագութիւնները, անգրագիտութիւնը, բազմատեսակ հիւանդութիւններն ու համաճարակները ,առողջապահական խնդիրները, աղքատութիւնը, ծանր աշխատանքը եւ այլ քաղաքական թէ ընկերային երեւոյթներ այսօր մարդկութիւնը եւ մասնաւորաբար կինը կը դնեն կացութեան մը առջեւ, իրավիճակի մը մէջ, ուր խիստ կարիքը կը զգացուի ճշգրիտ ախտաճանաչումներու, արագ եւ կտրուկ միջոցառումներու, որովհետեւ իւրաքանչիւր օր հարցերը աւելի կը բարդանան, իրենց հետ դժուարացնելով լուծումները, դարմանումնները:
Եթէ ափրիկեան ցամաքամասին վրայ ապրող կինը կը դիմագրաւէ գլխաւորաբար տնտեսական անբաւարարութեան եւ տգիտութեան հետեւանք ընկերային, առողջապահական եւ բարոյական դժուարութիւններ, միւս կողմէ, այլ ընկերութիւններու մէջ ապրող կիները, իրենց կարգին դէմ յանդիման կը գտնուին հարցերու, որոնք թէեւ կը թուին ունենալ տարբեր տարազ ու դիմագիծ, բայց ի վերջոյ անոնք ունին նոյն խորքն ու էութիւնը: Այսօր կինը աւելի խոցելի է քան երբեք, որովհետեւ ժամանակակից տագնապները շատ աւելի վտանգաւոր են քան նոյնիսկ մօտիկ անցեալին անոր դէմ ցցուած վտանգները:
Այս կացութեան մէջ վստահաբար հայ կինը անմասն չէ երկրագունդին որեւէ անկիւն գտնուող այլ ազգերու պատկանող կիներու դիմագրաւած դժուարութիւններէն, որովհետեւ անոնք առկայ են ամէնուրեք: Սփիւռքեան տարբեր գաղթօճախներու մէջ հայ կինը ունի կրկնակի յանձնառութիւններ, նախ իբրեւ կին, ապա իբրեւ հայ մայր կամ հայուհի: Անկախ ընկերատնտեսական եւ առողջապահական դժուարութիւններէն, ան այսօր նաեւ կը դիմագրաւէ իր ընտանիքին օղակները սեղմելու, իր զաւակներուն հայեցի դաստիարակութեամբ զբաղելու, իր հայկական շրջապատին ընկերային, հոգեմտաւոր մակարդակին բարձրացումին ճիգերուն իր գործօն մասնակցութիւնը բերելու մարտահրաւէրները, որոնք աւելի կը ծանրացնեն հայ կնոջ պարտականութիւնները:
Օտար ընկերութիւններու մէջ կինը ունի իրեն սահմանուած դերը: Այսօր անիկա ընկերաբաններու, ֆեմինիստներու, նոյնիսկ քաղաքական մարդոց կողմէ տարբեր մեկնաբանութիւններու եւ եզրայանգումներու կ'արժանանայ: Կինը հաւասա՞ ր է այր մարդուն, անոր չափ իրաւասութիւններ ունի՞ ընկերութեան մէջ, ի՞ նչ մարզերու մէջ ան գերակայութիւն կը վայելէ, ո ՞վ պիտի ըլլայ ընկերութեան կեանքին ուղին ճշդողը կի՞ նը թէ այրը, ու այլ հարցեր, որոնք կը քննարկուին ,կ'ուսումնասիրուին խորհրդաժողովներու , համագումարներու ընթացքին եւ կը բանաձեւուին որոշումներ,թէև այդ որոշումներէն չնչին տոկոս մըն է որ կը կիրակուի...
Հայ կնոջ դերը ընկերութեան մէջ, պարտականութիւններ, իրաւունքներն ու իրաւասութիւնները նոյնն են ինչ մատնանշուեցաւ վերոնշեալ պարբերութեան մէջ: Այսպէս,ընկերութեան մէջ ըլլալ գործունեայ անդամ, նպաստել հաւաքականութեան հոգեմտաւոր մակարդակին բարձրացումին, կրաւորական չըլլալ, դիտողի, հետեւողի դերէն դուրս գալ ու ընկերութիւնը յուզող հարցեր, տագնապներ լուծելու գործընթացին բերել իր մասնակցութիւնը՝ Հայ կնոջ ե՜ւ պարտաւորութիւններն են ե՜ւ իրաւասութիւնները:Ասոնց կողքին, եւ թերեւս աւելի անհրաժեշտ, հայ կնոջ պարտաւորութեանց սահմաններուն մէջ է զաւակներու հայեցի կրթութիւնը,որ իր մէջ կ՜ընդգրկէ պատրաստութիւն՝ վաղուան խղճամիտ քաղաքցիին, գիտակից մարդուն ,գիտակից հայուն : Եւ երբ հայ կինը իր այս պարտականութիւնը կատարէ, արդեօ՞ք անկէ շահողը մարդկային ընկերութիւնը չէ...:
Տալիտա Գալըպճեան
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
արձակուրդէն անմիջապէս վերադարձին ուղարկեց այս յօդուածը, որու բովանդակութեան մէջ կը յայտնաբերէ մտահոգութիւններ ու թելադրանքներ նման «2010 ը Հայ Կնոջ Տարի» յայտարարող մեր սիրելի Վեհափառ Հօր՝ Արամ Ա.ի: Այդ իսկ պատճառով Տալիտայի շահեկան այս յօդուածը կը զետեղենք «Հայ Կնոջ Տարի» նիւթի ընդհանուր խորագրին ներքեւ:
«Նշանակ»
.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«
Վերջին դարու աւարտին և ԻԱ դարու առաջին տասնամեակին կինը , ընդհանրապէս, կը դիմագրաւէ բազմաբնոյթ տագնապներ, որոնք ոչ միայն կը սպառնան իր ապահովութեան, առողջութեան, այլեւ անոնք ուղղակի թէ անուղղակի կերպով կը վտանգեն մարդկային ընկերութեան երթը, կեանքը, զարգացման եւ բարգաւաճման քայլերն ու ձգտումները:
Սովը, պատերազմները, վայրագութիւնները, անգրագիտութիւնը, բազմատեսակ հիւանդութիւններն ու համաճարակները ,առողջապահական խնդիրները, աղքատութիւնը, ծանր աշխատանքը եւ այլ քաղաքական թէ ընկերային երեւոյթներ այսօր մարդկութիւնը եւ մասնաւորաբար կինը կը դնեն կացութեան մը առջեւ, իրավիճակի մը մէջ, ուր խիստ կարիքը կը զգացուի ճշգրիտ ախտաճանաչումներու, արագ եւ կտրուկ միջոցառումներու, որովհետեւ իւրաքանչիւր օր հարցերը աւելի կը բարդանան, իրենց հետ դժուարացնելով լուծումները, դարմանումնները:
Եթէ ափրիկեան ցամաքամասին վրայ ապրող կինը կը դիմագրաւէ գլխաւորաբար տնտեսական անբաւարարութեան եւ տգիտութեան հետեւանք ընկերային, առողջապահական եւ բարոյական դժուարութիւններ, միւս կողմէ, այլ ընկերութիւններու մէջ ապրող կիները, իրենց կարգին դէմ յանդիման կը գտնուին հարցերու, որոնք թէեւ կը թուին ունենալ տարբեր տարազ ու դիմագիծ, բայց ի վերջոյ անոնք ունին նոյն խորքն ու էութիւնը: Այսօր կինը աւելի խոցելի է քան երբեք, որովհետեւ ժամանակակից տագնապները շատ աւելի վտանգաւոր են քան նոյնիսկ մօտիկ անցեալին անոր դէմ ցցուած վտանգները:
Այս կացութեան մէջ վստահաբար հայ կինը անմասն չէ երկրագունդին որեւէ անկիւն գտնուող այլ ազգերու պատկանող կիներու դիմագրաւած դժուարութիւններէն, որովհետեւ անոնք առկայ են ամէնուրեք: Սփիւռքեան տարբեր գաղթօճախներու մէջ հայ կինը ունի կրկնակի յանձնառութիւններ, նախ իբրեւ կին, ապա իբրեւ հայ մայր կամ հայուհի: Անկախ ընկերատնտեսական եւ առողջապահական դժուարութիւններէն, ան այսօր նաեւ կը դիմագրաւէ իր ընտանիքին օղակները սեղմելու, իր զաւակներուն հայեցի դաստիարակութեամբ զբաղելու, իր հայկական շրջապատին ընկերային, հոգեմտաւոր մակարդակին բարձրացումին ճիգերուն իր գործօն մասնակցութիւնը բերելու մարտահրաւէրները, որոնք աւելի կը ծանրացնեն հայ կնոջ պարտականութիւնները:
Օտար ընկերութիւններու մէջ կինը ունի իրեն սահմանուած դերը: Այսօր անիկա ընկերաբաններու, ֆեմինիստներու, նոյնիսկ քաղաքական մարդոց կողմէ տարբեր մեկնաբանութիւններու եւ եզրայանգումներու կ'արժանանայ: Կինը հաւասա՞ ր է այր մարդուն, անոր չափ իրաւասութիւններ ունի՞ ընկերութեան մէջ, ի՞ նչ մարզերու մէջ ան գերակայութիւն կը վայելէ, ո ՞վ պիտի ըլլայ ընկերութեան կեանքին ուղին ճշդողը կի՞ նը թէ այրը, ու այլ հարցեր, որոնք կը քննարկուին ,կ'ուսումնասիրուին խորհրդաժողովներու , համագումարներու ընթացքին եւ կը բանաձեւուին որոշումներ,թէև այդ որոշումներէն չնչին տոկոս մըն է որ կը կիրակուի...
Հայ կնոջ դերը ընկերութեան մէջ, պարտականութիւններ, իրաւունքներն ու իրաւասութիւնները նոյնն են ինչ մատնանշուեցաւ վերոնշեալ պարբերութեան մէջ: Այսպէս,ընկերութեան մէջ ըլլալ գործունեայ անդամ, նպաստել հաւաքականութեան հոգեմտաւոր մակարդակին բարձրացումին, կրաւորական չըլլալ, դիտողի, հետեւողի դերէն դուրս գալ ու ընկերութիւնը յուզող հարցեր, տագնապներ լուծելու գործընթացին բերել իր մասնակցութիւնը՝ Հայ կնոջ ե՜ւ պարտաւորութիւններն են ե՜ւ իրաւասութիւնները:Ասոնց կողքին, եւ թերեւս աւելի անհրաժեշտ, հայ կնոջ պարտաւորութեանց սահմաններուն մէջ է զաւակներու հայեցի կրթութիւնը,որ իր մէջ կ՜ընդգրկէ պատրաստութիւն՝ վաղուան խղճամիտ քաղաքցիին, գիտակից մարդուն ,գիտակից հայուն : Եւ երբ հայ կինը իր այս պարտականութիւնը կատարէ, արդեօ՞ք անկէ շահողը մարդկային ընկերութիւնը չէ...:
Տալիտա Գալըպճեան
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Հայ Յեղափոխականի մը Յիշատակները 25 Ռուբէն
Երբ կը հարցնես մէկուն, թէ որու՞ն տղան ես, ան իր հօրը անունը կու տայ, թէկուզ իր հօր ազդեցութիւնը իր վրայ չնչին լինի: Չի տար իր մօր անունը, թէեւ հաստատ գիտէ, թէ ով է իր մայրը, եւ որ անորմէ կախուած է իր ամբողջ էութիւնը եւ անոր պարտական էր իր բոլոր յատկութիւնները:
Բոլոր մայրերու նման, Կարսն ալ անծանօթ կը մնայ, թէեւ ան եղած է մայրը յեղափոխական դաստիարակութեան, անոր գորովագութ ծնողը, որ իր ամէն ինչը նուիրած է բոլոր հայերուն` անխտիր կերպով:
Թո՛ղ օրհնեալ լինին Յովսէփ Տէր Դաւիթեանը եւ Համօ Օհանջանեանը, որոնք ինձ ըսին` «Մինչեւ որ Կարսի ջուրը չխմես, օդը չշնչես եւ ժողովրդի բարքերը չմարսես, ոչ մի տեղ չգնաս»: Եւ ինձ տոմս մը տալով` նախ ճամբեցին Կարս, որ վարժուիմ հոն եղած մթնոլորտին: Ես այդ ըրի, եւ տեսայ որ հայութեան մայրը Կարսն է: Եւ եթէ ինձ հարցնէք, թէ որու՞ն զաւակն ես, ես չեմ սխալիր երբ ձեզի ըսեմ, թէ Կարսի մանչն եմ, թէկուզ ես հոն ծնուած չեմ:
Կարսի զաւակներն են բոլոր անոնք, որոնք անոր հողերով անցած եւ անոր ջրերը խմած են: Իսկ եթէ չեն խմած, միեւնոյնն է, Կարսը մամիկ մըն է, որ բոլոր հայերը իր հարազատ զաւակը կը համարէ, թէկուզ զանոնք տեսած չլինի: Կարսը անոնց անխտիր կ’օգնէ, անոնց համար կը ցաւի, կ’ուրախանայ, թէկուզ ոչ ոքի ուշադրութիւնը չգրաւէ:
Կարսը իր շրջաններով նստած էր Երկիր տանող ճանապարհներուն վրայ: Անոր փէշերուն տակն էր, որ կարելի էր գնալ Բագրեւանդ, Էրզրումի շրջանները, Խնուս եւ Ախլաթ, Հարք եւ Ապհունիք, Հեռաւոր Քաջբերունիք եւ Տմորիք, Վարդօ, Տարօն եւ լեռներու մէջ կորած Սասնոյ աշխարհն ու աւելի հեռուները, մէկ խօսքով` ամբողջ Հայքը եւ Հայաստանի կեդրոնը: Կարսը հիւսիսային եւ հարաւային Հայաստանի օղակն ու բանալին էր:
Անոր բերած օգուտները հետեւեալներն էին Երկրի համար.
1. – Ստեղծած էր իր ծոցին մէջ այնպիսի նահապետական եւ ազգային մթնոլորտ մը, որ ամէն մէկ հայ, անկախ իր ծագումէն եւ դասէն, իրեն հարազատ ընտանիքի մը մէջ կը զգար, կը մոռնար իր հատուածական, հայրենակցական նեղ եւ վնասաբեր զգացմունքները եւ կը տոչորուէր ընդհանուր հայութեան ուրախութեամբ ու վշտով: Իր գոյքն ու արիւնը չէր խնայեր անոր ինքնուրունութեան ու ազատութեան համար: Հոն բարոյապէս կը մեռնէին այն բոլորը, որոնք իրենց եսականութեամբ եւ օտարամոլութեամբ արգելք կը հանդիսանային հայութեան դատի լուծմանը:
Տեսանք, որ այդ նպատակին հասած էր Կարսի շրջանը իր ինքնավար յեղափոխական ներքին կառավարութեամբ: Եւ այդ հոգեբանութեամբ ան կ’արտահանէր Երկիր եւ հիւսիսային Հայաստան:
2. – Իբրեւ կայան հիւսիսային եւ հարաւային Հայաստաններու, կը խրախուսէր եւ ամէն ինչով կ’օժանդակէր բոլոր այն մտաւորական եւ ոչ-մտաւորական անհատներու, որոնք մէկ կողմէն միւս կողմը կ’անցնէին` ազատութիւնը կերտելու նպատակով: Բոլոր գործիչները եւ մարտիկները, որոնք նահատակուած են միջին Հայաստանի մէջ, մեռած են երախտագիտութեան զգացմունքով դէպի Կարսը` իրենց հետ տանելով անոր գորովը եւ խրախուսանքը: Արաբոն, Տերսիմի Քեռին, Սոխորտի Սերոբը, Ռոստոմը, Հրայրը, Ժիրայրը, Սասնոյ Մուրատը, ո՛ր մէկը յիշեմ, ամէնքը Կարսի ջուրը խմած են եւ անոր ժողովրդի ոգիէն բան մը սորված ու իրենց հետ տարած:
Կարսը, դրանով ալ չբաւականանալով, Վան է ճամբած իր հարազատ զաւակներէն Պետոն, որ սկիզբն է դրած Դաշնակցութեան: Քանի մը անգամ ճամբած է Սասուն Ջալլաթը եւ Տուրբախը, որոնք ժամանակին ժողովրդական դէմքեր էին եւ Կարսի մտայնութիւնը տարածողներ: Ճամբած է եւ ուրիշներ, ինչպէս Մալոյեանը եւ Շաւրոն, որոնք իրենց նպատակին չհասած` սահամաններու վրայ սառած կամ սպաննուած են: Բայց այդ չէր վհատեցուցած կարսեցին: «Կուժը ջրի ճամբան կը կոտրուի» ըսելով` ան մխիթարուեր էր եւ նահատակներու թիւը բազմապատկեր:
3. - Ապաստանարան կու տար ազգի համար տառապողներուն, փախստականներուն, յոգնած մարտիկներուն, ջարդերէն փախած բազմութիւններուն: Բայց այդ ապաստանարան տալը չէր նկատեր իբր մէկ շնորհ, իբր մէկ ազգային ծառայութիւն մը հանդէպ աղէտեալներուն, այլ իբր անոնց բնական իրաւունքը, ինչպէս բնական իրաւունքն է յոգնածներու եւ վիրաւորներու համար` իրենց տունը վերադառնալը եւ իրենց մայրիկի խնամքին ենթարկուիլը: Կարս եկողները ինքզինքնին ոչ «գաղթական» եւ ոչ ալ օտարական կը զգային: Այդպիսի բան եւս ոչ մէկ ուրիշ տեղ հանդիպած եմ, բացի Տարօնի աշխարհէն: 1894-96ի կոտորածէն փախած շուրջ 25.000 հայութիւնը ապաստան էր գտած Կարսի շրջանի մէջ, հակառակ թուրք եւ ռուս իշխանութեանց հալածանքներուն: Նորեկները կը պաշտպանուէին եւ կը խնամէին Կարսի հայերուն կողմէ իբրեւ իրենց հաւասար իրաւատէր աշխատողներ:
4. – Կարսի շրջանն ունէր նաեւ հետեւեալ հոգեբանութիւնը.- Երկիրը առաջին վտանգի տակ էր: Զայն պէտք է ազատագրել: Ազատութիւնը, ապահովութիւնը չի տրուիր, եթէ դու ոյժ չունիս: Ոյժը չի կարող ստեղծուիլ, քանի դու կատարելագործուած զէնք չունիս: Ուրեմն, նախ` զէնք պէտք է ձեռք բերել: Երկրորդ` ձեռք բերուած զէնքը պէտք է հասցնել բոլոր անոնց, որոնք կը կռուին Երկրի մէջ: Եւ երրորդ` պէտք է պատրաստել զինական խումբեր եւ հասցնել զանոնք կռուողներու օգնութեան:
Շար . 25
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Բոլոր մայրերու նման, Կարսն ալ անծանօթ կը մնայ, թէեւ ան եղած է մայրը յեղափոխական դաստիարակութեան, անոր գորովագութ ծնողը, որ իր ամէն ինչը նուիրած է բոլոր հայերուն` անխտիր կերպով:
Թո՛ղ օրհնեալ լինին Յովսէփ Տէր Դաւիթեանը եւ Համօ Օհանջանեանը, որոնք ինձ ըսին` «Մինչեւ որ Կարսի ջուրը չխմես, օդը չշնչես եւ ժողովրդի բարքերը չմարսես, ոչ մի տեղ չգնաս»: Եւ ինձ տոմս մը տալով` նախ ճամբեցին Կարս, որ վարժուիմ հոն եղած մթնոլորտին: Ես այդ ըրի, եւ տեսայ որ հայութեան մայրը Կարսն է: Եւ եթէ ինձ հարցնէք, թէ որու՞ն զաւակն ես, ես չեմ սխալիր երբ ձեզի ըսեմ, թէ Կարսի մանչն եմ, թէկուզ ես հոն ծնուած չեմ:
Կարսի զաւակներն են բոլոր անոնք, որոնք անոր հողերով անցած եւ անոր ջրերը խմած են: Իսկ եթէ չեն խմած, միեւնոյնն է, Կարսը մամիկ մըն է, որ բոլոր հայերը իր հարազատ զաւակը կը համարէ, թէկուզ զանոնք տեսած չլինի: Կարսը անոնց անխտիր կ’օգնէ, անոնց համար կը ցաւի, կ’ուրախանայ, թէկուզ ոչ ոքի ուշադրութիւնը չգրաւէ:
Կարսը իր շրջաններով նստած էր Երկիր տանող ճանապարհներուն վրայ: Անոր փէշերուն տակն էր, որ կարելի էր գնալ Բագրեւանդ, Էրզրումի շրջանները, Խնուս եւ Ախլաթ, Հարք եւ Ապհունիք, Հեռաւոր Քաջբերունիք եւ Տմորիք, Վարդօ, Տարօն եւ լեռներու մէջ կորած Սասնոյ աշխարհն ու աւելի հեռուները, մէկ խօսքով` ամբողջ Հայքը եւ Հայաստանի կեդրոնը: Կարսը հիւսիսային եւ հարաւային Հայաստանի օղակն ու բանալին էր:
Անոր բերած օգուտները հետեւեալներն էին Երկրի համար.
1. – Ստեղծած էր իր ծոցին մէջ այնպիսի նահապետական եւ ազգային մթնոլորտ մը, որ ամէն մէկ հայ, անկախ իր ծագումէն եւ դասէն, իրեն հարազատ ընտանիքի մը մէջ կը զգար, կը մոռնար իր հատուածական, հայրենակցական նեղ եւ վնասաբեր զգացմունքները եւ կը տոչորուէր ընդհանուր հայութեան ուրախութեամբ ու վշտով: Իր գոյքն ու արիւնը չէր խնայեր անոր ինքնուրունութեան ու ազատութեան համար: Հոն բարոյապէս կը մեռնէին այն բոլորը, որոնք իրենց եսականութեամբ եւ օտարամոլութեամբ արգելք կը հանդիսանային հայութեան դատի լուծմանը:
Տեսանք, որ այդ նպատակին հասած էր Կարսի շրջանը իր ինքնավար յեղափոխական ներքին կառավարութեամբ: Եւ այդ հոգեբանութեամբ ան կ’արտահանէր Երկիր եւ հիւսիսային Հայաստան:
2. – Իբրեւ կայան հիւսիսային եւ հարաւային Հայաստաններու, կը խրախուսէր եւ ամէն ինչով կ’օժանդակէր բոլոր այն մտաւորական եւ ոչ-մտաւորական անհատներու, որոնք մէկ կողմէն միւս կողմը կ’անցնէին` ազատութիւնը կերտելու նպատակով: Բոլոր գործիչները եւ մարտիկները, որոնք նահատակուած են միջին Հայաստանի մէջ, մեռած են երախտագիտութեան զգացմունքով դէպի Կարսը` իրենց հետ տանելով անոր գորովը եւ խրախուսանքը: Արաբոն, Տերսիմի Քեռին, Սոխորտի Սերոբը, Ռոստոմը, Հրայրը, Ժիրայրը, Սասնոյ Մուրատը, ո՛ր մէկը յիշեմ, ամէնքը Կարսի ջուրը խմած են եւ անոր ժողովրդի ոգիէն բան մը սորված ու իրենց հետ տարած:
Կարսը, դրանով ալ չբաւականանալով, Վան է ճամբած իր հարազատ զաւակներէն Պետոն, որ սկիզբն է դրած Դաշնակցութեան: Քանի մը անգամ ճամբած է Սասուն Ջալլաթը եւ Տուրբախը, որոնք ժամանակին ժողովրդական դէմքեր էին եւ Կարսի մտայնութիւնը տարածողներ: Ճամբած է եւ ուրիշներ, ինչպէս Մալոյեանը եւ Շաւրոն, որոնք իրենց նպատակին չհասած` սահամաններու վրայ սառած կամ սպաննուած են: Բայց այդ չէր վհատեցուցած կարսեցին: «Կուժը ջրի ճամբան կը կոտրուի» ըսելով` ան մխիթարուեր էր եւ նահատակներու թիւը բազմապատկեր:
3. - Ապաստանարան կու տար ազգի համար տառապողներուն, փախստականներուն, յոգնած մարտիկներուն, ջարդերէն փախած բազմութիւններուն: Բայց այդ ապաստանարան տալը չէր նկատեր իբր մէկ շնորհ, իբր մէկ ազգային ծառայութիւն մը հանդէպ աղէտեալներուն, այլ իբր անոնց բնական իրաւունքը, ինչպէս բնական իրաւունքն է յոգնածներու եւ վիրաւորներու համար` իրենց տունը վերադառնալը եւ իրենց մայրիկի խնամքին ենթարկուիլը: Կարս եկողները ինքզինքնին ոչ «գաղթական» եւ ոչ ալ օտարական կը զգային: Այդպիսի բան եւս ոչ մէկ ուրիշ տեղ հանդիպած եմ, բացի Տարօնի աշխարհէն: 1894-96ի կոտորածէն փախած շուրջ 25.000 հայութիւնը ապաստան էր գտած Կարսի շրջանի մէջ, հակառակ թուրք եւ ռուս իշխանութեանց հալածանքներուն: Նորեկները կը պաշտպանուէին եւ կը խնամէին Կարսի հայերուն կողմէ իբրեւ իրենց հաւասար իրաւատէր աշխատողներ:
4. – Կարսի շրջանն ունէր նաեւ հետեւեալ հոգեբանութիւնը.- Երկիրը առաջին վտանգի տակ էր: Զայն պէտք է ազատագրել: Ազատութիւնը, ապահովութիւնը չի տրուիր, եթէ դու ոյժ չունիս: Ոյժը չի կարող ստեղծուիլ, քանի դու կատարելագործուած զէնք չունիս: Ուրեմն, նախ` զէնք պէտք է ձեռք բերել: Երկրորդ` ձեռք բերուած զէնքը պէտք է հասցնել բոլոր անոնց, որոնք կը կռուին Երկրի մէջ: Եւ երրորդ` պէտք է պատրաստել զինական խումբեր եւ հասցնել զանոնք կռուողներու օգնութեան:
Շար . 25
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Հայ Յեղափոխականի մը Յիշատակները 25 Ռուբէն
Երբ կը հարցնես մէկուն, թէ որու՞ն տղան ես, ան իր հօրը անունը կու տայ, թէկուզ իր հօր ազդեցութիւնը իր վրայ չնչին լինի: Չի տար իր մօր անունը, թէեւ հաստատ գիտէ, թէ ով է իր մայրը, եւ որ անորմէ կախուած է իր ամբողջ էութիւնը եւ անոր պարտական էր իր բոլոր յատկութիւնները:
Բոլոր մայրերու նման, Կարսն ալ անծանօթ կը մնայ, թէեւ ան եղած է մայրը յեղափոխական դաստիարակութեան, անոր գորովագութ ծնողը, որ իր ամէն ինչը նուիրած է բոլոր հայերուն` անխտիր կերպով:
Թո՛ղ օրհնեալ լինին Յովսէփ Տէր Դաւիթեանը եւ Համօ Օհանջանեանը, որոնք ինձ ըսին` «Մինչեւ որ Կարսի ջուրը չխմես, օդը չշնչես եւ ժողովրդի բարքերը չմարսես, ոչ մի տեղ չգնաս»: Եւ ինձ տոմս մը տալով` նախ ճամբեցին Կարս, որ վարժուիմ հոն եղած մթնոլորտին: Ես այդ ըրի, եւ տեսայ որ հայութեան մայրը Կարսն է: Եւ եթէ ինձ հարցնէք, թէ որու՞ն զաւակն ես, ես չեմ սխալիր երբ ձեզի ըսեմ, թէ Կարսի մանչն եմ, թէկուզ ես հոն ծնուած չեմ:
Կարսի զաւակներն են բոլոր անոնք, որոնք անոր հողերով անցած եւ անոր ջրերը խմած են: Իսկ եթէ չեն խմած, միեւնոյնն է, Կարսը մամիկ մըն է, որ բոլոր հայերը իր հարազատ զաւակը կը համարէ, թէկուզ զանոնք տեսած չլինի: Կարսը անոնց անխտիր կ’օգնէ, անոնց համար կը ցաւի, կ’ուրախանայ, թէկուզ ոչ ոքի ուշադրութիւնը չգրաւէ:
Կարսը իր շրջաններով նստած էր Երկիր տանող ճանապարհներուն վրայ: Անոր փէշերուն տակն էր, որ կարելի էր գնալ Բագրեւանդ, Էրզրումի շրջանները, Խնուս եւ Ախլաթ, Հարք եւ Ապհունիք, Հեռաւոր Քաջբերունիք եւ Տմորիք, Վարդօ, Տարօն եւ լեռներու մէջ կորած Սասնոյ աշխարհն ու աւելի հեռուները, մէկ խօսքով` ամբողջ Հայքը եւ Հայաստանի կեդրոնը: Կարսը հիւսիսային եւ հարաւային Հայաստանի օղակն ու բանալին էր:
Անոր բերած օգուտները հետեւեալներն էին Երկրի համար.
1. – Ստեղծած էր իր ծոցին մէջ այնպիսի նահապետական եւ ազգային մթնոլորտ մը, որ ամէն մէկ հայ, անկախ իր ծագումէն եւ դասէն, իրեն հարազատ ընտանիքի մը մէջ կը զգար, կը մոռնար իր հատուածական, հայրենակցական նեղ եւ վնասաբեր զգացմունքները եւ կը տոչորուէր ընդհանուր հայութեան ուրախութեամբ ու վշտով: Իր գոյքն ու արիւնը չէր խնայեր անոր ինքնուրունութեան ու ազատութեան համար: Հոն բարոյապէս կը մեռնէին այն բոլորը, որոնք իրենց եսականութեամբ եւ օտարամոլութեամբ արգելք կը հանդիսանային հայութեան դատի լուծմանը:
Տեսանք, որ այդ նպատակին հասած էր Կարսի շրջանը իր ինքնավար յեղափոխական ներքին կառավարութեամբ: Եւ այդ հոգեբանութեամբ ան կ’արտահանէր Երկիր եւ հիւսիսային Հայաստան:
2. – Իբրեւ կայան հիւսիսային եւ հարաւային Հայաստաններու, կը խրախուսէր եւ ամէն ինչով կ’օժանդակէր բոլոր այն մտաւորական եւ ոչ-մտաւորական անհատներու, որոնք մէկ կողմէն միւս կողմը կ’անցնէին` ազատութիւնը կերտելու նպատակով: Բոլոր գործիչները եւ մարտիկները, որոնք նահատակուած են միջին Հայաստանի մէջ, մեռած են երախտագիտութեան զգացմունքով դէպի Կարսը` իրենց հետ տանելով անոր գորովը եւ խրախուսանքը: Արաբոն, Տերսիմի Քեռին, Սոխորտի Սերոբը, Ռոստոմը, Հրայրը, Ժիրայրը, Սասնոյ Մուրատը, ո՛ր մէկը յիշեմ, ամէնքը Կարսի ջուրը խմած են եւ անոր ժողովրդի ոգիէն բան մը սորված ու իրենց հետ տարած:
Կարսը, դրանով ալ չբաւականանալով, Վան է ճամբած իր հարազատ զաւակներէն Պետոն, որ սկիզբն է դրած Դաշնակցութեան: Քանի մը անգամ ճամբած է Սասուն Ջալլաթը եւ Տուրբախը, որոնք ժամանակին ժողովրդական դէմքեր էին եւ Կարսի մտայնութիւնը տարածողներ: Ճամբած է եւ ուրիշներ, ինչպէս Մալոյեանը եւ Շաւրոն, որոնք իրենց նպատակին չհասած` սահամաններու վրայ սառած կամ սպաննուած են: Բայց այդ չէր վհատեցուցած կարսեցին: «Կուժը ջրի ճամբան կը կոտրուի» ըսելով` ան մխիթարուեր էր եւ նահատակներու թիւը բազմապատկեր:
3. - Ապաստանարան կու տար ազգի համար տառապողներուն, փախստականներուն, յոգնած մարտիկներուն, ջարդերէն փախած բազմութիւններուն: Բայց այդ ապաստանարան տալը չէր նկատեր իբր մէկ շնորհ, իբր մէկ ազգային ծառայութիւն մը հանդէպ աղէտեալներուն, այլ իբր անոնց բնական իրաւունքը, ինչպէս բնական իրաւունքն է յոգնածներու եւ վիրաւորներու համար` իրենց տունը վերադառնալը եւ իրենց մայրիկի խնամքին ենթարկուիլը: Կարս եկողները ինքզինքնին ոչ «գաղթական» եւ ոչ ալ օտարական կը զգային: Այդպիսի բան եւս ոչ մէկ ուրիշ տեղ հանդիպած եմ, բացի Տարօնի աշխարհէն: 1894-96ի կոտորածէն փախած շուրջ 25.000 հայութիւնը ապաստան էր գտած Կարսի շրջանի մէջ, հակառակ թուրք եւ ռուս իշխանութեանց հալածանքներուն: Նորեկները կը պաշտպանուէին եւ կը խնամէին Կարսի հայերուն կողմէ իբրեւ իրենց հաւասար իրաւատէր աշխատողներ:
4. – Կարսի շրջանն ունէր նաեւ հետեւեալ հոգեբանութիւնը.- Երկիրը առաջին վտանգի տակ էր: Զայն պէտք է ազատագրել: Ազատութիւնը, ապահովութիւնը չի տրուիր, եթէ դու ոյժ չունիս: Ոյժը չի կարող ստեղծուիլ, քանի դու կատարելագործուած զէնք չունիս: Ուրեմն, նախ` զէնք պէտք է ձեռք բերել: Երկրորդ` ձեռք բերուած զէնքը պէտք է հասցնել բոլոր անոնց, որոնք կը կռուին Երկրի մէջ: Եւ երրորդ` պէտք է պատրաստել զինական խումբեր եւ հասցնել զանոնք կռուողներու օգնութեան:
Շար . 25
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Բոլոր մայրերու նման, Կարսն ալ անծանօթ կը մնայ, թէեւ ան եղած է մայրը յեղափոխական դաստիարակութեան, անոր գորովագութ ծնողը, որ իր ամէն ինչը նուիրած է բոլոր հայերուն` անխտիր կերպով:
Թո՛ղ օրհնեալ լինին Յովսէփ Տէր Դաւիթեանը եւ Համօ Օհանջանեանը, որոնք ինձ ըսին` «Մինչեւ որ Կարսի ջուրը չխմես, օդը չշնչես եւ ժողովրդի բարքերը չմարսես, ոչ մի տեղ չգնաս»: Եւ ինձ տոմս մը տալով` նախ ճամբեցին Կարս, որ վարժուիմ հոն եղած մթնոլորտին: Ես այդ ըրի, եւ տեսայ որ հայութեան մայրը Կարսն է: Եւ եթէ ինձ հարցնէք, թէ որու՞ն զաւակն ես, ես չեմ սխալիր երբ ձեզի ըսեմ, թէ Կարսի մանչն եմ, թէկուզ ես հոն ծնուած չեմ:
Կարսի զաւակներն են բոլոր անոնք, որոնք անոր հողերով անցած եւ անոր ջրերը խմած են: Իսկ եթէ չեն խմած, միեւնոյնն է, Կարսը մամիկ մըն է, որ բոլոր հայերը իր հարազատ զաւակը կը համարէ, թէկուզ զանոնք տեսած չլինի: Կարսը անոնց անխտիր կ’օգնէ, անոնց համար կը ցաւի, կ’ուրախանայ, թէկուզ ոչ ոքի ուշադրութիւնը չգրաւէ:
Կարսը իր շրջաններով նստած էր Երկիր տանող ճանապարհներուն վրայ: Անոր փէշերուն տակն էր, որ կարելի էր գնալ Բագրեւանդ, Էրզրումի շրջանները, Խնուս եւ Ախլաթ, Հարք եւ Ապհունիք, Հեռաւոր Քաջբերունիք եւ Տմորիք, Վարդօ, Տարօն եւ լեռներու մէջ կորած Սասնոյ աշխարհն ու աւելի հեռուները, մէկ խօսքով` ամբողջ Հայքը եւ Հայաստանի կեդրոնը: Կարսը հիւսիսային եւ հարաւային Հայաստանի օղակն ու բանալին էր:
Անոր բերած օգուտները հետեւեալներն էին Երկրի համար.
1. – Ստեղծած էր իր ծոցին մէջ այնպիսի նահապետական եւ ազգային մթնոլորտ մը, որ ամէն մէկ հայ, անկախ իր ծագումէն եւ դասէն, իրեն հարազատ ընտանիքի մը մէջ կը զգար, կը մոռնար իր հատուածական, հայրենակցական նեղ եւ վնասաբեր զգացմունքները եւ կը տոչորուէր ընդհանուր հայութեան ուրախութեամբ ու վշտով: Իր գոյքն ու արիւնը չէր խնայեր անոր ինքնուրունութեան ու ազատութեան համար: Հոն բարոյապէս կը մեռնէին այն բոլորը, որոնք իրենց եսականութեամբ եւ օտարամոլութեամբ արգելք կը հանդիսանային հայութեան դատի լուծմանը:
Տեսանք, որ այդ նպատակին հասած էր Կարսի շրջանը իր ինքնավար յեղափոխական ներքին կառավարութեամբ: Եւ այդ հոգեբանութեամբ ան կ’արտահանէր Երկիր եւ հիւսիսային Հայաստան:
2. – Իբրեւ կայան հիւսիսային եւ հարաւային Հայաստաններու, կը խրախուսէր եւ ամէն ինչով կ’օժանդակէր բոլոր այն մտաւորական եւ ոչ-մտաւորական անհատներու, որոնք մէկ կողմէն միւս կողմը կ’անցնէին` ազատութիւնը կերտելու նպատակով: Բոլոր գործիչները եւ մարտիկները, որոնք նահատակուած են միջին Հայաստանի մէջ, մեռած են երախտագիտութեան զգացմունքով դէպի Կարսը` իրենց հետ տանելով անոր գորովը եւ խրախուսանքը: Արաբոն, Տերսիմի Քեռին, Սոխորտի Սերոբը, Ռոստոմը, Հրայրը, Ժիրայրը, Սասնոյ Մուրատը, ո՛ր մէկը յիշեմ, ամէնքը Կարսի ջուրը խմած են եւ անոր ժողովրդի ոգիէն բան մը սորված ու իրենց հետ տարած:
Կարսը, դրանով ալ չբաւականանալով, Վան է ճամբած իր հարազատ զաւակներէն Պետոն, որ սկիզբն է դրած Դաշնակցութեան: Քանի մը անգամ ճամբած է Սասուն Ջալլաթը եւ Տուրբախը, որոնք ժամանակին ժողովրդական դէմքեր էին եւ Կարսի մտայնութիւնը տարածողներ: Ճամբած է եւ ուրիշներ, ինչպէս Մալոյեանը եւ Շաւրոն, որոնք իրենց նպատակին չհասած` սահամաններու վրայ սառած կամ սպաննուած են: Բայց այդ չէր վհատեցուցած կարսեցին: «Կուժը ջրի ճամբան կը կոտրուի» ըսելով` ան մխիթարուեր էր եւ նահատակներու թիւը բազմապատկեր:
3. - Ապաստանարան կու տար ազգի համար տառապողներուն, փախստականներուն, յոգնած մարտիկներուն, ջարդերէն փախած բազմութիւններուն: Բայց այդ ապաստանարան տալը չէր նկատեր իբր մէկ շնորհ, իբր մէկ ազգային ծառայութիւն մը հանդէպ աղէտեալներուն, այլ իբր անոնց բնական իրաւունքը, ինչպէս բնական իրաւունքն է յոգնածներու եւ վիրաւորներու համար` իրենց տունը վերադառնալը եւ իրենց մայրիկի խնամքին ենթարկուիլը: Կարս եկողները ինքզինքնին ոչ «գաղթական» եւ ոչ ալ օտարական կը զգային: Այդպիսի բան եւս ոչ մէկ ուրիշ տեղ հանդիպած եմ, բացի Տարօնի աշխարհէն: 1894-96ի կոտորածէն փախած շուրջ 25.000 հայութիւնը ապաստան էր գտած Կարսի շրջանի մէջ, հակառակ թուրք եւ ռուս իշխանութեանց հալածանքներուն: Նորեկները կը պաշտպանուէին եւ կը խնամէին Կարսի հայերուն կողմէ իբրեւ իրենց հաւասար իրաւատէր աշխատողներ:
4. – Կարսի շրջանն ունէր նաեւ հետեւեալ հոգեբանութիւնը.- Երկիրը առաջին վտանգի տակ էր: Զայն պէտք է ազատագրել: Ազատութիւնը, ապահովութիւնը չի տրուիր, եթէ դու ոյժ չունիս: Ոյժը չի կարող ստեղծուիլ, քանի դու կատարելագործուած զէնք չունիս: Ուրեմն, նախ` զէնք պէտք է ձեռք բերել: Երկրորդ` ձեռք բերուած զէնքը պէտք է հասցնել բոլոր անոնց, որոնք կը կռուին Երկրի մէջ: Եւ երրորդ` պէտք է պատրաստել զինական խումբեր եւ հասցնել զանոնք կռուողներու օգնութեան:
Շար . 25
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Sunday, January 24, 2010
Հայ Յեղափոխականի մը Յիշատակները - 24 -Ռուբէն
Ամսուան մը դադարէն ետք այսօր կը վերսկսինք հրապարակել Ռուբէնի Յուշերու առաջին հատորը
Ընթերցողէն կը խնդրենք որ ներող ըլլայ այս ընդմիջման համար
«Նշանակ»
.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«
Ջղայնացած էին ունկնդիրները: Նորհատեանը կ’ըսէր.- «Թողէ՛ք, որ վերջացնէ, տեսնենք ի՞նչ կ’ուզէ ըսել»: Ես կը շարունակէի.
-Գալով Պանք Օթոմանի դէպքին` ես անոր մէջ միայն մէկ բան կը տեսնեմ, եթէ հերոսական կողմը մէկ կողմ թողնենք: Ան իր գործունէութեամբ կ’ուզէ մեզ ու աշխարհին հասկցնել, որ պէտք է թքնել բոլոր քաղաքական աշխատանքներուն վրայ, եթէ անոնք ոյժի վրայ յենուած չեն: Պանք Օթոմանի արժէքը անոր մէջ է, որ կը գիտակցի թէ խածան շան կը նետեն ոսկորներ, իսկ վնկստան եւ աղերսող շան բաժին չեն հաներ: Բայց մենք, դժբախտաբար, այդ պարզ բանը չենք հասկնար եւ Պանք Օթոմանի իմաստով չենք շարժիր:
Երբ նկատեցի, որ լսողները եզրակացութեանս կը սպասեն, աւելցուցի.
-Բոլորն ալ սխալ են: Երկաթէ շերեփ չունինք: Այդ պէտք է գտնել, ստեղծել, պատարաստել: Թղթէ շերեփը բանի մը պիտի չծառայէ: Կը մնայ հարիսան ուտել հայու նման` առանց դգալի, մեր մատներով եւ լաւաշ հացով եւ միշտ ի մտի ունենալով ռուս սոցիալ-յեղափոխականներու նշանաբանը` «միայն քու ոյժով կը տիրանաս քու իրաւունքի»:
Ես վերջացուցած էի: Բայց մատներ տնկուեցան եւ զայրացած ձայներ լսուեցան: «Ձայն կ’ուզեմ», «Ինձ ձայն տուր», «Խօսք տուր ինձ»: Եւ անգղի նման իմ վրայ ինկան եւ բզիկ բզիկ ըրին:
Հարուածները կ’առնէի եւ ողորմելի վիճակ մը ունէի: Միայն Սերգէյն էր որ ինձ խղճա՞ց, թէ արդար գտաւ, չգիտեմ, բայց միջամտեց, ըսելով.
-Տղան ի՞նչ ասաց, որ վրան ընկել էք: Ասաց որ բոլոր քարոզները, լաց ու կոծերը եւ խնդրանգրերը անարժէք են, բոլորն էլ սին յոյսեր են, իսկ սին յոյսերը պէտք չէ խրախուսել եւ միայն ոյժ ունենալուց ետքը պէտք է խլել մեր իրաւունքը եղած ոյժի չափով եւ ոչ թէ խնդրել իբրեւ ողորմութիւն:
Ես ծեծ կերած էի բուռն ընդդիմութեան եւ պարսաւանքի հանդիպելով, բայց ինքզինքս կը մխիթարէի: Քանի որ այդքան կրքոտ ընդդիմութիւն կար, այդ կը նշանակէր որ չէին կարող տասնեակ տարիներու աւանդութիւններէն այդքան շուտով բաժնուիլ եւ եղած կրքոտութիւնը պէտք էր նշան համարել այդ աւանդութեանց թուլացման: Ուրեմն, պէտք էր յամառօրէն քանդել զայն:
Ան քանդուելու վրայ էր արդէն: Կարսի մէջ այլեւս չկար ռուսասիրութիւն եւ կոյր ծառայութիւնը ռուսերուն: Յուսաբեկուած էր այնտեղի հայութիւնը` նայելով Կարսի բերդին, որ իր մայրաքաղաքն էր երբեմն: Այսօր ան ռուսինն էր, թէեւ վերագրուած հայ զօրավար Լազարեւի կողմէ: Ան յուսաբեկուած էր Կուկունեանի, Բասէնի եւ այլ խումբերու փճացումի պատճառով եւ ռուս ու թուրք համագործակցական ջանքերէն: Ան յուսաբեկուած էր մանաւանդ հայ եկեղեցական կալուածներու բռնագրաւման պատճառով եւ կանգնած էր իրականութեան մը առջեւ, որ հեռու էր կոյր հաւատէն` դէպի ռուսը:
Ուրեմն, պէտք էր դրական յենարան մը գտնել, որ փոխարինէր այդ սուտ եւ վնասակար երազները:
Այդ բեկումը միայն իմ մէջ չէր առաջ եկած, այլ բոլորի մէջ:
Շաբաթներ անցած էին, երբ օր մը Սերգէյը ինծի ըսաւ.
-Անցեալ դասախօսութեանդ մէջ մի լաւ բան ասացիր, բայց լաւ չբացատրեցիր միտքդ: Ասացիր`թքա՛ծ թղթէ դգալի վրայ, նա մեզ պէտք չէ. հայի պէս հարիսան ուտենք` լաւաշ հացով եւ մատներով, դգալն ալ հետը: Արի, այս մանրամասնենք եւ գործնական ճամբան գտնենք: Ես շատ մտածեցի եւ զգում եմ, որ մի բան պիտի փոխուի: Բայց ինչպէ՞ս պէտք է փոխուի, այդ իրարու հետ խորհինք: Կարդացի՞ր «Դրօշակ»ը: Մինչ մենք ինչե՜ր կը մտածենք, Լորիս եւ ուրշներ Իտալիայի եւ այլ քաղաքների մէջ կը շրջեն, միտինկներ կ’անեն եւ զուռնա կը փչեն: Ինձ դուր չի գալիս այդ: Դրանից Դաշնակցութեան հոտ չի գալիս, այլ Հնչակեանութեան:
Մենք այդպէս կը խօսէինք եւ ճամբայ չէինք գտներ:
Այդ ճամբան Երկրի մէջ պիտի գտնէինք, ինչ որ յանգաւ հարեւաններու հետ գործակցութեան ուղղութեան:
Այդ տարինները մեր քաղաքականութեան բեկման տարիներն էին:
Շար . 24
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Ընթերցողէն կը խնդրենք որ ներող ըլլայ այս ընդմիջման համար
«Նշանակ»
.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«
Ջղայնացած էին ունկնդիրները: Նորհատեանը կ’ըսէր.- «Թողէ՛ք, որ վերջացնէ, տեսնենք ի՞նչ կ’ուզէ ըսել»: Ես կը շարունակէի.
-Գալով Պանք Օթոմանի դէպքին` ես անոր մէջ միայն մէկ բան կը տեսնեմ, եթէ հերոսական կողմը մէկ կողմ թողնենք: Ան իր գործունէութեամբ կ’ուզէ մեզ ու աշխարհին հասկցնել, որ պէտք է թքնել բոլոր քաղաքական աշխատանքներուն վրայ, եթէ անոնք ոյժի վրայ յենուած չեն: Պանք Օթոմանի արժէքը անոր մէջ է, որ կը գիտակցի թէ խածան շան կը նետեն ոսկորներ, իսկ վնկստան եւ աղերսող շան բաժին չեն հաներ: Բայց մենք, դժբախտաբար, այդ պարզ բանը չենք հասկնար եւ Պանք Օթոմանի իմաստով չենք շարժիր:
Երբ նկատեցի, որ լսողները եզրակացութեանս կը սպասեն, աւելցուցի.
-Բոլորն ալ սխալ են: Երկաթէ շերեփ չունինք: Այդ պէտք է գտնել, ստեղծել, պատարաստել: Թղթէ շերեփը բանի մը պիտի չծառայէ: Կը մնայ հարիսան ուտել հայու նման` առանց դգալի, մեր մատներով եւ լաւաշ հացով եւ միշտ ի մտի ունենալով ռուս սոցիալ-յեղափոխականներու նշանաբանը` «միայն քու ոյժով կը տիրանաս քու իրաւունքի»:
Ես վերջացուցած էի: Բայց մատներ տնկուեցան եւ զայրացած ձայներ լսուեցան: «Ձայն կ’ուզեմ», «Ինձ ձայն տուր», «Խօսք տուր ինձ»: Եւ անգղի նման իմ վրայ ինկան եւ բզիկ բզիկ ըրին:
Հարուածները կ’առնէի եւ ողորմելի վիճակ մը ունէի: Միայն Սերգէյն էր որ ինձ խղճա՞ց, թէ արդար գտաւ, չգիտեմ, բայց միջամտեց, ըսելով.
-Տղան ի՞նչ ասաց, որ վրան ընկել էք: Ասաց որ բոլոր քարոզները, լաց ու կոծերը եւ խնդրանգրերը անարժէք են, բոլորն էլ սին յոյսեր են, իսկ սին յոյսերը պէտք չէ խրախուսել եւ միայն ոյժ ունենալուց ետքը պէտք է խլել մեր իրաւունքը եղած ոյժի չափով եւ ոչ թէ խնդրել իբրեւ ողորմութիւն:
Ես ծեծ կերած էի բուռն ընդդիմութեան եւ պարսաւանքի հանդիպելով, բայց ինքզինքս կը մխիթարէի: Քանի որ այդքան կրքոտ ընդդիմութիւն կար, այդ կը նշանակէր որ չէին կարող տասնեակ տարիներու աւանդութիւններէն այդքան շուտով բաժնուիլ եւ եղած կրքոտութիւնը պէտք էր նշան համարել այդ աւանդութեանց թուլացման: Ուրեմն, պէտք էր յամառօրէն քանդել զայն:
Ան քանդուելու վրայ էր արդէն: Կարսի մէջ այլեւս չկար ռուսասիրութիւն եւ կոյր ծառայութիւնը ռուսերուն: Յուսաբեկուած էր այնտեղի հայութիւնը` նայելով Կարսի բերդին, որ իր մայրաքաղաքն էր երբեմն: Այսօր ան ռուսինն էր, թէեւ վերագրուած հայ զօրավար Լազարեւի կողմէ: Ան յուսաբեկուած էր Կուկունեանի, Բասէնի եւ այլ խումբերու փճացումի պատճառով եւ ռուս ու թուրք համագործակցական ջանքերէն: Ան յուսաբեկուած էր մանաւանդ հայ եկեղեցական կալուածներու բռնագրաւման պատճառով եւ կանգնած էր իրականութեան մը առջեւ, որ հեռու էր կոյր հաւատէն` դէպի ռուսը:
Ուրեմն, պէտք էր դրական յենարան մը գտնել, որ փոխարինէր այդ սուտ եւ վնասակար երազները:
Այդ բեկումը միայն իմ մէջ չէր առաջ եկած, այլ բոլորի մէջ:
Շաբաթներ անցած էին, երբ օր մը Սերգէյը ինծի ըսաւ.
-Անցեալ դասախօսութեանդ մէջ մի լաւ բան ասացիր, բայց լաւ չբացատրեցիր միտքդ: Ասացիր`թքա՛ծ թղթէ դգալի վրայ, նա մեզ պէտք չէ. հայի պէս հարիսան ուտենք` լաւաշ հացով եւ մատներով, դգալն ալ հետը: Արի, այս մանրամասնենք եւ գործնական ճամբան գտնենք: Ես շատ մտածեցի եւ զգում եմ, որ մի բան պիտի փոխուի: Բայց ինչպէ՞ս պէտք է փոխուի, այդ իրարու հետ խորհինք: Կարդացի՞ր «Դրօշակ»ը: Մինչ մենք ինչե՜ր կը մտածենք, Լորիս եւ ուրշներ Իտալիայի եւ այլ քաղաքների մէջ կը շրջեն, միտինկներ կ’անեն եւ զուռնա կը փչեն: Ինձ դուր չի գալիս այդ: Դրանից Դաշնակցութեան հոտ չի գալիս, այլ Հնչակեանութեան:
Մենք այդպէս կը խօսէինք եւ ճամբայ չէինք գտներ:
Այդ ճամբան Երկրի մէջ պիտի գտնէինք, ինչ որ յանգաւ հարեւաններու հետ գործակցութեան ուղղութեան:
Այդ տարինները մեր քաղաքականութեան բեկման տարիներն էին:
Շար . 24
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Հայ Յեղափոխականի մը Յիշատակները - 24 -Ռուբէն
Ամսուան մը դադարէն ետք այսօր կը վերսկսինք հրապարակել Ռուբէնի Յուշերու առաջին հատորը
Ընթերցողէն կը խնդրենք որ ներող ըլլայ այս ընդմիջման համար
«Նշանակ»
.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«
Ջղայնացած էին ունկնդիրները: Նորհատեանը կ’ըսէր.- «Թողէ՛ք, որ վերջացնէ, տեսնենք ի՞նչ կ’ուզէ ըսել»: Ես կը շարունակէի.
-Գալով Պանք Օթոմանի դէպքին` ես անոր մէջ միայն մէկ բան կը տեսնեմ, եթէ հերոսական կողմը մէկ կողմ թողնենք: Ան իր գործունէութեամբ կ’ուզէ մեզ ու աշխարհին հասկցնել, որ պէտք է թքնել բոլոր քաղաքական աշխատանքներուն վրայ, եթէ անոնք ոյժի վրայ յենուած չեն: Պանք Օթոմանի արժէքը անոր մէջ է, որ կը գիտակցի թէ խածան շան կը նետեն ոսկորներ, իսկ վնկստան եւ աղերսող շան բաժին չեն հաներ: Բայց մենք, դժբախտաբար, այդ պարզ բանը չենք հասկնար եւ Պանք Օթոմանի իմաստով չենք շարժիր:
Երբ նկատեցի, որ լսողները եզրակացութեանս կը սպասեն, աւելցուցի.
-Բոլորն ալ սխալ են: Երկաթէ շերեփ չունինք: Այդ պէտք է գտնել, ստեղծել, պատարաստել: Թղթէ շերեփը բանի մը պիտի չծառայէ: Կը մնայ հարիսան ուտել հայու նման` առանց դգալի, մեր մատներով եւ լաւաշ հացով եւ միշտ ի մտի ունենալով ռուս սոցիալ-յեղափոխականներու նշանաբանը` «միայն քու ոյժով կը տիրանաս քու իրաւունքի»:
Ես վերջացուցած էի: Բայց մատներ տնկուեցան եւ զայրացած ձայներ լսուեցան: «Ձայն կ’ուզեմ», «Ինձ ձայն տուր», «Խօսք տուր ինձ»: Եւ անգղի նման իմ վրայ ինկան եւ բզիկ բզիկ ըրին:
Հարուածները կ’առնէի եւ ողորմելի վիճակ մը ունէի: Միայն Սերգէյն էր որ ինձ խղճա՞ց, թէ արդար գտաւ, չգիտեմ, բայց միջամտեց, ըսելով.
-Տղան ի՞նչ ասաց, որ վրան ընկել էք: Ասաց որ բոլոր քարոզները, լաց ու կոծերը եւ խնդրանգրերը անարժէք են, բոլորն էլ սին յոյսեր են, իսկ սին յոյսերը պէտք չէ խրախուսել եւ միայն ոյժ ունենալուց ետքը պէտք է խլել մեր իրաւունքը եղած ոյժի չափով եւ ոչ թէ խնդրել իբրեւ ողորմութիւն:
Ես ծեծ կերած էի բուռն ընդդիմութեան եւ պարսաւանքի հանդիպելով, բայց ինքզինքս կը մխիթարէի: Քանի որ այդքան կրքոտ ընդդիմութիւն կար, այդ կը նշանակէր որ չէին կարող տասնեակ տարիներու աւանդութիւններէն այդքան շուտով բաժնուիլ եւ եղած կրքոտութիւնը պէտք էր նշան համարել այդ աւանդութեանց թուլացման: Ուրեմն, պէտք էր յամառօրէն քանդել զայն:
Ան քանդուելու վրայ էր արդէն: Կարսի մէջ այլեւս չկար ռուսասիրութիւն եւ կոյր ծառայութիւնը ռուսերուն: Յուսաբեկուած էր այնտեղի հայութիւնը` նայելով Կարսի բերդին, որ իր մայրաքաղաքն էր երբեմն: Այսօր ան ռուսինն էր, թէեւ վերագրուած հայ զօրավար Լազարեւի կողմէ: Ան յուսաբեկուած էր Կուկունեանի, Բասէնի եւ այլ խումբերու փճացումի պատճառով եւ ռուս ու թուրք համագործակցական ջանքերէն: Ան յուսաբեկուած էր մանաւանդ հայ եկեղեցական կալուածներու բռնագրաւման պատճառով եւ կանգնած էր իրականութեան մը առջեւ, որ հեռու էր կոյր հաւատէն` դէպի ռուսը:
Ուրեմն, պէտք էր դրական յենարան մը գտնել, որ փոխարինէր այդ սուտ եւ վնասակար երազները:
Այդ բեկումը միայն իմ մէջ չէր առաջ եկած, այլ բոլորի մէջ:
Շաբաթներ անցած էին, երբ օր մը Սերգէյը ինծի ըսաւ.
-Անցեալ դասախօսութեանդ մէջ մի լաւ բան ասացիր, բայց լաւ չբացատրեցիր միտքդ: Ասացիր`թքա՛ծ թղթէ դգալի վրայ, նա մեզ պէտք չէ. հայի պէս հարիսան ուտենք` լաւաշ հացով եւ մատներով, դգալն ալ հետը: Արի, այս մանրամասնենք եւ գործնական ճամբան գտնենք: Ես շատ մտածեցի եւ զգում եմ, որ մի բան պիտի փոխուի: Բայց ինչպէ՞ս պէտք է փոխուի, այդ իրարու հետ խորհինք: Կարդացի՞ր «Դրօշակ»ը: Մինչ մենք ինչե՜ր կը մտածենք, Լորիս եւ ուրշներ Իտալիայի եւ այլ քաղաքների մէջ կը շրջեն, միտինկներ կ’անեն եւ զուռնա կը փչեն: Ինձ դուր չի գալիս այդ: Դրանից Դաշնակցութեան հոտ չի գալիս, այլ Հնչակեանութեան:
Մենք այդպէս կը խօսէինք եւ ճամբայ չէինք գտներ:
Այդ ճամբան Երկրի մէջ պիտի գտնէինք, ինչ որ յանգաւ հարեւաններու հետ գործակցութեան ուղղութեան:
Այդ տարինները մեր քաղաքականութեան բեկման տարիներն էին:
Շար . 24
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Ընթերցողէն կը խնդրենք որ ներող ըլլայ այս ընդմիջման համար
«Նշանակ»
.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«.«
Ջղայնացած էին ունկնդիրները: Նորհատեանը կ’ըսէր.- «Թողէ՛ք, որ վերջացնէ, տեսնենք ի՞նչ կ’ուզէ ըսել»: Ես կը շարունակէի.
-Գալով Պանք Օթոմանի դէպքին` ես անոր մէջ միայն մէկ բան կը տեսնեմ, եթէ հերոսական կողմը մէկ կողմ թողնենք: Ան իր գործունէութեամբ կ’ուզէ մեզ ու աշխարհին հասկցնել, որ պէտք է թքնել բոլոր քաղաքական աշխատանքներուն վրայ, եթէ անոնք ոյժի վրայ յենուած չեն: Պանք Օթոմանի արժէքը անոր մէջ է, որ կը գիտակցի թէ խածան շան կը նետեն ոսկորներ, իսկ վնկստան եւ աղերսող շան բաժին չեն հաներ: Բայց մենք, դժբախտաբար, այդ պարզ բանը չենք հասկնար եւ Պանք Օթոմանի իմաստով չենք շարժիր:
Երբ նկատեցի, որ լսողները եզրակացութեանս կը սպասեն, աւելցուցի.
-Բոլորն ալ սխալ են: Երկաթէ շերեփ չունինք: Այդ պէտք է գտնել, ստեղծել, պատարաստել: Թղթէ շերեփը բանի մը պիտի չծառայէ: Կը մնայ հարիսան ուտել հայու նման` առանց դգալի, մեր մատներով եւ լաւաշ հացով եւ միշտ ի մտի ունենալով ռուս սոցիալ-յեղափոխականներու նշանաբանը` «միայն քու ոյժով կը տիրանաս քու իրաւունքի»:
Ես վերջացուցած էի: Բայց մատներ տնկուեցան եւ զայրացած ձայներ լսուեցան: «Ձայն կ’ուզեմ», «Ինձ ձայն տուր», «Խօսք տուր ինձ»: Եւ անգղի նման իմ վրայ ինկան եւ բզիկ բզիկ ըրին:
Հարուածները կ’առնէի եւ ողորմելի վիճակ մը ունէի: Միայն Սերգէյն էր որ ինձ խղճա՞ց, թէ արդար գտաւ, չգիտեմ, բայց միջամտեց, ըսելով.
-Տղան ի՞նչ ասաց, որ վրան ընկել էք: Ասաց որ բոլոր քարոզները, լաց ու կոծերը եւ խնդրանգրերը անարժէք են, բոլորն էլ սին յոյսեր են, իսկ սին յոյսերը պէտք չէ խրախուսել եւ միայն ոյժ ունենալուց ետքը պէտք է խլել մեր իրաւունքը եղած ոյժի չափով եւ ոչ թէ խնդրել իբրեւ ողորմութիւն:
Ես ծեծ կերած էի բուռն ընդդիմութեան եւ պարսաւանքի հանդիպելով, բայց ինքզինքս կը մխիթարէի: Քանի որ այդքան կրքոտ ընդդիմութիւն կար, այդ կը նշանակէր որ չէին կարող տասնեակ տարիներու աւանդութիւններէն այդքան շուտով բաժնուիլ եւ եղած կրքոտութիւնը պէտք էր նշան համարել այդ աւանդութեանց թուլացման: Ուրեմն, պէտք էր յամառօրէն քանդել զայն:
Ան քանդուելու վրայ էր արդէն: Կարսի մէջ այլեւս չկար ռուսասիրութիւն եւ կոյր ծառայութիւնը ռուսերուն: Յուսաբեկուած էր այնտեղի հայութիւնը` նայելով Կարսի բերդին, որ իր մայրաքաղաքն էր երբեմն: Այսօր ան ռուսինն էր, թէեւ վերագրուած հայ զօրավար Լազարեւի կողմէ: Ան յուսաբեկուած էր Կուկունեանի, Բասէնի եւ այլ խումբերու փճացումի պատճառով եւ ռուս ու թուրք համագործակցական ջանքերէն: Ան յուսաբեկուած էր մանաւանդ հայ եկեղեցական կալուածներու բռնագրաւման պատճառով եւ կանգնած էր իրականութեան մը առջեւ, որ հեռու էր կոյր հաւատէն` դէպի ռուսը:
Ուրեմն, պէտք էր դրական յենարան մը գտնել, որ փոխարինէր այդ սուտ եւ վնասակար երազները:
Այդ բեկումը միայն իմ մէջ չէր առաջ եկած, այլ բոլորի մէջ:
Շաբաթներ անցած էին, երբ օր մը Սերգէյը ինծի ըսաւ.
-Անցեալ դասախօսութեանդ մէջ մի լաւ բան ասացիր, բայց լաւ չբացատրեցիր միտքդ: Ասացիր`թքա՛ծ թղթէ դգալի վրայ, նա մեզ պէտք չէ. հայի պէս հարիսան ուտենք` լաւաշ հացով եւ մատներով, դգալն ալ հետը: Արի, այս մանրամասնենք եւ գործնական ճամբան գտնենք: Ես շատ մտածեցի եւ զգում եմ, որ մի բան պիտի փոխուի: Բայց ինչպէ՞ս պէտք է փոխուի, այդ իրարու հետ խորհինք: Կարդացի՞ր «Դրօշակ»ը: Մինչ մենք ինչե՜ր կը մտածենք, Լորիս եւ ուրշներ Իտալիայի եւ այլ քաղաքների մէջ կը շրջեն, միտինկներ կ’անեն եւ զուռնա կը փչեն: Ինձ դուր չի գալիս այդ: Դրանից Դաշնակցութեան հոտ չի գալիս, այլ Հնչակեանութեան:
Մենք այդպէս կը խօսէինք եւ ճամբայ չէինք գտներ:
Այդ ճամբան Երկրի մէջ պիտի գտնէինք, ինչ որ յանգաւ հարեւաններու հետ գործակցութեան ուղղութեան:
Այդ տարինները մեր քաղաքականութեան բեկման տարիներն էին:
Շար . 24
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Friday, January 22, 2010
ՅԱՆՁՆԱՌՈՒԹԻՒՆ
Գերման մեծ փիլիսոփայԿէօթէյի իմաստուն խօսքերէն մին՝ վարի գրութիւնը ,մօտիկ ընկեր մը Անգլերէնով ուղարկած էր յանձնառութեան արժէքը գնահատող կարգ մը անհատներու:Ուզեցինք կիսել զայն մեր ընթերցողներուն հետ:Թարգմանաբար կը հրապարակենք զայն:
«Նշանակ»
ՅԱՆՁՆԱՌՈՒԹԻՒՆ
« Մինչև անհատի մը յանձնառութեան տակ մտնելը՝ իր մօտ կը նկատէք վարանում, ետ քաշուելու հաւանականութիւն, նախաձեռնելէ և ստեղծագործելէ խուսափում:
Կայ մէկ տարրական իրականութիւն, որուն անգիտութիւնը կ՜անէացնէ անհամար գաղափարներ և հոյակապ ծրագիրներ. այդ այն իրականութիւնն է , որ երբ մարդ յանձնառու կը դառնայ՝ այն ատեն Նախախնամութիւնն ալ կը սկսի շարժիլ: Յանձնառութիւն վերցուցող անհատին օգնելու համար կը սկսին պատահիլ այնպիսի բաներ, զորս այլապէս բնաւ պիտի չպատահէին: Դէպքերու հոսանք մըն է որ կ՜առաջանայ յանձնառութեան տակ մտնելու որոշումէն ետք, չնախատեսուած զանազան պատահմունքներ տեղի կ՜ունենան, նիւթական օժանդակութիւն և այլք, բաներ, որ ոչ ոք մտածած պիտի ըլլար թէ կրնային պատահիլ այդ անձին ի նպաստ:
Որևէ բան որ կրնաս ընել կամ կ՜երազես որ կրնաս ընել ՝ սկսի՜ր ընել:
Յանդգնութեան մէջն է Հանճարը. ուժն ու հրաշքը անո՜ր մէջն են:
Սկսիր հիմա՜:»
Կէօթէ
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
«Նշանակ»
ՅԱՆՁՆԱՌՈՒԹԻՒՆ
« Մինչև անհատի մը յանձնառութեան տակ մտնելը՝ իր մօտ կը նկատէք վարանում, ետ քաշուելու հաւանականութիւն, նախաձեռնելէ և ստեղծագործելէ խուսափում:
Կայ մէկ տարրական իրականութիւն, որուն անգիտութիւնը կ՜անէացնէ անհամար գաղափարներ և հոյակապ ծրագիրներ. այդ այն իրականութիւնն է , որ երբ մարդ յանձնառու կը դառնայ՝ այն ատեն Նախախնամութիւնն ալ կը սկսի շարժիլ: Յանձնառութիւն վերցուցող անհատին օգնելու համար կը սկսին պատահիլ այնպիսի բաներ, զորս այլապէս բնաւ պիտի չպատահէին: Դէպքերու հոսանք մըն է որ կ՜առաջանայ յանձնառութեան տակ մտնելու որոշումէն ետք, չնախատեսուած զանազան պատահմունքներ տեղի կ՜ունենան, նիւթական օժանդակութիւն և այլք, բաներ, որ ոչ ոք մտածած պիտի ըլլար թէ կրնային պատահիլ այդ անձին ի նպաստ:
Որևէ բան որ կրնաս ընել կամ կ՜երազես որ կրնաս ընել ՝ սկսի՜ր ընել:
Յանդգնութեան մէջն է Հանճարը. ուժն ու հրաշքը անո՜ր մէջն են:
Սկսիր հիմա՜:»
Կէօթէ
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
ՅԱՆՁՆԱՌՈՒԹԻՒՆ
Գերման մեծ փիլիսոփայԿէօթէյի իմաստուն խօսքերէն մին՝ վարի գրութիւնը ,մօտիկ ընկեր մը Անգլերէնով ուղարկած էր յանձնառութեան արժէքը գնահատող կարգ մը անհատներու:Ուզեցինք կիսել զայն մեր ընթերցողներուն հետ:Թարգմանաբար կը հրապարակենք զայն:
«Նշանակ»
ՅԱՆՁՆԱՌՈՒԹԻՒՆ
« Մինչև անհատի մը յանձնառութեան տակ մտնելը՝ իր մօտ կը նկատէք վարանում, ետ քաշուելու հաւանականութիւն, նախաձեռնելէ և ստեղծագործելէ խուսափում:
Կայ մէկ տարրական իրականութիւն, որուն անգիտութիւնը կ՜անէացնէ անհամար գաղափարներ և հոյակապ ծրագիրներ. այդ այն իրականութիւնն է , որ երբ մարդ յանձնառու կը դառնայ՝ այն ատեն Նախախնամութիւնն ալ կը սկսի շարժիլ: Յանձնառութիւն վերցուցող անհատին օգնելու համար կը սկսին պատահիլ այնպիսի բաներ, զորս այլապէս բնաւ պիտի չպատահէին: Դէպքերու հոսանք մըն է որ կ՜առաջանայ յանձնառութեան տակ մտնելու որոշումէն ետք, չնախատեսուած զանազան պատահմունքներ տեղի կ՜ունենան, նիւթական օժանդակութիւն և այլք, բաներ, որ ոչ ոք մտածած պիտի ըլլար թէ կրնային պատահիլ այդ անձին ի նպաստ:
Որևէ բան որ կրնաս ընել կամ կ՜երազես որ կրնաս ընել ՝ սկսի՜ր ընել:
Յանդգնութեան մէջն է Հանճարը. ուժն ու հրաշքը անո՜ր մէջն են:
Սկսիր հիմա՜:»
Կէօթէ
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
«Նշանակ»
ՅԱՆՁՆԱՌՈՒԹԻՒՆ
« Մինչև անհատի մը յանձնառութեան տակ մտնելը՝ իր մօտ կը նկատէք վարանում, ետ քաշուելու հաւանականութիւն, նախաձեռնելէ և ստեղծագործելէ խուսափում:
Կայ մէկ տարրական իրականութիւն, որուն անգիտութիւնը կ՜անէացնէ անհամար գաղափարներ և հոյակապ ծրագիրներ. այդ այն իրականութիւնն է , որ երբ մարդ յանձնառու կը դառնայ՝ այն ատեն Նախախնամութիւնն ալ կը սկսի շարժիլ: Յանձնառութիւն վերցուցող անհատին օգնելու համար կը սկսին պատահիլ այնպիսի բաներ, զորս այլապէս բնաւ պիտի չպատահէին: Դէպքերու հոսանք մըն է որ կ՜առաջանայ յանձնառութեան տակ մտնելու որոշումէն ետք, չնախատեսուած զանազան պատահմունքներ տեղի կ՜ունենան, նիւթական օժանդակութիւն և այլք, բաներ, որ ոչ ոք մտածած պիտի ըլլար թէ կրնային պատահիլ այդ անձին ի նպաստ:
Որևէ բան որ կրնաս ընել կամ կ՜երազես որ կրնաս ընել ՝ սկսի՜ր ընել:
Յանդգնութեան մէջն է Հանճարը. ուժն ու հրաշքը անո՜ր մէջն են:
Սկսիր հիմա՜:»
Կէօթէ
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Wednesday, January 20, 2010
Հայ Կնոջ Տարի - Անահիտ Տօնիկեան
Հայ Իրականութեան Մէջ Իրենց Հետքն ու Դրոշմը Թողած Հայուհիներ - 1
Մեր պատմութեան յորձանուտին մէջ բազմաթիւ հայուհիներ իրենց հետքը թողած են իրենց գործերով : Շատեր՝ իրենց ամուսիններու կողքին կռուած են զէն ի ձեռին որպէս ազատատենչ մարտիկներ , նահատակուած են կամ յաղթանակներ տարած: Քրիստոնէութեան Հայաստանի մէջ տարածման գործին մէջ փոքր չէ դերը հայուհիներու:Մարզական, գեղարուեստական,գրական ասպարէզներէ ներս փոքր թիւ չեն ներկայացներ Հայ կանայք:Օրինակները կարելի է շարունակել ...
Հայ Կնոջ Տարուան ընթացքին, ոչ ժամանակագրական հերթականութեամբ,կայքէջիս մէջ տեղ պիտի տրամադրենք հռչակ ունեցող և հռչակ ունենալու արժանի Հայուհիներու :
Այսօր հպանցիկ ակնարկ մը պիտի նետենք հայուհիի մը տարած մէկ աշխատանքին վրայ,աշխատանք մը , որուն , յատկապէս Հայ այրերս, չենք տար այն դրական գնահատանքը որ արժանի է տալ: Այս Հայուհին է Տիկին Անահիտ Փարամազ Տօնիկեանը՝ հեղինակը «Համով Հոտով» ճաշատեսակներու ընդարձակածաւալ՝,560 էջ, հատորին, որուն երկրորդ հրատարակութիւնը կը բաղկանայ բծախնդրօրէն պատկերազարդուած 850 խոհագիրներէ:Անոնք կ՜ընդգրկեն ՝ Թացաններ, Ախորժաբերներ,Ապուրներ,Աղցաններ,Փասթայի տեսակներ,Կոլոլակներ,Մսեղէններ (միս,հաւ,ձուկ,ծովային կենդանիներ,),Խմորեղէններ,Անուշեղէններ,Կարկանդակներ,Քոքթէյլներ,Օշարակներ: Խոհագիրներէն զատ գիրքին մէջ կը գտնենք ընդհանուր գիտելիքներ՝ սեղանի յարդարման,քալորիներու ,փուռի ջերմաստիճանի ,կշիռքի չափերու,համեմներու,բանջարեղէններու, նիւթերու պահպանման և ինչ որ կարելի է երևակայել հայ կին մը բաւարարուած , ուրախ պահելու իր խոհանոցին մէջ կամ անկէ դուրս:
Սեղանը , իր վրայ մատուցուած կերակուրով մեծ դերակատարութիւն ունի ընտանիքի երջանկութեան գործընթացին մէջ: Սակայն,որևէ սեղանի վրայ մատուցուած կերակուր խոհանոցի մը արտադրութիւնն է,ուստի ,խոհանոցը ,բառին լայն բացատրութեամբ,մեծ դեր ունի , սննդական և բարոյական իմաստներով , ընտանիքի մը երջանկութեան մէջ :
Զայս ասած, Տիկ. Տօնիկեան իր ազդեցութիւնը ունի համարեա իւրաքանչիւր Հայ Ընտանիքի խոհանոցին վրայ :Ան իր Միջազգային,Արևելեան,Արաբական,Հայկական,Ասիական,Եւրոպական ճաշատեսակներով , մեր սննդառութեան ծիրէն ներս իր ըսելիքը ունեցաւ վերջին երեսուն տարիներուն և ունի ցայսօր Նոր Զելանտայէն մինչև Շուէտ, Պէյրութէն մինչև Լոս Անճելըս:
Մեզի համար ցանկալի է տեսնել այլ հայուհիներու ներդրումը այս մարզէն ներս:Կը խորհիմ թէ տարբեր պէտք չէ ըլլայ Տիկին Տօնիկեանի բաղձանքը, որովհետև ինչ որ ի նպաստ է հայ հանրութեան իրեն համար ուրախութիւն է:Տիկ. Տօնիկեան իր հետքն ու դրոշմը թողած է Հայ Իրականութեան մէջ երջանկացնելով բազում հայ ընտանիքներ: Թող բազմանան այս ռահվիրային հետքերով քալողներու թիւը:
«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Մեր պատմութեան յորձանուտին մէջ բազմաթիւ հայուհիներ իրենց հետքը թողած են իրենց գործերով : Շատեր՝ իրենց ամուսիններու կողքին կռուած են զէն ի ձեռին որպէս ազատատենչ մարտիկներ , նահատակուած են կամ յաղթանակներ տարած: Քրիստոնէութեան Հայաստանի մէջ տարածման գործին մէջ փոքր չէ դերը հայուհիներու:Մարզական, գեղարուեստական,գրական ասպարէզներէ ներս փոքր թիւ չեն ներկայացներ Հայ կանայք:Օրինակները կարելի է շարունակել ...
Հայ Կնոջ Տարուան ընթացքին, ոչ ժամանակագրական հերթականութեամբ,կայքէջիս մէջ տեղ պիտի տրամադրենք հռչակ ունեցող և հռչակ ունենալու արժանի Հայուհիներու :
Այսօր հպանցիկ ակնարկ մը պիտի նետենք հայուհիի մը տարած մէկ աշխատանքին վրայ,աշխատանք մը , որուն , յատկապէս Հայ այրերս, չենք տար այն դրական գնահատանքը որ արժանի է տալ: Այս Հայուհին է Տիկին Անահիտ Փարամազ Տօնիկեանը՝ հեղինակը «Համով Հոտով» ճաշատեսակներու ընդարձակածաւալ՝,560 էջ, հատորին, որուն երկրորդ հրատարակութիւնը կը բաղկանայ բծախնդրօրէն պատկերազարդուած 850 խոհագիրներէ:Անոնք կ՜ընդգրկեն ՝ Թացաններ, Ախորժաբերներ,Ապուրներ,Աղցաններ,Փասթայի տեսակներ,Կոլոլակներ,Մսեղէններ (միս,հաւ,ձուկ,ծովային կենդանիներ,),Խմորեղէններ,Անուշեղէններ,Կարկանդակներ,Քոքթէյլներ,Օշարակներ: Խոհագիրներէն զատ գիրքին մէջ կը գտնենք ընդհանուր գիտելիքներ՝ սեղանի յարդարման,քալորիներու ,փուռի ջերմաստիճանի ,կշիռքի չափերու,համեմներու,բանջարեղէններու, նիւթերու պահպանման և ինչ որ կարելի է երևակայել հայ կին մը բաւարարուած , ուրախ պահելու իր խոհանոցին մէջ կամ անկէ դուրս:
Սեղանը , իր վրայ մատուցուած կերակուրով մեծ դերակատարութիւն ունի ընտանիքի երջանկութեան գործընթացին մէջ: Սակայն,որևէ սեղանի վրայ մատուցուած կերակուր խոհանոցի մը արտադրութիւնն է,ուստի ,խոհանոցը ,բառին լայն բացատրութեամբ,մեծ դեր ունի , սննդական և բարոյական իմաստներով , ընտանիքի մը երջանկութեան մէջ :
Զայս ասած, Տիկ. Տօնիկեան իր ազդեցութիւնը ունի համարեա իւրաքանչիւր Հայ Ընտանիքի խոհանոցին վրայ :Ան իր Միջազգային,Արևելեան,Արաբական,Հայկական,Ասիական,Եւրոպական ճաշատեսակներով , մեր սննդառութեան ծիրէն ներս իր ըսելիքը ունեցաւ վերջին երեսուն տարիներուն և ունի ցայսօր Նոր Զելանտայէն մինչև Շուէտ, Պէյրութէն մինչև Լոս Անճելըս:
Մեզի համար ցանկալի է տեսնել այլ հայուհիներու ներդրումը այս մարզէն ներս:Կը խորհիմ թէ տարբեր պէտք չէ ըլլայ Տիկին Տօնիկեանի բաղձանքը, որովհետև ինչ որ ի նպաստ է հայ հանրութեան իրեն համար ուրախութիւն է:Տիկ. Տօնիկեան իր հետքն ու դրոշմը թողած է Հայ Իրականութեան մէջ երջանկացնելով բազում հայ ընտանիքներ: Թող բազմանան այս ռահվիրային հետքերով քալողներու թիւը:
«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Հայ Կնոջ Տարի - Անահիտ Տօնիկեան
Հայ Իրականութեան Մէջ Իրենց Հետքն ու Դրոշմը Թողած Հայուհիներ - 1
Մեր պատմութեան յորձանուտին մէջ բազմաթիւ հայուհիներ իրենց հետքը թողած են իրենց գործերով : Շատեր՝ իրենց ամուսիններու կողքին կռուած են զէն ի ձեռին որպէս ազատատենչ մարտիկներ , նահատակուած են կամ յաղթանակներ տարած: Քրիստոնէութեան Հայաստանի մէջ տարածման գործին մէջ փոքր չէ դերը հայուհիներու:Մարզական, գեղարուեստական,գրական ասպարէզներէ ներս փոքր թիւ չեն ներկայացներ Հայ կանայք:Օրինակները կարելի է շարունակել ...
Հայ Կնոջ Տարուան ընթացքին, ոչ ժամանակագրական հերթականութեամբ,կայքէջիս մէջ տեղ պիտի տրամադրենք հռչակ ունեցող և հռչակ ունենալու արժանի Հայուհիներու :
Այսօր հպանցիկ ակնարկ մը պիտի նետենք հայուհիի մը տարած մէկ աշխատանքին վրայ,աշխատանք մը , որուն , յատկապէս Հայ այրերս, չենք տար այն դրական գնահատանքը որ արժանի է տալ: Այս Հայուհին է Տիկին Անահիտ Փարամազ Տօնիկեանը՝ հեղինակը «Համով Հոտով» ճաշատեսակներու ընդարձակածաւալ՝,560 էջ, հատորին, որուն երկրորդ հրատարակութիւնը կը բաղկանայ բծախնդրօրէն պատկերազարդուած 850 խոհագիրներէ:Անոնք կ՜ընդգրկեն ՝ Թացաններ, Ախորժաբերներ,Ապուրներ,Աղցաններ,Փասթայի տեսակներ,Կոլոլակներ,Մսեղէններ (միս,հաւ,ձուկ,ծովային կենդանիներ,),Խմորեղէններ,Անուշեղէններ,Կարկանդակներ,Քոքթէյլներ,Օշարակներ: Խոհագիրներէն զատ գիրքին մէջ կը գտնենք ընդհանուր գիտելիքներ՝ սեղանի յարդարման,քալորիներու ,փուռի ջերմաստիճանի ,կշիռքի չափերու,համեմներու,բանջարեղէններու, նիւթերու պահպանման և ինչ որ կարելի է երևակայել հայ կին մը բաւարարուած , ուրախ պահելու իր խոհանոցին մէջ կամ անկէ դուրս:
Սեղանը , իր վրայ մատուցուած կերակուրով մեծ դերակատարութիւն ունի ընտանիքի երջանկութեան գործընթացին մէջ: Սակայն,որևէ սեղանի վրայ մատուցուած կերակուր խոհանոցի մը արտադրութիւնն է,ուստի ,խոհանոցը ,բառին լայն բացատրութեամբ,մեծ դեր ունի , սննդական և բարոյական իմաստներով , ընտանիքի մը երջանկութեան մէջ :
Զայս ասած, Տիկ. Տօնիկեան իր ազդեցութիւնը ունի համարեա իւրաքանչիւր Հայ Ընտանիքի խոհանոցին վրայ :Ան իր Միջազգային,Արևելեան,Արաբական,Հայկական,Ասիական,Եւրոպական ճաշատեսակներով , մեր սննդառութեան ծիրէն ներս իր ըսելիքը ունեցաւ վերջին երեսուն տարիներուն և ունի ցայսօր Նոր Զելանտայէն մինչև Շուէտ, Պէյրութէն մինչև Լոս Անճելըս:
Մեզի համար ցանկալի է տեսնել այլ հայուհիներու ներդրումը այս մարզէն ներս:Կը խորհիմ թէ տարբեր պէտք չէ ըլլայ Տիկին Տօնիկեանի բաղձանքը, որովհետև ինչ որ ի նպաստ է հայ հանրութեան իրեն համար ուրախութիւն է:Տիկ. Տօնիկեան իր հետքն ու դրոշմը թողած է Հայ Իրականութեան մէջ երջանկացնելով բազում հայ ընտանիքներ: Թող բազմանան այս ռահվիրային հետքերով քալողներու թիւը:
«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Մեր պատմութեան յորձանուտին մէջ բազմաթիւ հայուհիներ իրենց հետքը թողած են իրենց գործերով : Շատեր՝ իրենց ամուսիններու կողքին կռուած են զէն ի ձեռին որպէս ազատատենչ մարտիկներ , նահատակուած են կամ յաղթանակներ տարած: Քրիստոնէութեան Հայաստանի մէջ տարածման գործին մէջ փոքր չէ դերը հայուհիներու:Մարզական, գեղարուեստական,գրական ասպարէզներէ ներս փոքր թիւ չեն ներկայացներ Հայ կանայք:Օրինակները կարելի է շարունակել ...
Հայ Կնոջ Տարուան ընթացքին, ոչ ժամանակագրական հերթականութեամբ,կայքէջիս մէջ տեղ պիտի տրամադրենք հռչակ ունեցող և հռչակ ունենալու արժանի Հայուհիներու :
Այսօր հպանցիկ ակնարկ մը պիտի նետենք հայուհիի մը տարած մէկ աշխատանքին վրայ,աշխատանք մը , որուն , յատկապէս Հայ այրերս, չենք տար այն դրական գնահատանքը որ արժանի է տալ: Այս Հայուհին է Տիկին Անահիտ Փարամազ Տօնիկեանը՝ հեղինակը «Համով Հոտով» ճաշատեսակներու ընդարձակածաւալ՝,560 էջ, հատորին, որուն երկրորդ հրատարակութիւնը կը բաղկանայ բծախնդրօրէն պատկերազարդուած 850 խոհագիրներէ:Անոնք կ՜ընդգրկեն ՝ Թացաններ, Ախորժաբերներ,Ապուրներ,Աղցաններ,Փասթայի տեսակներ,Կոլոլակներ,Մսեղէններ (միս,հաւ,ձուկ,ծովային կենդանիներ,),Խմորեղէններ,Անուշեղէններ,Կարկանդակներ,Քոքթէյլներ,Օշարակներ: Խոհագիրներէն զատ գիրքին մէջ կը գտնենք ընդհանուր գիտելիքներ՝ սեղանի յարդարման,քալորիներու ,փուռի ջերմաստիճանի ,կշիռքի չափերու,համեմներու,բանջարեղէններու, նիւթերու պահպանման և ինչ որ կարելի է երևակայել հայ կին մը բաւարարուած , ուրախ պահելու իր խոհանոցին մէջ կամ անկէ դուրս:
Սեղանը , իր վրայ մատուցուած կերակուրով մեծ դերակատարութիւն ունի ընտանիքի երջանկութեան գործընթացին մէջ: Սակայն,որևէ սեղանի վրայ մատուցուած կերակուր խոհանոցի մը արտադրութիւնն է,ուստի ,խոհանոցը ,բառին լայն բացատրութեամբ,մեծ դեր ունի , սննդական և բարոյական իմաստներով , ընտանիքի մը երջանկութեան մէջ :
Զայս ասած, Տիկ. Տօնիկեան իր ազդեցութիւնը ունի համարեա իւրաքանչիւր Հայ Ընտանիքի խոհանոցին վրայ :Ան իր Միջազգային,Արևելեան,Արաբական,Հայկական,Ասիական,Եւրոպական ճաշատեսակներով , մեր սննդառութեան ծիրէն ներս իր ըսելիքը ունեցաւ վերջին երեսուն տարիներուն և ունի ցայսօր Նոր Զելանտայէն մինչև Շուէտ, Պէյրութէն մինչև Լոս Անճելըս:
Մեզի համար ցանկալի է տեսնել այլ հայուհիներու ներդրումը այս մարզէն ներս:Կը խորհիմ թէ տարբեր պէտք չէ ըլլայ Տիկին Տօնիկեանի բաղձանքը, որովհետև ինչ որ ի նպաստ է հայ հանրութեան իրեն համար ուրախութիւն է:Տիկ. Տօնիկեան իր հետքն ու դրոշմը թողած է Հայ Իրականութեան մէջ երջանկացնելով բազում հայ ընտանիքներ: Թող բազմանան այս ռահվիրային հետքերով քալողներու թիւը:
«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Tuesday, January 19, 2010
2010ը՝ ՀայԿնոջ Տարի - 5
Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Վեհափառ Հայրապետը իր 31 Դեկտեմբեր 2009 Հայրապետական Յատուկ Գիրով 2010 տարին հռչակեց Հայ Կնոջ Տարի:
Նորին Սրբութիւնը վեր առած է հայ կնոջ արժանիքներն ու պարտաւորութիւնները, իր խաղացած դերը դարերու ընդմէջէն մինչեւ օրս որպէս մայր, դաստիարակ,հասարակական գործիչ, մտաւորական,ընկերային ծառայող: Վեհափառ Հայրապետը իր այժմէական գաղափարներով, նոր մարտահրաւէրի առջև կը դնէ մեզ բոլորս, Հայ այրեր և Հայ կանայք, մեր մտածելաձևին առաջ բանալով նոր հորիզոն և պարտաւորութեանց՝ նոր գործելադաշտ: «Նշանակ» հինգ անգամով պիտի յաջորդաբար հրապարակէ Վեհափառ Հօր Յատուկ Գիրը և տարուան ընթացքին պիտի իր ընթերցողները իրազեկ պահէ կնոջ՝ ընդհանրապէս և Հայ կնոջ՝ մասնաւորապէս խաղացած ու խաղալիք պատմական կարևոր դերին :
Կոչ կ՜ուղղենք բոլոր գրիչ շարժող հայորդւոց յօդուածներով,ուսումնասիրութիւններով,գիտական թէ հոգեբանական վերլուծումներով, բանաստեղծութիւններով,կարճ պատմուածքներով ,կամ այլ, իրենց մասնակցութիւնը բերելու Հայ Կնոջ Տարուան նշումին: Կայքէջս պատրաստ է լայն տեղ տրամադրելու բոլոր մասնակիցներուն :
«Նշանակ»
«»»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
Ի՞նչ կը սպասենք հայ կնոջմէ
Համաշխարհայնացած ներկայ աշխարհին մէջ, կ՛ապրինք համաշխարհային ազատախոհ մշակոյթի մը զօրեղ տիրապետութեան տակ։ Նոյն ընկերութեան մէջ կ՛ապրի ու կը գործէ նաեւ հայ կինը՝ անմիջականօրէն ու մնայուն կերպով ենթակայ յիշեալ մշակոյթի, ինչպէս նաեւ այն բոլոր մտահոգութիւններուն, խնդիրներուն ու մարտահրաւէներուն ազդեցութեան, որոնց հպանցիկ կերպով անդրադարձանք։ Հետեւաբար, հարկ է ըլլալ ծայրայեղօրէն զգոյշ, որպէսզի հայ կինը բազմերանգ վտանգներով լեցուն նման կացութիւններէ, փորձութիւններէ ու փորձանքներէ հեռու մնայ։
Ճի՛շդ է, հայ կինը այլ ազգերու կիներուն նման բողոքի երբեմն չափազանցուած արտայայտութիւններով հրապարակ չէ իջած։ Ան առաւելաբար համակերպող է եղած իր կացութեան՝ երբեմն լուռ կերպով համբերող ու տառապող եւ քիչ պարագաներուն միայն պոռթկացող։ Դա՛րձեալ ճիշդ է, այլ ազգերու կիներուն յարաբերաբար, որ հայ կինը ընդհանրապէս պահպանողական է եւ հաւատարմօրէն կառչած է իր կրօնական ու ազգային արժէքներուն ու աւանդութիւններուն։ Սակայն չմոռնանք նաեւ, որ վերջին տարիներուն այս օրինակելի կացութեան խոտոր համեմատող պարագաներու թիւը սկսած է զգալի դառնալ մեր կեանքէն ներս։
Այս հարցերուն մասին իրապաշտ ու ինքնաքննական ոգիով քննարկումներ պէտք է տեղի ունենան մեր ընտանիքներէն ու կառոյցներէն ներս։ Այլ խօսքով, հայ կնոջ գծով գոյութիւն ունեցող երբեմն երկդիմի ու անորոշ, երբեմն պահպանողական ու ազատամիտ մտայնութիւնները ու ըմբռնումները, մօտեցումները ու գործելակերպերը համապարփակ ու լուրջ արժեւորումի պէտք է ենթարկուին։ Թէ՛ մենք սպասումներ ունինք հայ կինէն եւ թէ ինք՝ մեր եկեղեցիէն, պետութենէն, կառոյցներէն, մեր բոլո՛րէն։ Փոխադարձ սպասումներու ծիրէն ներս, կ՛ուզենք անդրադառնալ մի քանի մտահոգութիւններու.-
1) Հայ կինը մեր կեանքէն ներս պէտք է մնայ բարոյական, հոգեւոր ու ազգային արժէքներու ճառագայթող ներկայութիւն։ Որպէս մայր ու դաստիարակ վաղուան սերունդը կերտելու կոչուած անձ, հայ կինը կոչուած է իր մէջ խտացնելու եկեղեցւոյ ու ազգին գերագոյն արժէքները ու հարազատ աւանդութիւնները։ Այս ուղղութեամբ բարձրագոյն աստիճանի զգուշաւորութիւն հարկ է ցոյց տալ խառն ամուսնութիւններու, ամուսնալուծման առաջնորդող կացութիւններու ու մեր ընտանիքներու ներքին մթնոլորտին։ Այս բոլորին մէջ, այր մարդուն կողքին հայ կնոջ դերը ճակատագրական է։ Եթէ ընտանիքը նիւթապէս սնուցանողը հայրն է, սակայն ընտանիքը բարոյական, հոգեւոր ու հայկական արժէքներով սնուցանողը մա՛յրն է։
2) Մայրութիւնը ո՛չ միայն մաս կը կազմէ կնոջ կազմախօսական դրութեան, այլ Աստուծոյ կողմէ տրուած նուիրական կոչում մըն է։ Հետեւաբար, պատասխանատուութեան խոր գիտակցութեամբ պէտք է կինը մօտենայ իր մայրական առաքելութեան, որ միայն աշխարհ զաւակ բերելու մէջ չի կայանար, այլ նաեւ ու մանաւանդ զաւկին եւ ամբողջ ընտանիքին բարոյական կրթութիւն ու ազգային ոգի ջամբելուն մէջ։ Հայ ընտանիքին սրբութեան պահպանումը՝ հոգեւոր, բարոյական ու ազգային իմաստով, հայ մօր առաջնահերթ ու սրբազան պարտաւորութիւնն է։ Ահա թէ ինչու մայրութիւնը մեր կեանքին մէջ միշտ եղած է հոմանիշ՝ գուրգուրանքով, սիրով, հոգածութեամբ լեցուն վերաբերմունքին։ Մայրութիւնը եղած է նաեւ ցուցանիշ հոգեւոր, բարոյական ու ազգային արժէքներով ու աւանդութիւններով լեցուն կենցաղակերպի ու գործելակերպի։
3) Կնոջական շարժումներուն մէջ կնոջ հաւասարութիւն ապահովելու ճիգը, ինչպէս տեսանք, յատուկ տեղ կը գրաւէ։ Մեր եկեղեցւոյ ու ազգին պատմութեան կարգ մը դէմքերու ու դէպքերու յիշատակումը ցոյց տուաւ, որ մեր կեանքէն ներս ընդհանրապէս կինը նկատուած է հաւասար այր մարդուն։ Սակայն կը սպասենք աւելի՛ն. պէտք է ըլլայ աւելի՛ն։ Արդ, եթէ տակաւին մեր հաւաքական կեանքի որոշ մարզերէն կամ կառոյցներէն ներս գոյութիւն ունի խտրական ոգի հայ կնոջ նկատմամբ, եթէ տակաւին կան անհատներ՝ պատասխանատու դիրքերու տէր կամ պարզապէս ընտանիքի հայր, որոնք խտրական վերաբերում ցոյց կու տան կնոջ նկատմամբ, նման ոգի կամ մօտեցում մեր եկեղեցւոյ համար անընդունելի է։ Յարգելով հանդերձ այր եւ կնոջ միջեւ գոյութիւն ունեցող կազմախօսական դրութեան, նկարագրային նախասիրութիւններուն, ինչպէս նաեւ ընկերա-մշակութային միջավայրին հետ աղերս ունեցող տարբերութիւնները, «չիք խտիր»ի քրիստոնէական սկզբունքը պէտք է տառացիօրէն գործադրուի մեր կեանքէն ներս։
4) Ինչ կը վերաբերի մասնակցութեան, հայ կնոջ առջեւ մեր կեանքէն ներս փակ դռներ, անմերձենալի պաշտօններ գոյութիւն պէտք չէ ունենան։ Որոշ պաշտօններ արական սեռին ու այլ պաշտօններ իգական սեռին յատուկ նկատելու մտայնութիւնը ո՛չ միայն ժամանակավրէպ է, այլ, դարձեալ, չի համապատասխաներ քրիստոնէական սկզբունքներուն։ Յարաբերաբար այր մարդուն նո՛յն շնորհքներով ու արժանիքներով, եւ երբեմն աւելիո՛վ, օժտուած կինը ինչո՞ւ պատասխանատու դիրքեր պիտի չստանձնէ։ Անհրաժեշտ է որ առաւելագոյն չափով հայ կինը մասնակցութիւն բերէ ո՛չ թէ միայն կնոջական կազմակերպութիւններուն, այլ մեր համայնական կեանքի կազմակերպումին ու ծաղկումին՝ զինք նկատելով այր մարդուն համահաւասար դիրքեր ու պարտաւորութիւններ ստանձնելու ատակ անձ։
***
2010 տարին Հայ Կնոջ Տարի հռչակելով, Մեր ակնկալութիւնն է, որ ամէն բանէ առաջ հայ կինը անդրադառնալով Աստուծոյ կողմէ իրեն շնորհուած արժանիքներուն ու տրուած կոչումին, ինչպէս նաեւ մեր եկեղեցւոյ ու ազգին կողմէ իրեն վստահուած յոյժ կարեւոր պարտաւորութեան, ինքզինք վերարժեւորումի ենթարկէ՝ իր կոչումը առաւե՛լ պատասխանատուութեամբ ու հաւատարմութեամբ իրագործելու յանձնառութեամբ։ Միւս կողմէն նաեւ Մեր սպասումն է, որ մեր եկեղեցին, մեր կեանքէն ներս գործող բոլոր կառոյցները, մեր ընտանիքները ու մեր ժողովուրդի զաւակները աւելի՛ խորացնեն սիրով, յարգանքով ու հոգածութեամբ լեցուն իրենց վերաբերումը հայ կնոջ նկատմամբ։ Չմոռնանք որ առանց կնոջ առանցքային դերակատարութեան, այր մարդու կողքին, մեր հաւաքական կեանքը շատ բան պիտի կորսնցնէ իր կենսունակութենէն ու որակէն։
Արդ, կոչ կ՛ուղղենք մեր թեմերու Առաջնորդ Սրբազաններուն, հոգեւոր դասուն, ազգային իշխանութեանց, ու մեր բոլոր կազմակերպութիւններուն, ա՛յս ոգիով ու մօտեցումով, պատասխանատուութեամբ ու յանձնառութեամբ արժեւորելու Հայ Կնոջ Տարին մեր հաւաքական կեանքէն ներս։
Հայրական ջերմ սիրով,
Աղօթարար՝
ԱՐԱՄ Ա. ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ
ՄԵԾԻ ՏԱՆՆ ԿԻԼԻԿԻՈՅ
31 Դեկտեմբեր, 2009
Անթիլիաս, Լիբանան
Շար 5 և Վերջ
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Նորին Սրբութիւնը վեր առած է հայ կնոջ արժանիքներն ու պարտաւորութիւնները, իր խաղացած դերը դարերու ընդմէջէն մինչեւ օրս որպէս մայր, դաստիարակ,հասարակական գործիչ, մտաւորական,ընկերային ծառայող: Վեհափառ Հայրապետը իր այժմէական գաղափարներով, նոր մարտահրաւէրի առջև կը դնէ մեզ բոլորս, Հայ այրեր և Հայ կանայք, մեր մտածելաձևին առաջ բանալով նոր հորիզոն և պարտաւորութեանց՝ նոր գործելադաշտ: «Նշանակ» հինգ անգամով պիտի յաջորդաբար հրապարակէ Վեհափառ Հօր Յատուկ Գիրը և տարուան ընթացքին պիտի իր ընթերցողները իրազեկ պահէ կնոջ՝ ընդհանրապէս և Հայ կնոջ՝ մասնաւորապէս խաղացած ու խաղալիք պատմական կարևոր դերին :
Կոչ կ՜ուղղենք բոլոր գրիչ շարժող հայորդւոց յօդուածներով,ուսումնասիրութիւններով,գիտական թէ հոգեբանական վերլուծումներով, բանաստեղծութիւններով,կարճ պատմուածքներով ,կամ այլ, իրենց մասնակցութիւնը բերելու Հայ Կնոջ Տարուան նշումին: Կայքէջս պատրաստ է լայն տեղ տրամադրելու բոլոր մասնակիցներուն :
«Նշանակ»
«»»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
Ի՞նչ կը սպասենք հայ կնոջմէ
Համաշխարհայնացած ներկայ աշխարհին մէջ, կ՛ապրինք համաշխարհային ազատախոհ մշակոյթի մը զօրեղ տիրապետութեան տակ։ Նոյն ընկերութեան մէջ կ՛ապրի ու կը գործէ նաեւ հայ կինը՝ անմիջականօրէն ու մնայուն կերպով ենթակայ յիշեալ մշակոյթի, ինչպէս նաեւ այն բոլոր մտահոգութիւններուն, խնդիրներուն ու մարտահրաւէներուն ազդեցութեան, որոնց հպանցիկ կերպով անդրադարձանք։ Հետեւաբար, հարկ է ըլլալ ծայրայեղօրէն զգոյշ, որպէսզի հայ կինը բազմերանգ վտանգներով լեցուն նման կացութիւններէ, փորձութիւններէ ու փորձանքներէ հեռու մնայ։
Ճի՛շդ է, հայ կինը այլ ազգերու կիներուն նման բողոքի երբեմն չափազանցուած արտայայտութիւններով հրապարակ չէ իջած։ Ան առաւելաբար համակերպող է եղած իր կացութեան՝ երբեմն լուռ կերպով համբերող ու տառապող եւ քիչ պարագաներուն միայն պոռթկացող։ Դա՛րձեալ ճիշդ է, այլ ազգերու կիներուն յարաբերաբար, որ հայ կինը ընդհանրապէս պահպանողական է եւ հաւատարմօրէն կառչած է իր կրօնական ու ազգային արժէքներուն ու աւանդութիւններուն։ Սակայն չմոռնանք նաեւ, որ վերջին տարիներուն այս օրինակելի կացութեան խոտոր համեմատող պարագաներու թիւը սկսած է զգալի դառնալ մեր կեանքէն ներս։
Այս հարցերուն մասին իրապաշտ ու ինքնաքննական ոգիով քննարկումներ պէտք է տեղի ունենան մեր ընտանիքներէն ու կառոյցներէն ներս։ Այլ խօսքով, հայ կնոջ գծով գոյութիւն ունեցող երբեմն երկդիմի ու անորոշ, երբեմն պահպանողական ու ազատամիտ մտայնութիւնները ու ըմբռնումները, մօտեցումները ու գործելակերպերը համապարփակ ու լուրջ արժեւորումի պէտք է ենթարկուին։ Թէ՛ մենք սպասումներ ունինք հայ կինէն եւ թէ ինք՝ մեր եկեղեցիէն, պետութենէն, կառոյցներէն, մեր բոլո՛րէն։ Փոխադարձ սպասումներու ծիրէն ներս, կ՛ուզենք անդրադառնալ մի քանի մտահոգութիւններու.-
1) Հայ կինը մեր կեանքէն ներս պէտք է մնայ բարոյական, հոգեւոր ու ազգային արժէքներու ճառագայթող ներկայութիւն։ Որպէս մայր ու դաստիարակ վաղուան սերունդը կերտելու կոչուած անձ, հայ կինը կոչուած է իր մէջ խտացնելու եկեղեցւոյ ու ազգին գերագոյն արժէքները ու հարազատ աւանդութիւնները։ Այս ուղղութեամբ բարձրագոյն աստիճանի զգուշաւորութիւն հարկ է ցոյց տալ խառն ամուսնութիւններու, ամուսնալուծման առաջնորդող կացութիւններու ու մեր ընտանիքներու ներքին մթնոլորտին։ Այս բոլորին մէջ, այր մարդուն կողքին հայ կնոջ դերը ճակատագրական է։ Եթէ ընտանիքը նիւթապէս սնուցանողը հայրն է, սակայն ընտանիքը բարոյական, հոգեւոր ու հայկական արժէքներով սնուցանողը մա՛յրն է։
2) Մայրութիւնը ո՛չ միայն մաս կը կազմէ կնոջ կազմախօսական դրութեան, այլ Աստուծոյ կողմէ տրուած նուիրական կոչում մըն է։ Հետեւաբար, պատասխանատուութեան խոր գիտակցութեամբ պէտք է կինը մօտենայ իր մայրական առաքելութեան, որ միայն աշխարհ զաւակ բերելու մէջ չի կայանար, այլ նաեւ ու մանաւանդ զաւկին եւ ամբողջ ընտանիքին բարոյական կրթութիւն ու ազգային ոգի ջամբելուն մէջ։ Հայ ընտանիքին սրբութեան պահպանումը՝ հոգեւոր, բարոյական ու ազգային իմաստով, հայ մօր առաջնահերթ ու սրբազան պարտաւորութիւնն է։ Ահա թէ ինչու մայրութիւնը մեր կեանքին մէջ միշտ եղած է հոմանիշ՝ գուրգուրանքով, սիրով, հոգածութեամբ լեցուն վերաբերմունքին։ Մայրութիւնը եղած է նաեւ ցուցանիշ հոգեւոր, բարոյական ու ազգային արժէքներով ու աւանդութիւններով լեցուն կենցաղակերպի ու գործելակերպի։
3) Կնոջական շարժումներուն մէջ կնոջ հաւասարութիւն ապահովելու ճիգը, ինչպէս տեսանք, յատուկ տեղ կը գրաւէ։ Մեր եկեղեցւոյ ու ազգին պատմութեան կարգ մը դէմքերու ու դէպքերու յիշատակումը ցոյց տուաւ, որ մեր կեանքէն ներս ընդհանրապէս կինը նկատուած է հաւասար այր մարդուն։ Սակայն կը սպասենք աւելի՛ն. պէտք է ըլլայ աւելի՛ն։ Արդ, եթէ տակաւին մեր հաւաքական կեանքի որոշ մարզերէն կամ կառոյցներէն ներս գոյութիւն ունի խտրական ոգի հայ կնոջ նկատմամբ, եթէ տակաւին կան անհատներ՝ պատասխանատու դիրքերու տէր կամ պարզապէս ընտանիքի հայր, որոնք խտրական վերաբերում ցոյց կու տան կնոջ նկատմամբ, նման ոգի կամ մօտեցում մեր եկեղեցւոյ համար անընդունելի է։ Յարգելով հանդերձ այր եւ կնոջ միջեւ գոյութիւն ունեցող կազմախօսական դրութեան, նկարագրային նախասիրութիւններուն, ինչպէս նաեւ ընկերա-մշակութային միջավայրին հետ աղերս ունեցող տարբերութիւնները, «չիք խտիր»ի քրիստոնէական սկզբունքը պէտք է տառացիօրէն գործադրուի մեր կեանքէն ներս։
4) Ինչ կը վերաբերի մասնակցութեան, հայ կնոջ առջեւ մեր կեանքէն ներս փակ դռներ, անմերձենալի պաշտօններ գոյութիւն պէտք չէ ունենան։ Որոշ պաշտօններ արական սեռին ու այլ պաշտօններ իգական սեռին յատուկ նկատելու մտայնութիւնը ո՛չ միայն ժամանակավրէպ է, այլ, դարձեալ, չի համապատասխաներ քրիստոնէական սկզբունքներուն։ Յարաբերաբար այր մարդուն նո՛յն շնորհքներով ու արժանիքներով, եւ երբեմն աւելիո՛վ, օժտուած կինը ինչո՞ւ պատասխանատու դիրքեր պիտի չստանձնէ։ Անհրաժեշտ է որ առաւելագոյն չափով հայ կինը մասնակցութիւն բերէ ո՛չ թէ միայն կնոջական կազմակերպութիւններուն, այլ մեր համայնական կեանքի կազմակերպումին ու ծաղկումին՝ զինք նկատելով այր մարդուն համահաւասար դիրքեր ու պարտաւորութիւններ ստանձնելու ատակ անձ։
***
2010 տարին Հայ Կնոջ Տարի հռչակելով, Մեր ակնկալութիւնն է, որ ամէն բանէ առաջ հայ կինը անդրադառնալով Աստուծոյ կողմէ իրեն շնորհուած արժանիքներուն ու տրուած կոչումին, ինչպէս նաեւ մեր եկեղեցւոյ ու ազգին կողմէ իրեն վստահուած յոյժ կարեւոր պարտաւորութեան, ինքզինք վերարժեւորումի ենթարկէ՝ իր կոչումը առաւե՛լ պատասխանատուութեամբ ու հաւատարմութեամբ իրագործելու յանձնառութեամբ։ Միւս կողմէն նաեւ Մեր սպասումն է, որ մեր եկեղեցին, մեր կեանքէն ներս գործող բոլոր կառոյցները, մեր ընտանիքները ու մեր ժողովուրդի զաւակները աւելի՛ խորացնեն սիրով, յարգանքով ու հոգածութեամբ լեցուն իրենց վերաբերումը հայ կնոջ նկատմամբ։ Չմոռնանք որ առանց կնոջ առանցքային դերակատարութեան, այր մարդու կողքին, մեր հաւաքական կեանքը շատ բան պիտի կորսնցնէ իր կենսունակութենէն ու որակէն։
Արդ, կոչ կ՛ուղղենք մեր թեմերու Առաջնորդ Սրբազաններուն, հոգեւոր դասուն, ազգային իշխանութեանց, ու մեր բոլոր կազմակերպութիւններուն, ա՛յս ոգիով ու մօտեցումով, պատասխանատուութեամբ ու յանձնառութեամբ արժեւորելու Հայ Կնոջ Տարին մեր հաւաքական կեանքէն ներս։
Հայրական ջերմ սիրով,
Աղօթարար՝
ԱՐԱՄ Ա. ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ
ՄԵԾԻ ՏԱՆՆ ԿԻԼԻԿԻՈՅ
31 Դեկտեմբեր, 2009
Անթիլիաս, Լիբանան
Շար 5 և Վերջ
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
2010ը՝ ՀայԿնոջ Տարի - 5
Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Վեհափառ Հայրապետը իր 31 Դեկտեմբեր 2009 Հայրապետական Յատուկ Գիրով 2010 տարին հռչակեց Հայ Կնոջ Տարի:
Նորին Սրբութիւնը վեր առած է հայ կնոջ արժանիքներն ու պարտաւորութիւնները, իր խաղացած դերը դարերու ընդմէջէն մինչեւ օրս որպէս մայր, դաստիարակ,հասարակական գործիչ, մտաւորական,ընկերային ծառայող: Վեհափառ Հայրապետը իր այժմէական գաղափարներով, նոր մարտահրաւէրի առջև կը դնէ մեզ բոլորս, Հայ այրեր և Հայ կանայք, մեր մտածելաձևին առաջ բանալով նոր հորիզոն և պարտաւորութեանց՝ նոր գործելադաշտ: «Նշանակ» հինգ անգամով պիտի յաջորդաբար հրապարակէ Վեհափառ Հօր Յատուկ Գիրը և տարուան ընթացքին պիտի իր ընթերցողները իրազեկ պահէ կնոջ՝ ընդհանրապէս և Հայ կնոջ՝ մասնաւորապէս խաղացած ու խաղալիք պատմական կարևոր դերին :
Կոչ կ՜ուղղենք բոլոր գրիչ շարժող հայորդւոց յօդուածներով,ուսումնասիրութիւններով,գիտական թէ հոգեբանական վերլուծումներով, բանաստեղծութիւններով,կարճ պատմուածքներով ,կամ այլ, իրենց մասնակցութիւնը բերելու Հայ Կնոջ Տարուան նշումին: Կայքէջս պատրաստ է լայն տեղ տրամադրելու բոլոր մասնակիցներուն :
«Նշանակ»
«»»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
Ի՞նչ կը սպասենք հայ կնոջմէ
Համաշխարհայնացած ներկայ աշխարհին մէջ, կ՛ապրինք համաշխարհային ազատախոհ մշակոյթի մը զօրեղ տիրապետութեան տակ։ Նոյն ընկերութեան մէջ կ՛ապրի ու կը գործէ նաեւ հայ կինը՝ անմիջականօրէն ու մնայուն կերպով ենթակայ յիշեալ մշակոյթի, ինչպէս նաեւ այն բոլոր մտահոգութիւններուն, խնդիրներուն ու մարտահրաւէներուն ազդեցութեան, որոնց հպանցիկ կերպով անդրադարձանք։ Հետեւաբար, հարկ է ըլլալ ծայրայեղօրէն զգոյշ, որպէսզի հայ կինը բազմերանգ վտանգներով լեցուն նման կացութիւններէ, փորձութիւններէ ու փորձանքներէ հեռու մնայ։
Ճի՛շդ է, հայ կինը այլ ազգերու կիներուն նման բողոքի երբեմն չափազանցուած արտայայտութիւններով հրապարակ չէ իջած։ Ան առաւելաբար համակերպող է եղած իր կացութեան՝ երբեմն լուռ կերպով համբերող ու տառապող եւ քիչ պարագաներուն միայն պոռթկացող։ Դա՛րձեալ ճիշդ է, այլ ազգերու կիներուն յարաբերաբար, որ հայ կինը ընդհանրապէս պահպանողական է եւ հաւատարմօրէն կառչած է իր կրօնական ու ազգային արժէքներուն ու աւանդութիւններուն։ Սակայն չմոռնանք նաեւ, որ վերջին տարիներուն այս օրինակելի կացութեան խոտոր համեմատող պարագաներու թիւը սկսած է զգալի դառնալ մեր կեանքէն ներս։
Այս հարցերուն մասին իրապաշտ ու ինքնաքննական ոգիով քննարկումներ պէտք է տեղի ունենան մեր ընտանիքներէն ու կառոյցներէն ներս։ Այլ խօսքով, հայ կնոջ գծով գոյութիւն ունեցող երբեմն երկդիմի ու անորոշ, երբեմն պահպանողական ու ազատամիտ մտայնութիւնները ու ըմբռնումները, մօտեցումները ու գործելակերպերը համապարփակ ու լուրջ արժեւորումի պէտք է ենթարկուին։ Թէ՛ մենք սպասումներ ունինք հայ կինէն եւ թէ ինք՝ մեր եկեղեցիէն, պետութենէն, կառոյցներէն, մեր բոլո՛րէն։ Փոխադարձ սպասումներու ծիրէն ներս, կ՛ուզենք անդրադառնալ մի քանի մտահոգութիւններու.-
1) Հայ կինը մեր կեանքէն ներս պէտք է մնայ բարոյական, հոգեւոր ու ազգային արժէքներու ճառագայթող ներկայութիւն։ Որպէս մայր ու դաստիարակ վաղուան սերունդը կերտելու կոչուած անձ, հայ կինը կոչուած է իր մէջ խտացնելու եկեղեցւոյ ու ազգին գերագոյն արժէքները ու հարազատ աւանդութիւնները։ Այս ուղղութեամբ բարձրագոյն աստիճանի զգուշաւորութիւն հարկ է ցոյց տալ խառն ամուսնութիւններու, ամուսնալուծման առաջնորդող կացութիւններու ու մեր ընտանիքներու ներքին մթնոլորտին։ Այս բոլորին մէջ, այր մարդուն կողքին հայ կնոջ դերը ճակատագրական է։ Եթէ ընտանիքը նիւթապէս սնուցանողը հայրն է, սակայն ընտանիքը բարոյական, հոգեւոր ու հայկական արժէքներով սնուցանողը մա՛յրն է։
2) Մայրութիւնը ո՛չ միայն մաս կը կազմէ կնոջ կազմախօսական դրութեան, այլ Աստուծոյ կողմէ տրուած նուիրական կոչում մըն է։ Հետեւաբար, պատասխանատուութեան խոր գիտակցութեամբ պէտք է կինը մօտենայ իր մայրական առաքելութեան, որ միայն աշխարհ զաւակ բերելու մէջ չի կայանար, այլ նաեւ ու մանաւանդ զաւկին եւ ամբողջ ընտանիքին բարոյական կրթութիւն ու ազգային ոգի ջամբելուն մէջ։ Հայ ընտանիքին սրբութեան պահպանումը՝ հոգեւոր, բարոյական ու ազգային իմաստով, հայ մօր առաջնահերթ ու սրբազան պարտաւորութիւնն է։ Ահա թէ ինչու մայրութիւնը մեր կեանքին մէջ միշտ եղած է հոմանիշ՝ գուրգուրանքով, սիրով, հոգածութեամբ լեցուն վերաբերմունքին։ Մայրութիւնը եղած է նաեւ ցուցանիշ հոգեւոր, բարոյական ու ազգային արժէքներով ու աւանդութիւններով լեցուն կենցաղակերպի ու գործելակերպի։
3) Կնոջական շարժումներուն մէջ կնոջ հաւասարութիւն ապահովելու ճիգը, ինչպէս տեսանք, յատուկ տեղ կը գրաւէ։ Մեր եկեղեցւոյ ու ազգին պատմութեան կարգ մը դէմքերու ու դէպքերու յիշատակումը ցոյց տուաւ, որ մեր կեանքէն ներս ընդհանրապէս կինը նկատուած է հաւասար այր մարդուն։ Սակայն կը սպասենք աւելի՛ն. պէտք է ըլլայ աւելի՛ն։ Արդ, եթէ տակաւին մեր հաւաքական կեանքի որոշ մարզերէն կամ կառոյցներէն ներս գոյութիւն ունի խտրական ոգի հայ կնոջ նկատմամբ, եթէ տակաւին կան անհատներ՝ պատասխանատու դիրքերու տէր կամ պարզապէս ընտանիքի հայր, որոնք խտրական վերաբերում ցոյց կու տան կնոջ նկատմամբ, նման ոգի կամ մօտեցում մեր եկեղեցւոյ համար անընդունելի է։ Յարգելով հանդերձ այր եւ կնոջ միջեւ գոյութիւն ունեցող կազմախօսական դրութեան, նկարագրային նախասիրութիւններուն, ինչպէս նաեւ ընկերա-մշակութային միջավայրին հետ աղերս ունեցող տարբերութիւնները, «չիք խտիր»ի քրիստոնէական սկզբունքը պէտք է տառացիօրէն գործադրուի մեր կեանքէն ներս։
4) Ինչ կը վերաբերի մասնակցութեան, հայ կնոջ առջեւ մեր կեանքէն ներս փակ դռներ, անմերձենալի պաշտօններ գոյութիւն պէտք չէ ունենան։ Որոշ պաշտօններ արական սեռին ու այլ պաշտօններ իգական սեռին յատուկ նկատելու մտայնութիւնը ո՛չ միայն ժամանակավրէպ է, այլ, դարձեալ, չի համապատասխաներ քրիստոնէական սկզբունքներուն։ Յարաբերաբար այր մարդուն նո՛յն շնորհքներով ու արժանիքներով, եւ երբեմն աւելիո՛վ, օժտուած կինը ինչո՞ւ պատասխանատու դիրքեր պիտի չստանձնէ։ Անհրաժեշտ է որ առաւելագոյն չափով հայ կինը մասնակցութիւն բերէ ո՛չ թէ միայն կնոջական կազմակերպութիւններուն, այլ մեր համայնական կեանքի կազմակերպումին ու ծաղկումին՝ զինք նկատելով այր մարդուն համահաւասար դիրքեր ու պարտաւորութիւններ ստանձնելու ատակ անձ։
***
2010 տարին Հայ Կնոջ Տարի հռչակելով, Մեր ակնկալութիւնն է, որ ամէն բանէ առաջ հայ կինը անդրադառնալով Աստուծոյ կողմէ իրեն շնորհուած արժանիքներուն ու տրուած կոչումին, ինչպէս նաեւ մեր եկեղեցւոյ ու ազգին կողմէ իրեն վստահուած յոյժ կարեւոր պարտաւորութեան, ինքզինք վերարժեւորումի ենթարկէ՝ իր կոչումը առաւե՛լ պատասխանատուութեամբ ու հաւատարմութեամբ իրագործելու յանձնառութեամբ։ Միւս կողմէն նաեւ Մեր սպասումն է, որ մեր եկեղեցին, մեր կեանքէն ներս գործող բոլոր կառոյցները, մեր ընտանիքները ու մեր ժողովուրդի զաւակները աւելի՛ խորացնեն սիրով, յարգանքով ու հոգածութեամբ լեցուն իրենց վերաբերումը հայ կնոջ նկատմամբ։ Չմոռնանք որ առանց կնոջ առանցքային դերակատարութեան, այր մարդու կողքին, մեր հաւաքական կեանքը շատ բան պիտի կորսնցնէ իր կենսունակութենէն ու որակէն։
Արդ, կոչ կ՛ուղղենք մեր թեմերու Առաջնորդ Սրբազաններուն, հոգեւոր դասուն, ազգային իշխանութեանց, ու մեր բոլոր կազմակերպութիւններուն, ա՛յս ոգիով ու մօտեցումով, պատասխանատուութեամբ ու յանձնառութեամբ արժեւորելու Հայ Կնոջ Տարին մեր հաւաքական կեանքէն ներս։
Հայրական ջերմ սիրով,
Աղօթարար՝
ԱՐԱՄ Ա. ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ
ՄԵԾԻ ՏԱՆՆ ԿԻԼԻԿԻՈՅ
31 Դեկտեմբեր, 2009
Անթիլիաս, Լիբանան
Շար 5 և Վերջ
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Նորին Սրբութիւնը վեր առած է հայ կնոջ արժանիքներն ու պարտաւորութիւնները, իր խաղացած դերը դարերու ընդմէջէն մինչեւ օրս որպէս մայր, դաստիարակ,հասարակական գործիչ, մտաւորական,ընկերային ծառայող: Վեհափառ Հայրապետը իր այժմէական գաղափարներով, նոր մարտահրաւէրի առջև կը դնէ մեզ բոլորս, Հայ այրեր և Հայ կանայք, մեր մտածելաձևին առաջ բանալով նոր հորիզոն և պարտաւորութեանց՝ նոր գործելադաշտ: «Նշանակ» հինգ անգամով պիտի յաջորդաբար հրապարակէ Վեհափառ Հօր Յատուկ Գիրը և տարուան ընթացքին պիտի իր ընթերցողները իրազեկ պահէ կնոջ՝ ընդհանրապէս և Հայ կնոջ՝ մասնաւորապէս խաղացած ու խաղալիք պատմական կարևոր դերին :
Կոչ կ՜ուղղենք բոլոր գրիչ շարժող հայորդւոց յօդուածներով,ուսումնասիրութիւններով,գիտական թէ հոգեբանական վերլուծումներով, բանաստեղծութիւններով,կարճ պատմուածքներով ,կամ այլ, իրենց մասնակցութիւնը բերելու Հայ Կնոջ Տարուան նշումին: Կայքէջս պատրաստ է լայն տեղ տրամադրելու բոլոր մասնակիցներուն :
«Նշանակ»
«»»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
Ի՞նչ կը սպասենք հայ կնոջմէ
Համաշխարհայնացած ներկայ աշխարհին մէջ, կ՛ապրինք համաշխարհային ազատախոհ մշակոյթի մը զօրեղ տիրապետութեան տակ։ Նոյն ընկերութեան մէջ կ՛ապրի ու կը գործէ նաեւ հայ կինը՝ անմիջականօրէն ու մնայուն կերպով ենթակայ յիշեալ մշակոյթի, ինչպէս նաեւ այն բոլոր մտահոգութիւններուն, խնդիրներուն ու մարտահրաւէներուն ազդեցութեան, որոնց հպանցիկ կերպով անդրադարձանք։ Հետեւաբար, հարկ է ըլլալ ծայրայեղօրէն զգոյշ, որպէսզի հայ կինը բազմերանգ վտանգներով լեցուն նման կացութիւններէ, փորձութիւններէ ու փորձանքներէ հեռու մնայ։
Ճի՛շդ է, հայ կինը այլ ազգերու կիներուն նման բողոքի երբեմն չափազանցուած արտայայտութիւններով հրապարակ չէ իջած։ Ան առաւելաբար համակերպող է եղած իր կացութեան՝ երբեմն լուռ կերպով համբերող ու տառապող եւ քիչ պարագաներուն միայն պոռթկացող։ Դա՛րձեալ ճիշդ է, այլ ազգերու կիներուն յարաբերաբար, որ հայ կինը ընդհանրապէս պահպանողական է եւ հաւատարմօրէն կառչած է իր կրօնական ու ազգային արժէքներուն ու աւանդութիւններուն։ Սակայն չմոռնանք նաեւ, որ վերջին տարիներուն այս օրինակելի կացութեան խոտոր համեմատող պարագաներու թիւը սկսած է զգալի դառնալ մեր կեանքէն ներս։
Այս հարցերուն մասին իրապաշտ ու ինքնաքննական ոգիով քննարկումներ պէտք է տեղի ունենան մեր ընտանիքներէն ու կառոյցներէն ներս։ Այլ խօսքով, հայ կնոջ գծով գոյութիւն ունեցող երբեմն երկդիմի ու անորոշ, երբեմն պահպանողական ու ազատամիտ մտայնութիւնները ու ըմբռնումները, մօտեցումները ու գործելակերպերը համապարփակ ու լուրջ արժեւորումի պէտք է ենթարկուին։ Թէ՛ մենք սպասումներ ունինք հայ կինէն եւ թէ ինք՝ մեր եկեղեցիէն, պետութենէն, կառոյցներէն, մեր բոլո՛րէն։ Փոխադարձ սպասումներու ծիրէն ներս, կ՛ուզենք անդրադառնալ մի քանի մտահոգութիւններու.-
1) Հայ կինը մեր կեանքէն ներս պէտք է մնայ բարոյական, հոգեւոր ու ազգային արժէքներու ճառագայթող ներկայութիւն։ Որպէս մայր ու դաստիարակ վաղուան սերունդը կերտելու կոչուած անձ, հայ կինը կոչուած է իր մէջ խտացնելու եկեղեցւոյ ու ազգին գերագոյն արժէքները ու հարազատ աւանդութիւնները։ Այս ուղղութեամբ բարձրագոյն աստիճանի զգուշաւորութիւն հարկ է ցոյց տալ խառն ամուսնութիւններու, ամուսնալուծման առաջնորդող կացութիւններու ու մեր ընտանիքներու ներքին մթնոլորտին։ Այս բոլորին մէջ, այր մարդուն կողքին հայ կնոջ դերը ճակատագրական է։ Եթէ ընտանիքը նիւթապէս սնուցանողը հայրն է, սակայն ընտանիքը բարոյական, հոգեւոր ու հայկական արժէքներով սնուցանողը մա՛յրն է։
2) Մայրութիւնը ո՛չ միայն մաս կը կազմէ կնոջ կազմախօսական դրութեան, այլ Աստուծոյ կողմէ տրուած նուիրական կոչում մըն է։ Հետեւաբար, պատասխանատուութեան խոր գիտակցութեամբ պէտք է կինը մօտենայ իր մայրական առաքելութեան, որ միայն աշխարհ զաւակ բերելու մէջ չի կայանար, այլ նաեւ ու մանաւանդ զաւկին եւ ամբողջ ընտանիքին բարոյական կրթութիւն ու ազգային ոգի ջամբելուն մէջ։ Հայ ընտանիքին սրբութեան պահպանումը՝ հոգեւոր, բարոյական ու ազգային իմաստով, հայ մօր առաջնահերթ ու սրբազան պարտաւորութիւնն է։ Ահա թէ ինչու մայրութիւնը մեր կեանքին մէջ միշտ եղած է հոմանիշ՝ գուրգուրանքով, սիրով, հոգածութեամբ լեցուն վերաբերմունքին։ Մայրութիւնը եղած է նաեւ ցուցանիշ հոգեւոր, բարոյական ու ազգային արժէքներով ու աւանդութիւններով լեցուն կենցաղակերպի ու գործելակերպի։
3) Կնոջական շարժումներուն մէջ կնոջ հաւասարութիւն ապահովելու ճիգը, ինչպէս տեսանք, յատուկ տեղ կը գրաւէ։ Մեր եկեղեցւոյ ու ազգին պատմութեան կարգ մը դէմքերու ու դէպքերու յիշատակումը ցոյց տուաւ, որ մեր կեանքէն ներս ընդհանրապէս կինը նկատուած է հաւասար այր մարդուն։ Սակայն կը սպասենք աւելի՛ն. պէտք է ըլլայ աւելի՛ն։ Արդ, եթէ տակաւին մեր հաւաքական կեանքի որոշ մարզերէն կամ կառոյցներէն ներս գոյութիւն ունի խտրական ոգի հայ կնոջ նկատմամբ, եթէ տակաւին կան անհատներ՝ պատասխանատու դիրքերու տէր կամ պարզապէս ընտանիքի հայր, որոնք խտրական վերաբերում ցոյց կու տան կնոջ նկատմամբ, նման ոգի կամ մօտեցում մեր եկեղեցւոյ համար անընդունելի է։ Յարգելով հանդերձ այր եւ կնոջ միջեւ գոյութիւն ունեցող կազմախօսական դրութեան, նկարագրային նախասիրութիւններուն, ինչպէս նաեւ ընկերա-մշակութային միջավայրին հետ աղերս ունեցող տարբերութիւնները, «չիք խտիր»ի քրիստոնէական սկզբունքը պէտք է տառացիօրէն գործադրուի մեր կեանքէն ներս։
4) Ինչ կը վերաբերի մասնակցութեան, հայ կնոջ առջեւ մեր կեանքէն ներս փակ դռներ, անմերձենալի պաշտօններ գոյութիւն պէտք չէ ունենան։ Որոշ պաշտօններ արական սեռին ու այլ պաշտօններ իգական սեռին յատուկ նկատելու մտայնութիւնը ո՛չ միայն ժամանակավրէպ է, այլ, դարձեալ, չի համապատասխաներ քրիստոնէական սկզբունքներուն։ Յարաբերաբար այր մարդուն նո՛յն շնորհքներով ու արժանիքներով, եւ երբեմն աւելիո՛վ, օժտուած կինը ինչո՞ւ պատասխանատու դիրքեր պիտի չստանձնէ։ Անհրաժեշտ է որ առաւելագոյն չափով հայ կինը մասնակցութիւն բերէ ո՛չ թէ միայն կնոջական կազմակերպութիւններուն, այլ մեր համայնական կեանքի կազմակերպումին ու ծաղկումին՝ զինք նկատելով այր մարդուն համահաւասար դիրքեր ու պարտաւորութիւններ ստանձնելու ատակ անձ։
***
2010 տարին Հայ Կնոջ Տարի հռչակելով, Մեր ակնկալութիւնն է, որ ամէն բանէ առաջ հայ կինը անդրադառնալով Աստուծոյ կողմէ իրեն շնորհուած արժանիքներուն ու տրուած կոչումին, ինչպէս նաեւ մեր եկեղեցւոյ ու ազգին կողմէ իրեն վստահուած յոյժ կարեւոր պարտաւորութեան, ինքզինք վերարժեւորումի ենթարկէ՝ իր կոչումը առաւե՛լ պատասխանատուութեամբ ու հաւատարմութեամբ իրագործելու յանձնառութեամբ։ Միւս կողմէն նաեւ Մեր սպասումն է, որ մեր եկեղեցին, մեր կեանքէն ներս գործող բոլոր կառոյցները, մեր ընտանիքները ու մեր ժողովուրդի զաւակները աւելի՛ խորացնեն սիրով, յարգանքով ու հոգածութեամբ լեցուն իրենց վերաբերումը հայ կնոջ նկատմամբ։ Չմոռնանք որ առանց կնոջ առանցքային դերակատարութեան, այր մարդու կողքին, մեր հաւաքական կեանքը շատ բան պիտի կորսնցնէ իր կենսունակութենէն ու որակէն։
Արդ, կոչ կ՛ուղղենք մեր թեմերու Առաջնորդ Սրբազաններուն, հոգեւոր դասուն, ազգային իշխանութեանց, ու մեր բոլոր կազմակերպութիւններուն, ա՛յս ոգիով ու մօտեցումով, պատասխանատուութեամբ ու յանձնառութեամբ արժեւորելու Հայ Կնոջ Տարին մեր հաւաքական կեանքէն ներս։
Հայրական ջերմ սիրով,
Աղօթարար՝
ԱՐԱՄ Ա. ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ
ՄԵԾԻ ՏԱՆՆ ԿԻԼԻԿԻՈՅ
31 Դեկտեմբեր, 2009
Անթիլիաս, Լիբանան
Շար 5 և Վերջ
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Monday, January 18, 2010
2010ը` Հայ Կնոջ Տարի - 4
Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Վեհափառ Հայրապետը իր 31 Դեկտեմբեր 2009 Հայրապետական Յատուկ Գիրով 2010 տարին հռչակեց ՀԱՅ ԿՆՈՋ ՏԱՐԻ:
Նորին Սրբութիւնը վեր առած է հայ կնոջ արժանիքներն ու պարտաւորութիւնները, իր խաղացած դերը դարերու ընդմէջէն մինչեւ օրս որպէս մայր, դաստիարակ,հասարակական գործիչ, մտաւորական,ընկերային ծառայող: Վեհափառ Հայրապետը իր այժմէական գաղափարներով, նոր մարտահրաւէրի առջև կը դնէ մեզ բոլորս, Հայ այրեր և Հայ կանայք, մեր մտածելաձևին առաջ բանալով նոր հորիզոն և պարտաւորութեանց՝ նոր գործելադաշտ: «Նշանակ» հինգ անգամով պիտի յաջորդաբար հրապարակէ Վեհափառ Հօր Յատուկ Գիրը և տարուան ընթացքին պիտի իր ընթերցողները իրազեկ պահէ կնոջ՝ ընդհանրապէս և Հայ կնոջ՝ մասնաւորապէս խաղացած ու խաղալիք պատմական կարևոր դերին :
Կոչ կ՜ուղղենք բոլոր գրիչ շարժող հայորդւոց յօդուածներով,ուսումնասիրութիւններով,գիտական թէ հոգեբանական վերլուծումներով, բանաստեղծութիւններով,կարճ պատմուածքներով ,կամ այլ, իրենց մասնակցութիւնը բերելու Հայ Կնոջ Տարուան նշումին: Կայքէջս պատրաստ է լայն տեղ տրամադրելու բոլոր մասնակիցներուն :
«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
Կինը ներկայ ժամանակներուն
Կնոջ հետ աղերս ունեցող խնդիրները ու մարտահրաւէրները, մտահոգութիւնները ու պահանջները փաստօրէն դարձած են տիրական բոլոր ընկերութիւններու, մշակոյթներու, պետութիւններու ու նաեւ կրօններու օրակարգին վրայ, առաւել կամ նուազ չափով։ Արմատական ու արագասոյր փոփոխութիւններու ենթակայ ընկերութեան կեանքին մէջ կնոջ տեղը դարձած է յաճախ տարակարծութիւններ յառաջացնող եւ բողոքի ու ընդվզումի մղող կարեւոր ազդակ։ Այս գծով պահպանողական ու պահանջատիրական, պաշտպանողական ու ջատագովական, աւանդական ու արդիական մօտեցումներ յաճախ բախումի մէջ են։
Արդարեւ, կնոջ հաւասարութիւնը ապահովելու, անոր իրաւունքները հաստատելու ձգտող շարժումներով, նախաձեռնութիւններով ու աշխատանքներով լեցուն է վերջին կէս դարու ժողովուրդներու պատմութիւնը։ Միացեալ Ազգերու Կազմակերպութեան հիմնադրութեան առաջին իսկ օրէն կնոջ կարեւոր դերակատարութիւն տալու ձգտումը միշտ ներկայ եղած է յատկապէս Արեւմտեան երկիրներու մօտ։ Կնոջական շարժումներուն նոր թափ տալու եւ քաղաքական, տնտեսական, ընկերային եւ այլ բնագաւառներէն ներս կնոջ իրաւունքները ու դերը շեշտելու յանձնառութենէ մղուած, Միացեալ Ազգերու Կազմակերպութիւնը 1975-1985 երկարող տասնամեակը հռչակեց որպէս «Կնոջ Տասնամեակ», որու ծիրէն ներս բոլոր պետութիւնները յանձնառու եղան վերացնելու ամէն տեսակ խտրականութիւն եւ բռնութիւն կնոջ նկատմամբ։
Միջ-եկեղեցական շարժումը եւս յատուկ կարեւորութիւն տուած է կնոջ դերին եկեղեցւոյ ու ընդհանրապէս ընկերութեան կեանքէն ներս։ Եկեղեցիներու Համաշխարհային Խորհուրդը, իր կարգին, 1988-98 տասնամեակը յայտարարեց որպէս «Կնոջ Տասնամեակ» կոչ ուղղելով բոլոր եկեղեցիներուն վերարժեւորելու կնոջ դերը եկեղեցւոյ կառոյցէն ու առաքելութեան ծիրէն ներս՝ յարգելով իւրաքանչիւր եկեղեցւոյ ընկերա-մշակութային ըմբռնումները, աւանդութիւնները ու միջավայրը։
Միջազգային կազմակերպութիւններու, կրօններու, պետական կառոյցներու եւ ոչ-կառավարական կազմակերպութիւններու կողմէ առնուած բազմաթիւ ու բազմազան նախաձեռնութիւնները անկասկած որոշ արդիւնք մը ձեռք ձգեցին։ Յարաբերաբար անցեալին այսօր կնոջ ներկայութիւնը հանրային կեանքին մէջ աւելի տեսանելի է եւ կնոջ նկատմամբ գոյութիւն ունեցող խտրականութիւնը որոշ չափով նահանջ արձանագրած է։ Սակայն, միաժամանակ, որոշ մշակոյթներու ու ըներութիւններու մօտ կը շարունակուի կինը ստորադաս նկատելու մտայնութիւնը ու նոյնիսկ գործելաձեւը։ Անհրաժեշտ է հետեւաբար իրապաշտ երկխօսութիւն մը յառաջացնել կրօնական աւանդութիւններու, ընկերա-մշակութային ըմբռնումներու ու մարդկային իրաւունքներու միջեւ։
***
Կնոջ դիմագրաւած մարտահրաւէրները այսօր
Ներկայ ժամանակներուն կնոջ դիմագրաւած բազմաթիւ մարտահրաւէրներուն, տագնապներուն ու հիմնահարցերուն մէջ, կարեւոր է լուսարձակի տակ բերել հետեւեալ երեւոյթները.
ա) Յաճախ ականատես եւ ականջալուր կ՛ըլլանք կնոջ նկատմամբ ո՛չ-ընդունելի վերաբերումի՝ երբ կինը կը գործածուի որպէս միջոց շահադիտական նպատակներու, երբ ան կը դառնայ գործիք՝ մարդոց հաճոյքն ու փառքը գոհացնող։ Այս անբարոյ մօտեցումը կնոջ նկատմամբ բոլոր կրօններուն, մշակոյթներուն ու ընկերութիւններուն համար պէտք է նկատուի խստօրէն դատապարտելի։ Միւս կողմէն, սակայն, նո՛յնքան դատապարտելի պէտք է համարուի երբ կինը զանազան պատճառներէ մղուած կեանքի նմանօրինակ վիճակներու ու ընթացքներու կը յանձնէ ինքզինք։ Ինչ որ ալ ըլլան անոր դրդապատճառները, Աստուծոյ կողմէ ստեղծուած ու բարոյական արժէքներու տէր կանգնելու կոչուած կին արարածը նման կացութիւններու մէջ տեսնելը խորապէս ընդվզեցուցիչ է եւ բացարձակապէս մերժելի։
բ) Հետզհետէ նոր ծաւալ կը ստանայ նաեւ բռնութիւնը կնոջ նկատմամբ՝ զանազան կերպերով, տեսանելի եւ ոչ-տեսանելի միջոցներով, թէ՛ ընտանեկան, թէ՛ կառոյցներու եւ թէ ընկերութեան հաւաքական կեանքէն ներս։ Ֆիզիքական ինքնապաշտպանութենէ զուրկ կնոջ դէմ կառոյցներու եւ ընդհանրապէս արական սեռի այս բիրտ վերաբերումը ո՛չ միայն խստօրէն դատապարտելի է՝ կրօնական ու բարոյական չափանիշերով, այլ նաեւ քրէական յանցանք կը նկատուի շարք մը ընկերութիւններու մօտ։ Արդարեւ, բռնութիւնը ընդհանրապէս մարդ արարածին ու նաեւ բնութեան նկատմամբ մերժելի վարքագիծ մըն է։ Յատկապէս կնոջ դէմ բռնութեան նուազագոյն ձեւն իսկ արմատախիլ պէտք է ըլլայ ընկերութեան կեանքէն։ Սա արդարօրէն կնոջական շարժումներուն առաջնահերթ պահանջքներէն մէկն է։
գ) Այր եւ կին արարածներուն հաւասարութիւնը վերահաստատելու եւ անոր գործնական ու շօշափելի արտայայտութիւն տալու գծով այսօր հսկայ աշխատանք կը կատարուի։ Դարերու ընթացքին անտեսուած ու ճնշուած, նոյնիսկ որոշ մշակոյթներու մէջ պարզապէս այր մարդուն հաճոյքին ու քմահաճոյքին գերին դարձած կինը կը մերժէ այս անմարդկային ոգին ու վերաբերումը եւ արդարութիւն կը պահանջէ։ Արդարեւ, այր եւ կնոջ հաւասարութիւնը, ինչպէս կարեւորութեամբ ընդգծեցինք, քրիստոնէութեան հիմնական սկզբունքներէն մէկն է։ Աստուած Ադամը եւ Եւան իր պատկերին համաձայն ստեղծած է, եւ անոնց նո՛յն պարտաւորութիւնը տուած։ Ճի՛շդ է, այրը այր է իսկ կինը՝ կին, տարբեր կազմախօսական դրութեամբ, տարբեր իւրայատկութիւններով. սակայն անոնք հաւասար են իրենց իրաւունքներով ու պարտաւորութիւններով։ Առաքեալը կը յիշեցնէ թէ՝ «չկայ կին առանց մարդու, ո՛չ ալ մարդ՝ առանց կնոջ։ Որովհետեւ եթէ կինը այր մարդէն սկիզբ առած է, մարդն ալ կնոջմէ կը ծնի, եւ բոլորն ալ Աստուծմով կան» (1 Կորն. 11.11)։
դ) Կնոջական շարժումներու մէջ կարեւոր տեղ կը գրաւէ նաեւ ընկերութեան կեանքին կնոջ մասնակցութեան հարցը։ Կնոջ նկատմամբ գոյութիւն ունեցող խտրական ոգիի եւ այր մարդուն ոչ-հաւասար նկատուելու հետեւանքով, կարգ մը ընկերութիւններուն ու մշակոյթներուն մօտ կնոջ մասնակցութիւնը ընկերութեան կեանքին տակաւին կը մնայ սահմանափակ։ Փաստօրէն կնոջ առջեւ ընկերութեան որոշ բնագաւառներ առաջնորդող ճամբաները տակաւին փակ են, ինչպէս նաեւ քաղաքական, տնտեսական, պետական եւ այլ մարզերուն առընչուած կարեւոր պաշտօններ ստանձնելու կարելիութիւնները՝ կամ ջնջին եւ կամ ամբողջութեամբ անգոյ։ Հասկնալով հանդերձ նման մօտեցումներու ու գործելակերպերու ետին գտնուող աւանդութիւնները ու ըմբռնումները, կինը, որպէս այր մարդուն համահաւասար արարած, կոչուած է իր աստուածատուր արժանիքները ու իրաւունքները, պարտաւորութիւնները ու կոչումը լիօրէն կենսագործելու ընկերութեան կեանքի բոլո՛ր մարզերէն ներս ու բոլո՛ր մակարդակներու վրայ։ Նման մօտեցում կնոջ նկատմամբ մեր ունեցած հոգածութենէն պէտք չէ բխի միայն, այլ՝ ընկերութեան կեանքը կնոջ գործօն մասնակցութեամբ աւելի՛ կազմակերպելու ու ծաղկեցնելու մտահոգութենէն ու նախանձախնդրութենէն։
Շար 4
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Նորին Սրբութիւնը վեր առած է հայ կնոջ արժանիքներն ու պարտաւորութիւնները, իր խաղացած դերը դարերու ընդմէջէն մինչեւ օրս որպէս մայր, դաստիարակ,հասարակական գործիչ, մտաւորական,ընկերային ծառայող: Վեհափառ Հայրապետը իր այժմէական գաղափարներով, նոր մարտահրաւէրի առջև կը դնէ մեզ բոլորս, Հայ այրեր և Հայ կանայք, մեր մտածելաձևին առաջ բանալով նոր հորիզոն և պարտաւորութեանց՝ նոր գործելադաշտ: «Նշանակ» հինգ անգամով պիտի յաջորդաբար հրապարակէ Վեհափառ Հօր Յատուկ Գիրը և տարուան ընթացքին պիտի իր ընթերցողները իրազեկ պահէ կնոջ՝ ընդհանրապէս և Հայ կնոջ՝ մասնաւորապէս խաղացած ու խաղալիք պատմական կարևոր դերին :
Կոչ կ՜ուղղենք բոլոր գրիչ շարժող հայորդւոց յօդուածներով,ուսումնասիրութիւններով,գիտական թէ հոգեբանական վերլուծումներով, բանաստեղծութիւններով,կարճ պատմուածքներով ,կամ այլ, իրենց մասնակցութիւնը բերելու Հայ Կնոջ Տարուան նշումին: Կայքէջս պատրաստ է լայն տեղ տրամադրելու բոլոր մասնակիցներուն :
«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
Կինը ներկայ ժամանակներուն
Կնոջ հետ աղերս ունեցող խնդիրները ու մարտահրաւէրները, մտահոգութիւնները ու պահանջները փաստօրէն դարձած են տիրական բոլոր ընկերութիւններու, մշակոյթներու, պետութիւններու ու նաեւ կրօններու օրակարգին վրայ, առաւել կամ նուազ չափով։ Արմատական ու արագասոյր փոփոխութիւններու ենթակայ ընկերութեան կեանքին մէջ կնոջ տեղը դարձած է յաճախ տարակարծութիւններ յառաջացնող եւ բողոքի ու ընդվզումի մղող կարեւոր ազդակ։ Այս գծով պահպանողական ու պահանջատիրական, պաշտպանողական ու ջատագովական, աւանդական ու արդիական մօտեցումներ յաճախ բախումի մէջ են։
Արդարեւ, կնոջ հաւասարութիւնը ապահովելու, անոր իրաւունքները հաստատելու ձգտող շարժումներով, նախաձեռնութիւններով ու աշխատանքներով լեցուն է վերջին կէս դարու ժողովուրդներու պատմութիւնը։ Միացեալ Ազգերու Կազմակերպութեան հիմնադրութեան առաջին իսկ օրէն կնոջ կարեւոր դերակատարութիւն տալու ձգտումը միշտ ներկայ եղած է յատկապէս Արեւմտեան երկիրներու մօտ։ Կնոջական շարժումներուն նոր թափ տալու եւ քաղաքական, տնտեսական, ընկերային եւ այլ բնագաւառներէն ներս կնոջ իրաւունքները ու դերը շեշտելու յանձնառութենէ մղուած, Միացեալ Ազգերու Կազմակերպութիւնը 1975-1985 երկարող տասնամեակը հռչակեց որպէս «Կնոջ Տասնամեակ», որու ծիրէն ներս բոլոր պետութիւնները յանձնառու եղան վերացնելու ամէն տեսակ խտրականութիւն եւ բռնութիւն կնոջ նկատմամբ։
Միջ-եկեղեցական շարժումը եւս յատուկ կարեւորութիւն տուած է կնոջ դերին եկեղեցւոյ ու ընդհանրապէս ընկերութեան կեանքէն ներս։ Եկեղեցիներու Համաշխարհային Խորհուրդը, իր կարգին, 1988-98 տասնամեակը յայտարարեց որպէս «Կնոջ Տասնամեակ» կոչ ուղղելով բոլոր եկեղեցիներուն վերարժեւորելու կնոջ դերը եկեղեցւոյ կառոյցէն ու առաքելութեան ծիրէն ներս՝ յարգելով իւրաքանչիւր եկեղեցւոյ ընկերա-մշակութային ըմբռնումները, աւանդութիւնները ու միջավայրը։
Միջազգային կազմակերպութիւններու, կրօններու, պետական կառոյցներու եւ ոչ-կառավարական կազմակերպութիւններու կողմէ առնուած բազմաթիւ ու բազմազան նախաձեռնութիւնները անկասկած որոշ արդիւնք մը ձեռք ձգեցին։ Յարաբերաբար անցեալին այսօր կնոջ ներկայութիւնը հանրային կեանքին մէջ աւելի տեսանելի է եւ կնոջ նկատմամբ գոյութիւն ունեցող խտրականութիւնը որոշ չափով նահանջ արձանագրած է։ Սակայն, միաժամանակ, որոշ մշակոյթներու ու ըներութիւններու մօտ կը շարունակուի կինը ստորադաս նկատելու մտայնութիւնը ու նոյնիսկ գործելաձեւը։ Անհրաժեշտ է հետեւաբար իրապաշտ երկխօսութիւն մը յառաջացնել կրօնական աւանդութիւններու, ընկերա-մշակութային ըմբռնումներու ու մարդկային իրաւունքներու միջեւ։
***
Կնոջ դիմագրաւած մարտահրաւէրները այսօր
Ներկայ ժամանակներուն կնոջ դիմագրաւած բազմաթիւ մարտահրաւէրներուն, տագնապներուն ու հիմնահարցերուն մէջ, կարեւոր է լուսարձակի տակ բերել հետեւեալ երեւոյթները.
ա) Յաճախ ականատես եւ ականջալուր կ՛ըլլանք կնոջ նկատմամբ ո՛չ-ընդունելի վերաբերումի՝ երբ կինը կը գործածուի որպէս միջոց շահադիտական նպատակներու, երբ ան կը դառնայ գործիք՝ մարդոց հաճոյքն ու փառքը գոհացնող։ Այս անբարոյ մօտեցումը կնոջ նկատմամբ բոլոր կրօններուն, մշակոյթներուն ու ընկերութիւններուն համար պէտք է նկատուի խստօրէն դատապարտելի։ Միւս կողմէն, սակայն, նո՛յնքան դատապարտելի պէտք է համարուի երբ կինը զանազան պատճառներէ մղուած կեանքի նմանօրինակ վիճակներու ու ընթացքներու կը յանձնէ ինքզինք։ Ինչ որ ալ ըլլան անոր դրդապատճառները, Աստուծոյ կողմէ ստեղծուած ու բարոյական արժէքներու տէր կանգնելու կոչուած կին արարածը նման կացութիւններու մէջ տեսնելը խորապէս ընդվզեցուցիչ է եւ բացարձակապէս մերժելի։
բ) Հետզհետէ նոր ծաւալ կը ստանայ նաեւ բռնութիւնը կնոջ նկատմամբ՝ զանազան կերպերով, տեսանելի եւ ոչ-տեսանելի միջոցներով, թէ՛ ընտանեկան, թէ՛ կառոյցներու եւ թէ ընկերութեան հաւաքական կեանքէն ներս։ Ֆիզիքական ինքնապաշտպանութենէ զուրկ կնոջ դէմ կառոյցներու եւ ընդհանրապէս արական սեռի այս բիրտ վերաբերումը ո՛չ միայն խստօրէն դատապարտելի է՝ կրօնական ու բարոյական չափանիշերով, այլ նաեւ քրէական յանցանք կը նկատուի շարք մը ընկերութիւններու մօտ։ Արդարեւ, բռնութիւնը ընդհանրապէս մարդ արարածին ու նաեւ բնութեան նկատմամբ մերժելի վարքագիծ մըն է։ Յատկապէս կնոջ դէմ բռնութեան նուազագոյն ձեւն իսկ արմատախիլ պէտք է ըլլայ ընկերութեան կեանքէն։ Սա արդարօրէն կնոջական շարժումներուն առաջնահերթ պահանջքներէն մէկն է։
գ) Այր եւ կին արարածներուն հաւասարութիւնը վերահաստատելու եւ անոր գործնական ու շօշափելի արտայայտութիւն տալու գծով այսօր հսկայ աշխատանք կը կատարուի։ Դարերու ընթացքին անտեսուած ու ճնշուած, նոյնիսկ որոշ մշակոյթներու մէջ պարզապէս այր մարդուն հաճոյքին ու քմահաճոյքին գերին դարձած կինը կը մերժէ այս անմարդկային ոգին ու վերաբերումը եւ արդարութիւն կը պահանջէ։ Արդարեւ, այր եւ կնոջ հաւասարութիւնը, ինչպէս կարեւորութեամբ ընդգծեցինք, քրիստոնէութեան հիմնական սկզբունքներէն մէկն է։ Աստուած Ադամը եւ Եւան իր պատկերին համաձայն ստեղծած է, եւ անոնց նո՛յն պարտաւորութիւնը տուած։ Ճի՛շդ է, այրը այր է իսկ կինը՝ կին, տարբեր կազմախօսական դրութեամբ, տարբեր իւրայատկութիւններով. սակայն անոնք հաւասար են իրենց իրաւունքներով ու պարտաւորութիւններով։ Առաքեալը կը յիշեցնէ թէ՝ «չկայ կին առանց մարդու, ո՛չ ալ մարդ՝ առանց կնոջ։ Որովհետեւ եթէ կինը այր մարդէն սկիզբ առած է, մարդն ալ կնոջմէ կը ծնի, եւ բոլորն ալ Աստուծմով կան» (1 Կորն. 11.11)։
դ) Կնոջական շարժումներու մէջ կարեւոր տեղ կը գրաւէ նաեւ ընկերութեան կեանքին կնոջ մասնակցութեան հարցը։ Կնոջ նկատմամբ գոյութիւն ունեցող խտրական ոգիի եւ այր մարդուն ոչ-հաւասար նկատուելու հետեւանքով, կարգ մը ընկերութիւններուն ու մշակոյթներուն մօտ կնոջ մասնակցութիւնը ընկերութեան կեանքին տակաւին կը մնայ սահմանափակ։ Փաստօրէն կնոջ առջեւ ընկերութեան որոշ բնագաւառներ առաջնորդող ճամբաները տակաւին փակ են, ինչպէս նաեւ քաղաքական, տնտեսական, պետական եւ այլ մարզերուն առընչուած կարեւոր պաշտօններ ստանձնելու կարելիութիւնները՝ կամ ջնջին եւ կամ ամբողջութեամբ անգոյ։ Հասկնալով հանդերձ նման մօտեցումներու ու գործելակերպերու ետին գտնուող աւանդութիւնները ու ըմբռնումները, կինը, որպէս այր մարդուն համահաւասար արարած, կոչուած է իր աստուածատուր արժանիքները ու իրաւունքները, պարտաւորութիւնները ու կոչումը լիօրէն կենսագործելու ընկերութեան կեանքի բոլո՛ր մարզերէն ներս ու բոլո՛ր մակարդակներու վրայ։ Նման մօտեցում կնոջ նկատմամբ մեր ունեցած հոգածութենէն պէտք չէ բխի միայն, այլ՝ ընկերութեան կեանքը կնոջ գործօն մասնակցութեամբ աւելի՛ կազմակերպելու ու ծաղկեցնելու մտահոգութենէն ու նախանձախնդրութենէն։
Շար 4
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
2010ը` Հայ Կնոջ Տարի - 4
Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Վեհափառ Հայրապետը իր 31 Դեկտեմբեր 2009 Հայրապետական Յատուկ Գիրով 2010 տարին հռչակեց ՀԱՅ ԿՆՈՋ ՏԱՐԻ:
Նորին Սրբութիւնը վեր առած է հայ կնոջ արժանիքներն ու պարտաւորութիւնները, իր խաղացած դերը դարերու ընդմէջէն մինչեւ օրս որպէս մայր, դաստիարակ,հասարակական գործիչ, մտաւորական,ընկերային ծառայող: Վեհափառ Հայրապետը իր այժմէական գաղափարներով, նոր մարտահրաւէրի առջև կը դնէ մեզ բոլորս, Հայ այրեր և Հայ կանայք, մեր մտածելաձևին առաջ բանալով նոր հորիզոն և պարտաւորութեանց՝ նոր գործելադաշտ: «Նշանակ» հինգ անգամով պիտի յաջորդաբար հրապարակէ Վեհափառ Հօր Յատուկ Գիրը և տարուան ընթացքին պիտի իր ընթերցողները իրազեկ պահէ կնոջ՝ ընդհանրապէս և Հայ կնոջ՝ մասնաւորապէս խաղացած ու խաղալիք պատմական կարևոր դերին :
Կոչ կ՜ուղղենք բոլոր գրիչ շարժող հայորդւոց յօդուածներով,ուսումնասիրութիւններով,գիտական թէ հոգեբանական վերլուծումներով, բանաստեղծութիւններով,կարճ պատմուածքներով ,կամ այլ, իրենց մասնակցութիւնը բերելու Հայ Կնոջ Տարուան նշումին: Կայքէջս պատրաստ է լայն տեղ տրամադրելու բոլոր մասնակիցներուն :
«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
Կինը ներկայ ժամանակներուն
Կնոջ հետ աղերս ունեցող խնդիրները ու մարտահրաւէրները, մտահոգութիւնները ու պահանջները փաստօրէն դարձած են տիրական բոլոր ընկերութիւններու, մշակոյթներու, պետութիւններու ու նաեւ կրօններու օրակարգին վրայ, առաւել կամ նուազ չափով։ Արմատական ու արագասոյր փոփոխութիւններու ենթակայ ընկերութեան կեանքին մէջ կնոջ տեղը դարձած է յաճախ տարակարծութիւններ յառաջացնող եւ բողոքի ու ընդվզումի մղող կարեւոր ազդակ։ Այս գծով պահպանողական ու պահանջատիրական, պաշտպանողական ու ջատագովական, աւանդական ու արդիական մօտեցումներ յաճախ բախումի մէջ են։
Արդարեւ, կնոջ հաւասարութիւնը ապահովելու, անոր իրաւունքները հաստատելու ձգտող շարժումներով, նախաձեռնութիւններով ու աշխատանքներով լեցուն է վերջին կէս դարու ժողովուրդներու պատմութիւնը։ Միացեալ Ազգերու Կազմակերպութեան հիմնադրութեան առաջին իսկ օրէն կնոջ կարեւոր դերակատարութիւն տալու ձգտումը միշտ ներկայ եղած է յատկապէս Արեւմտեան երկիրներու մօտ։ Կնոջական շարժումներուն նոր թափ տալու եւ քաղաքական, տնտեսական, ընկերային եւ այլ բնագաւառներէն ներս կնոջ իրաւունքները ու դերը շեշտելու յանձնառութենէ մղուած, Միացեալ Ազգերու Կազմակերպութիւնը 1975-1985 երկարող տասնամեակը հռչակեց որպէս «Կնոջ Տասնամեակ», որու ծիրէն ներս բոլոր պետութիւնները յանձնառու եղան վերացնելու ամէն տեսակ խտրականութիւն եւ բռնութիւն կնոջ նկատմամբ։
Միջ-եկեղեցական շարժումը եւս յատուկ կարեւորութիւն տուած է կնոջ դերին եկեղեցւոյ ու ընդհանրապէս ընկերութեան կեանքէն ներս։ Եկեղեցիներու Համաշխարհային Խորհուրդը, իր կարգին, 1988-98 տասնամեակը յայտարարեց որպէս «Կնոջ Տասնամեակ» կոչ ուղղելով բոլոր եկեղեցիներուն վերարժեւորելու կնոջ դերը եկեղեցւոյ կառոյցէն ու առաքելութեան ծիրէն ներս՝ յարգելով իւրաքանչիւր եկեղեցւոյ ընկերա-մշակութային ըմբռնումները, աւանդութիւնները ու միջավայրը։
Միջազգային կազմակերպութիւններու, կրօններու, պետական կառոյցներու եւ ոչ-կառավարական կազմակերպութիւններու կողմէ առնուած բազմաթիւ ու բազմազան նախաձեռնութիւնները անկասկած որոշ արդիւնք մը ձեռք ձգեցին։ Յարաբերաբար անցեալին այսօր կնոջ ներկայութիւնը հանրային կեանքին մէջ աւելի տեսանելի է եւ կնոջ նկատմամբ գոյութիւն ունեցող խտրականութիւնը որոշ չափով նահանջ արձանագրած է։ Սակայն, միաժամանակ, որոշ մշակոյթներու ու ըներութիւններու մօտ կը շարունակուի կինը ստորադաս նկատելու մտայնութիւնը ու նոյնիսկ գործելաձեւը։ Անհրաժեշտ է հետեւաբար իրապաշտ երկխօսութիւն մը յառաջացնել կրօնական աւանդութիւններու, ընկերա-մշակութային ըմբռնումներու ու մարդկային իրաւունքներու միջեւ։
***
Կնոջ դիմագրաւած մարտահրաւէրները այսօր
Ներկայ ժամանակներուն կնոջ դիմագրաւած բազմաթիւ մարտահրաւէրներուն, տագնապներուն ու հիմնահարցերուն մէջ, կարեւոր է լուսարձակի տակ բերել հետեւեալ երեւոյթները.
ա) Յաճախ ականատես եւ ականջալուր կ՛ըլլանք կնոջ նկատմամբ ո՛չ-ընդունելի վերաբերումի՝ երբ կինը կը գործածուի որպէս միջոց շահադիտական նպատակներու, երբ ան կը դառնայ գործիք՝ մարդոց հաճոյքն ու փառքը գոհացնող։ Այս անբարոյ մօտեցումը կնոջ նկատմամբ բոլոր կրօններուն, մշակոյթներուն ու ընկերութիւններուն համար պէտք է նկատուի խստօրէն դատապարտելի։ Միւս կողմէն, սակայն, նո՛յնքան դատապարտելի պէտք է համարուի երբ կինը զանազան պատճառներէ մղուած կեանքի նմանօրինակ վիճակներու ու ընթացքներու կը յանձնէ ինքզինք։ Ինչ որ ալ ըլլան անոր դրդապատճառները, Աստուծոյ կողմէ ստեղծուած ու բարոյական արժէքներու տէր կանգնելու կոչուած կին արարածը նման կացութիւններու մէջ տեսնելը խորապէս ընդվզեցուցիչ է եւ բացարձակապէս մերժելի։
բ) Հետզհետէ նոր ծաւալ կը ստանայ նաեւ բռնութիւնը կնոջ նկատմամբ՝ զանազան կերպերով, տեսանելի եւ ոչ-տեսանելի միջոցներով, թէ՛ ընտանեկան, թէ՛ կառոյցներու եւ թէ ընկերութեան հաւաքական կեանքէն ներս։ Ֆիզիքական ինքնապաշտպանութենէ զուրկ կնոջ դէմ կառոյցներու եւ ընդհանրապէս արական սեռի այս բիրտ վերաբերումը ո՛չ միայն խստօրէն դատապարտելի է՝ կրօնական ու բարոյական չափանիշերով, այլ նաեւ քրէական յանցանք կը նկատուի շարք մը ընկերութիւններու մօտ։ Արդարեւ, բռնութիւնը ընդհանրապէս մարդ արարածին ու նաեւ բնութեան նկատմամբ մերժելի վարքագիծ մըն է։ Յատկապէս կնոջ դէմ բռնութեան նուազագոյն ձեւն իսկ արմատախիլ պէտք է ըլլայ ընկերութեան կեանքէն։ Սա արդարօրէն կնոջական շարժումներուն առաջնահերթ պահանջքներէն մէկն է։
գ) Այր եւ կին արարածներուն հաւասարութիւնը վերահաստատելու եւ անոր գործնական ու շօշափելի արտայայտութիւն տալու գծով այսօր հսկայ աշխատանք կը կատարուի։ Դարերու ընթացքին անտեսուած ու ճնշուած, նոյնիսկ որոշ մշակոյթներու մէջ պարզապէս այր մարդուն հաճոյքին ու քմահաճոյքին գերին դարձած կինը կը մերժէ այս անմարդկային ոգին ու վերաբերումը եւ արդարութիւն կը պահանջէ։ Արդարեւ, այր եւ կնոջ հաւասարութիւնը, ինչպէս կարեւորութեամբ ընդգծեցինք, քրիստոնէութեան հիմնական սկզբունքներէն մէկն է։ Աստուած Ադամը եւ Եւան իր պատկերին համաձայն ստեղծած է, եւ անոնց նո՛յն պարտաւորութիւնը տուած։ Ճի՛շդ է, այրը այր է իսկ կինը՝ կին, տարբեր կազմախօսական դրութեամբ, տարբեր իւրայատկութիւններով. սակայն անոնք հաւասար են իրենց իրաւունքներով ու պարտաւորութիւններով։ Առաքեալը կը յիշեցնէ թէ՝ «չկայ կին առանց մարդու, ո՛չ ալ մարդ՝ առանց կնոջ։ Որովհետեւ եթէ կինը այր մարդէն սկիզբ առած է, մարդն ալ կնոջմէ կը ծնի, եւ բոլորն ալ Աստուծմով կան» (1 Կորն. 11.11)։
դ) Կնոջական շարժումներու մէջ կարեւոր տեղ կը գրաւէ նաեւ ընկերութեան կեանքին կնոջ մասնակցութեան հարցը։ Կնոջ նկատմամբ գոյութիւն ունեցող խտրական ոգիի եւ այր մարդուն ոչ-հաւասար նկատուելու հետեւանքով, կարգ մը ընկերութիւններուն ու մշակոյթներուն մօտ կնոջ մասնակցութիւնը ընկերութեան կեանքին տակաւին կը մնայ սահմանափակ։ Փաստօրէն կնոջ առջեւ ընկերութեան որոշ բնագաւառներ առաջնորդող ճամբաները տակաւին փակ են, ինչպէս նաեւ քաղաքական, տնտեսական, պետական եւ այլ մարզերուն առընչուած կարեւոր պաշտօններ ստանձնելու կարելիութիւնները՝ կամ ջնջին եւ կամ ամբողջութեամբ անգոյ։ Հասկնալով հանդերձ նման մօտեցումներու ու գործելակերպերու ետին գտնուող աւանդութիւնները ու ըմբռնումները, կինը, որպէս այր մարդուն համահաւասար արարած, կոչուած է իր աստուածատուր արժանիքները ու իրաւունքները, պարտաւորութիւնները ու կոչումը լիօրէն կենսագործելու ընկերութեան կեանքի բոլո՛ր մարզերէն ներս ու բոլո՛ր մակարդակներու վրայ։ Նման մօտեցում կնոջ նկատմամբ մեր ունեցած հոգածութենէն պէտք չէ բխի միայն, այլ՝ ընկերութեան կեանքը կնոջ գործօն մասնակցութեամբ աւելի՛ կազմակերպելու ու ծաղկեցնելու մտահոգութենէն ու նախանձախնդրութենէն։
Շար 4
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»
Նորին Սրբութիւնը վեր առած է հայ կնոջ արժանիքներն ու պարտաւորութիւնները, իր խաղացած դերը դարերու ընդմէջէն մինչեւ օրս որպէս մայր, դաստիարակ,հասարակական գործիչ, մտաւորական,ընկերային ծառայող: Վեհափառ Հայրապետը իր այժմէական գաղափարներով, նոր մարտահրաւէրի առջև կը դնէ մեզ բոլորս, Հայ այրեր և Հայ կանայք, մեր մտածելաձևին առաջ բանալով նոր հորիզոն և պարտաւորութեանց՝ նոր գործելադաշտ: «Նշանակ» հինգ անգամով պիտի յաջորդաբար հրապարակէ Վեհափառ Հօր Յատուկ Գիրը և տարուան ընթացքին պիտի իր ընթերցողները իրազեկ պահէ կնոջ՝ ընդհանրապէս և Հայ կնոջ՝ մասնաւորապէս խաղացած ու խաղալիք պատմական կարևոր դերին :
Կոչ կ՜ուղղենք բոլոր գրիչ շարժող հայորդւոց յօդուածներով,ուսումնասիրութիւններով,գիտական թէ հոգեբանական վերլուծումներով, բանաստեղծութիւններով,կարճ պատմուածքներով ,կամ այլ, իրենց մասնակցութիւնը բերելու Հայ Կնոջ Տարուան նշումին: Կայքէջս պատրաստ է լայն տեղ տրամադրելու բոլոր մասնակիցներուն :
«Նշանակ»
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«
Կինը ներկայ ժամանակներուն
Կնոջ հետ աղերս ունեցող խնդիրները ու մարտահրաւէրները, մտահոգութիւնները ու պահանջները փաստօրէն դարձած են տիրական բոլոր ընկերութիւններու, մշակոյթներու, պետութիւններու ու նաեւ կրօններու օրակարգին վրայ, առաւել կամ նուազ չափով։ Արմատական ու արագասոյր փոփոխութիւններու ենթակայ ընկերութեան կեանքին մէջ կնոջ տեղը դարձած է յաճախ տարակարծութիւններ յառաջացնող եւ բողոքի ու ընդվզումի մղող կարեւոր ազդակ։ Այս գծով պահպանողական ու պահանջատիրական, պաշտպանողական ու ջատագովական, աւանդական ու արդիական մօտեցումներ յաճախ բախումի մէջ են։
Արդարեւ, կնոջ հաւասարութիւնը ապահովելու, անոր իրաւունքները հաստատելու ձգտող շարժումներով, նախաձեռնութիւններով ու աշխատանքներով լեցուն է վերջին կէս դարու ժողովուրդներու պատմութիւնը։ Միացեալ Ազգերու Կազմակերպութեան հիմնադրութեան առաջին իսկ օրէն կնոջ կարեւոր դերակատարութիւն տալու ձգտումը միշտ ներկայ եղած է յատկապէս Արեւմտեան երկիրներու մօտ։ Կնոջական շարժումներուն նոր թափ տալու եւ քաղաքական, տնտեսական, ընկերային եւ այլ բնագաւառներէն ներս կնոջ իրաւունքները ու դերը շեշտելու յանձնառութենէ մղուած, Միացեալ Ազգերու Կազմակերպութիւնը 1975-1985 երկարող տասնամեակը հռչակեց որպէս «Կնոջ Տասնամեակ», որու ծիրէն ներս բոլոր պետութիւնները յանձնառու եղան վերացնելու ամէն տեսակ խտրականութիւն եւ բռնութիւն կնոջ նկատմամբ։
Միջ-եկեղեցական շարժումը եւս յատուկ կարեւորութիւն տուած է կնոջ դերին եկեղեցւոյ ու ընդհանրապէս ընկերութեան կեանքէն ներս։ Եկեղեցիներու Համաշխարհային Խորհուրդը, իր կարգին, 1988-98 տասնամեակը յայտարարեց որպէս «Կնոջ Տասնամեակ» կոչ ուղղելով բոլոր եկեղեցիներուն վերարժեւորելու կնոջ դերը եկեղեցւոյ կառոյցէն ու առաքելութեան ծիրէն ներս՝ յարգելով իւրաքանչիւր եկեղեցւոյ ընկերա-մշակութային ըմբռնումները, աւանդութիւնները ու միջավայրը։
Միջազգային կազմակերպութիւններու, կրօններու, պետական կառոյցներու եւ ոչ-կառավարական կազմակերպութիւններու կողմէ առնուած բազմաթիւ ու բազմազան նախաձեռնութիւնները անկասկած որոշ արդիւնք մը ձեռք ձգեցին։ Յարաբերաբար անցեալին այսօր կնոջ ներկայութիւնը հանրային կեանքին մէջ աւելի տեսանելի է եւ կնոջ նկատմամբ գոյութիւն ունեցող խտրականութիւնը որոշ չափով նահանջ արձանագրած է։ Սակայն, միաժամանակ, որոշ մշակոյթներու ու ըներութիւններու մօտ կը շարունակուի կինը ստորադաս նկատելու մտայնութիւնը ու նոյնիսկ գործելաձեւը։ Անհրաժեշտ է հետեւաբար իրապաշտ երկխօսութիւն մը յառաջացնել կրօնական աւանդութիւններու, ընկերա-մշակութային ըմբռնումներու ու մարդկային իրաւունքներու միջեւ։
***
Կնոջ դիմագրաւած մարտահրաւէրները այսօր
Ներկայ ժամանակներուն կնոջ դիմագրաւած բազմաթիւ մարտահրաւէրներուն, տագնապներուն ու հիմնահարցերուն մէջ, կարեւոր է լուսարձակի տակ բերել հետեւեալ երեւոյթները.
ա) Յաճախ ականատես եւ ականջալուր կ՛ըլլանք կնոջ նկատմամբ ո՛չ-ընդունելի վերաբերումի՝ երբ կինը կը գործածուի որպէս միջոց շահադիտական նպատակներու, երբ ան կը դառնայ գործիք՝ մարդոց հաճոյքն ու փառքը գոհացնող։ Այս անբարոյ մօտեցումը կնոջ նկատմամբ բոլոր կրօններուն, մշակոյթներուն ու ընկերութիւններուն համար պէտք է նկատուի խստօրէն դատապարտելի։ Միւս կողմէն, սակայն, նո՛յնքան դատապարտելի պէտք է համարուի երբ կինը զանազան պատճառներէ մղուած կեանքի նմանօրինակ վիճակներու ու ընթացքներու կը յանձնէ ինքզինք։ Ինչ որ ալ ըլլան անոր դրդապատճառները, Աստուծոյ կողմէ ստեղծուած ու բարոյական արժէքներու տէր կանգնելու կոչուած կին արարածը նման կացութիւններու մէջ տեսնելը խորապէս ընդվզեցուցիչ է եւ բացարձակապէս մերժելի։
բ) Հետզհետէ նոր ծաւալ կը ստանայ նաեւ բռնութիւնը կնոջ նկատմամբ՝ զանազան կերպերով, տեսանելի եւ ոչ-տեսանելի միջոցներով, թէ՛ ընտանեկան, թէ՛ կառոյցներու եւ թէ ընկերութեան հաւաքական կեանքէն ներս։ Ֆիզիքական ինքնապաշտպանութենէ զուրկ կնոջ դէմ կառոյցներու եւ ընդհանրապէս արական սեռի այս բիրտ վերաբերումը ո՛չ միայն խստօրէն դատապարտելի է՝ կրօնական ու բարոյական չափանիշերով, այլ նաեւ քրէական յանցանք կը նկատուի շարք մը ընկերութիւններու մօտ։ Արդարեւ, բռնութիւնը ընդհանրապէս մարդ արարածին ու նաեւ բնութեան նկատմամբ մերժելի վարքագիծ մըն է։ Յատկապէս կնոջ դէմ բռնութեան նուազագոյն ձեւն իսկ արմատախիլ պէտք է ըլլայ ընկերութեան կեանքէն։ Սա արդարօրէն կնոջական շարժումներուն առաջնահերթ պահանջքներէն մէկն է։
գ) Այր եւ կին արարածներուն հաւասարութիւնը վերահաստատելու եւ անոր գործնական ու շօշափելի արտայայտութիւն տալու գծով այսօր հսկայ աշխատանք կը կատարուի։ Դարերու ընթացքին անտեսուած ու ճնշուած, նոյնիսկ որոշ մշակոյթներու մէջ պարզապէս այր մարդուն հաճոյքին ու քմահաճոյքին գերին դարձած կինը կը մերժէ այս անմարդկային ոգին ու վերաբերումը եւ արդարութիւն կը պահանջէ։ Արդարեւ, այր եւ կնոջ հաւասարութիւնը, ինչպէս կարեւորութեամբ ընդգծեցինք, քրիստոնէութեան հիմնական սկզբունքներէն մէկն է։ Աստուած Ադամը եւ Եւան իր պատկերին համաձայն ստեղծած է, եւ անոնց նո՛յն պարտաւորութիւնը տուած։ Ճի՛շդ է, այրը այր է իսկ կինը՝ կին, տարբեր կազմախօսական դրութեամբ, տարբեր իւրայատկութիւններով. սակայն անոնք հաւասար են իրենց իրաւունքներով ու պարտաւորութիւններով։ Առաքեալը կը յիշեցնէ թէ՝ «չկայ կին առանց մարդու, ո՛չ ալ մարդ՝ առանց կնոջ։ Որովհետեւ եթէ կինը այր մարդէն սկիզբ առած է, մարդն ալ կնոջմէ կը ծնի, եւ բոլորն ալ Աստուծմով կան» (1 Կորն. 11.11)։
դ) Կնոջական շարժումներու մէջ կարեւոր տեղ կը գրաւէ նաեւ ընկերութեան կեանքին կնոջ մասնակցութեան հարցը։ Կնոջ նկատմամբ գոյութիւն ունեցող խտրական ոգիի եւ այր մարդուն ոչ-հաւասար նկատուելու հետեւանքով, կարգ մը ընկերութիւններուն ու մշակոյթներուն մօտ կնոջ մասնակցութիւնը ընկերութեան կեանքին տակաւին կը մնայ սահմանափակ։ Փաստօրէն կնոջ առջեւ ընկերութեան որոշ բնագաւառներ առաջնորդող ճամբաները տակաւին փակ են, ինչպէս նաեւ քաղաքական, տնտեսական, պետական եւ այլ մարզերուն առընչուած կարեւոր պաշտօններ ստանձնելու կարելիութիւնները՝ կամ ջնջին եւ կամ ամբողջութեամբ անգոյ։ Հասկնալով հանդերձ նման մօտեցումներու ու գործելակերպերու ետին գտնուող աւանդութիւնները ու ըմբռնումները, կինը, որպէս այր մարդուն համահաւասար արարած, կոչուած է իր աստուածատուր արժանիքները ու իրաւունքները, պարտաւորութիւնները ու կոչումը լիօրէն կենսագործելու ընկերութեան կեանքի բոլո՛ր մարզերէն ներս ու բոլո՛ր մակարդակներու վրայ։ Նման մօտեցում կնոջ նկատմամբ մեր ունեցած հոգածութենէն պէտք չէ բխի միայն, այլ՝ ընկերութեան կեանքը կնոջ գործօն մասնակցութեամբ աւելի՛ կազմակերպելու ու ծաղկեցնելու մտահոգութենէն ու նախանձախնդրութենէն։
Շար 4
«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»